وەرزێڕێك: زۆربەی سوودی تووەفەرەنگی دەڕواتە گیرفانی دەڵاڵانەوە
15:35 - 8 جۆزەردان 2712
كوردپا: تووە فەرەنگی وەك یەكێك لە بەرهەمە سەرەكییەكانی سێ شاری سەوڵاوا، كامیارن و سنە لە نزیك بە 2 هەزار و 500 هێكتار زەویی پرژ و بڵاو ساڵانە 30 هەزار تون رەوانە بازاڕە ناوخۆیی و جیهانییەكان دەكرێت.
بەرهەمی تووەفەرەنگی وەك یەكێك لە بەرهەمە سەرەكییەكان و بژیوی ژیانی وەرزێرانی سێ شاری سنە، كامیاران و سەوڵا و گوندەكانی دەورووبەری لە رێكەوتی 10ی بانەمەڕەوە دەست پێدەكات و هەتا كۆتایی مانگی جۆزەردان لە ناوچە كوێستانییەكانی پارێزگای كوردستان درێژەی دەبێت.
![\"4683.jpg\"](\"{imagepath}/4683.jpg\")
گرفتەكانی سەر رێگای بەرهەمی تووەفەرەنگی:
بە وتەی كارناسێكی باڵای باخەوانی، ئاستی بەرهەمهێنانی تووەفەرەنگی لە پارێزگای كوردستان لە ماوەی یەك دەیەی رابردوودا توانیویە ئەم دەرفەتە بۆ بەرهەمهێنەرانی ئەمكارە بەڕەخسێنیت هەتا لەگەڵ گرفت و ئاستەنگەكانی سەر رێگای و تەنانەت نەخوازراویش بسازێن.
رەسووڵ كەریمی ئاماژەی بەوەش كردووە، سەرەڕای ئەوەی كە بەرهەمهێنانی تووەفەرەنگی زیاتر لە 75 ساڵە هاتۆتە كوردستان، بەڵام هەتا ئێستا هیچ ئەنبارێك بۆ راگرتن، ساردخانە، كارگەیەك بۆ كەڵك وەرگرتن لەم بەرهەمە و تەنانەت رێكارێك بۆ هەناردە كردنی بۆ دەرەوەی وڵات ئەنجام نەدراوە.
لە ماوەی ساڵانی رابر دوودا بۆ میكانیزە كردن و كونسانترە كردنی ئەم بەرهەمە، هەوڵی زانستی دراوە و چەند جۆری تایبەتمەند بەرهەم هاتووو و بۆ گواستنەوەی ئەو بەرهەمە شێوازە نەریتییەكان وەلا نراون و لە بەستەبەندیی پلاستیكیدا رەوانەی بازاڕەكان دەكرێت كە ئەمە هەتا رادەیەك رەونەقی پێ بەخشیوە، بەڵام ئەمەش هەزینەی بۆ وەرزێڕان لەسەریێە و بۆ هەموو كەس دابین ناكرێت.
وەرزێڕان و بەرهەمهێنەرانی تووەفەرەنگی كە زیاتر لە گوندەكانی: هوویە، سەرهوویە، شیان تەوریوەر، تەختە، دەرەكەوڵە، سۆ، گەزنە، چنارە، بزڵانە، ئاسكەران، باوەرێز و بەگشتی گوندەكانی دەورووبەری سنە و بەتایبەت لە چەم شاری سنە و كامیاران دان، لەو باوەڕە دان نەبوونی ئیمكانات و پشتیوانەی ماڵیی ئیدارەی كەشاوەرزی و لایەنە پێوەندیدارەكان كەشێكی وایان خولقاندووە كە رەنجی یەك ساڵەیان بڕواتە گیرفانی سوودبەر و دەڵاڵان، كڕیاران و خاوەن دووكاندارەكانی مەیدان بارەوە.
![\"4684.jpg\"](\"{imagepath}/4684.jpg\")
بەرهەمهێنەرانی تووەفەرنگی چۆن لە گرفتەكان دەدوێن:
عەلی تیراندەری، یەكێك لە بەرهەمهێنەرانی تووەفەرەنگی لە گوندی تەوریوەر بە هەواڵدەریی فارسی راگەیاندووە، هەرچەند زیاترین بەهرە و سوودی تووە فەرەنگی ئەڕواتە گیرفانی دەڵاڵانەوە، بەڵام بەهۆی نەبوونی ئیمكانات و كارگەیەك لە پارێزگای كوردستان ناچارین ئەم هەڵومەرجە قبووڵ بكەین.
عەلی تیراندەری ئاشكرای كردووە كە من لە ماوەی یەك ساڵدا نزیك بە 5 تون تووەفەرەنگی بەرهەم دەهێنم، كە دەبێ هەزینەی گواستنەوە، مووچەی كرێكار، كڕینی پلاستیك و كارتۆن بۆ پێچەوانەوە بدەم و ئەوەی دەمێنێتەوە، بە هیچ لەونێ وەڵامدەری نیازی بنەماڵە نیە.
بەشی هەرەزۆری بەرهەمهێنەرانی تووە فەرەنگی لە كوردستان لەگەڵ ئەو گرفتانە بەروڕوون و خراپیی جادە و خاكی بوونیان و دووری لە ناوەندی شار و بازاڕەكان لە گرفتەكانی دیكەن كە دەبێتە هۆی خراپ بوونی بەرهەم و دابەزینی نرخی و ناچارن بە دەڵاڵانی بدەن كە ئەوەش خۆی گرفتێكی دیكەیە.
رێكخراوی جیهادی كەشاوەرزی لەو باوەڕە دایە، كە ئەسپاردنی كاروبارەكانی بەرهەمی تووەفەرەنگی بە كەرتی تایبەت بەشێك لە گرفتەكان چارەسەر دەكات.
بەڵام كەریمی كارناسانی باڵای كشتوكاڵ لەو باوەڕە دان كە جیهادی كەشاوەرزی تەنیا چاوەدێرێكی بێدەنگ و بێ پەرچەكردارە لە هەمبەر ئەم بەرهەمە \"زۆر گرینگە\" و گرتنەبەری ئەم بێدەنگییەش كێشە و گرفتی وەك: نەبوونی پەروەردە و بارهێنانی وەرزێڕی، نەبوونی پشتیوانیی دەوڵەت و نەدانی وام بۆ میكانیزە كردنی ئەم بەرهەمە دێنێتە ئاراوە.
![\"4685.jpg\"](\"{imagepath}/4685.jpg\")
تووەفەرەنگی كەی و چۆن هاتە كوردستان؟
تووەفەرەنگی لە ساڵی 1317ی هەتاوییەوە هاتۆتە كوردستان و پاش چەندین ساڵ لەناو چووە و دواتر ساڵی 1340 لەلایەن \"شێخ عوسمان نەقشبەندی\"یەوە جارێكی‌تر بنچكەكەی لە دەرەوە وڵاتەوە هێنراوەتەوە كوردستان و لە گوندی \"مەحموود ئاباد\"ی مەریوان چاندی و پەرەی سەند.
ئەم بەرهەمە پاش ساڵانێكی زۆر بە هێوری لە گوندێكەوە بۆ گوندێكی دیكە گوازراوەتەوە و زۆری نەخایاند كە زەوی و زارێكی زیاتر لە 2 هەزار و 500 هێكتاری لە گوندە جیاجیاكانی كوردستان بنجی تووەفەرەنگی خرانە ژێر چاندن و بەركانیاو و كەناری چۆم و رووبارەكانی كوردستانی داگرت و ئێستا بۆتە سەرچاوەیەكی گرینگی ئابووریی شیرین، بەڵام بۆ وەرزێڕانی كوردستان بەرەنجام و سوودێكی تاڵ.
بەرهەمی تووەفەرەنگی وەك یەكێك لە بەرهەمە سەرەكییەكان و بژیوی ژیانی وەرزێرانی سێ شاری سنە، كامیاران و سەوڵا و گوندەكانی دەورووبەری لە رێكەوتی 10ی بانەمەڕەوە دەست پێدەكات و هەتا كۆتایی مانگی جۆزەردان لە ناوچە كوێستانییەكانی پارێزگای كوردستان درێژەی دەبێت.
گرفتەكانی سەر رێگای بەرهەمی تووەفەرەنگی:بە وتەی كارناسێكی باڵای باخەوانی، ئاستی بەرهەمهێنانی تووەفەرەنگی لە پارێزگای كوردستان لە ماوەی یەك دەیەی رابردوودا توانیویە ئەم دەرفەتە بۆ بەرهەمهێنەرانی ئەمكارە بەڕەخسێنیت هەتا لەگەڵ گرفت و ئاستەنگەكانی سەر رێگای و تەنانەت نەخوازراویش بسازێن.
رەسووڵ كەریمی ئاماژەی بەوەش كردووە، سەرەڕای ئەوەی كە بەرهەمهێنانی تووەفەرەنگی زیاتر لە 75 ساڵە هاتۆتە كوردستان، بەڵام هەتا ئێستا هیچ ئەنبارێك بۆ راگرتن، ساردخانە، كارگەیەك بۆ كەڵك وەرگرتن لەم بەرهەمە و تەنانەت رێكارێك بۆ هەناردە كردنی بۆ دەرەوەی وڵات ئەنجام نەدراوە.
لە ماوەی ساڵانی رابر دوودا بۆ میكانیزە كردن و كونسانترە كردنی ئەم بەرهەمە، هەوڵی زانستی دراوە و چەند جۆری تایبەتمەند بەرهەم هاتووو و بۆ گواستنەوەی ئەو بەرهەمە شێوازە نەریتییەكان وەلا نراون و لە بەستەبەندیی پلاستیكیدا رەوانەی بازاڕەكان دەكرێت كە ئەمە هەتا رادەیەك رەونەقی پێ بەخشیوە، بەڵام ئەمەش هەزینەی بۆ وەرزێڕان لەسەریێە و بۆ هەموو كەس دابین ناكرێت.
وەرزێڕان و بەرهەمهێنەرانی تووەفەرەنگی كە زیاتر لە گوندەكانی: هوویە، سەرهوویە، شیان تەوریوەر، تەختە، دەرەكەوڵە، سۆ، گەزنە، چنارە، بزڵانە، ئاسكەران، باوەرێز و بەگشتی گوندەكانی دەورووبەری سنە و بەتایبەت لە چەم شاری سنە و كامیاران دان، لەو باوەڕە دان نەبوونی ئیمكانات و پشتیوانەی ماڵیی ئیدارەی كەشاوەرزی و لایەنە پێوەندیدارەكان كەشێكی وایان خولقاندووە كە رەنجی یەك ساڵەیان بڕواتە گیرفانی سوودبەر و دەڵاڵان، كڕیاران و خاوەن دووكاندارەكانی مەیدان بارەوە.
بەرهەمهێنەرانی تووەفەرنگی چۆن لە گرفتەكان دەدوێن:عەلی تیراندەری، یەكێك لە بەرهەمهێنەرانی تووەفەرەنگی لە گوندی تەوریوەر بە هەواڵدەریی فارسی راگەیاندووە، هەرچەند زیاترین بەهرە و سوودی تووە فەرەنگی ئەڕواتە گیرفانی دەڵاڵانەوە، بەڵام بەهۆی نەبوونی ئیمكانات و كارگەیەك لە پارێزگای كوردستان ناچارین ئەم هەڵومەرجە قبووڵ بكەین.
عەلی تیراندەری ئاشكرای كردووە كە من لە ماوەی یەك ساڵدا نزیك بە 5 تون تووەفەرەنگی بەرهەم دەهێنم، كە دەبێ هەزینەی گواستنەوە، مووچەی كرێكار، كڕینی پلاستیك و كارتۆن بۆ پێچەوانەوە بدەم و ئەوەی دەمێنێتەوە، بە هیچ لەونێ وەڵامدەری نیازی بنەماڵە نیە.
بەشی هەرەزۆری بەرهەمهێنەرانی تووە فەرەنگی لە كوردستان لەگەڵ ئەو گرفتانە بەروڕوون و خراپیی جادە و خاكی بوونیان و دووری لە ناوەندی شار و بازاڕەكان لە گرفتەكانی دیكەن كە دەبێتە هۆی خراپ بوونی بەرهەم و دابەزینی نرخی و ناچارن بە دەڵاڵانی بدەن كە ئەوەش خۆی گرفتێكی دیكەیە.
رێكخراوی جیهادی كەشاوەرزی لەو باوەڕە دایە، كە ئەسپاردنی كاروبارەكانی بەرهەمی تووەفەرەنگی بە كەرتی تایبەت بەشێك لە گرفتەكان چارەسەر دەكات.
بەڵام كەریمی كارناسانی باڵای كشتوكاڵ لەو باوەڕە دان كە جیهادی كەشاوەرزی تەنیا چاوەدێرێكی بێدەنگ و بێ پەرچەكردارە لە هەمبەر ئەم بەرهەمە \"زۆر گرینگە\" و گرتنەبەری ئەم بێدەنگییەش كێشە و گرفتی وەك: نەبوونی پەروەردە و بارهێنانی وەرزێڕی، نەبوونی پشتیوانیی دەوڵەت و نەدانی وام بۆ میكانیزە كردنی ئەم بەرهەمە دێنێتە ئاراوە.
تووەفەرەنگی كەی و چۆن هاتە كوردستان؟تووەفەرەنگی لە ساڵی 1317ی هەتاوییەوە هاتۆتە كوردستان و پاش چەندین ساڵ لەناو چووە و دواتر ساڵی 1340 لەلایەن \"شێخ عوسمان نەقشبەندی\"یەوە جارێكی‌تر بنچكەكەی لە دەرەوە وڵاتەوە هێنراوەتەوە كوردستان و لە گوندی \"مەحموود ئاباد\"ی مەریوان چاندی و پەرەی سەند.
ئەم بەرهەمە پاش ساڵانێكی زۆر بە هێوری لە گوندێكەوە بۆ گوندێكی دیكە گوازراوەتەوە و زۆری نەخایاند كە زەوی و زارێكی زیاتر لە 2 هەزار و 500 هێكتاری لە گوندە جیاجیاكانی كوردستان بنجی تووەفەرەنگی خرانە ژێر چاندن و بەركانیاو و كەناری چۆم و رووبارەكانی كوردستانی داگرت و ئێستا بۆتە سەرچاوەیەكی گرینگی ئابووریی شیرین، بەڵام بۆ وەرزێڕانی كوردستان بەرەنجام و سوودێكی تاڵ.
