عادڵ محەمەدپوور: زرێبار پەیامێکی بوێرانە و بزێوانە بوو بۆ ئاراستەی کۆمەڵگەی رۆژنامەنووسیی رۆژهەڵات
ئاژانسی کوردپا: لەم دیمانەیەدا عادڵ محەمەدپوور، نووسەر و توێژەری ئەدەبی و بەرپرس و خاوەن ئیمتیازی گۆڤاری وەرزنامەی \"زرێبار\" لە کوردستان باس چاپ و بڵاوبوونەوەی زرێبار و رەوت و قۆناغەکانی ئەو گۆڤارە و ئامانجەکانی و هەندێ پرسی پێوەندیدار بە رەوتی رۆژنامەگەریی ئەدەبی و رۆژشنبیریی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکات.
شەریف فەلاح*: وەرزنامەی زرێبار وەک گۆڤارێکی ئەدەبی، فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی زادەی چ قۆناغ و هەلومەرجێکی فەرهەنگی و ئەدەبیی کۆمەڵگەی کوردستانە و زەروورەتی چاپ و بڵاوکردنەوەی چی بوون؟
عادڵ محەمەدپوور: زرێبار زاڕۆیەک بوو زادەی ئاوەزی کۆی و عەقڵانییەتی هەرەوەزی و نیازێکی سەردەمیانە، لە پڕۆسەی رۆژنامەنووسی کوردیدا. کۆتایی دەیەی ٦٠ی هەتاوی پاش پێکهێنانی ئەنجومەنی ئەدەبی مەریوان لە ساڵی (١٣٦٩)ی هەتاوی لەلایەن هەندێ لە دۆستانی خەمخۆری فەرهەنگ و ئەدەبی کوردی – کە خۆیشم یەکێک لە ئەندامانی ئەو ئەنجومەنە بووم-، هەستمان بە بۆشاییەک لە نەبوونی گۆڤارێکی سەربەخۆ دەکرد لە رۆژهەڵاتی کوردستان، بە هاندانی دەستەی بەڕێوەبەری ئەوکاتەی ئەنجومەن و دۆستانیتر ئەوە بوو بۆ یەکەم جار من داخوازنامەیەکم ساڵی (١٣٧١) دایە ئیدارەی ئیرشادی مەریوان ئەوانیش رەوانەی سنە و تارانیان کرد، پاش پێنج ساڵ پێچ و خەمی ئیداری و تاوتوێ و لێکۆڵینەوەی کەسێتی، قایل بوون بە دانی ئیجازەنامەی بڵاوکردنەوەی وەرزنامەی «زرێبار» بە ژمارە و بەرواری- ١١/٢/١٣٧٦. ئەگەرچی ئامادەکاری ماڵی پێویستمان نەبوو، بەڵام بە هاوکاریی چەندە لە چین و توێژی ئەمەکناسی مەریوانی و گیرفانی خۆمان، ئەوە بوو هەوەڵین ژمارەی زرێبار لە سەرماوەزی ساڵی (١٣٧٦)ی هەتاوی کەوتە بەردەستی خوێنەرانی کورد، بە پێچەوانەی داوانامەکە دەبوا بە دوو زوانی کوردی و فارسی بڵاو کراباوە، کەچی لەسەر ویستی (ئیدارەی کولی مەتبوعات داخڵی ئیرشاد) یەکەم ژمارە بە فارسی دەرهات، دوایی بە نووسینی نامە و داخوازیتر جەختمان کردە سەر خستنەسەر زوانی کوردی و ئیجازەنامەکەیان گۆڕا بە دوو زوانی کوردی و فارسی. دەرچوونی زرێبار گوژمێکی هەڵپەدار و پڕتەکان بوو بۆ رۆژنامەگەری رۆژهەڵات، گوڕو تینێکی بەخشی بە باری رۆژنامەنووسی کوردی، پێشوازییەکی ئەرێنی لێکرا لە لایەن رووناکبیران و شاعێران و نووسەران و هونەرمەندانەوە، لەو کاتەدا لەژێر چەتری یارمەتیی دەوڵەت تەنیا \"سروە و ئاوێنە و ئاویەر\" دەرئەچوون، سەرەڕای ئەمە ئەوانیش خزمەتێکی باشیان بە سەرهەڵدان و پەرەی بزووتنەوەی فەرهەنگی و ئەدەبیی رۆژهەڵات کرد، بەتایبەت گۆڤاری سروە کە یادگاری نەمر مامۆستا هێمنە.
شەریف فەلاح: قۆناغەکانی چاپ و بڵاوکردنەوەی زرێبار چۆن دابەش دەکەن و هۆکارەکانی لاوازیی و هەروەها بەهێزیی زرێبار لە چیدا دەبینی؟
عادڵ محەمەدپوور: زرێبار وەک هەر چاپەمەنییەکی تر قۆناغی جۆراوجۆری بڕیوە تا بگاتە ئاستی سەقامگیری. بڵاڤۆکێکی سەربەخۆیە، بۆیە تارادیەک تووشی ناڕیتمی و ناڕێکوپێکی لە فۆڕم و ناوەڕۆکدا هاتووە. تا ژمارە پێنج وەک وەرزنامە بڵاو ئەکرایەوە، کە قۆناغێکی دۆڵەمەند بوو بۆ زرێبار وەک ئاماژەم پێدا، لە رۆژهەڵاتدا دەنگی دایەوە. دەستەی نووسەران زۆر بە دڵسۆزانە هەرمان و بەرخۆدانیان دەکرد و خوێنەرانیش پاڵپشتمان بوون. بەپێی نیاز لە ژمارە (٦)ەوە بوو بە دوو هەفتەنامە، پاش ماوەیەک بەهۆی تەنگەژەی ماڵی، کرایە مانگنامە، دوایی گۆڕدرا بە وەرزنامە. چەند جار لەلایەن بەرپرسانی دەوڵەتیەوە، هۆشداری درا بۆ ئەوەی بیبەسن، بەڵام من کۆڵم نەدا، بۆ ئەوەی دڵی زرێبار لە ترپە نەکەوێ و نەخنکنرێت، بە بەرخۆدان و خستنەگەڕی هەوڵ و تەقالای زۆر و پاڵپشتی خوێنەرانی سەقامگرتووی زرێبار، کاری هەموو ئەندامانم دەکرد، لە ژمارەی (١٥)ەوە تاژمارە (٥٣) خۆم بە تەنیا گۆڤارەکەم لێدەدا: نووسینی سەروتار، وتاری جۆراوجۆر، وەرگێڕان و ئەرکی تایپکردن و دیزاین و ئەرکی ماڵی و هاتوچۆی چاپخانە و ...
بەڕاستی کارێکی قورس و دژوار و پڕ ئاستەنگ بوو. لە ژمارە (٥٤)ەوە زرێبار پێی نایە نێو خولێکی نوێوە کە رەنگە هەرمانەکەمان لە رۆژنامەنووسیی رۆژهەڵات لە بواری رۆشنبیری و هزراندا، کەم وێنە بووبێ، ئەویش لە کاتێکدا کە هەست بە وەستانێکی بەرچاو لەم بوارەدا دەکرا.
شەریف فەلاح: دەستەی دامەزرێنەر، هاوکاران و دەستەی نووسەران هەتا ئێستا کێ بوون و چۆنییەتی چاپ و بڵاوبوونەوە لەباری داراییەوە چۆنە؟
عادڵ محەمەدپوور: دەستەی نووسەران سەرەتا: کاک رەوفی مەحموودپوور(تا ژمارەی١٤)، کاک ئەنوەری رەوشەن(تا ژمارەی ٣) و کاک جەلیل عەباسی بوون. کاک جەلیل زوو دەستی لەکار کێشایەوە، بەڵام کاک رەوف و کاک ئەنوەر تا چەند ژمارە وەک دەستەی نووسەران کاریان دەکرد و زەحمەتی ئەوتۆیان کێشا. پاشان کاک ئازاد رۆستەمی لە ژمارە(٤ هەتا ١١) بوو بە ئەندامی شۆرای نووسەران. کاک ئیبرایمی ئەحمەدی نیا و عەزیزی ناسری لە ژمارە(٤ تا ١٤)ش بوون بە ئەندامی شۆرای نووسەرانی زرێبار و زەحمەتی ئەوتۆیان کێشا. کەچی دوایی هەرکام بە هۆکارگەلێکی جۆراوجۆرەوە لە زرێبار نەمان.
ئێستا کە ئەم دیمانە ئەنجام ئەدەین، ستاف و دەستەی نووسەرانی زرێبار ئەمانەن: «کاک مەسعوودی بینەندە، کاک عەلی دلاویز و هەمزەی محەمەدی و خۆم وەک بەرپرس و خاوەن ئیمتیاز و هەمیش ئەندامی دەستەی نووسەران». لە «ژمارە ٧٧-٧٨ کاک رەزا شەجیعی، مەهدی رەزایی و کامران رەحیمی» وەک دەستەی نووسەران هاوکاریمان ئەکەن. لەباری ماڵییەوە تەنگەژەی زۆرمان هەیە.
یەکێک لە هۆکارەکانی زرێبار کە ناڕێکوپێک دەرئەچێ و لە ماوەی دیاریکراودا بڵاو ناکرێتەوە، دەگەڕێتەوە بۆ باری دارایی کە خەرجەکەیمان پێ هەڵناسووڕِێ. هەر ژمارەیەک دەرئەکەین ئەبێ بخایەنین تا لەم شار و لەو شار پارەی فرۆشی کۆ ببێتەوە و ئینجا کەموکوڕیەکەی لە گیرفانی خۆمان تەواوی کەین و دیسان خۆمان تەیار بکەینەوە بۆ لێدانی ژمارەیەکیتر. ئەمە سووڕی دەرچوونی زرێبارە.
شەریف فەلاح: ماوەی چەند ساڵێکە زرێبار وەک فایلی تەخەسوسی و بە ئاراستەی لێکۆڵینەوەیی و شیکاری چاپ دەبێت، لەبەرچی وایە؟
عادڵ محەمەدپوور: زرێبار مەودای وەرزنامەیە. دەبوا ئاراستەی فۆڕم و نێوەڕۆکی بگۆڕدرایەت. بۆیە ویستمان بەو شێوە رێخۆش بکەین بۆ خوێنەری سەقامگرتووی خۆی. بەتایبەت نێو چینی توێژکار و خوێندکارە نوخبەکاندا کە هەرمانی جیدی و زانستیی و ئاکادێمیانەی خوێندنی باڵا دەکەن. ئەم خولە لە پاییزی (١٣٨٣)ی هەتاوی دەستی پێکردووە و تا ژمارە (٨٠-٧٩) بڵاو کراوەتەوە کە فایلی تایبەت بە«نالی» شاعیری گەورەی شێعری کلاسیکی کوردی بوو و فایلی بەهاری (٩٢)یشمان «لێکدانەوەی رەوتی مێژوو نووسیی کوردستان»ە. گۆڤارەکە بە مێتۆدی شیکاری-لیًکۆڵینەوەیی دەرئەچێ، لاپەڕەکانی رێژەی سەرە و تیراژیشی ئیدئال و دڵخۆشکەرە. هەر ژمارەیەک فایلی تایبەتی- شارەزایی خۆی هەیە کەلە ژمارەی پێشوویدا تەوەرەکانی بۆ بەردەنگ رادەگەیەنرێت، بۆ ئەوەی نووسەران دەرفەتی باشیان ببێت بۆ نووسینی بابەتەکە. ئەم دەرفەتەمان بە باشی قۆستۆتەوە و پێوەندی و هاریکاریی باشمان لەگەڵ یەکدا هەیە.
شەریف فەلاح: پێت وایە زرێبار هەتا چەند توانیویە وەڵامدەرەوەی ویستە ئەدەبی و فەرهەنگییەکانی کۆمەڵگەی کوردستان بێت؟ پێگەی زرێبار و رۆژنامەگەریی رۆژهەڵات لە جەرگەی رۆژنامەگەریی کوردیدا چۆن لێکدەدەیتەوە؟
عادڵ محەمەدپوور: وەک سەرەتا پێتانی عەرز بکەم کە ئەم پێشەکیە زۆر پێویستە. دوای شۆڕشی گەلانی ئێران بەهۆی ئاڵۆزیی هەندێ پارامێتری سیاسی و ...یەوە بۆ ماوەی شەش حەوت ساڵ باری رۆشنبیری- رۆژنامەوانی لە رۆژهەڵاتدا ئیزولە و تەنگپێهەڵچن کرا، هەڵبەت ئەم وتە بە مانای ئەوە نییە کە پێشتر ئەم رەوتە ئەکتیڤ و چالاک بووە، مەبەست ئەوەیە چاوەڕوانی ئەوە ئەکرا، کە دوای شۆڕشی گەلان، دۆخی رۆشنبیری و رۆژنامەوانی پێی بنایەتە نێو فازێکی نوێوە، بەڵام سەد مەخابن ئەم دۆزە روایە نەهاتە دی، هەموو چالاکییەک، مۆراڵی گوتاری سیاسی بۆ پێوانە ئەکرا و لەو فەزایەدا بەرپەرچی ئەدرایەوە. مامۆستا هێمن بە دۆز و پەیلوا(بۆچوون)ێکی هێمنانە و ئاشتەوایی و پاڵپشتی یاسایی بە بیانووی دانانی (سروە) دەراوێکی بۆ راگەیاندنی دەنگە شیعری و ئەدەبییەکان کردەوە کە بڵاڤۆکێکی فەرهەنگی- ئەدەبی رووت بوو.
لۆژیکی دۆخەکەش ئەمەیە ئەویست. بە کردنەوەی ئەم رایەڵە قەڵەمەکان هاتنە گۆ و دەنگەکان کەوتنە جریوە، واتە رەوتێکی ئەدەبی لە موکریانەوە هاتە ڤەشان، دەقگەلێکی رووتی فەرهەنگی- ئەدەبی لە حەوزەی فەرهەنگ و ئەدەبدا لە دایکبوون و دوایی دەنگی نۆژەن هەر لە سروەوە سەریانهەڵدا، کۆڕە ئەدەبی و فەرهەنگییەکان لەملاو لەولای رۆژهەڵاتەوە هاتنە دەسپێکرن و سەوزبوون، گۆڤاری ئاوێنەش بە پاڵپشتی دەوڵەتی و مەبەستی خۆیەوە هاتە گۆڕەپان، ئەویش بە پێچەوانەی ویستی هەندێ بە بۆنەی حزووری کاریزمای کاک «عەلی فەیلی» کاردانەوەی ئەرێنیی خۆی چەسپاند، (ئاویەر)یش، بوو بە رایەڵی هەندێ هەناسە و دەنگی ئەدەبیتر، بەڕای من بەرگی سەرکەوتن بەدەست پێنووس بەدەستانەوە بوو کەلە حەوزەی ئەدەبدا دەیانەویست نیازە فەرهەنگی- نەتەوایەتییەکانی گەلەکەیان پێناسە بکەن و کاردانەوەی ئەرێنی لە سەر هزر و مێشکی کۆمەڵگەدا دابنێن و بە رووکردی (هێما و خوازە و درکەو مێتافۆڕ)، دەنگەکانیان دەربڕن. بە پەیلوا (بۆچوون)ی من رەنگە لە مێژووی ئەدەبی کوردیدا هیچکات بە قەدەر ئەم سەروبەندە رێژەی ئەدەبی ئێمە\"سیمبولیک\" و هێماخواز نەبووبێ، ئەگەر ئەم دۆخە زەمەنییە بە \"بزاڤی سیمبولیزم لە ئەدەبی کوردیی رۆژهەڵات\" نێودێر بکەین زۆر لە رێسای لۆژیکی ئەدەبی بە دوور نەبووگین.
عادڵ محەمەدپوور: گۆڤاری زرێبار گوڕ و تینی بە رۆژنامەنووسیی کوردی لە رۆژهەڵات بەخشی
لە ٢ی جۆزەردانی (٧٦)، بە تێکڕا رۆژنامەگەری لە ئێراندا پێدەنێتە نێو فەزایەکی نوێوە، رۆژنامە کوردییەکان ئەم دۆخە دەقۆزێتەوە، ئەگەرچی ٥ ساڵ پێشتر (١٣٧١) داوای ئیمتیاز و ئیجازەنامەی دەرچوونی زرێبار کرابوو و مانگی گوڵانی (١٣٧٦) واتە بەرلە هاتنەگەڕی دووی جۆزەردان لەلایەن بەڵێندەرانەوە، بەڵێنی بڵاوبوونەوەی وەردەگرێ، بەڵام لەو کەشوهەوا سیاسی- فەرهەنگییە دایە- فارس وتەنی کە دوایی دەبێتە «سوبحی کازب، صبح کازب»- زرێبار بە لۆژیک و رێبازی عەقڵانیی خۆی، وەک ئەوەڵین ئەزموونی رۆژنامەگەری لە بواری ئەدەب و روشنبیریی سەربەخۆ تا رادەیەک گوڕوتینێکی بەخشیە رۆژنامەگەری رۆژهەڵات و پەیامێک بوێرانە و بزێوانە بۆ ئاراستەی کۆمەڵگەی کوردەواری. ئەم قسە رەنگە تۆزی قورس بێ، بەڵام واقعێک بوو باری ئەدەبی ناوخۆی کوردستان ئەویش ئەوە بوو، تا رادەیەک فەزاکە بۆ رۆژنامە نووسیی سەربەخۆ، سامی دەشکێت و دوابەدوا گۆڤار و حەوتوونامە و شتی‌تر وەک (مەهاباد، ئاشتی و سیروان و رۆژهەڵات و ئاسۆ ...) و ...لەدایک دەبن. خوێندکارانی کورد لە زانکۆکاندا، چالاکیی روژنامەوانی ئەنجام ئەدەن، لە زۆربەی شارەکانی ئێران خوێندکاران بزاڤێکی روژنامەنووسی دەست پێدەکەن، هەر زانکۆیەک بڵاڤۆکێکی تایبەت بە خۆی دەردەکات و بە چییەتی زوانی کوردی دەیڕازێنێتەوە. و...؟! زێدەرۆییە ئەگەر بڵێم ئەمە هەموو کاریگەرییە هینی زرێبار بووە، نە بەڵکوو بە تێکڕا، بڵاوکراوە کوردییەکانی کوردستانی ئێران بە نییەتی خزمەت بە هزری نەتەوەیی و باری مەعریفی و رۆشنبیری کوردییەوە هاتوونەتە گۆڕەپان بە شێوەیی رێژەیی توانیویانە روڵێکی باشیان هەبێ لە هزراندن و نەهادینەکردنی باری رۆژنامەنووسیی کوردی. ئەوە روانگەی منە و ئەبێ خوێنەریش لەم بوارەدا رای خۆیان دەربڕن و باری رەوتەکە هەڵسەنگێنن و بۆ من بەڵگە روانگەی ئەوانە.
شەریف فەلاح: کار و چالاکی و پلانی داهاتووتان بۆ باشتر کردنی گۆڤاری زرێبار چییە؟
عادڵ محەمەدپوور: ئەگەر بە شێوەی ئاسایی کارەکان ئاوەها کەلە مێشکمان دایە بەرەو پێش بڕوات و تەنگەژەی ماڵی دەست و باڵمان نەبەسێ و کێشەکانمان لەم بوارەدا بە چەشنێک بڕەوێتەوە و دیترانیش بەرۆکمان نەگرن ئەم رەوتە بەردەوام ئەکەین. بۆمان روونە کە زرێبار بە ئاوەها بەرنامە و لۆژیکێتیی عەقڵانی- زانستی- شارەزاییەوە باشتر گاریگەری هەیە بۆ کاناڵیزەکردنی بەستێنی هزر و پەیلوا فرەچەشنەکان تا چنگاوەش بوون لەگەڵ هەندێ دیاردەی درۆشمئامێز و سواربوون و تێکەڵبوون لەگەڵ شەپۆلی هەستامێز و خنکێَنەر ...
پڕۆفایل:
عادڵ محەمەدپوور، لەدایکبووی ساڵی ١٣٣٦ی هەتاویی مەریوانە و پلەی خوێندەواری ماستەری زمان و ئەدەبی فارسییە و لە زانکۆ ماوەیەکی زۆر مامۆستا بووە. ئێستا جگە کاری رۆژنامەنوسی خەریکی لێتۆژینەوەی ئەدەبیی و زمانەوانییە. خاوەنی چەند بەرهەمە لە حەوزەی زوان، رەخنە و لێکۆڵینەوەوەی ئەدەبی، رۆشنبیری و جوانخاسیی شێعری کوردی وەک:
الف) ئەم بەرهەمانەی چاپ و بڵاو کراونەتەوە:
١ ـ سرود خزان، تحلیل انتقادی- سبک شناسی اشعار بیسارانی، فارسی، ١٣٨١ه.ش
٢ ـ شەبەنگی زوانی کوردی هورامی لە گاساکان تا...، مێژوویی- زوانە‌وانی، سلیمانی، چاپخانە بابان، ٢٠٠٨.
٣ ـ تێڕوانینیکی نوێ بو هیرمنۆتیک و راڤە‌ی ئەدەبی، وەرگێڕان لە فارسییەوە بو کوردی، چاپ و بڵاوکردنەوەی سلیمانی، ٢٠٠٩.
٤ ـ سۆزی لیریکا لە ئەزموونی شیعری کوردیدا، راڤە‌کاری تیۆریکی شیعری کوردی، ناشر احسان، ١٣٨٨ی هەتاوی.
٥ ـ رەنگاڵە، لێتوژینەوەیی، تیۆریکی، رەخنەوانی و روانگەی ئەدەبی، چاپخانەی ئاکام، سلێمانی ٢٠١٢.
ب)ئامادەی چاپن:
١ ـ روزنامەهای کوردی و بازشناسی ساختاری ان‌ها (بیبلوگرافی نشریات کردی)- بە زوانی فارسی
٢ ـ تەرح، قۆناغ شناسی شیعری کوردیی هورامی تا ئەمڕۆ بە زوانی فارسی (لە چاپخانە دایە).
٣ ـ کولتووری هورامان(١).
* ئەم وتووێژە لەلایەن \"شەریف فەلاح\"، نووسەر و شاعیری کوردی خەڵکی شاری سنەوە ئامادە کراوەو بۆ ئاژانسی هەواڵدەریی کوردپا نێردراوە.
