حوسێن خەڵیفە: زەبووری هەقیقەت، نازناوێكە بۆ دەفتەرەكانی دەورەی "سەید براكە" و ناوی دەفتەرێكی تایبەت نیە
14:59 - 14 رێبەندان 2711
وتووێژی تایبەتیی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەمەڕ دۆزینەوەی دەفتەری \"زەبووری هەقیقەت\" كتێبی پیرۆزی پێڕەوانی ئایینی یاری لەگەڵ حوسێن خەڵیفە.
كوردپا: سپاس و پێزانین لەبەر گرینگییەك كە بەم بابەتەتان داوە.
كوردپا: لەبەر چی هەتا ئێستا ئەم مەسەلەیە روون نەبۆتەوە كە ئەم كتێبە لە چ قۆناغێكی (مێژوویی - ئایینی)ی كوردستاندا نووسراوە و دانەر و نووسەرە سەرەكییەكەی چ كەسێكە؟ چونكە بەپێی سەرچاوە بەردەستەكان باس لە بوونی چەند دەسنووسی دیكە لەو كتێبە دەكرێت؟
ح. خەڵیفە: ئەگەر مەبەست ئەم نوسخە دەسنووسە بێت كە ئێستا بە هەڵە لەژێر ناوی \"زەبووری هەقیقەت\"دا ناوی ڵی دەبرێ، لە ساڵی 1335 لەلایەن نەمر خەڵیفە یارمراد (باوە گەورەی نووسەر) لەبەری نووسراوەتەوە. یانی لەو ساڵەدا نووسینەكەی كۆتایی پێهاتووە.
ئەم بەرهەمە كۆمەڵێك لە دەفتەرەكانی یارییە كەلە نوسخەیەكی 2092 لاپەڕەیی و بە قەبارەی 21×33 سانتی میتریدا كۆ كراوەتەوە.
لەمەڕ ئەوەی كە گوتووتانە چەند نوسخەیەكی تر لەم دەفتەر و بەیازە لە شوێنەكانی دیكەش هەیە، دەبێ بڵێین لە نێوان ساڵانی 1365 و 1366 بە شێوەی نابەجێ كەڵكی لێوەر گیرا و لەوانەیە نوسخە یان چەند نوسخەیەكی تر بەبێ ئاگاداریی خاوەنی سەرەكیی بەرهەمەكە (میراتگرانی) فرۆشرابێت.
دەبێ ئەوەش بوترێ كە دەفتەرە یارییەكان بە شێوەی جۆراوجۆر و بەجیا بەردەوام لەبەر دەستی پێڕەوانی یارریدا بووە و زۆرێكیان لەم ساڵانەی دواییدا بەچاپ گەیشتوون، بەڵام ئەم بەرهەمە بەرهەمێكی تایبەت و بنەماڵەییە.
لە پێوەندی لەگەڵ دانەر و نووسەرانی سەرەكی و سەردەمی نووسین دەفتەری یارییەكان دەكرێ بوترێ كەلە قۆناغی مێژوویی جیاوازدا نووسراون، كەوایە نووسەر و هۆنەرێكی تایبەتیی نیە. نووسخەی دەسنووسی ئەم بەرهەمە لە سێ بەش پێكهاتووە، بەشی یەكەمی لەباری مێژووییەوە بە چاخی ئێمە نزیكە، كە لەو دەفتەرانە پێكهاتووە و لەژێر چاوەدێریی سەید حەیدەر ناسراو بە سەید براكە گۆران (1209 ـ1299 ه ق)نووسراون.
ئەم بەرهەمانە لە لە 36 دەفتەر پێكهاتوون كە بەناوی دانەر و هۆنرەكانیانەوە ناودێر كراون، زێدەی كەلام و دەقگەلێك لە سەید براكە منداڵ و نەوەكانی وەك: سەید ئەیاز و سەید رۆستەم. لە راستیدا هەنر لەم قۆناغە مێژووییە دایە كە نازناوی \"زەبووری هەقیقەت\" بۆ دەفتەرەكانی دەرورەی یەد براكە هەڵبژێردرا و بەكار هاتووە.
دواتر و لە ساڵی 1313ی هەتاویش لەلایەن خانەقای \"تووت شامی\"یەوە بە هەڵكۆڵینی \"جام جەمی زەبووری هەقیقەت\" ئامادە كرا و بۆ پەسندی بەڵگە و دەفتەرەكان بەكار دەهێنرێ. نوسخەی دەسنووسی نەمر \"یارمراد خەڵیفە\" بەم مۆرە و هەروەها واژۆی پلەی بەرزی ئەوكاتی ئەو تەكیەیە، نەمر \"سەید شەمسەدین حەیدەری و سەید سەیفەدین حەیدەری و هەروەها سەید نەسرەدین حەیدەری\" كە ئێستا لێپرسراو و یەكەم كەسی ئەو خانەدانەیە رازاوەتەوە. لە ئەنجمدا دەبینین كە زەبووری هەقیقەت تەنیا بە شێوەی زارەكی بەكار دەهێنرێ و تایبەتی سەردەمێكی تایبەتە و ناتوانێ ناوی ناوی بەرهەمێكی تایبەت بێت. هەروەك باس كرا هەركام لە دەفتەرەكانی یاری ناوی تایبەت بە خۆیان هەیە، بۆ وێنە دەفتەری سەردەمی \"سوڵتان سهاك\" بەناوی \"پەردیوەری، دیوانە گەروە\" یان سەرەنجام ناسراوە. دەفتەری سەردەمانی ناوەڕاست، بۆ وێنە دەفتەری \"ئیل بەیگی جاف\"، دەفتەری \"خان ئەڵماس\" و دەفتەری \"شێخ ئەمیر\"یش بەناوی دانەر و هۆنەرەكانیانەوە ناودێر كراون و هەروەها دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكەش.
بەشەكانی دواتری ئەم نوسخە دەسنووسە بەناوی دەفتەری شێخ ئەمیر (ناوەڕاستی سەدەی 12ی ه ق) و بەشی ئاخرەكەشی دەفتەری پەردیوەری (سەدەی حەوتەمی ه ق) لەژێر ناوەكانی \"دەفتەری دیوانە گەورە\" و \"دەفتەری سەرەنجام\"یش ناویان لێ دەبرێت. دانەر و نووسەری دەفتەری پەردیوەری \"پیر مووسا\" ناسراو بە \"قەڵەم زەڕ\" كە یەكێكە لە یارانی حەوت تەنیی سوڵتان سەهاك.
دەفتەری پەردیوەری بریتیە لە كەلامگەلێك بەناوی بەهلوول (سەدەی دووەم ه ق)، دەورەی \"باباسەرهەنگ دەوانی\" (سەدەی چوارەمی ه ق)، دەورەی \"شاخۆشین لوڕستانی\" (سەدەی پێنجەمی ه ق) دەورەی \"باباناووس جاف\" و \"بابا جەلیل\"یش دەگرێتەوە كە لەبارەی چۆنیەتی و سەردەمی كۆ كردنەوەیان لەم دەفتەرەدا زانیارییەكی راست لەبەر دەستدا نیە.
كوردپا: باسە سەرەكییەكانی ناوەرۆكی كتێبی زەبووری هەقیقەت باس لە چی دەكەن و جیاوازیی لەگەڵ كتێبی پیرۆزی \"سەرەنجام چیە؟
ح.خەڵیفە: هەروەك پێشتر باس كرا زەبووری هەقیقەت نازناوێكە بۆ دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكە و ناوی دەفتەرێكی تایبەت نیە.
دەفتەری سەرەنجام، دەفتەری پەردیوەری یان دیوانە گەورە هەر سێكیان دەربڕی یەك بەرهەمن كە كۆمەڵێك كەلامن كەلە دەورەی سوڵتان سەهاكدا داڕێژراون. بەداخەوە بەهۆی فەزای زاڵ بەسەر كۆمەڵگا، پێڕەوانی ئایینی یاری هێشتا نەیانتوانیوە ئازادانە و بەبێ كاریگەریی لاوەكی لەبارەی باوەڕی خۆیانەوە توێژینەوە بكەن و لەمەڕ پرسە ئایینییەكان بۆ وێنە، بەكار هێنانی ناوێكی یەكدەست بۆ ناوی ئایین یان دەفتەرەكانی خۆیان هاودەنگییەك بەدی بێنن. هەر بۆیە گرفتی چەن رەهەندی لەمەڕ بەكارهێنانی ناوەكان هێشتا هەر وەك خۆی ماوەتەوە. لەلایەكی دیكەشەوە ناوگەلێكی وەكوو \"ئەهلی هەق، عەلی الهی و شەیتانپەرست\"یش هێشتا بەسەر شانی پێڕەوانی ئەم دینەوە قورسایی دەكات.
لەمەڕ ناوەرۆكی دەفتەرەكانیش دەكرێ بە كورتی بڵێی:دەفتەری دەورەی پەردیوەری دەفتەری سەرچاوەی پێڕەوانی یارییە. لەم دەفتەرەدا كە بە زمانی كوردی و بە پەخشانی سەروادار نووسراوە، ئێمە لەگەڵ بنەما و ئوسووڵی باوەڕی یاری، چۆنیەتیی فۆرم و رەوتی پێكهاتنی ئایینی یاری، سەرهەڵدانی كەسایەتییەكان و \"جەم\"ەكانی خاوەنكاری و رەسەنایەتییەكانیان ئاشنا دەبین. ئەم دەفتەرە بریتیە لە دیالۆگ و هێندێ وانەی پەروەردەیی لە سوڵتان سەهاك و ئیزەدەكانی دیكەیە كە لەژێر ناوەكانی \"حەوت تەن، حەوتەوانە، چلتەن، چلانە، حەفتاد و دوو پیری شاهۆ و...\" ناویان لێ دەبرێ. لە رێگای ئەم دەفتەرانەوە ئێمە لەگەڵ پەیمانێك بەناوی \"بیاوبسی پەردیوەری\" (گرێبەستی پەردیوەری) پەی دەبەین و تێدەگەین كە لەو دەرورەیەدا پاش رێككەوتنێكی بەكۆمەڵ، ئاسۆ و ئاوات و ئامانجە سیاسی و كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگا داڕێژراون و ئۆلگوو و نموونەی رێبەریی كۆمەڵگا بەپێی سیستمی \"پیر و دەلیلی\" بە مەبەستی دەست پێڕاگەیشتنیان بەكار هێنراوە. لەم دەروەیە دایە كە زمانی كوردی وەك زمانی دین بەكار دەهێنرێ و سپیتا (پیرۆز)ی پەیدا دەكات. لە رێگای هەمان دەفتەرەوەیە كە ئوستوورە كەوناراییەكان، بەتایبەت ئوستوورەكانی ماد میترایی دێتە ناو باوەڕە دینییەكانەوە و لایەنی سپیتاییان پێ دەبەخشرێ، لە رێگای ئەم دەفتەرەوە شوێن و ناوچەكانی كوردستان بە پیرۆز دەناسرێن.
زمانی دەفتەری دەورەی ناوەڕاست و دەورەی سەید كاكەش بە زمانی كوردی و لە قاڵبی نەزمدا نووسراون. دەكرێ ئەم دەفتەرانە بە شێوەی راڤەی بابەتە بەرباسەكان لە دەفتەری پەردیوەری بزانین كە بە زمانی نەزم وێنا كراون. بۆ وێنە شێخ ئەمیر دەستێكی باڵای لە وێنا كردنی بابەتەكانی سەرهەڵدان و حلوولی جەوهەر و رۆحدا هەیە، لە حاڵێكدا دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكە زیاتر حاڵەتی هاندان، جەزبە و دیدار لەگەڵ زاتەكان وێنا دەكەن و دەپڕژێنە سەر حاڵەتەكانی كەشف و شهوود.ناڕەزایەتی لە هەمبەر دۆخی نالەباری سیاسی، كۆمەڵایەتیی سەردەمی قاجاڕ و هاندان بۆ راپەڕین، یەكێكی تر لە تایبەتمەندییەكانی كەلامەكانی ئەو دەورەیە.
كوردپا: هۆی ئەوەی كە هەركات دەسنووس یان نوسخەیەكی پێوەندیدار بە ئایینی یارسان دەدۆزرێتەوە، لەلایەن پێڕەوانی ئەو ئایینەوە بە پیرۆز لە قەڵەم دەردرێت و یەكێك لە بنەماڵەكانی یارسان خۆیان دەكەن میراتگر و خاوەنی و دەبنە رێگر لەبەردەم توێژیینەوە وناساندنی زیاتری ئەو بەرهەمانەدا؟
ح.خەڵیفە: ئەوەی كە كەسانێك خۆیان بە مالك و خاوەنی دەفتەرەكان زانیوە و بووبێتە رێگر لەبەردەم چاپ و بڵاو كردنەوەیان زۆر وەڕاست ناگەڕێ. هەروەك پێشتریش باسم كرد دەفتەرەكانی یاری بەردەوام لەبەر دەستی هۆگراندا بەەن و زۆرێكیان بە شێوەی جۆراوجۆر چاپ و لەبەریان هەڵگیراوەتەوە و ئێستاش لە بازاڕی كتێبە لەبەر دەست دان. دەبێ سەرنج بدەینە ئەم بابەتەش كە هەر ئەم خۆ پارێزی و رازداری و نهێنی پارێزییانە بووە كە كۆمەڵگای یارسانی پاراستووە و ئیمكانی درێژە دان بە ژیانی خۆیان و كتێب و دەفتەرەكانیانی رەخساندووە. جیا لەمانەش، هۆگر و لایەنگری بە ئەدەبیاتی یارسانیش لەم ساڵانەی دواییدا برەوی پەیدا كردووە و سەرنجی كەسانی دیكەشی بۆ لای خۆی راكێشاوە.هۆیەكشی رەخساندنی ئاڵوگۆری ئەرێنیی روانینی كۆمەڵگا لە هەمبەر یاری و پێڕەوانی لەلایەك و چالاك و ئەكتیڤ بوونەوەی كۆمەڵگای یارسانیش لەلایەكی دیكەوەیە.
ئەوەی تایبەتی ئەم دەسنووسەیە، ئەوەیە كە ئەم بەرهەمە كۆمەڵێك دەفتەری یارییە كەلە یەك بەرگدا و بە مەبەستی بیرەوەری و میراتی بنەماڵەیی ئامادە كراوە. لە ئەنجامدا كەڵك وەرگرتن لێی دەبێ بە شێوەی رەوا و یاساییەوە جێبەجێ بگرێت.
بەڕای من، بەكار هێنانی دەستەواژەگەلێكی وەكوو دۆزینەوە یان كەشفی زەبووری هەقیقەت لە نۆروێژ، یان نووسینەوەی لەناو ئەشكەوتێك لە داڵاهۆ و دەرهێنانی لەلایەن \"بێهرووز خەڵیفە\" و دەنگۆی لەم چەشنە كە بەم دوایانە لە هێندێ لە ماڵپەڕەكان بڵاو كراوەتەوە، تەنیا بە مەبەستی خۆ گەورە كردنەوە و بازاڕ گەرمیە و دەكرێ لە راستای جۆرێك دانوستاندا لە قەڵەم بدرێت. هێندێ لە راگەیەنەكانیش تەنیا خێیان بە گێڕانەوە داوە و لە راستییەكان بێ ئاگان و من خۆشحاڵم كە ئیچوە لەم رێگایەوە خەڵك لەراستییەكان ئاشنا دەكەن.
ئەوەی كە خەڵیفە یارمراد ئەم دەفتەرانەی بە بێهرووز سپاردوو، یان لەلایەن ئەوانە دۆزراوەتەوە راستە نیە. بۆ زانیاریی ئێوە و خوێنەران دەبێ بڵێم كە خەڵیفە یارمراد ساڵی 1351ی هەتاوی یەك ساڵ پێش لە لەدایك بوونی بێهرووز كۆچی دوایی كردووە. ئەم دەفتەرە پاش مەرگی خەڵیفە یارمراد وەك میرات بە كۆرَە گەروەی ئەو نەمرە \"خەڵیفە ئەڵڵا مراد\" (باوكی نووسەر) گەیشتووە و ساڵی 1981 لەلایەن ئەوانەوە لە ئێران هێنراوەتە دەرەوە و لە ماوەی هەشت ساڵ لە كەمپەركانی عێراقدا پاراستوویە و ساڵی 1988 هێناویەتە نۆروێژ. ئەم دەفتەرە هیچكاتی ون نەبووە هەتا كەسێك دۆزیبێتییەوە، بەڵام ئەم دەفتەرە ساڵی 1998 لەلایەن یەكێكی تر لە ئەندامانی بنەماڵەوە دەستی بەسەردا گیرا و لە رێگای بێهرووز و بەبێ رەزامەندیی ئەندامانی دیكەی بنەماڵە و خاوەنە سەرەكییەكەی لە نۆروێژ هێنراوەتە دەرەوە.
كوردپا: لە داهاتوودا چ بەرنامەیەكتان بۆ نوسخەی ئەم كتێبە هەیە كە لەبەر دەستی ئێوە دایە و بەتەمان لە كوێ بە چاپی بگەیەنن؟
ح. خەڵیفە: من بوودجەی ماڵی بۆ چاپی ئەم بەرهەمەم نیە، بەڵام حازرم بۆ چاپ كردنی لەگەڵ هەر لایەنێكی تر كە ئەو توانایەی هەبێت، هاوكاری بكەم، بەبێ ئەوەی كە مەبەستی ماڵیم هەبێت. هەڵبەتە بە تەمام بە مەبەستی پێشگیری لە هەرچەشنە كەڵك وەرگرتنی خراپ نوسخەی كامڵی ئەم دەفتەرە بە شێوەی pdf و لە رێگای ماڵپەڕە ئینتێرنێتییەكانەوە، بۆ وێنە ماڵپەڕی كوردپا بە خۆڕایی بیخەمە بەردەست هۆگران.
هۆگران دەتوانن بە مەبستی هاوئاهەنگی و دەسخستنی زانیاریی زیاتر لە رێگای ژمارە موبایل و ئیمەیلی خوارەوە لەگەڵ من پێوەندی بگرن.
00475025199
[email protected]
كوردپا: سپا و پێزانین بە بۆنەی قبووڵ كردنی ئەم دیمانەیە و هیوای سەركەوتنت بۆ دەخوازین
ح. خەڵیفە: دیسانەوە لەوەی كە كاتی خۆتان بۆ ئەم مەسەلەیە تەرخان كردووە زۆر زۆر سپاستان دەكەم. ئەم بابەتە بۆ زۆرێك، بەتایبەت خەڵكی یارسان گرینگیی هەیە و بە بۆنەی ئەم زانیارییانەوە خۆشحاڵ دەبن.
سڵاو و سپای فراوان
حوسێن خەڵیفە
ئۆسڵۆ 01/02/2012
كوردپا: سپاس و پێزانین لەبەر گرینگییەك كە بەم بابەتەتان داوە.
كوردپا: لەبەر چی هەتا ئێستا ئەم مەسەلەیە روون نەبۆتەوە كە ئەم كتێبە لە چ قۆناغێكی (مێژوویی - ئایینی)ی كوردستاندا نووسراوە و دانەر و نووسەرە سەرەكییەكەی چ كەسێكە؟ چونكە بەپێی سەرچاوە بەردەستەكان باس لە بوونی چەند دەسنووسی دیكە لەو كتێبە دەكرێت؟
ح. خەڵیفە: ئەگەر مەبەست ئەم نوسخە دەسنووسە بێت كە ئێستا بە هەڵە لەژێر ناوی \"زەبووری هەقیقەت\"دا ناوی ڵی دەبرێ، لە ساڵی 1335 لەلایەن نەمر خەڵیفە یارمراد (باوە گەورەی نووسەر) لەبەری نووسراوەتەوە. یانی لەو ساڵەدا نووسینەكەی كۆتایی پێهاتووە.
ئەم بەرهەمە كۆمەڵێك لە دەفتەرەكانی یارییە كەلە نوسخەیەكی 2092 لاپەڕەیی و بە قەبارەی 21×33 سانتی میتریدا كۆ كراوەتەوە.
لەمەڕ ئەوەی كە گوتووتانە چەند نوسخەیەكی تر لەم دەفتەر و بەیازە لە شوێنەكانی دیكەش هەیە، دەبێ بڵێین لە نێوان ساڵانی 1365 و 1366 بە شێوەی نابەجێ كەڵكی لێوەر گیرا و لەوانەیە نوسخە یان چەند نوسخەیەكی تر بەبێ ئاگاداریی خاوەنی سەرەكیی بەرهەمەكە (میراتگرانی) فرۆشرابێت.
دەبێ ئەوەش بوترێ كە دەفتەرە یارییەكان بە شێوەی جۆراوجۆر و بەجیا بەردەوام لەبەر دەستی پێڕەوانی یارریدا بووە و زۆرێكیان لەم ساڵانەی دواییدا بەچاپ گەیشتوون، بەڵام ئەم بەرهەمە بەرهەمێكی تایبەت و بنەماڵەییە.
لە پێوەندی لەگەڵ دانەر و نووسەرانی سەرەكی و سەردەمی نووسین دەفتەری یارییەكان دەكرێ بوترێ كەلە قۆناغی مێژوویی جیاوازدا نووسراون، كەوایە نووسەر و هۆنەرێكی تایبەتیی نیە. نووسخەی دەسنووسی ئەم بەرهەمە لە سێ بەش پێكهاتووە، بەشی یەكەمی لەباری مێژووییەوە بە چاخی ئێمە نزیكە، كە لەو دەفتەرانە پێكهاتووە و لەژێر چاوەدێریی سەید حەیدەر ناسراو بە سەید براكە گۆران (1209 ـ1299 ه ق)نووسراون.
ئەم بەرهەمانە لە لە 36 دەفتەر پێكهاتوون كە بەناوی دانەر و هۆنرەكانیانەوە ناودێر كراون، زێدەی كەلام و دەقگەلێك لە سەید براكە منداڵ و نەوەكانی وەك: سەید ئەیاز و سەید رۆستەم. لە راستیدا هەنر لەم قۆناغە مێژووییە دایە كە نازناوی \"زەبووری هەقیقەت\" بۆ دەفتەرەكانی دەرورەی یەد براكە هەڵبژێردرا و بەكار هاتووە.
دواتر و لە ساڵی 1313ی هەتاویش لەلایەن خانەقای \"تووت شامی\"یەوە بە هەڵكۆڵینی \"جام جەمی زەبووری هەقیقەت\" ئامادە كرا و بۆ پەسندی بەڵگە و دەفتەرەكان بەكار دەهێنرێ. نوسخەی دەسنووسی نەمر \"یارمراد خەڵیفە\" بەم مۆرە و هەروەها واژۆی پلەی بەرزی ئەوكاتی ئەو تەكیەیە، نەمر \"سەید شەمسەدین حەیدەری و سەید سەیفەدین حەیدەری و هەروەها سەید نەسرەدین حەیدەری\" كە ئێستا لێپرسراو و یەكەم كەسی ئەو خانەدانەیە رازاوەتەوە. لە ئەنجمدا دەبینین كە زەبووری هەقیقەت تەنیا بە شێوەی زارەكی بەكار دەهێنرێ و تایبەتی سەردەمێكی تایبەتە و ناتوانێ ناوی ناوی بەرهەمێكی تایبەت بێت. هەروەك باس كرا هەركام لە دەفتەرەكانی یاری ناوی تایبەت بە خۆیان هەیە، بۆ وێنە دەفتەری سەردەمی \"سوڵتان سهاك\" بەناوی \"پەردیوەری، دیوانە گەروە\" یان سەرەنجام ناسراوە. دەفتەری سەردەمانی ناوەڕاست، بۆ وێنە دەفتەری \"ئیل بەیگی جاف\"، دەفتەری \"خان ئەڵماس\" و دەفتەری \"شێخ ئەمیر\"یش بەناوی دانەر و هۆنەرەكانیانەوە ناودێر كراون و هەروەها دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكەش.
بەشەكانی دواتری ئەم نوسخە دەسنووسە بەناوی دەفتەری شێخ ئەمیر (ناوەڕاستی سەدەی 12ی ه ق) و بەشی ئاخرەكەشی دەفتەری پەردیوەری (سەدەی حەوتەمی ه ق) لەژێر ناوەكانی \"دەفتەری دیوانە گەورە\" و \"دەفتەری سەرەنجام\"یش ناویان لێ دەبرێت. دانەر و نووسەری دەفتەری پەردیوەری \"پیر مووسا\" ناسراو بە \"قەڵەم زەڕ\" كە یەكێكە لە یارانی حەوت تەنیی سوڵتان سەهاك.
دەفتەری پەردیوەری بریتیە لە كەلامگەلێك بەناوی بەهلوول (سەدەی دووەم ه ق)، دەورەی \"باباسەرهەنگ دەوانی\" (سەدەی چوارەمی ه ق)، دەورەی \"شاخۆشین لوڕستانی\" (سەدەی پێنجەمی ه ق) دەورەی \"باباناووس جاف\" و \"بابا جەلیل\"یش دەگرێتەوە كە لەبارەی چۆنیەتی و سەردەمی كۆ كردنەوەیان لەم دەفتەرەدا زانیارییەكی راست لەبەر دەستدا نیە.
كوردپا: باسە سەرەكییەكانی ناوەرۆكی كتێبی زەبووری هەقیقەت باس لە چی دەكەن و جیاوازیی لەگەڵ كتێبی پیرۆزی \"سەرەنجام چیە؟
ح.خەڵیفە: هەروەك پێشتر باس كرا زەبووری هەقیقەت نازناوێكە بۆ دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكە و ناوی دەفتەرێكی تایبەت نیە.
دەفتەری سەرەنجام، دەفتەری پەردیوەری یان دیوانە گەورە هەر سێكیان دەربڕی یەك بەرهەمن كە كۆمەڵێك كەلامن كەلە دەورەی سوڵتان سەهاكدا داڕێژراون. بەداخەوە بەهۆی فەزای زاڵ بەسەر كۆمەڵگا، پێڕەوانی ئایینی یاری هێشتا نەیانتوانیوە ئازادانە و بەبێ كاریگەریی لاوەكی لەبارەی باوەڕی خۆیانەوە توێژینەوە بكەن و لەمەڕ پرسە ئایینییەكان بۆ وێنە، بەكار هێنانی ناوێكی یەكدەست بۆ ناوی ئایین یان دەفتەرەكانی خۆیان هاودەنگییەك بەدی بێنن. هەر بۆیە گرفتی چەن رەهەندی لەمەڕ بەكارهێنانی ناوەكان هێشتا هەر وەك خۆی ماوەتەوە. لەلایەكی دیكەشەوە ناوگەلێكی وەكوو \"ئەهلی هەق، عەلی الهی و شەیتانپەرست\"یش هێشتا بەسەر شانی پێڕەوانی ئەم دینەوە قورسایی دەكات.
لەمەڕ ناوەرۆكی دەفتەرەكانیش دەكرێ بە كورتی بڵێی:دەفتەری دەورەی پەردیوەری دەفتەری سەرچاوەی پێڕەوانی یارییە. لەم دەفتەرەدا كە بە زمانی كوردی و بە پەخشانی سەروادار نووسراوە، ئێمە لەگەڵ بنەما و ئوسووڵی باوەڕی یاری، چۆنیەتیی فۆرم و رەوتی پێكهاتنی ئایینی یاری، سەرهەڵدانی كەسایەتییەكان و \"جەم\"ەكانی خاوەنكاری و رەسەنایەتییەكانیان ئاشنا دەبین. ئەم دەفتەرە بریتیە لە دیالۆگ و هێندێ وانەی پەروەردەیی لە سوڵتان سەهاك و ئیزەدەكانی دیكەیە كە لەژێر ناوەكانی \"حەوت تەن، حەوتەوانە، چلتەن، چلانە، حەفتاد و دوو پیری شاهۆ و...\" ناویان لێ دەبرێ. لە رێگای ئەم دەفتەرانەوە ئێمە لەگەڵ پەیمانێك بەناوی \"بیاوبسی پەردیوەری\" (گرێبەستی پەردیوەری) پەی دەبەین و تێدەگەین كە لەو دەرورەیەدا پاش رێككەوتنێكی بەكۆمەڵ، ئاسۆ و ئاوات و ئامانجە سیاسی و كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگا داڕێژراون و ئۆلگوو و نموونەی رێبەریی كۆمەڵگا بەپێی سیستمی \"پیر و دەلیلی\" بە مەبەستی دەست پێڕاگەیشتنیان بەكار هێنراوە. لەم دەروەیە دایە كە زمانی كوردی وەك زمانی دین بەكار دەهێنرێ و سپیتا (پیرۆز)ی پەیدا دەكات. لە رێگای هەمان دەفتەرەوەیە كە ئوستوورە كەوناراییەكان، بەتایبەت ئوستوورەكانی ماد میترایی دێتە ناو باوەڕە دینییەكانەوە و لایەنی سپیتاییان پێ دەبەخشرێ، لە رێگای ئەم دەفتەرەوە شوێن و ناوچەكانی كوردستان بە پیرۆز دەناسرێن.
زمانی دەفتەری دەورەی ناوەڕاست و دەورەی سەید كاكەش بە زمانی كوردی و لە قاڵبی نەزمدا نووسراون. دەكرێ ئەم دەفتەرانە بە شێوەی راڤەی بابەتە بەرباسەكان لە دەفتەری پەردیوەری بزانین كە بە زمانی نەزم وێنا كراون. بۆ وێنە شێخ ئەمیر دەستێكی باڵای لە وێنا كردنی بابەتەكانی سەرهەڵدان و حلوولی جەوهەر و رۆحدا هەیە، لە حاڵێكدا دەفتەرەكانی دەورەی سەید كاكە زیاتر حاڵەتی هاندان، جەزبە و دیدار لەگەڵ زاتەكان وێنا دەكەن و دەپڕژێنە سەر حاڵەتەكانی كەشف و شهوود.ناڕەزایەتی لە هەمبەر دۆخی نالەباری سیاسی، كۆمەڵایەتیی سەردەمی قاجاڕ و هاندان بۆ راپەڕین، یەكێكی تر لە تایبەتمەندییەكانی كەلامەكانی ئەو دەورەیە.
كوردپا: هۆی ئەوەی كە هەركات دەسنووس یان نوسخەیەكی پێوەندیدار بە ئایینی یارسان دەدۆزرێتەوە، لەلایەن پێڕەوانی ئەو ئایینەوە بە پیرۆز لە قەڵەم دەردرێت و یەكێك لە بنەماڵەكانی یارسان خۆیان دەكەن میراتگر و خاوەنی و دەبنە رێگر لەبەردەم توێژیینەوە وناساندنی زیاتری ئەو بەرهەمانەدا؟
ح.خەڵیفە: ئەوەی كە كەسانێك خۆیان بە مالك و خاوەنی دەفتەرەكان زانیوە و بووبێتە رێگر لەبەردەم چاپ و بڵاو كردنەوەیان زۆر وەڕاست ناگەڕێ. هەروەك پێشتریش باسم كرد دەفتەرەكانی یاری بەردەوام لەبەر دەستی هۆگراندا بەەن و زۆرێكیان بە شێوەی جۆراوجۆر چاپ و لەبەریان هەڵگیراوەتەوە و ئێستاش لە بازاڕی كتێبە لەبەر دەست دان. دەبێ سەرنج بدەینە ئەم بابەتەش كە هەر ئەم خۆ پارێزی و رازداری و نهێنی پارێزییانە بووە كە كۆمەڵگای یارسانی پاراستووە و ئیمكانی درێژە دان بە ژیانی خۆیان و كتێب و دەفتەرەكانیانی رەخساندووە. جیا لەمانەش، هۆگر و لایەنگری بە ئەدەبیاتی یارسانیش لەم ساڵانەی دواییدا برەوی پەیدا كردووە و سەرنجی كەسانی دیكەشی بۆ لای خۆی راكێشاوە.هۆیەكشی رەخساندنی ئاڵوگۆری ئەرێنیی روانینی كۆمەڵگا لە هەمبەر یاری و پێڕەوانی لەلایەك و چالاك و ئەكتیڤ بوونەوەی كۆمەڵگای یارسانیش لەلایەكی دیكەوەیە.
ئەوەی تایبەتی ئەم دەسنووسەیە، ئەوەیە كە ئەم بەرهەمە كۆمەڵێك دەفتەری یارییە كەلە یەك بەرگدا و بە مەبەستی بیرەوەری و میراتی بنەماڵەیی ئامادە كراوە. لە ئەنجامدا كەڵك وەرگرتن لێی دەبێ بە شێوەی رەوا و یاساییەوە جێبەجێ بگرێت.
بەڕای من، بەكار هێنانی دەستەواژەگەلێكی وەكوو دۆزینەوە یان كەشفی زەبووری هەقیقەت لە نۆروێژ، یان نووسینەوەی لەناو ئەشكەوتێك لە داڵاهۆ و دەرهێنانی لەلایەن \"بێهرووز خەڵیفە\" و دەنگۆی لەم چەشنە كە بەم دوایانە لە هێندێ لە ماڵپەڕەكان بڵاو كراوەتەوە، تەنیا بە مەبەستی خۆ گەورە كردنەوە و بازاڕ گەرمیە و دەكرێ لە راستای جۆرێك دانوستاندا لە قەڵەم بدرێت. هێندێ لە راگەیەنەكانیش تەنیا خێیان بە گێڕانەوە داوە و لە راستییەكان بێ ئاگان و من خۆشحاڵم كە ئیچوە لەم رێگایەوە خەڵك لەراستییەكان ئاشنا دەكەن.
ئەوەی كە خەڵیفە یارمراد ئەم دەفتەرانەی بە بێهرووز سپاردوو، یان لەلایەن ئەوانە دۆزراوەتەوە راستە نیە. بۆ زانیاریی ئێوە و خوێنەران دەبێ بڵێم كە خەڵیفە یارمراد ساڵی 1351ی هەتاوی یەك ساڵ پێش لە لەدایك بوونی بێهرووز كۆچی دوایی كردووە. ئەم دەفتەرە پاش مەرگی خەڵیفە یارمراد وەك میرات بە كۆرَە گەروەی ئەو نەمرە \"خەڵیفە ئەڵڵا مراد\" (باوكی نووسەر) گەیشتووە و ساڵی 1981 لەلایەن ئەوانەوە لە ئێران هێنراوەتە دەرەوە و لە ماوەی هەشت ساڵ لە كەمپەركانی عێراقدا پاراستوویە و ساڵی 1988 هێناویەتە نۆروێژ. ئەم دەفتەرە هیچكاتی ون نەبووە هەتا كەسێك دۆزیبێتییەوە، بەڵام ئەم دەفتەرە ساڵی 1998 لەلایەن یەكێكی تر لە ئەندامانی بنەماڵەوە دەستی بەسەردا گیرا و لە رێگای بێهرووز و بەبێ رەزامەندیی ئەندامانی دیكەی بنەماڵە و خاوەنە سەرەكییەكەی لە نۆروێژ هێنراوەتە دەرەوە.
كوردپا: لە داهاتوودا چ بەرنامەیەكتان بۆ نوسخەی ئەم كتێبە هەیە كە لەبەر دەستی ئێوە دایە و بەتەمان لە كوێ بە چاپی بگەیەنن؟
ح. خەڵیفە: من بوودجەی ماڵی بۆ چاپی ئەم بەرهەمەم نیە، بەڵام حازرم بۆ چاپ كردنی لەگەڵ هەر لایەنێكی تر كە ئەو توانایەی هەبێت، هاوكاری بكەم، بەبێ ئەوەی كە مەبەستی ماڵیم هەبێت. هەڵبەتە بە تەمام بە مەبەستی پێشگیری لە هەرچەشنە كەڵك وەرگرتنی خراپ نوسخەی كامڵی ئەم دەفتەرە بە شێوەی pdf و لە رێگای ماڵپەڕە ئینتێرنێتییەكانەوە، بۆ وێنە ماڵپەڕی كوردپا بە خۆڕایی بیخەمە بەردەست هۆگران.
هۆگران دەتوانن بە مەبستی هاوئاهەنگی و دەسخستنی زانیاریی زیاتر لە رێگای ژمارە موبایل و ئیمەیلی خوارەوە لەگەڵ من پێوەندی بگرن.
00475025199
[email protected]
كوردپا: سپا و پێزانین بە بۆنەی قبووڵ كردنی ئەم دیمانەیە و هیوای سەركەوتنت بۆ دەخوازین
ح. خەڵیفە: دیسانەوە لەوەی كە كاتی خۆتان بۆ ئەم مەسەلەیە تەرخان كردووە زۆر زۆر سپاستان دەكەم. ئەم بابەتە بۆ زۆرێك، بەتایبەت خەڵكی یارسان گرینگیی هەیە و بە بۆنەی ئەم زانیارییانەوە خۆشحاڵ دەبن.
سڵاو و سپای فراوان
حوسێن خەڵیفە
ئۆسڵۆ 01/02/2012
