ئەندامێكی بەرەی یەكگرتوو: كەشی ئەمنیەتی لەئیلام توندترە و گەشەی فەرهەنگی کوردی، كاریگەریی لەسەر هەڵسوكەوتی رووحانییەكان داناوە
16:59 - 20 جۆزەردان 2714
ئاژانسی كوردپا: لەرۆژانی چوارشەممە و پێنج‌شەممە، رێكەوتی ١٤ و ١٥ی جۆزەردان بەرەی یەكگرتووی كورد لەشارەكانی ئیلام و كرماشان بەبەشداری ئەندامانی ئەسڵیی خۆی كۆبوونەوەیەكی بەڕێوە برد و تێیدا خەسار، ئاستەنگ و ئاستەنگەكانی سەر رێگەی ئەو دامەزراوە سیاسییە نایاساییە هاتە بەرباس و تاوتوێ‌كراون.
ئەو گرووپە سیاسییە لەسەرەتاكانی ساڵە ١٣٨٤ لەلایەن ژمارەیەك چالاكیی فەرهەنگیی و بژاردەكانی كوردستان وەكوو بەهائەدین ئەدەب، سیاوەش حەیاتی، ساڵح نیكبەخت، جەلال جەلالی زادە، ئەسعەد ئەدەڵان، رەحیم فەرهەمەند و ... دامەزرا و بەوتەی خۆیان لەچوار پارێزگای كرماشان، كوردستان، ئیلام و ئازەربایجانی رۆژئاوا چالاكیان هەیە و بەڕێوەبەرییەكەشی لەشاری تارانە.
موهەندیس ئەدەب لە یەكەم رۆژی دامەزراندنی ئەو بەرەیەدا سێ‌دروشمی \"وەدیهێنانی دێمۆكراسی، دادخوازی و دەستەبەركردنی مافی یەكسان، پەرەگرتنی یەکسان\" كردبووە بنەمای كاری بەرەی یەكگرتووی كورد.
ئوستانی ئیلام بە رووبەری زیاتر لە بیست هەزار كیلۆمیتری چوارگۆشە و بوونی حەشیمەتی ٦٠٠ هەزار كەسی، بەیەكێك لەبێبەریترین ناوچەكانی ئێران دێتە ئەژمار و لەبواری هیندێ‌دیاردەی وەكوو خۆكوژی، بێكاری، گەشەنەسەندنی ئابووری و نەبوونی ژێرخانی فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی لەپێشەوەی پارێزگاكانی دیكەی ئێرانە.
![\"20427.jpg\"](\"{imagepath}/20427.jpg\")
كوردپا: ئاستەنەگەكانی سەر رێگەی بەرەی یەكگرتووی كورد، كە لەدوایین كۆبوونەوەدا تاوتوێ‌كراوە، چ شتێک بوون؟
مووسا ئومیدی: گرینگترین بەربەست، جۆری روانینی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیی بۆ سەر حیزبەكانە، لەراستیدا پێكهاتەی كۆماری ئیسلامیی، هیچ باوەڕێكی بە پەروەردە و بارهێنانی هێزە سیاسییەكانی لەناو سیستمی حیزبەیاتیدا نیە و ئەگەر ئەو حیزبانەشی كە بەرواڵەت چالاكیان هەیە، جیاوازییەكی زۆرییان لەگەڵ پێكهاتەی سیاسیی حیزبەكانی وڵاتانی دیكە هەیە و بەرەی یەكگرتووی كوردیش بەدەست ئەو كێشەیەوە دەناڵێنێ.
دووەمین بەربەست لەسەر رێگەی بەرە، ئەوەیە كە ئێمە دەمانهەوێ‌بۆ یەكەمین جار لە نیزامی سیاسیی ئێستادا، لەچوارچێوەی دامەزاوەیەك كە لەسەر بنەمای \"قەومییەت\" بێت، چالاكی بكەین و لێپرسراوی حكوومەتی ئێرانیش سەبارەت بە دانی مۆڵەت یان نەدانی تووشی سەرلێشێواوی بوون و لەراستیدا نازانن بە چ شێوەیەك هەڵسوكەوتمان لەگەڵ بكەن. ماوەیەك هەڕەشە و تۆقاندن بوو، ماوەیەك وڵام نەدانەوە و ماوەیەكی‌‌تریش گوێ‌پێ‌نەدان و ...
كێشەیەكی دیكەش ئەوەیە كە بەپێی ئەوەیكە ئێمە كوردین دەستبەجێ‌مۆركی جیاخوازی و دروست كردنی كەشی ئەمنیەتی و ترس و توقاندنمان بۆ پێكدێنن، دیارە سەركەوتنی كوردەكان لەعێراق، سووریە و توركیەش لەو هۆكارانەن كە دەسەڵات فشارەكانی بۆ سەر ئێمە پەرە پێداوە و سەرجەم هەوڵی ئەوان ئەوەیە كە پێوەندییەكانی نێوان كوردەكانی ئێران لەگەڵ پارچەكانی دیكەی كوردستان بپچڕێنن و بەکورتی ئەو پێوەندییانە لەچوارچێوەی سیخوری و ئەمنیەتییدا دەبینن.
ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەلایەن لێپرسراوانەوە بۆ هیچ پۆستێك تەئید ناكرێن و لەهەڵبژاردنەكانی شۆرای شار و گوندەكان و هەروەها مەجلیس و... دەنگی متمانەیان پێنادرێت، ئەگەر ئێمە بتوانین مۆڵەت وەبگرین ئەگەری زۆرە روانینی حكوومەت بە نیسبەت ئێمە گۆڕانی بەسەردا بێت.
كوردپا: ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەئوستانی ئیلام زیاتر لە چ توێژ و گرووپێكن؟ و چالاكییەكانیان بە شێوەی \"تۆڕ(شبکە)\"ە یان تاكەكەسییە؟
مووسا ئومیدی: ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەئیلام لە چین و توێژی خوێندەوار، فەرهەنگی و لاوان و تەنانەت كرێكاران، بازاڕییان و تایفە جۆراوجۆرەكانی ئیلام پێكهاتووە و بەشێوازی جیاجیا چالاكیان هەیە، دیارە بەرنامەی سەرەكیی و بنچینەیی چالاكیی ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەسەر بنەمای خەبات بەدژی هەڵاواردن و پێكهێنانی دادپەروەری و گەشەسەندنی هاوتەریبە و بەپێی ئەوەیكە ئەو چالاكیانە مرۆیی و ئەخلاقین، گرووپ و چین و توێژی بەرچاوی كۆمەڵگە لایەنگرییان لێ‌دەكەن.
كوردپا: بۆچی دانیشتن و كۆبوونەوەكانی ئەو گرووپە سیاسیە لەسنە لەگەڵ دەستێوەردانی ناوەندە ئەمنیەتیەكان بەرەوڕوو دەبێتەوە، بەڵام لەئیلام بە پێچەوانەیە، هەڵسەنگاندنتان چییە؟
مووسا ئومیدی: پەراوێز خستن و كەشی ئەمنیەتی لەئیلام زۆر توندتر و زیاتر لە سنەیە و قەتیس كردنەوەی كۆبوونەوەكان و فشارەكان لەسنە، بۆ سەردەمی ئەحمەدی‌نژاد دەگەڕێتەوە و لەحاڵی حازردا كەش و هەواكە گۆڕانی بەسەردا هاتووە و لەهەموو ناوچەكانی ئێران هەتا رادەیەك كرانەوە بەدی دەكرێ. ئێمە بەدوای بەرەوپێشەوەبردنی بەرنامەكانمانین و خۆمان لە بشێوی بەدوور دەگرین، سەرەڕای ئەوانە بەشێك لەو هەڵسوكەوتانە پێوەندیی بە تاكتیك و بەنامەكانی بەرەوە هەیە. بەرەی یەكگرتووی كورد بە بەراورد لەگەڵ رابردوو گۆڕانی بەسەردا هاتووە، دیارە چالاكییە رێك و پێكەكانی بەرە وای كردووە كە نەتوانن بیسڕنەوە.
![\"20429.jpg\"](\"{imagepath}/20429.jpg\")
مووسا ئومیدی: بەرەی یەكگرتووی كورد بەشێوەی فەرمی هیچ سیمینار و فستیڤاڵێكی بەڕێوە نەبردووە، دیارە ئەندامانی بەرە لە دانیشتنەكانی رێفۆرمخوازانی ئوستان و كۆبوونەوەكان لەگەڵ لێپرسراوانی ئوستان بەشدارییان كردووە. بەرەی یەكگرتووی كورد لەهەڵوێستە سیاسییەكانی ئوستاندا رۆڵی هەیە، لە بیاڤی فەرهەنگیدا هەموو هەوڵمان پاراستی شوناس و بەرگریی لە شوناسی كوردی و قەومی خەڵكی ئوستانەكەیە، پشتیوانی مەعنەویی لەنووسەران، شاعیران و چالاكانی مەدەنیی و بەشداری لەئەنجومەن و ناوەندە فەرهەنگییەكان بۆ وێنە لەو چالاكییە تاكەكەسی و بژاردەكانی ئوستان بووە. لەرەوتی سەردانی ئەم دوایانەی سەركۆمار بۆ ئیلام بەرە لقی ئیلام چالاكیی زۆری ئەنجام دا و هەتا رادەیەك توانی ویست و داخوازییەكانی ئوستان زەق بكاتەوە.
كوردپا: دوایین هەوڵەكان بەمەبەستی بە فەرمی ناسینی بەرەی یەكگرتووی كورد لەوەزارەتی ناوخۆ گەیشتە كوێ؟
مووسا ئومیدی: ئێمە سەرجەم رێكارە یاسایەكانمان بڕیوە و چاوەڕوانی وڵامی وەزارتی ناوخۆین، بەڵام بە داخەوە هەتا ئێستا ئەنجامێكی نەبووە.
كوردپا: بەپێی ئەوەی زۆربەی هاووڵاتیانی ئوستانی ئیلام شیعە مەزهەبن، تێڕوانینی كەسایەتییە ئاینی‌یەكانی ئوستان (رووحانی‌یە خۆجیەكان، ئیمام جومعە و ...) بۆ گوتەزای كوردایەتی چۆن دەبینن؟
مووسا ئومیدی: پرسی شوناس شتێك نیە كە حاشای لێبكرێ. بەڕای من هەر قەوم و نەتەوەیەك لەرێگەی گەشەی زانستی و بەرمهێنانی زانست و ئەندێشە بەو ئەنجامە دەگات كە یەكەمین هەنگاو ناسینی شوناسی خۆیەتی و ئەو هەڵێنجانە هیچ پێوەندییەكی بە دین و مەزهەبەكەیەوە نییەو هەموو مرۆڤەكان دەگرێتەوە. بەڵام رووحانی و پێش نوێژەكان ئەركی حكوومەتی خۆیان هەیە، وادیارە گەشەی فەرهەنگی كورد تەنانەت كاریگەری لەسەر پیاوە ئاینی‌یەكانیش داناوە. بۆ وێنە چەند ساڵێكە كە لەرێوڕەسمەكاندا بە كوردی قسە دەكرێ‌و پێشوازیشی لێكراوە. شەپۆلی شوناسخوازی هەموو دانیشتوانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە و ئێمە ئەو شوناسخوازییە لە رووحانییەكانیشدا دەبینین.
كوردپا: حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەكان باس لە پێكهاتە شكێنی سیاسی لەئێران و كوردستان دەكەن وبەرەی یەكگرتووی كورد باوەڕی بە رێفۆرم هەیە، ئەو دوو گوتارە(دیسكۆرس) لەئوستانی ئیلام، چ لایەنێكی هاوبەشی و وێكچووی هەیە؟
مووسا ئومیدی: لەروانگەی منەوە حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەكان كە بەدوای پێكهاتەشكێنی دان هەتا ئێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر كەشی سیاسی و كۆمەڵایەتیی ئێران و ناوچە كوردنشینەكان نەبووە، ئەمڕۆكە لەجیهاندا شایەتی ئەوەین كە بزووتنەوە گۆڕانخوازە بنەڕەتییەكان بویان نەماوە و بزووتنەوە شۆڕشگێڕیەیكان بە جۆرێك لەجۆرەكان مەحكووم بە شكستن، چونكە لە رەوتی شۆڕشدا \"ئێحساسات\" زاڵ دەبێ‌و كۆمەڵگە دەكەوێتە دەستی هێزە رادیكاڵەكان و لەئامانجە سەرەكییەكانیان دوور دەكەونەوە، هەر بۆیە بە باوەڕی من هەموو حیزبە كوردستانییەكان بە ناوخۆ و دەرەوە دەبێ‌بەدوای گۆڕانێكی هەنگاو بەهەنگاو و ئەگرییان بۆ لای دێمۆكراسی رێككەوتن و بەجێ‌نەهێشتنی گۆڕەپانەكە بێت. ئەگەر چی لە ئوستانی ئیلام بە هۆی هەژاری و نەبوونی ئابووری، توندوتیژی و ورەی شۆڕشگێڕی لەحاڵی پەرەگرتن دایە و توندوتیژی وەبەرهێنانەوەی بۆ دەكرێ، بەڵام من گەشەی ئەو هەڵسوكەوتە بە مەترسیدار و كوشتنی كات دەزانم. لەئیلام شایەتی هەر دوو گوتار و بوارەكەین.
كوردپا: ئێوە لەچەند رۆژی رابردوودا باستان لە حوزوور و پشتیوانی توركەكان لەئیلام كرد، ئایا پێكهاتەی حەشیمەتی لە ئوستان بە تایبەت لە باشوور بە جۆرێك ئاسیمیلاسیونە؟
مووسا ئومیدی: مومكینە لە ئەنقەست \"پیلان (توطئە) \" بۆ گۆڕینی پێكهاتەی حەشیمەتی هەبێت، بەڵام ئەوەی كە من باسم كردووە پێوەندی بە كەڵكاژۆ وەرگرتنی خراپی ئەستاندارە توركەكانی (پێشوو) ئیلامەوە هەبوو، كە پڕوپاگەندەی زۆریش بۆ ناساندنی خۆیان وەرێ‌دەخەن، بەڵام ژمارەیەک لەو ئاستەدا نییە كە كارگەرییان لەسەر پێكهاتەی حەشیمەتی هەبێت و لەبیرمان نەچێ‌هەڵاواردنێكی زۆر هەیە وەكو نموونە شیركەتی رێگاوبانی \"بار\" پلەی یەكەمی مەراغەی، كە خاوەنەكەی تورك بوو بەدەستهێنابوو و گرێبەستی سەد میلیارد تمەنی لە بیاڤی نەوت و رێگاوبانی سنوورەكان لەگەڵ دەوڵەتی ئەحمەدی‌نژادا واژۆ كردبوو، ئەو كۆمپانیایە بە بەردەوامی خۆی لە دانی مووچەی كرێكاران دەبوارد و كار گەیشتە ئەوەی جێگایەی كە بەرپرسی ئەو شیركەتە لەلایەن كرێكارانی خۆجەییەوە كوژرا و یان زۆربەی توركەكان توانیان مۆڵەتی نانەواخانە وەربگرن.
كوردپا: وەكوو چالاكیەكی سیاسی، شەپۆلی ئەدەبیاتی نڤیسکاریی كوردیی باشووری کوردستانی ئێران لە ئوستانی ئیلام بە وشیاری نەتەوەیی دەزانن؟ یان دەتوانێ‌خەسار بە بناخە و بنیاتە پەرتەوازەكانی ناسیۆنالیزمی كورد بگەیەنێ؟
مووسا ئومیدی: ئەدەبیاتی نووسراوە لەنێو هەر قەوم و نەتەوەیەك لەژێر كاریگەریی بارودۆخدا پێك دێت، ئەو دۆخ و بوارانە هەمان \"بواری گەشە سەندنە\"، كۆمەڵگە كە بكەوێتە سەر رێڕەوی گەشە سەندنەوە، پێویستە شناسی خۆی بناسێت. ئەوەیكە ئەمڕۆكە لەئیلام روو ئەدات، لەو رەهەندەوە جێگای لێكدانەوەیە، خەڵكانێكی خوێندەواری زۆر بەدوای شوناسەوەن و نرخی زۆریشیان بۆ داوە و لە هەوڵی ئەوەدان كە فەرهەنگ و داب و نەریتی خۆیان بنووسنەوەو شتێکی جێگەی سەرنجیش ئەوەیە، کە ئەو خەڵكە یەكەمین شت لەو بوارەدا بەدوای فراوانكردنی زمان دان. ماوەیەكی زۆرە چالاكانی فەرهەنگیی فێركاریی زمانی كوردییان دەست پێكردووە و چەندین وانەی جۆراوجۆریان لەو بارەیەوە هەیە.
لێکدانەوەی من ئەوەیە كە رێڕەوی ئەدەبیاتی نووسراوە دەبێ‌بەشێوەی سروشتی لەدایك ببێت، واتە یەكەم جار زمانی زكماگی و خۆجەیی و ناوچەیی سەر لەنوێ‌بونیاد بنرێتەوە و سەرجەم بیاڤی فەرهەنگی بگرێتەوە و دواتر لەناخ و ناوەڕۆكی ئەو نووسراوانە هەنگاو بۆ لای زمانی پێوەر بەپێی نووسراوە و پێكهاتنی شونایی نەتەوەیی، هەڵبگرێ.
كوردپا: پێشنیاری ئێوە بۆ رووماڵ كردنی هەواڵ و بابەتەكانی ئوستانی ئیلام لە میدیاکانی وەكوو ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا چییە؟
مووسا ئومیدی: ئەمڕۆكە گەشە و سەرهەڵدانی راگەیەنەكان جێگای سەرسووڕمانە، بەڵام بوونی میدیایەکی دیار وەكوو سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو زۆر گرینگە و ئەگەر بتوانین هێندێ‌راگەیەندن بە سیاسەتی دیاریكراومان لەبەردەست دابێت، زۆر بە خێرایی دەتوانین بەرەو لای ئامانجەكانمان هەنگاو هەڵبگرین، دیارە لەحاڵی حازردا راگەیەنە تەسویرییەكان كاریگەرترن، هەر چەندە كێشە و بەربەستی تایبەتیی خۆیان هەیە و ئەگەری ئەوە هەیە هەموو خەڵكی كۆمەڵگە نەتوانن بە شێوەی یەكسان دەسپێڕاگەیشتنیان پێی هەبێ كە ئەمەش بە جۆرێك دووفاقیەتی لەگەیاندنی پەیامدا دروست دەكات.
ئاژانسی كوردپا دەتوانێ‌بەشێك لەپێویستی و ویستەكانی كۆمەڵگەی ئیلام رووماڵ بكات، بەڵام بەداخەوە ئەو بەشە زۆر كەم و بەرچاو نییە و ئەو راگەیەنە نەیتوانیوە جیگای خۆی لەنێو چین و توێژەكانی ئیلامدا بكاتەوە.
ئەو گرووپە سیاسییە لەسەرەتاكانی ساڵە ١٣٨٤ لەلایەن ژمارەیەك چالاكیی فەرهەنگیی و بژاردەكانی كوردستان وەكوو بەهائەدین ئەدەب، سیاوەش حەیاتی، ساڵح نیكبەخت، جەلال جەلالی زادە، ئەسعەد ئەدەڵان، رەحیم فەرهەمەند و ... دامەزرا و بەوتەی خۆیان لەچوار پارێزگای كرماشان، كوردستان، ئیلام و ئازەربایجانی رۆژئاوا چالاكیان هەیە و بەڕێوەبەرییەكەشی لەشاری تارانە.
موهەندیس ئەدەب لە یەكەم رۆژی دامەزراندنی ئەو بەرەیەدا سێ‌دروشمی \"وەدیهێنانی دێمۆكراسی، دادخوازی و دەستەبەركردنی مافی یەكسان، پەرەگرتنی یەکسان\" كردبووە بنەمای كاری بەرەی یەكگرتووی كورد.
ئوستانی ئیلام بە رووبەری زیاتر لە بیست هەزار كیلۆمیتری چوارگۆشە و بوونی حەشیمەتی ٦٠٠ هەزار كەسی، بەیەكێك لەبێبەریترین ناوچەكانی ئێران دێتە ئەژمار و لەبواری هیندێ‌دیاردەی وەكوو خۆكوژی، بێكاری، گەشەنەسەندنی ئابووری و نەبوونی ژێرخانی فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی لەپێشەوەی پارێزگاكانی دیكەی ئێرانە.
مووسا ئومیدی ئەندامی بەرەی یەكگرتووی كورد لەئوستانی ئیلام
مووسا ئومیدی ئەندامی بەرەی یەكگرتووی كورد و نوێنەری ئەو دامەزراوە سیاسییە لەئوستانی ئیلام، لەو بارەیەوە وڵامی پرسیارەكانی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا دەداتەوە.كوردپا: ئاستەنەگەكانی سەر رێگەی بەرەی یەكگرتووی كورد، كە لەدوایین كۆبوونەوەدا تاوتوێ‌كراوە، چ شتێک بوون؟
مووسا ئومیدی: گرینگترین بەربەست، جۆری روانینی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیی بۆ سەر حیزبەكانە، لەراستیدا پێكهاتەی كۆماری ئیسلامیی، هیچ باوەڕێكی بە پەروەردە و بارهێنانی هێزە سیاسییەكانی لەناو سیستمی حیزبەیاتیدا نیە و ئەگەر ئەو حیزبانەشی كە بەرواڵەت چالاكیان هەیە، جیاوازییەكی زۆرییان لەگەڵ پێكهاتەی سیاسیی حیزبەكانی وڵاتانی دیكە هەیە و بەرەی یەكگرتووی كوردیش بەدەست ئەو كێشەیەوە دەناڵێنێ.
دووەمین بەربەست لەسەر رێگەی بەرە، ئەوەیە كە ئێمە دەمانهەوێ‌بۆ یەكەمین جار لە نیزامی سیاسیی ئێستادا، لەچوارچێوەی دامەزاوەیەك كە لەسەر بنەمای \"قەومییەت\" بێت، چالاكی بكەین و لێپرسراوی حكوومەتی ئێرانیش سەبارەت بە دانی مۆڵەت یان نەدانی تووشی سەرلێشێواوی بوون و لەراستیدا نازانن بە چ شێوەیەك هەڵسوكەوتمان لەگەڵ بكەن. ماوەیەك هەڕەشە و تۆقاندن بوو، ماوەیەك وڵام نەدانەوە و ماوەیەكی‌‌تریش گوێ‌پێ‌نەدان و ...
كێشەیەكی دیكەش ئەوەیە كە بەپێی ئەوەیكە ئێمە كوردین دەستبەجێ‌مۆركی جیاخوازی و دروست كردنی كەشی ئەمنیەتی و ترس و توقاندنمان بۆ پێكدێنن، دیارە سەركەوتنی كوردەكان لەعێراق، سووریە و توركیەش لەو هۆكارانەن كە دەسەڵات فشارەكانی بۆ سەر ئێمە پەرە پێداوە و سەرجەم هەوڵی ئەوان ئەوەیە كە پێوەندییەكانی نێوان كوردەكانی ئێران لەگەڵ پارچەكانی دیكەی كوردستان بپچڕێنن و بەکورتی ئەو پێوەندییانە لەچوارچێوەی سیخوری و ئەمنیەتییدا دەبینن.
ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەلایەن لێپرسراوانەوە بۆ هیچ پۆستێك تەئید ناكرێن و لەهەڵبژاردنەكانی شۆرای شار و گوندەكان و هەروەها مەجلیس و... دەنگی متمانەیان پێنادرێت، ئەگەر ئێمە بتوانین مۆڵەت وەبگرین ئەگەری زۆرە روانینی حكوومەت بە نیسبەت ئێمە گۆڕانی بەسەردا بێت.
كوردپا: ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەئوستانی ئیلام زیاتر لە چ توێژ و گرووپێكن؟ و چالاكییەكانیان بە شێوەی \"تۆڕ(شبکە)\"ە یان تاكەكەسییە؟
مووسا ئومیدی: ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەئیلام لە چین و توێژی خوێندەوار، فەرهەنگی و لاوان و تەنانەت كرێكاران، بازاڕییان و تایفە جۆراوجۆرەكانی ئیلام پێكهاتووە و بەشێوازی جیاجیا چالاكیان هەیە، دیارە بەرنامەی سەرەكیی و بنچینەیی چالاكیی ئەندامانی بەرەی یەكگرتووی كورد لەسەر بنەمای خەبات بەدژی هەڵاواردن و پێكهێنانی دادپەروەری و گەشەسەندنی هاوتەریبە و بەپێی ئەوەیكە ئەو چالاكیانە مرۆیی و ئەخلاقین، گرووپ و چین و توێژی بەرچاوی كۆمەڵگە لایەنگرییان لێ‌دەكەن.
كوردپا: بۆچی دانیشتن و كۆبوونەوەكانی ئەو گرووپە سیاسیە لەسنە لەگەڵ دەستێوەردانی ناوەندە ئەمنیەتیەكان بەرەوڕوو دەبێتەوە، بەڵام لەئیلام بە پێچەوانەیە، هەڵسەنگاندنتان چییە؟
مووسا ئومیدی: پەراوێز خستن و كەشی ئەمنیەتی لەئیلام زۆر توندتر و زیاتر لە سنەیە و قەتیس كردنەوەی كۆبوونەوەكان و فشارەكان لەسنە، بۆ سەردەمی ئەحمەدی‌نژاد دەگەڕێتەوە و لەحاڵی حازردا كەش و هەواكە گۆڕانی بەسەردا هاتووە و لەهەموو ناوچەكانی ئێران هەتا رادەیەك كرانەوە بەدی دەكرێ. ئێمە بەدوای بەرەوپێشەوەبردنی بەرنامەكانمانین و خۆمان لە بشێوی بەدوور دەگرین، سەرەڕای ئەوانە بەشێك لەو هەڵسوكەوتانە پێوەندیی بە تاكتیك و بەنامەكانی بەرەوە هەیە. بەرەی یەكگرتووی كورد بە بەراورد لەگەڵ رابردوو گۆڕانی بەسەردا هاتووە، دیارە چالاكییە رێك و پێكەكانی بەرە وای كردووە كە نەتوانن بیسڕنەوە.
شاری ئیلام
کوردپا: بەرەی یەكگرتووی كورد لەئوستانی ئیلام هەتا ئێستا چ چالاكییەكی فەرهەنگی و سیاسی ئەنجام داوە؟مووسا ئومیدی: بەرەی یەكگرتووی كورد بەشێوەی فەرمی هیچ سیمینار و فستیڤاڵێكی بەڕێوە نەبردووە، دیارە ئەندامانی بەرە لە دانیشتنەكانی رێفۆرمخوازانی ئوستان و كۆبوونەوەكان لەگەڵ لێپرسراوانی ئوستان بەشدارییان كردووە. بەرەی یەكگرتووی كورد لەهەڵوێستە سیاسییەكانی ئوستاندا رۆڵی هەیە، لە بیاڤی فەرهەنگیدا هەموو هەوڵمان پاراستی شوناس و بەرگریی لە شوناسی كوردی و قەومی خەڵكی ئوستانەكەیە، پشتیوانی مەعنەویی لەنووسەران، شاعیران و چالاكانی مەدەنیی و بەشداری لەئەنجومەن و ناوەندە فەرهەنگییەكان بۆ وێنە لەو چالاكییە تاكەكەسی و بژاردەكانی ئوستان بووە. لەرەوتی سەردانی ئەم دوایانەی سەركۆمار بۆ ئیلام بەرە لقی ئیلام چالاكیی زۆری ئەنجام دا و هەتا رادەیەك توانی ویست و داخوازییەكانی ئوستان زەق بكاتەوە.
كوردپا: دوایین هەوڵەكان بەمەبەستی بە فەرمی ناسینی بەرەی یەكگرتووی كورد لەوەزارەتی ناوخۆ گەیشتە كوێ؟
مووسا ئومیدی: ئێمە سەرجەم رێكارە یاسایەكانمان بڕیوە و چاوەڕوانی وڵامی وەزارتی ناوخۆین، بەڵام بە داخەوە هەتا ئێستا ئەنجامێكی نەبووە.
كوردپا: بەپێی ئەوەی زۆربەی هاووڵاتیانی ئوستانی ئیلام شیعە مەزهەبن، تێڕوانینی كەسایەتییە ئاینی‌یەكانی ئوستان (رووحانی‌یە خۆجیەكان، ئیمام جومعە و ...) بۆ گوتەزای كوردایەتی چۆن دەبینن؟
مووسا ئومیدی: پرسی شوناس شتێك نیە كە حاشای لێبكرێ. بەڕای من هەر قەوم و نەتەوەیەك لەرێگەی گەشەی زانستی و بەرمهێنانی زانست و ئەندێشە بەو ئەنجامە دەگات كە یەكەمین هەنگاو ناسینی شوناسی خۆیەتی و ئەو هەڵێنجانە هیچ پێوەندییەكی بە دین و مەزهەبەكەیەوە نییەو هەموو مرۆڤەكان دەگرێتەوە. بەڵام رووحانی و پێش نوێژەكان ئەركی حكوومەتی خۆیان هەیە، وادیارە گەشەی فەرهەنگی كورد تەنانەت كاریگەری لەسەر پیاوە ئاینی‌یەكانیش داناوە. بۆ وێنە چەند ساڵێكە كە لەرێوڕەسمەكاندا بە كوردی قسە دەكرێ‌و پێشوازیشی لێكراوە. شەپۆلی شوناسخوازی هەموو دانیشتوانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە و ئێمە ئەو شوناسخوازییە لە رووحانییەكانیشدا دەبینین.
كوردپا: حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەكان باس لە پێكهاتە شكێنی سیاسی لەئێران و كوردستان دەكەن وبەرەی یەكگرتووی كورد باوەڕی بە رێفۆرم هەیە، ئەو دوو گوتارە(دیسكۆرس) لەئوستانی ئیلام، چ لایەنێكی هاوبەشی و وێكچووی هەیە؟
مووسا ئومیدی: لەروانگەی منەوە حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەكان كە بەدوای پێكهاتەشكێنی دان هەتا ئێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر كەشی سیاسی و كۆمەڵایەتیی ئێران و ناوچە كوردنشینەكان نەبووە، ئەمڕۆكە لەجیهاندا شایەتی ئەوەین كە بزووتنەوە گۆڕانخوازە بنەڕەتییەكان بویان نەماوە و بزووتنەوە شۆڕشگێڕیەیكان بە جۆرێك لەجۆرەكان مەحكووم بە شكستن، چونكە لە رەوتی شۆڕشدا \"ئێحساسات\" زاڵ دەبێ‌و كۆمەڵگە دەكەوێتە دەستی هێزە رادیكاڵەكان و لەئامانجە سەرەكییەكانیان دوور دەكەونەوە، هەر بۆیە بە باوەڕی من هەموو حیزبە كوردستانییەكان بە ناوخۆ و دەرەوە دەبێ‌بەدوای گۆڕانێكی هەنگاو بەهەنگاو و ئەگرییان بۆ لای دێمۆكراسی رێككەوتن و بەجێ‌نەهێشتنی گۆڕەپانەكە بێت. ئەگەر چی لە ئوستانی ئیلام بە هۆی هەژاری و نەبوونی ئابووری، توندوتیژی و ورەی شۆڕشگێڕی لەحاڵی پەرەگرتن دایە و توندوتیژی وەبەرهێنانەوەی بۆ دەكرێ، بەڵام من گەشەی ئەو هەڵسوكەوتە بە مەترسیدار و كوشتنی كات دەزانم. لەئیلام شایەتی هەر دوو گوتار و بوارەكەین.
كوردپا: ئێوە لەچەند رۆژی رابردوودا باستان لە حوزوور و پشتیوانی توركەكان لەئیلام كرد، ئایا پێكهاتەی حەشیمەتی لە ئوستان بە تایبەت لە باشوور بە جۆرێك ئاسیمیلاسیونە؟
مووسا ئومیدی: مومكینە لە ئەنقەست \"پیلان (توطئە) \" بۆ گۆڕینی پێكهاتەی حەشیمەتی هەبێت، بەڵام ئەوەی كە من باسم كردووە پێوەندی بە كەڵكاژۆ وەرگرتنی خراپی ئەستاندارە توركەكانی (پێشوو) ئیلامەوە هەبوو، كە پڕوپاگەندەی زۆریش بۆ ناساندنی خۆیان وەرێ‌دەخەن، بەڵام ژمارەیەک لەو ئاستەدا نییە كە كارگەرییان لەسەر پێكهاتەی حەشیمەتی هەبێت و لەبیرمان نەچێ‌هەڵاواردنێكی زۆر هەیە وەكو نموونە شیركەتی رێگاوبانی \"بار\" پلەی یەكەمی مەراغەی، كە خاوەنەكەی تورك بوو بەدەستهێنابوو و گرێبەستی سەد میلیارد تمەنی لە بیاڤی نەوت و رێگاوبانی سنوورەكان لەگەڵ دەوڵەتی ئەحمەدی‌نژادا واژۆ كردبوو، ئەو كۆمپانیایە بە بەردەوامی خۆی لە دانی مووچەی كرێكاران دەبوارد و كار گەیشتە ئەوەی جێگایەی كە بەرپرسی ئەو شیركەتە لەلایەن كرێكارانی خۆجەییەوە كوژرا و یان زۆربەی توركەكان توانیان مۆڵەتی نانەواخانە وەربگرن.
كوردپا: وەكوو چالاكیەكی سیاسی، شەپۆلی ئەدەبیاتی نڤیسکاریی كوردیی باشووری کوردستانی ئێران لە ئوستانی ئیلام بە وشیاری نەتەوەیی دەزانن؟ یان دەتوانێ‌خەسار بە بناخە و بنیاتە پەرتەوازەكانی ناسیۆنالیزمی كورد بگەیەنێ؟
مووسا ئومیدی: ئەدەبیاتی نووسراوە لەنێو هەر قەوم و نەتەوەیەك لەژێر كاریگەریی بارودۆخدا پێك دێت، ئەو دۆخ و بوارانە هەمان \"بواری گەشە سەندنە\"، كۆمەڵگە كە بكەوێتە سەر رێڕەوی گەشە سەندنەوە، پێویستە شناسی خۆی بناسێت. ئەوەیكە ئەمڕۆكە لەئیلام روو ئەدات، لەو رەهەندەوە جێگای لێكدانەوەیە، خەڵكانێكی خوێندەواری زۆر بەدوای شوناسەوەن و نرخی زۆریشیان بۆ داوە و لە هەوڵی ئەوەدان كە فەرهەنگ و داب و نەریتی خۆیان بنووسنەوەو شتێکی جێگەی سەرنجیش ئەوەیە، کە ئەو خەڵكە یەكەمین شت لەو بوارەدا بەدوای فراوانكردنی زمان دان. ماوەیەكی زۆرە چالاكانی فەرهەنگیی فێركاریی زمانی كوردییان دەست پێكردووە و چەندین وانەی جۆراوجۆریان لەو بارەیەوە هەیە.
لێکدانەوەی من ئەوەیە كە رێڕەوی ئەدەبیاتی نووسراوە دەبێ‌بەشێوەی سروشتی لەدایك ببێت، واتە یەكەم جار زمانی زكماگی و خۆجەیی و ناوچەیی سەر لەنوێ‌بونیاد بنرێتەوە و سەرجەم بیاڤی فەرهەنگی بگرێتەوە و دواتر لەناخ و ناوەڕۆكی ئەو نووسراوانە هەنگاو بۆ لای زمانی پێوەر بەپێی نووسراوە و پێكهاتنی شونایی نەتەوەیی، هەڵبگرێ.
كوردپا: پێشنیاری ئێوە بۆ رووماڵ كردنی هەواڵ و بابەتەكانی ئوستانی ئیلام لە میدیاکانی وەكوو ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا چییە؟
مووسا ئومیدی: ئەمڕۆكە گەشە و سەرهەڵدانی راگەیەنەكان جێگای سەرسووڕمانە، بەڵام بوونی میدیایەکی دیار وەكوو سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو زۆر گرینگە و ئەگەر بتوانین هێندێ‌راگەیەندن بە سیاسەتی دیاریكراومان لەبەردەست دابێت، زۆر بە خێرایی دەتوانین بەرەو لای ئامانجەكانمان هەنگاو هەڵبگرین، دیارە لەحاڵی حازردا راگەیەنە تەسویرییەكان كاریگەرترن، هەر چەندە كێشە و بەربەستی تایبەتیی خۆیان هەیە و ئەگەری ئەوە هەیە هەموو خەڵكی كۆمەڵگە نەتوانن بە شێوەی یەكسان دەسپێڕاگەیشتنیان پێی هەبێ كە ئەمەش بە جۆرێك دووفاقیەتی لەگەیاندنی پەیامدا دروست دەكات.
ئاژانسی كوردپا دەتوانێ‌بەشێك لەپێویستی و ویستەكانی كۆمەڵگەی ئیلام رووماڵ بكات، بەڵام بەداخەوە ئەو بەشە زۆر كەم و بەرچاو نییە و ئەو راگەیەنە نەیتوانیوە جیگای خۆی لەنێو چین و توێژەكانی ئیلامدا بكاتەوە.
