مین لە كوردستان، مۆتەكەیەكی هەمیشە لە بۆسە+ڤیدیۆ
16:04 - 4 بانەمەڕ 2712
كوردپا: لە ماوەی 5 ساڵدا 3242 رووداوی تەقینەوەی مین لە ناوچە كوردنشینەكانی ئێران رووی داوە كە جیا لە برینداران نزیك بە 800 كەس بوونەتە قوربانی و تەنیا لە ماوەی یەك مانگی رابردوودا لە ناوچە جیاجیاكانی كوردستان بەهۆی تەقینەوەی مین 5 هاووڵاتیی كورد بوونەتە قوربانی.
سەرەڕای ئەوەی كە 25 ساڵ بەسەر راوەستانی شەڕی نێوان عێراق و ئێران تێدەپەڕێ، بەڵام هێشتا دوژمنێكی شاراوە بەناوی مین مەترسییەكی جیدییە بۆ سەر گیانی هاووڵاتییانی ئێران و بەتایبەت پارێزگاكانی رۆژئاوای ئێران، واتە ئیلام، كرماشان، كوردستان و ئازەربایجانی رۆژئاوا.
بەپێی ئامار و زانیارییەكان 6 میلیۆن هێكتار لە خاكی ئێران بە مین ئالوودەیە كە سەرجەم 16 میلیۆن مین لە سەرانسەری ئێران هەیە و چوار پارێزگای كوردنشینی ئیلام، كرماشان، كوردستان و ئیلام بەهۆی هەلومەرجی تایبەت و سنووریی بوون زیاترین رێژەی مینی چێنراویان هەیە و زیاترین رووداوی مینیش لەو چوار پارێزگایە روو دەدات.
لێكۆڵینەوەیەكی مەیدانیی كەلە چوارچێوەی خەسارناسیی میندا كراوە دەربڕی ئاماری رووداو و پێشهاتەكانی مینە لە ئێراندا كە بریتیتن لە:
ـ هەتا پێش ساڵی 1368، 300 هەزار كەس بەهۆی تەقینەوەی مینەوە لە ئێران كوژراون و زیاتر لە 90%ی قوربانیانی مین هاووڵاتییانی غەیرە نیزامی بوون و زۆربەیان بەتایبەت گوندنشینان، شوان، منداڵ و كرێكارانن و بەشێكی كەمیشیان سەرباز و هێزەكانی پاك كەرەوەی مین بوون كە كوردستانی ئێران زیاتر لە ناوچەكانی دیكە پشكی بەركەوتووە.
ناوچە و پارێزگا مین رێژ كراوەكانی لە ئێران بریتین لە: ئازەربایجانی رۆژئاوا، كوردستان، ئیلام، کرماشان و خووزستان و هەروەها چوار پارێزگای كوردنشین لە ئێران بەپێی ئامارەكانی خودی حكوومەت، زیاترین رێژەی مینی چێنراویان تێدایە و زیاترین رێژەی قوربانیان لێكەوتۆتەوە.
رێكخراوی یونیسێف وڵاتی عێراق و سنوورەكانی ئەو وڵاتەی لەگەڵ ئێران وەك \"پڕ مینترین\" ناوچەی دونیا ناودێر كردووە و رێژەی مینی چێنراوی دژە نەفەر زیاتر لە 20 میلیۆنە كە 1000 كیلۆمیتر لە خاكی عێراق مین رێژە و ئەوە جێگای مەترسییە، بەشێكی زۆری خاكی عێراق هاوسنووری ناوچە كوردنشینەكانی ئێرانە و خەڵكێش بەهۆی كاسبی و كاروباری كۆڵبەری لەو سنوورانە زیاتر دەبنە قوربانی.
![\"4278.jpg\"](\"{imagepath}/4278.jpg\")
زەوی و زار و خاكی شارە سنوورییەكانی كوردستانی ئێران وەک:مێهران، دێهلۆڕان، قەسر شیرین، نەفت شار، سۆمار، جوانڕۆ، گیلانغەرب، پاوە، مەریوان، بانە، سەردەشت، پیرانشار، شنۆ و بەشێك لە ورمێ، بە رووبەری 4 میلیۆن و 200 هەزار هێكتار بە مین ئالوودەن و زیاترین روودا و قوربانییان لێدەكەوێتەوە.
لە حاڵێكدا كە بەرپرسانی حكوومەتی ئیسلامیی ئێران بەردەوام باس لە هەڵگرتنەوە و پاكسازیی مین لە ئێران و یەتایبەت كوردستان دەكەن، بەڵام شایەتی دووپاتبوونەوەی رووداوەكانین.\"مندوو بالجی\" یەكێك لە بەرپرسانی رێكخراوی ژێنیڤاكاڵ لە وتووێژێكدا لەگەڵ رادیۆ زەمان وتوویە بەشێك لە حیزبە كوردییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی حكوومەتی ئێران رێككەوتنی بەكار نەهێنانی مینیان واژۆ كردووە، ئەمە لە حاڵێك دایە، كە دەوڵەتی ئێران ئیزن نادات ئەندامانی ژێنیڤاكاڵ سەردانی ئێران بكەن.
ـ زیاتر لە 6 میلیۆن هێكتار لە زەوی و زاری ئێران ئالوودە بە مینن كە سەرجەم 16 میلیۆن مینیان تێدا چێنراوە و ساڵانە بە شێوەی نێونجی 300 رووداوی تەقینەوەی مین لە ئێران روو دەدەات كە زۆربەی قوربانیان كەسانی خوار تەمەن 10 ساڵن و بەپێی ئاماری كۆنگرەی مین لە ساڵی 1383، نزیك بە 2 هەزار كەس لە قوربانیان كەسانی تەمەن ژێر 18 ساڵ بوون.
بەپێی ئاماری یوونیسێف لە ساڵی 1379ەوە هەتا 1384 لە پارێزگای كوردستان 337 رووداوی تەقینەوەی مین رووی داوە كە سەرجەم 301 كەس كوژراوە و 31 كەسی دیكەش بریندار بوون و بەپێی هەمان لێكۆڵینەوە لە ماوەی ساڵانی 1367 تا ساڵی 1382 رێژەی رووداوەكانی مین لە چوار پارێزگای كوردنشین بەم چەشنەیە:
ـ كرماشان 1273 رووداو كە دەكاتە 3/34%، كوردستان 889 رووداو كە دەكاتە 9/23%، ئیلام 596 رووداو كە دەكاتە 1/16%، ئازەربایجانی رۆژئاوا 494 رووداو كە دەكاتە 3/13%.
زۆربەی قوربانیانی مین لە ناوچە سنوورییەكانی ناوچە كوردنشینەكانی ئێران كە زۆربەیان لە گوندەكان رووی داوە، بەدوای بژیوی ژیان كەوتوون و زۆربەشیان غەیرە نیزامی و بەتایبەت منداڵان، شوان و كرێكار و وەرزێڕان بوونەتە قوربانیی تەقینەوەی مینە چێنراوەكان كە پاشماوەی شەڕی ئێران ـ عێراق و شەڕی ساڵانی سەرەتای شۆڕشی گەلانی ئێرانن.
رووداوی تەقینەوەی مین لە کوردستان هەر بەردەوامە و هەتا ئێستا لەم بارەوە لەلایەن رێكخراوێكەوە بە فەرمی لەمەڕ ئامار و رێژەی كوژراوانی ئەو رووداوانە لێكۆڵینەوەیەكی بێلایەن و مەیدانی نەكراوە.
سەرەڕای ئەوەی كە 25 ساڵ بەسەر راوەستانی شەڕی نێوان عێراق و ئێران تێدەپەڕێ، بەڵام هێشتا دوژمنێكی شاراوە بەناوی مین مەترسییەكی جیدییە بۆ سەر گیانی هاووڵاتییانی ئێران و بەتایبەت پارێزگاكانی رۆژئاوای ئێران، واتە ئیلام، كرماشان، كوردستان و ئازەربایجانی رۆژئاوا.
بەپێی ئامار و زانیارییەكان 6 میلیۆن هێكتار لە خاكی ئێران بە مین ئالوودەیە كە سەرجەم 16 میلیۆن مین لە سەرانسەری ئێران هەیە و چوار پارێزگای كوردنشینی ئیلام، كرماشان، كوردستان و ئیلام بەهۆی هەلومەرجی تایبەت و سنووریی بوون زیاترین رێژەی مینی چێنراویان هەیە و زیاترین رووداوی مینیش لەو چوار پارێزگایە روو دەدات.
لێكۆڵینەوەیەكی مەیدانیی كەلە چوارچێوەی خەسارناسیی میندا كراوە دەربڕی ئاماری رووداو و پێشهاتەكانی مینە لە ئێراندا كە بریتیتن لە:
ـ هەتا پێش ساڵی 1368، 300 هەزار كەس بەهۆی تەقینەوەی مینەوە لە ئێران كوژراون و زیاتر لە 90%ی قوربانیانی مین هاووڵاتییانی غەیرە نیزامی بوون و زۆربەیان بەتایبەت گوندنشینان، شوان، منداڵ و كرێكارانن و بەشێكی كەمیشیان سەرباز و هێزەكانی پاك كەرەوەی مین بوون كە كوردستانی ئێران زیاتر لە ناوچەكانی دیكە پشكی بەركەوتووە.
ناوچە و پارێزگا مین رێژ كراوەكانی لە ئێران بریتین لە: ئازەربایجانی رۆژئاوا، كوردستان، ئیلام، کرماشان و خووزستان و هەروەها چوار پارێزگای كوردنشین لە ئێران بەپێی ئامارەكانی خودی حكوومەت، زیاترین رێژەی مینی چێنراویان تێدایە و زیاترین رێژەی قوربانیان لێكەوتۆتەوە.
رێكخراوی یونیسێف وڵاتی عێراق و سنوورەكانی ئەو وڵاتەی لەگەڵ ئێران وەك \"پڕ مینترین\" ناوچەی دونیا ناودێر كردووە و رێژەی مینی چێنراوی دژە نەفەر زیاتر لە 20 میلیۆنە كە 1000 كیلۆمیتر لە خاكی عێراق مین رێژە و ئەوە جێگای مەترسییە، بەشێكی زۆری خاكی عێراق هاوسنووری ناوچە كوردنشینەكانی ئێرانە و خەڵكێش بەهۆی كاسبی و كاروباری كۆڵبەری لەو سنوورانە زیاتر دەبنە قوربانی.
زەوی و زار و خاكی شارە سنوورییەكانی كوردستانی ئێران وەک:مێهران، دێهلۆڕان، قەسر شیرین، نەفت شار، سۆمار، جوانڕۆ، گیلانغەرب، پاوە، مەریوان، بانە، سەردەشت، پیرانشار، شنۆ و بەشێك لە ورمێ، بە رووبەری 4 میلیۆن و 200 هەزار هێكتار بە مین ئالوودەن و زیاترین روودا و قوربانییان لێدەكەوێتەوە.
لە حاڵێكدا كە بەرپرسانی حكوومەتی ئیسلامیی ئێران بەردەوام باس لە هەڵگرتنەوە و پاكسازیی مین لە ئێران و یەتایبەت كوردستان دەكەن، بەڵام شایەتی دووپاتبوونەوەی رووداوەكانین.\"مندوو بالجی\" یەكێك لە بەرپرسانی رێكخراوی ژێنیڤاكاڵ لە وتووێژێكدا لەگەڵ رادیۆ زەمان وتوویە بەشێك لە حیزبە كوردییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی حكوومەتی ئێران رێككەوتنی بەكار نەهێنانی مینیان واژۆ كردووە، ئەمە لە حاڵێك دایە، كە دەوڵەتی ئێران ئیزن نادات ئەندامانی ژێنیڤاكاڵ سەردانی ئێران بكەن.
ـ زیاتر لە 6 میلیۆن هێكتار لە زەوی و زاری ئێران ئالوودە بە مینن كە سەرجەم 16 میلیۆن مینیان تێدا چێنراوە و ساڵانە بە شێوەی نێونجی 300 رووداوی تەقینەوەی مین لە ئێران روو دەدەات كە زۆربەی قوربانیان كەسانی خوار تەمەن 10 ساڵن و بەپێی ئاماری كۆنگرەی مین لە ساڵی 1383، نزیك بە 2 هەزار كەس لە قوربانیان كەسانی تەمەن ژێر 18 ساڵ بوون.
بەپێی ئاماری یوونیسێف لە ساڵی 1379ەوە هەتا 1384 لە پارێزگای كوردستان 337 رووداوی تەقینەوەی مین رووی داوە كە سەرجەم 301 كەس كوژراوە و 31 كەسی دیكەش بریندار بوون و بەپێی هەمان لێكۆڵینەوە لە ماوەی ساڵانی 1367 تا ساڵی 1382 رێژەی رووداوەكانی مین لە چوار پارێزگای كوردنشین بەم چەشنەیە:
ـ كرماشان 1273 رووداو كە دەكاتە 3/34%، كوردستان 889 رووداو كە دەكاتە 9/23%، ئیلام 596 رووداو كە دەكاتە 1/16%، ئازەربایجانی رۆژئاوا 494 رووداو كە دەكاتە 3/13%.
زۆربەی قوربانیانی مین لە ناوچە سنوورییەكانی ناوچە كوردنشینەكانی ئێران كە زۆربەیان لە گوندەكان رووی داوە، بەدوای بژیوی ژیان كەوتوون و زۆربەشیان غەیرە نیزامی و بەتایبەت منداڵان، شوان و كرێكار و وەرزێڕان بوونەتە قوربانیی تەقینەوەی مینە چێنراوەكان كە پاشماوەی شەڕی ئێران ـ عێراق و شەڕی ساڵانی سەرەتای شۆڕشی گەلانی ئێرانن.
رووداوی تەقینەوەی مین لە کوردستان هەر بەردەوامە و هەتا ئێستا لەم بارەوە لەلایەن رێكخراوێكەوە بە فەرمی لەمەڕ ئامار و رێژەی كوژراوانی ئەو رووداوانە لێكۆڵینەوەیەكی بێلایەن و مەیدانی نەكراوە.
