وڵاتانی رۆژئاوا زۆر بەباشی دەزانن كە سیاسەتی ئاسیمیلە و قڕ كردنی نەتەوەی كورد لە ناوچەكە چۆن بەڕێوە دەچێ
19:59 - 24 رەزبەر 2711
وتووێژی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەگەڵ حامید كۆنەپۆشی چالاكی سیاسی
بزووتنەوە و بزاوتە ئازادیخوازانەكان لە كوردستان ( چەكدارانە و مەدەنی)
هەروەك ئاگادارن، ساڵانێكە لە كوردستان بەشێكی زۆر لە خەڵكی ئەم ناوچەیە لە چوارچێوەی رێكخراوی سیاسی و نیزامی بۆ دەستەبەر كردنی ئەوەی كە بە \"ئازادیی رەوا و سەرەتایی دەناسرێ\" خەبات و چالاكی دەكەن.
لەم پێناوەدا دەبینین كە خودی كوردەكان یان بە واتایەك رێكخراوە سیاسییەكانی دژبەری حكوومەتی كۆماری ئیسلامیی ئێران پاش چەندین ساڵ خەبات كە خۆیان بە ناوی \"بەرگریی رەوا\" لە قەڵەمی دەدەن دەستیان داوەتە خەباتی مەدەنی كە ئەمە خۆی لە خۆیدا گۆڕانێكی ئەرێنی و پێشكەوتنخوازانەیە لە چوارچێوەی چارەسەریی كێشەكاندا دێتە ئەژمار.
لەلایەكەی دیكەشەوە دەبینین گریلاكانی پەژاك لە كوێستانەكانی قەندیل سەرقاڵی چالاكین كە ئەوانیش ئەو كارەی خۆیان بە \"بەرگریی رەوا\" وەسف دەكەن.
بەڵام لەم نێوەدا زۆرن ئەو كەسانەی كە هەر وەكوو پێشوو تۆمەتی جوایی خوازیی و تەنانەت تیرۆریستی لەو رێكخراوە سیاسی ـ نیزامییانە دەدەن، بەو مانایەی كە دەبێ ئەوانیش كێشەكانی خۆیان لەگەڵ حكوومەتی ئێران لە رێگای وتووێژەوە چارەسەر بكەن.
ئێستا بەدەر لەم باسە كە حكوومەتی ئێران هەتا چەندە رێوشوێنەكانی یارییەكی ئاشتیخوازانەی (وتووێژ) رەچاو دەكات یان نا، ئەم پرسیارانە لە گۆڕێ دان.
كوردپا: چۆن چۆنی ئەوكاتەی كە دژبەرانی حكوومەتی لیبی و قەزافی دەستیان دایە چەك و بە وەڕێخستنی كوشت و كوشتار خەباتیان كرد، هەموو وڵاتانی دونیا و تەنانەت رێكخراوەكانی مافی مرۆڤیش پشتیوانیان لە دژبەرانی چەكداری لیبی كرد و لە راگەیەن و تریبوونەكانی خۆیانەوە مژدە و پیرۆزبایی شكستی دیكتاتۆر و سەركەوتنی دژبەرانیان بە یەكتر دەگوت، بەڵام كە نۆرە دەگاتە كوردەكان ئەم جۆرە هاوكێشانە وەڕاست ناگەڕێن؟ مەگەر دژبەرانی قەزافی بە هێزی چەك سەرنەكەوتن؟
ح. كۆنەپۆشی: وەڵامی ئەو پرسیارە كە بۆچی ناڕەزایەتییەكانی لیبی شێوازێكی چەكداری بەخۆیەوە گرت و بۆچی كاتێك ئۆپۆزسیۆنی قەزافی دەستیان دایە چەك بۆ رووبەڕوو بوونەوە بەرامبەر بە رێژیمی لیبی لەلایەن جیهانەوە پشتیوانیان لێكرا، پێویستی بە شیكارییەكی زۆر هەیە. بەڵام ئەگەر زۆر بە خێرا و بە كورتی بە دوای ئەو وڵامەدا بگەڕێین، دەبێ ئامانجی ئەو وڵاتانە یان ئەو هێزانە كە لەم كێشەیەدا چالاكن لەبەرچاو بگیرێت و هاوكات تایبەتمەندیەكانی شێوازی دەسەڵاتداری لیبیش ببینرێت. رۆژئاوا بە سەرۆكایەتیی ئەمریكا لە دوای شەڕی دووهەمی جیهانی لە روانگەی بەرژەوەندیی خۆیەوە نزیكی هەر دەستەواژە و كێشەیەك دەبنەوە و هەڵوێستی ئەوان بەرامبەر بە شەڕی چەكداری لە لیبی تازە نیە. ئەمریكا بۆ خۆی یەكەم هێز بوو لە پشت دروست كردنی هێزی چەكدار دژ بە دەوڵەتەكانی ئەفغانستان و نیكاراگۆئە لە دەیەی 80ی زایینی بوو و یان ناتۆ بۆ خۆیان هێزی چەكداریان لە كۆسۆڤۆ دروست كرد و دژ بە دەوڵەتی سێربێستان شانبەشانی ئەوان شەڕیان دەكرد. ئەمە چەند نموونەن لەو سیاسەتە كە رۆژئاوا لە جیهاندا بەڕێوەیان بردووە، یان دەیبەن. ئەم سیاسەتە كە لەلایەك پشتیوانی لە گرووپە چەكدارەكان دەكەن و لە دیوەكەی تریەوە دەبن بە دژبەری لای وڵاتانی ناوچەكەشەوە بەڕێوە دەچێ، بۆ نموونە ئێران یەكەم پاڵپشتی گرووپە چەكدارەكانی لوبنان، فەلەستین، یەمەن، عێراق، ئەفغانستان و گەلێك شوێنی ترە لە جیهاندا. ئەوەی كە سیاسەتی دەوڵەتان بەرامبەر شەڕی چەكداری دیاری دەكات بەرژەوەندیی ئەوانە نەك خودی چەمكی شەڕی چەكداری باشە و یان خراپە.
هەڵسووكەوتی زلهێزەكان و دەوڵەتانی ناوچەكە بەرامبەر بە كێشەی كورد گرێدراوی هەمان سیاسەتی بەرژەوەندیخوازی ئەوان بووە. وڵاتانی رۆژئاوا زۆر بەباشی دەزانن كە سیاسەتی ئاسیمیلە و قڕ كردنی نەتەوەی كورد لە ناوچەكە چۆن بەڕێوە دەچێ و هاوكات دەزانن كورد هەموو كات بە دوای رێگەچارەی ئاشتیانەی پرسی كوردەوە بووە و ئەوە داگیركەران بوون چ لە رابڕدوو و یان هەنووكە هەموو دەرگایەكیان بە رووی كورداندا داخستووە. سەرەڕای زانینی ئەو هەموو راستیانە كە چۆن كورد رووبەڕووی لەناو بردن دەبنەوە كەچی رۆژئاوا نەك تەنیا چاوی لێ دەقووچێنێ، بەڵكوو دەبن بە پاڵپشتی ئەو شەڕەی كە دەوڵەتی داگیركەری تورك بەرامبەر بە كورد بەڕێوەی دەبات. ئەوە هەڵسوكەوت یان شێوازی بەكار هێنانی خۆپاراستنی رەوای لایەنێكی سیاسی كورد نیە كە سیاسەتی ئەوان دیاری دەكات، بەڵكوو بەرژەوەندی ئەوانە كە هەڵوێستی ئەوان دیاری دەكات. ئەمریكا10 ساڵە جیهانی بە شەڕی دژ بە ئەلقاعیدە سەرقاڵ كردووە كەچی لە شەڕی \"لیبی\"دا هاوپەیمانی گرووپە تووندڕەوەكانی ئیسلامی بوو كە بەشێكیان ساڵەهای ساڵ لە ریزەكانی تاڵەبان لە ئەفغانستان شەڕیان كردبوو.
كوردپا: ئاخۆ بە بەراوردێك لە نێوان حكوومەتی ئێران و دیكتاتۆرەكانی دیكەی ناوچە، كام یەك لە وڵاتان زیاترین كردەوەی دژە مرۆیی و غەیرە یاساییان ئەنجام داوە؟
ح. كۆنەپۆشی: كام لە وڵاتە دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە زیاتر و یان كەمتر لە كۆماری ئیسلامی تاوان بەرامبەر بە مرۆڤەكان ئەنجام دەدەن، پێویستی بە توێژینەوە و كۆكردنەوەی بەڵگە هەیە. لە راستیدا دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە خاڵە هاوبەشەكانیان زۆر زیاترە هەتا جیاوازیەكانیان، هەموویان لەسەر ئەو ستراتیژیە كار دەكەن كە چۆن هەر جۆرە دەنگێكی ناڕازی كپ بكەن. زیندانەكانیان پڕە لە خەڵكی رەخنەگر، رۆشنبیر، سیاسی و ئەو كەسانەی كە داوای مافە سیاسی، نەتەوەیی، ئایینی، رەگەزی، پیشەیی و هتد دەكەن. بەڵام هاوكات جیاوازی لە شێوازی جێبەجێ كردن و سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان هەیە. بۆ نموونە كۆماری ئیسلامی بە زۆر لەچكە لەسەر ژنان دەكات و دەوڵەتی توركیایش بەزۆر لە قوتابخانە و زانكۆكان رووسەری لەسەر ژنان لادەبات. لە راستیدا هەر دوو شێواز دوو دیوی یەك سیستەمی دیكتاتۆرین كە ئازادی لە مرۆڤەكان دەسێنێتەوە. یان رێژیمی ئێران ئیسلام دەكات بە كەرەسەیەك لە خزمەت مانەوەی دەسەڵاتی خۆیدا و بە پاساوی دیفاع لە نرخەكانی ئیسلامی هەرچەشنە رخنەیەك بە شێوازێكی دڕندانە سەركوت دەكات، كەچی لە سووریە بە پێچەوانەی ئێران دژایەتی و سەركوتی ئیسلامیەكان دەبێ بە شێوازی بەڕێوەبەری دەسەڵاتی دیكتاتۆری لەو وڵاتە. خاڵی جێگای سەرنجڕاكێش ئەوەیە كە ئەم دوو دەوڵەتە بە رواڵەت جیاواز لە یەك كەچی بە درێژایی 32 ساڵ هاوپەیمان و پارێزەری یەكتری بوون. ئەم سێ وڵاتە كە ناویان هێنرا هەتا ئیستا تواندنەوە و قڕ كردنی كوردان لە ناوچەكە یەكەمین خاڵی هابەشیانە.
كوردپا: ئاخۆ لە وەها حاڵەتێكدا كە حكوومەتی ئێران هەر چەشنە ویست و داخوازییەك ئەگەریش رەوا بێت، بە بە توندترین شێوەی باو بەرپەرچی دەداتەوە، ئێستاش خەباتی چەكدارانە مەحكوومە؟ ئەگەر مەحكوومە بۆچی بۆ لیبی رەوایە؟
ح. كۆنەپۆشی: ئایا لە كاتێكدا لە رێژیمی ئێران هیچ رێگایەكی نەهێشتۆتەوە بۆ ئەوەی گەل داخوازیەكانی خۆیان بێ ترس دەرببڕن و لە رەوشێكی وادا ئایا بەرەنگار بوونەوەی چەكداری دروستە یان نا، پێویست بە هەڵسەنگاندنی لایەنە دژبەرەكانی رێژیم هەیە، بۆ نموونە لە نێوان كوردێك كە پێی وایە بەشێك لە كوردستان لە لایەن ئێرانەوە داگیركراوە لەگەڵ شیرازییەك كە ئازادییەكانی لێ زەوت كراوە جیاوازی هەیە. ئیسفەهانییەك ئەرتەشی ئێران بە بەشێك لەو هێزە دەزانێ كە یەكپارچەیی ( تمامیت ) ئێران دەپارێزێ و بە ئەرتەشی خۆی دەزانێ، بەڵام لای خەڵكی كوردستان سوپای ئێران هێزێكی داگیركەرە و بە بیانووی پاراستنی خاكی ئێران هەموو تاوانێكی بەرامبەر گەلی كورد ئەنجام داوە. هەر بۆیە دەتوانێ شێوازی خەبات دژ بە كۆماری ئیسلامی بۆ فارسێك لەگەڵ كوردێك جیاوازی هەبێ.
گرفتی ئەو كەسانەی كە كوردن و بە حیسابی خۆیان دژی شەڕی چەكدارین ئەوەیە كە تایبەتمەندیەكانی نەتەوەی كورد و گەلانی تری ئێران نابینن، یان دڕندەیی دەوڵەتە سەردەستەكانی كوردستان لەبەرچاو ناگرن و پێیان وایە شێوازی خەبات شتێكی دڵخوازە نەك داسەپاو. كەم نەبوون ئەو رێكخراو و كەسایەتیانەی كەلە سەرەتای خۆ پاراستنی رەوای كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان كەوتنە دژایەتی و پێیان وابوو كە كۆماری ئیسلامی لۆژیكی گفتووگۆ دەزانێ و نابێت كورد بە چەك دیفاع لە خۆی بكات، بەڵام رێژیمی ئێران هەتا توانی ئەو لایەنانەی بەكار هێنا دژ بە بزووتنەوەی كورد لە رۆژهەڵات و دواتر هێرشی كردە سەر ئەوانیش كە بەشێكیان ئێعدام و زۆریشیان ناچار بوون وڵات بەجێ بهێڵن.
ئەو لایەنانەی كە ئێمڕۆ دژی پاراستنی رەوان دەكرێت بە چەند دەستە دابەش بكرێن. دەستەی یەكەم ئەو كەس و لایەنانەن كە بە زۆری هەڵگری زەینیەتی نەتەوەی باڵادەستن و ئەوان پێیان وایە كە نابێت هیچ هێزێك لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەوان بوونی هەبێ. ئەو تێڕوانینە هەر ئێستا لە هەڵسوكەوتی دەوڵەتە لاوازەكەی بەغدایشدا دەبینرێ و پێیان وایە كە هەرێم بۆی نیە هێزی پێشمەرگەی هەبێ. جا ئەم بۆچوونە لای نەتەوەی باڵادەستی فارس لە دەسەڵاتدارەوە هەتا ئۆپۆزیسیۆنەكەی زۆر بەهێزترە و ئەو تێڕوانینە لای تەنانەت بێژەرە فارسەكانی دەنگی ئەمریكا و \"بی بی سی\"یش دەبینرێ. دەستەی دووهەم ئەوانن كە بە ناوی رۆشنبیری كوردەوە دژی بەكار هێنانی چەكن. ئەمانیش دابەش دەبن بە سەر چەندین دەستەدا. بەشێكیان ئاجێندای خەڵكیتر وەك ئێران و توركیە بەڕێوە دەبەن و رێژیمی ئێران زۆر زیرەكانە كەڵك لەو كەسانە وەردەگرێ. بەڵام بەشێكیتر لەو رۆشنبیرانە كە دژی شەڕی چەكدارین گرێدراوی خوێندنەوەی كاڵ و كرچی ئەوانە بۆ سیاسەت كردن و تەنانەت هێندێكیان رەت كردنەوەی پاراستنی رەوا یان شەڕی چەكداری دەكەن بە ئایدۆلۆژییەك بۆ خۆیان، بە مەرجێك دیفاعی چەكداری تاكتیكێكە بۆ گەیشتن بە ئامانج. ئەوان قەت ئەو پرسیارە لە خۆیان ناكەن كە بۆ ئەمریكا و وڵاتەكانی تری ئورووپا گەنجانی خۆیان دەبەن بۆ شاخەكانی ئەفغانستان و شەڕی بەرژەوەندی خۆیانیان پێدەكەن بەڵام ئەمە بۆ بە كوردی بە رەوا نابینن كە بۆ پێش گرتن لە قڕ كردنی نەتەوەكەی پاراستنی رەوا بەكار بهێنن؟
هەنووكە كۆمەڵێ رێكخراوە دژ بە شەڕی چەكداری لێدوان دەدەن كە مرۆڤ تووشی سەرسووڕمان دەكات. ماوەیەكە رەتۆرێكی سەردەمی شەڕی چەكداری نەماوە و لەلایەن كەسانێكەوە دەوترێ كە بۆ خۆیان ساڵەهای ساڵ لەناو رێكخراوەیەكدا بوون كە شەڕی چەكداریان دژی كۆماری ئیسلامی بەڕێوە دەبرد و بۆ ئەم كارە هاوكاری لە حكوومەتی بەعسی رووخاویشیان بە لێشاو وەردەگرت. ئەو كەسانە ئێستاش خۆیان بەو مێژووەدا هەڵدەواسن كە ساڵەكانی شەستی هەتاوی پێشمەرگە لە رۆژهەڵاتی كوردستان دژ بە هێزی داگیركەری كۆماری ئیسلامی خولقاندیان. ئەو كەس و لایەنە سیاسیانە كەلە میدیاكانەوە دژی بەرخۆدانی گەریلا لە رۆژهەڵات و یان قەندیل قسە دەكەن و باس لە سەردەمی خەباتی مەدەنی دەكەن پڕیە لە ناڕاستی. ئەوان هیچكات راستگۆیانە بە لایەنگرانی خۆیان و گەلی كورد ناڵێن كە بە زۆر هۆكارەوە لە شەڕ و سیاسەت كردندا شكستیان خواردووە و ئەوڕۆ بە تەواوەتی ئیرادەی بڕیار دانیان لە دەستداوە. لایەنێك كە بڕوای بە كاری مەدەنی هەبێ دەبێ كار و هەڵسوكەوتی رۆژانەیان بە پراكتیك نیشانی گەل بدەن. حیزبێك كە نەتوانێ كێشەكانی ناو پارتەكەی خۆی بە شێوازێكی مەدەنیانە چارەسەر بكات و میكانیزمێك بەكار بهێنێ بۆ كاری هاوبەش و دابڕان لە دوای دابڕان لەناو رێكخراوەكەیدا روو بدات و بە شێوازێكی زۆر ناشیرین رووبەڕووی هاوڕێیانی دوێنێی خۆی بێتەوە، چۆن دەتوانێ ئیدیعای دێمۆكراتیك، دیالۆگ و خەباتی مەدەنی بكات. خەباتی مەدەنی باوەڕە نەك ئەوەی كەلە رووی ناچاری یان بۆ پاساوی كار نەكردن بەكار بهێنرێ. لە یەكەم رۆژی دەست پێكردنی شەڕی چەكداری لە باكووری كوردستان هەتا هەنووكە، خەباتی مەدەنی و جەماوەری بەشێكی دانەبڕاو بووە و لەو بزاڤە و ئەم دوو شێوازە لە بەرخودان تەواوكەری یەكتری بووە و لە زۆر شوێنی جیهانیش وەك باسكەكان، ئیرلەندی باكوور، ئافریقای باشوور و هتد ئەزموون كراوە.
بزووتنەوە و بزاوتە ئازادیخوازانەكان لە كوردستان ( چەكدارانە و مەدەنی)
هەروەك ئاگادارن، ساڵانێكە لە كوردستان بەشێكی زۆر لە خەڵكی ئەم ناوچەیە لە چوارچێوەی رێكخراوی سیاسی و نیزامی بۆ دەستەبەر كردنی ئەوەی كە بە \"ئازادیی رەوا و سەرەتایی دەناسرێ\" خەبات و چالاكی دەكەن.
لەم پێناوەدا دەبینین كە خودی كوردەكان یان بە واتایەك رێكخراوە سیاسییەكانی دژبەری حكوومەتی كۆماری ئیسلامیی ئێران پاش چەندین ساڵ خەبات كە خۆیان بە ناوی \"بەرگریی رەوا\" لە قەڵەمی دەدەن دەستیان داوەتە خەباتی مەدەنی كە ئەمە خۆی لە خۆیدا گۆڕانێكی ئەرێنی و پێشكەوتنخوازانەیە لە چوارچێوەی چارەسەریی كێشەكاندا دێتە ئەژمار.
لەلایەكەی دیكەشەوە دەبینین گریلاكانی پەژاك لە كوێستانەكانی قەندیل سەرقاڵی چالاكین كە ئەوانیش ئەو كارەی خۆیان بە \"بەرگریی رەوا\" وەسف دەكەن.
بەڵام لەم نێوەدا زۆرن ئەو كەسانەی كە هەر وەكوو پێشوو تۆمەتی جوایی خوازیی و تەنانەت تیرۆریستی لەو رێكخراوە سیاسی ـ نیزامییانە دەدەن، بەو مانایەی كە دەبێ ئەوانیش كێشەكانی خۆیان لەگەڵ حكوومەتی ئێران لە رێگای وتووێژەوە چارەسەر بكەن.
ئێستا بەدەر لەم باسە كە حكوومەتی ئێران هەتا چەندە رێوشوێنەكانی یارییەكی ئاشتیخوازانەی (وتووێژ) رەچاو دەكات یان نا، ئەم پرسیارانە لە گۆڕێ دان.
كوردپا: چۆن چۆنی ئەوكاتەی كە دژبەرانی حكوومەتی لیبی و قەزافی دەستیان دایە چەك و بە وەڕێخستنی كوشت و كوشتار خەباتیان كرد، هەموو وڵاتانی دونیا و تەنانەت رێكخراوەكانی مافی مرۆڤیش پشتیوانیان لە دژبەرانی چەكداری لیبی كرد و لە راگەیەن و تریبوونەكانی خۆیانەوە مژدە و پیرۆزبایی شكستی دیكتاتۆر و سەركەوتنی دژبەرانیان بە یەكتر دەگوت، بەڵام كە نۆرە دەگاتە كوردەكان ئەم جۆرە هاوكێشانە وەڕاست ناگەڕێن؟ مەگەر دژبەرانی قەزافی بە هێزی چەك سەرنەكەوتن؟
ح. كۆنەپۆشی: وەڵامی ئەو پرسیارە كە بۆچی ناڕەزایەتییەكانی لیبی شێوازێكی چەكداری بەخۆیەوە گرت و بۆچی كاتێك ئۆپۆزسیۆنی قەزافی دەستیان دایە چەك بۆ رووبەڕوو بوونەوە بەرامبەر بە رێژیمی لیبی لەلایەن جیهانەوە پشتیوانیان لێكرا، پێویستی بە شیكارییەكی زۆر هەیە. بەڵام ئەگەر زۆر بە خێرا و بە كورتی بە دوای ئەو وڵامەدا بگەڕێین، دەبێ ئامانجی ئەو وڵاتانە یان ئەو هێزانە كە لەم كێشەیەدا چالاكن لەبەرچاو بگیرێت و هاوكات تایبەتمەندیەكانی شێوازی دەسەڵاتداری لیبیش ببینرێت. رۆژئاوا بە سەرۆكایەتیی ئەمریكا لە دوای شەڕی دووهەمی جیهانی لە روانگەی بەرژەوەندیی خۆیەوە نزیكی هەر دەستەواژە و كێشەیەك دەبنەوە و هەڵوێستی ئەوان بەرامبەر بە شەڕی چەكداری لە لیبی تازە نیە. ئەمریكا بۆ خۆی یەكەم هێز بوو لە پشت دروست كردنی هێزی چەكدار دژ بە دەوڵەتەكانی ئەفغانستان و نیكاراگۆئە لە دەیەی 80ی زایینی بوو و یان ناتۆ بۆ خۆیان هێزی چەكداریان لە كۆسۆڤۆ دروست كرد و دژ بە دەوڵەتی سێربێستان شانبەشانی ئەوان شەڕیان دەكرد. ئەمە چەند نموونەن لەو سیاسەتە كە رۆژئاوا لە جیهاندا بەڕێوەیان بردووە، یان دەیبەن. ئەم سیاسەتە كە لەلایەك پشتیوانی لە گرووپە چەكدارەكان دەكەن و لە دیوەكەی تریەوە دەبن بە دژبەری لای وڵاتانی ناوچەكەشەوە بەڕێوە دەچێ، بۆ نموونە ئێران یەكەم پاڵپشتی گرووپە چەكدارەكانی لوبنان، فەلەستین، یەمەن، عێراق، ئەفغانستان و گەلێك شوێنی ترە لە جیهاندا. ئەوەی كە سیاسەتی دەوڵەتان بەرامبەر شەڕی چەكداری دیاری دەكات بەرژەوەندیی ئەوانە نەك خودی چەمكی شەڕی چەكداری باشە و یان خراپە.
هەڵسووكەوتی زلهێزەكان و دەوڵەتانی ناوچەكە بەرامبەر بە كێشەی كورد گرێدراوی هەمان سیاسەتی بەرژەوەندیخوازی ئەوان بووە. وڵاتانی رۆژئاوا زۆر بەباشی دەزانن كە سیاسەتی ئاسیمیلە و قڕ كردنی نەتەوەی كورد لە ناوچەكە چۆن بەڕێوە دەچێ و هاوكات دەزانن كورد هەموو كات بە دوای رێگەچارەی ئاشتیانەی پرسی كوردەوە بووە و ئەوە داگیركەران بوون چ لە رابڕدوو و یان هەنووكە هەموو دەرگایەكیان بە رووی كورداندا داخستووە. سەرەڕای زانینی ئەو هەموو راستیانە كە چۆن كورد رووبەڕووی لەناو بردن دەبنەوە كەچی رۆژئاوا نەك تەنیا چاوی لێ دەقووچێنێ، بەڵكوو دەبن بە پاڵپشتی ئەو شەڕەی كە دەوڵەتی داگیركەری تورك بەرامبەر بە كورد بەڕێوەی دەبات. ئەوە هەڵسوكەوت یان شێوازی بەكار هێنانی خۆپاراستنی رەوای لایەنێكی سیاسی كورد نیە كە سیاسەتی ئەوان دیاری دەكات، بەڵكوو بەرژەوەندی ئەوانە كە هەڵوێستی ئەوان دیاری دەكات. ئەمریكا10 ساڵە جیهانی بە شەڕی دژ بە ئەلقاعیدە سەرقاڵ كردووە كەچی لە شەڕی \"لیبی\"دا هاوپەیمانی گرووپە تووندڕەوەكانی ئیسلامی بوو كە بەشێكیان ساڵەهای ساڵ لە ریزەكانی تاڵەبان لە ئەفغانستان شەڕیان كردبوو.
كوردپا: ئاخۆ بە بەراوردێك لە نێوان حكوومەتی ئێران و دیكتاتۆرەكانی دیكەی ناوچە، كام یەك لە وڵاتان زیاترین كردەوەی دژە مرۆیی و غەیرە یاساییان ئەنجام داوە؟
ح. كۆنەپۆشی: كام لە وڵاتە دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە زیاتر و یان كەمتر لە كۆماری ئیسلامی تاوان بەرامبەر بە مرۆڤەكان ئەنجام دەدەن، پێویستی بە توێژینەوە و كۆكردنەوەی بەڵگە هەیە. لە راستیدا دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە خاڵە هاوبەشەكانیان زۆر زیاترە هەتا جیاوازیەكانیان، هەموویان لەسەر ئەو ستراتیژیە كار دەكەن كە چۆن هەر جۆرە دەنگێكی ناڕازی كپ بكەن. زیندانەكانیان پڕە لە خەڵكی رەخنەگر، رۆشنبیر، سیاسی و ئەو كەسانەی كە داوای مافە سیاسی، نەتەوەیی، ئایینی، رەگەزی، پیشەیی و هتد دەكەن. بەڵام هاوكات جیاوازی لە شێوازی جێبەجێ كردن و سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان هەیە. بۆ نموونە كۆماری ئیسلامی بە زۆر لەچكە لەسەر ژنان دەكات و دەوڵەتی توركیایش بەزۆر لە قوتابخانە و زانكۆكان رووسەری لەسەر ژنان لادەبات. لە راستیدا هەر دوو شێواز دوو دیوی یەك سیستەمی دیكتاتۆرین كە ئازادی لە مرۆڤەكان دەسێنێتەوە. یان رێژیمی ئێران ئیسلام دەكات بە كەرەسەیەك لە خزمەت مانەوەی دەسەڵاتی خۆیدا و بە پاساوی دیفاع لە نرخەكانی ئیسلامی هەرچەشنە رخنەیەك بە شێوازێكی دڕندانە سەركوت دەكات، كەچی لە سووریە بە پێچەوانەی ئێران دژایەتی و سەركوتی ئیسلامیەكان دەبێ بە شێوازی بەڕێوەبەری دەسەڵاتی دیكتاتۆری لەو وڵاتە. خاڵی جێگای سەرنجڕاكێش ئەوەیە كە ئەم دوو دەوڵەتە بە رواڵەت جیاواز لە یەك كەچی بە درێژایی 32 ساڵ هاوپەیمان و پارێزەری یەكتری بوون. ئەم سێ وڵاتە كە ناویان هێنرا هەتا ئیستا تواندنەوە و قڕ كردنی كوردان لە ناوچەكە یەكەمین خاڵی هابەشیانە.
كوردپا: ئاخۆ لە وەها حاڵەتێكدا كە حكوومەتی ئێران هەر چەشنە ویست و داخوازییەك ئەگەریش رەوا بێت، بە بە توندترین شێوەی باو بەرپەرچی دەداتەوە، ئێستاش خەباتی چەكدارانە مەحكوومە؟ ئەگەر مەحكوومە بۆچی بۆ لیبی رەوایە؟
ح. كۆنەپۆشی: ئایا لە كاتێكدا لە رێژیمی ئێران هیچ رێگایەكی نەهێشتۆتەوە بۆ ئەوەی گەل داخوازیەكانی خۆیان بێ ترس دەرببڕن و لە رەوشێكی وادا ئایا بەرەنگار بوونەوەی چەكداری دروستە یان نا، پێویست بە هەڵسەنگاندنی لایەنە دژبەرەكانی رێژیم هەیە، بۆ نموونە لە نێوان كوردێك كە پێی وایە بەشێك لە كوردستان لە لایەن ئێرانەوە داگیركراوە لەگەڵ شیرازییەك كە ئازادییەكانی لێ زەوت كراوە جیاوازی هەیە. ئیسفەهانییەك ئەرتەشی ئێران بە بەشێك لەو هێزە دەزانێ كە یەكپارچەیی ( تمامیت ) ئێران دەپارێزێ و بە ئەرتەشی خۆی دەزانێ، بەڵام لای خەڵكی كوردستان سوپای ئێران هێزێكی داگیركەرە و بە بیانووی پاراستنی خاكی ئێران هەموو تاوانێكی بەرامبەر گەلی كورد ئەنجام داوە. هەر بۆیە دەتوانێ شێوازی خەبات دژ بە كۆماری ئیسلامی بۆ فارسێك لەگەڵ كوردێك جیاوازی هەبێ.
گرفتی ئەو كەسانەی كە كوردن و بە حیسابی خۆیان دژی شەڕی چەكدارین ئەوەیە كە تایبەتمەندیەكانی نەتەوەی كورد و گەلانی تری ئێران نابینن، یان دڕندەیی دەوڵەتە سەردەستەكانی كوردستان لەبەرچاو ناگرن و پێیان وایە شێوازی خەبات شتێكی دڵخوازە نەك داسەپاو. كەم نەبوون ئەو رێكخراو و كەسایەتیانەی كەلە سەرەتای خۆ پاراستنی رەوای كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان كەوتنە دژایەتی و پێیان وابوو كە كۆماری ئیسلامی لۆژیكی گفتووگۆ دەزانێ و نابێت كورد بە چەك دیفاع لە خۆی بكات، بەڵام رێژیمی ئێران هەتا توانی ئەو لایەنانەی بەكار هێنا دژ بە بزووتنەوەی كورد لە رۆژهەڵات و دواتر هێرشی كردە سەر ئەوانیش كە بەشێكیان ئێعدام و زۆریشیان ناچار بوون وڵات بەجێ بهێڵن.
ئەو لایەنانەی كە ئێمڕۆ دژی پاراستنی رەوان دەكرێت بە چەند دەستە دابەش بكرێن. دەستەی یەكەم ئەو كەس و لایەنانەن كە بە زۆری هەڵگری زەینیەتی نەتەوەی باڵادەستن و ئەوان پێیان وایە كە نابێت هیچ هێزێك لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەوان بوونی هەبێ. ئەو تێڕوانینە هەر ئێستا لە هەڵسوكەوتی دەوڵەتە لاوازەكەی بەغدایشدا دەبینرێ و پێیان وایە كە هەرێم بۆی نیە هێزی پێشمەرگەی هەبێ. جا ئەم بۆچوونە لای نەتەوەی باڵادەستی فارس لە دەسەڵاتدارەوە هەتا ئۆپۆزیسیۆنەكەی زۆر بەهێزترە و ئەو تێڕوانینە لای تەنانەت بێژەرە فارسەكانی دەنگی ئەمریكا و \"بی بی سی\"یش دەبینرێ. دەستەی دووهەم ئەوانن كە بە ناوی رۆشنبیری كوردەوە دژی بەكار هێنانی چەكن. ئەمانیش دابەش دەبن بە سەر چەندین دەستەدا. بەشێكیان ئاجێندای خەڵكیتر وەك ئێران و توركیە بەڕێوە دەبەن و رێژیمی ئێران زۆر زیرەكانە كەڵك لەو كەسانە وەردەگرێ. بەڵام بەشێكیتر لەو رۆشنبیرانە كە دژی شەڕی چەكدارین گرێدراوی خوێندنەوەی كاڵ و كرچی ئەوانە بۆ سیاسەت كردن و تەنانەت هێندێكیان رەت كردنەوەی پاراستنی رەوا یان شەڕی چەكداری دەكەن بە ئایدۆلۆژییەك بۆ خۆیان، بە مەرجێك دیفاعی چەكداری تاكتیكێكە بۆ گەیشتن بە ئامانج. ئەوان قەت ئەو پرسیارە لە خۆیان ناكەن كە بۆ ئەمریكا و وڵاتەكانی تری ئورووپا گەنجانی خۆیان دەبەن بۆ شاخەكانی ئەفغانستان و شەڕی بەرژەوەندی خۆیانیان پێدەكەن بەڵام ئەمە بۆ بە كوردی بە رەوا نابینن كە بۆ پێش گرتن لە قڕ كردنی نەتەوەكەی پاراستنی رەوا بەكار بهێنن؟
هەنووكە كۆمەڵێ رێكخراوە دژ بە شەڕی چەكداری لێدوان دەدەن كە مرۆڤ تووشی سەرسووڕمان دەكات. ماوەیەكە رەتۆرێكی سەردەمی شەڕی چەكداری نەماوە و لەلایەن كەسانێكەوە دەوترێ كە بۆ خۆیان ساڵەهای ساڵ لەناو رێكخراوەیەكدا بوون كە شەڕی چەكداریان دژی كۆماری ئیسلامی بەڕێوە دەبرد و بۆ ئەم كارە هاوكاری لە حكوومەتی بەعسی رووخاویشیان بە لێشاو وەردەگرت. ئەو كەسانە ئێستاش خۆیان بەو مێژووەدا هەڵدەواسن كە ساڵەكانی شەستی هەتاوی پێشمەرگە لە رۆژهەڵاتی كوردستان دژ بە هێزی داگیركەری كۆماری ئیسلامی خولقاندیان. ئەو كەس و لایەنە سیاسیانە كەلە میدیاكانەوە دژی بەرخۆدانی گەریلا لە رۆژهەڵات و یان قەندیل قسە دەكەن و باس لە سەردەمی خەباتی مەدەنی دەكەن پڕیە لە ناڕاستی. ئەوان هیچكات راستگۆیانە بە لایەنگرانی خۆیان و گەلی كورد ناڵێن كە بە زۆر هۆكارەوە لە شەڕ و سیاسەت كردندا شكستیان خواردووە و ئەوڕۆ بە تەواوەتی ئیرادەی بڕیار دانیان لە دەستداوە. لایەنێك كە بڕوای بە كاری مەدەنی هەبێ دەبێ كار و هەڵسوكەوتی رۆژانەیان بە پراكتیك نیشانی گەل بدەن. حیزبێك كە نەتوانێ كێشەكانی ناو پارتەكەی خۆی بە شێوازێكی مەدەنیانە چارەسەر بكات و میكانیزمێك بەكار بهێنێ بۆ كاری هاوبەش و دابڕان لە دوای دابڕان لەناو رێكخراوەكەیدا روو بدات و بە شێوازێكی زۆر ناشیرین رووبەڕووی هاوڕێیانی دوێنێی خۆی بێتەوە، چۆن دەتوانێ ئیدیعای دێمۆكراتیك، دیالۆگ و خەباتی مەدەنی بكات. خەباتی مەدەنی باوەڕە نەك ئەوەی كەلە رووی ناچاری یان بۆ پاساوی كار نەكردن بەكار بهێنرێ. لە یەكەم رۆژی دەست پێكردنی شەڕی چەكداری لە باكووری كوردستان هەتا هەنووكە، خەباتی مەدەنی و جەماوەری بەشێكی دانەبڕاو بووە و لەو بزاڤە و ئەم دوو شێوازە لە بەرخودان تەواوكەری یەكتری بووە و لە زۆر شوێنی جیهانیش وەك باسكەكان، ئیرلەندی باكوور، ئافریقای باشوور و هتد ئەزموون كراوە.
