مەسەلەی تەجزیە تەڵەبیش بەشێكە لەو تۆمەتانەی حكوومەتی خومەینی
14:33 - 19 رەزبەر 2711
مەسەلەی تەجزیە تەڵەبیش بەشێكە لەو تۆمەتانەی حكوومەتی خومەینی كە وەكوو میراتی دیكتاتۆریی رێژیمی پاشایەتی پێگەیشتووە و دراوتە پاڵ نەتەوەی كورد.
دیمانەی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەگەڵ مستەفا هیجری، سكرتێری گشتیی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران لە پێوەندی لەگەڵ روودای ٢٨ی گەلاوێژی ساڵی ١٣٥٨ی كوردستان:
كوردپا: نزیك بە ٣٢ ساڵ بەسەر رووداوی ٢٨ی گەلاوێژدا تێدەپەڕێ، لەلایەكەوە هێزە سیاسییەكان و لەلایەكی دیكەوە هێزەكانی حكوومەتی ئێران لەژێر ناوی \"موجاهدینی ئینقلابی، سیاە جامەگان، كەفەن پووشان، خوێندكارانی خەتی ئیمام و سپاهیانی ئیسلام\" لە بەرامبەر یەكتردا راوەستابوون، ئەمە لە حاڵێكدا بوو كە هێزە سیاسییەكان داوای ویست و داخۆازی خەڵكی كوردیان دەكرد و خومەینیش ئەو هێزانەی بە جوداییخواز لە قەڵەم دەدا و ئەو سیاسەتەی ئەوكاتەیان هەتا ئیستاش درێژەی هەیە، پرسیار لێرە دایە بۆچی توانیان ئەو وشەیە بەم شێوە جێ بخەن؟ چۆن هێندێ رۆشنبیر لەو باوەڕە دان كە عەمەلكردی ئەوكاتی هێزە سیاسییەكان بووە هۆی جێگرتنی ئەم روانگەیە؟
مستەفا هیجری: لە پێشدا با ئەوە بڵێم كە تەجزیە تەڵەبی بەو مانایەی كە نەتەوەی كورد لە هەر بەشێكدا كە دابەش كراوە بیهەوێ چارەونوسی خۆی دیاری بكا بە هەر شێوەیەك كە خۆی دەیهەوێ ئەوا مافی خۆیەتی، كەوابوو لێرەدا مەسەلەكە وانیە كە بە شێوەی مەنفی تەفسیری بكەین. مەسەلەی تەجزیە تەڵەبیش بەشێكە لەو تۆمەتانەی حكوومەتی خومەینی وەكوو میراتگری بەشێك لە دیكتاتۆریەتەكانی رێژیمی پاشایەتی، كە هەموو ئەو خەڵكە ئازادیخواز و مافخوازەی ئێرانی چ كورد و چ غەیرە كوردیان بە تۆمەتی تەجزیە تەڵەب و وابەستە بوون بە دوژمنانی ئێران تاوانبار دەكرد هەتا دەستیان زیاتر بۆ كوشتنی خەڵكی ئاوەڵا بێت، ئەوە لە حاڵێكدا بوو كە گەلی كورد و نەتەوەكانی دیكە ئیمكاناتی ئەوەیان نەبوو كە ئەو تەبلیغاتە چەواشە كارانە و درۆیینە پووچەڵ بكەنەوە.
ئێرانیش بە هۆی زۆریی حەشیمەت و پانایی و بەرینی جوغرافیایی بەشێك لە خەڵكەكە لە بنەڕەتدا ئاگاداری دۆخی یەكتری نەبوون، بەشێكی دیكە بەتایبەت لە سەردەمی خومەینیدا لەژێر تەعەسوباتی وشكی مەزهەبیدا هەرچی سەرانی ئەو حكوومەتە بە تایبەتی خومەینی بیگوتبایە ئەوانیش بەبێ ئەوەی بیری لێ بكەنەوە قبوڵیان بوو، بۆیە ئەو وشەیە وەكوو تۆمەتێك بۆ مافخوازانی كورد و باقی نەتەوەكانی دیكەی ئێرانی بەكار دەهات. بە تێپەڕینی زەمان و بەتایبەتی كە پێوەندیی خێرا هەموو دونیای داپۆشیوە، هۆشیاریی خەڵك هەم لە ئێران و هەم دراوسێیەكانی ئێران چۆتە سەرێ، بێجگە لەوانە هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كورد لە كوردستانی ئێران كەم و زۆر هەركامەیان لە ماوەی ساڵانی رابردوودا بوون بە خاوەنی راگەیەنی گشتی وەكوو تەلەڤیزیۆن و ئینتێرنێت توانیویانە كاریگەرییەكی زۆر دابنێن لەسەر پوچەڵ كردنەوەی ئەو بیر و بۆچونانە.
هەروەها ئەو پێوەندییانەی كە هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كوردی ئێران لەگەڵ باقی نەتەوەكانی دیكەی ئێرانی و لەگەڵ رێكخراو و كەسایەتیە سیاسییە ئێرانییەكان گرتوویانە ئەو فكرە رۆژ بە رۆژ لاواز بووە و لە داهاتوودا پێم وابێت زیاتریش لاواز دەبێت.
كوردپا: بەپێی ئەوەی كە زیاتر لە ٣٠ ساڵ لە رووداوی ٢٨ی گەلاوێژ تێدەپەڕێ بزوتنەوەی كورد گۆڕانكارییەكی زۆری بە خۆیەوە بینیوە، بەڕای ئێوە هێزە سیاسییەكان دەیانتوانی چ كارێكی تایبەت بۆ راگرتنی هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ سەر كوردستان بكەن كە نەیانكرد؟
مستەفا هیجری: من پێم وابێ ئەوەی كە هێزەكانی كوردی بەگشتی كردوویانە جیالە هێندێك وردەكاری شتێكی وایان نەكردوە كە خەڵكی كورد موستەحەقی ئەو قەتڵ وعامە بن یا ئەوەی كە ئاماژەتان پێكرد هێندێك كەس هەن كە هەڵوێستی حكوومەتی كۆماری ئیسلامی بە نەتیجەی هەڵوێستی سیاسی هێزە كوردییەكان دەزانن چونكە هێزە كوردییەكان ئەوكات و لە ئێستاشدا ئەوەی كە داوای دەكەن مافی رەوای گەلی كوردە لە چوارچێوەی ئێراندا، بۆیە ئەوە نەتەنها بۆ ئەوە نابێ كە هێرش بكرێتە سەر گەلی كورد و فتوای جیهاد لە دژی بدرێ، بەڵكوو دەبی گوێی لێ بگیرێ و لە رێگای ئاشتیخوازانەوە ویست و داخوازییەكانی جێبەجێ بكرێ و ئەوە یارمەتی دەكات بە پێشكەوتنی ئێران.
لە راستی دا ئەو بیانوانە كە هێنایانەوە بۆ سەركوتی خەڵكی كورد و باڵاتر لە هەموو فتوای جیهاد بە دژی خەڵكی موسڵمانی كورد، بێجگەلە دەمارگرژیی وشكی مەزهەبی و دواكەوتوویی هیچی دیكەی تێدا نەبوو.
كوردپا: بەگشتی هێزە سیاسییەكان لە سەرەتاوە ویستیان بە وتووێژ مەسەلەی كورد چارەسەر بكەن و لە قۆناخێكی دیكەدا دەستیان بۆ چەك برد و دواتریش پەنایان بردە بەر خەباتی سیاسی و مەدەنی، بەڕای بەڕێزتان ئەو هەموو فەراز و نەشێوە دەگەرێتەوە بۆچی؟
مستەفا هیجری: شتێكی زۆر سروشتیە كە هێزە سیاسییەكانی كورد لە سەرەتادا رێگای وتووێژیان هەڵبژارد بۆ ئەوەی داخوازییەكانی گەلی كورد لە رێگای دیالۆگ و ئاشتییەوە لەگەڵ حكوومەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو چارەسەر بكەن و لەو رێگایەوە بەتایبەتی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران هەوڵێكی یەكجار زۆری دا بۆ ئەوەی كە خوێنی لاوانی كورد و باقی خەڵكی ئێران نەڕژێ، بەڵام بەداخەوە كۆماری ئیسلامی ئێران لە جیاتی ئەوەی كە وەڵامی ئەو داخوازییە ئاشتیخوازانە بداتەوە، هێرشیان كردە سەر كوردستان و فتوای جیهادیان بە دژی كورد دەركرد و خەڵكی كوردیش بۆ بەرگری لە مان و مەوجودیەتی خۆی و دەسكەوتەكانی شۆڕش و بەرگری دەستی بۆ چەك برد و ئەوە رێگایەك بوو كە كۆماری ئیسلامی ئێران خستیە بەردەم خەڵكی كورد، بەڵام دواتر بە هۆی ئاڵوگۆڕی ناوچە و وەزعیەتی نێونەتەوەیی بەو ئاكامە گەیشتن كە ویست و داخوازەكانی خۆیان لە رێگای چالاكی و تێكۆشانی مەدەنی و تەشكیلاتی و دیپڵۆماسییەوە درێژە بدەن.
وانیە كە تۆ لە قۆناغێكدا نەوعێك لە بەربەرەكانێ بەدژی دوژمنێك رادەگەیەنی، بەڵام ئەو هەڵوێستە بۆ هەمیشە هەر وا بەردەوام بێ، لە حاڵێكدا دەبینین لە ماوەی ٣٠ ساڵی رابردوودا دونیا و هەروەها ناوچە ئاڵوگۆرێكی ئێجگار زۆریان بەسەردا هاتووە، بۆیە شتێكی زۆر سروشتیە كە هێزێكی سیاسی بەپێی وەزعیەتی ناوچە و هەروەها بە لێكدانەوە لەسەر ئەو ئەسڵەی كە چ جۆرە خەباتێك بۆ بەربەرەكانێ شیاوترە و دەسكەوتی بۆ بەرەوپێش بردنی خەباتی رزگاریخوازانەی گەلەكەی زیاتر هەڵبژێرێ.
دیمانەی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەگەڵ مستەفا هیجری، سكرتێری گشتیی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران لە پێوەندی لەگەڵ روودای ٢٨ی گەلاوێژی ساڵی ١٣٥٨ی كوردستان:
كوردپا: نزیك بە ٣٢ ساڵ بەسەر رووداوی ٢٨ی گەلاوێژدا تێدەپەڕێ، لەلایەكەوە هێزە سیاسییەكان و لەلایەكی دیكەوە هێزەكانی حكوومەتی ئێران لەژێر ناوی \"موجاهدینی ئینقلابی، سیاە جامەگان، كەفەن پووشان، خوێندكارانی خەتی ئیمام و سپاهیانی ئیسلام\" لە بەرامبەر یەكتردا راوەستابوون، ئەمە لە حاڵێكدا بوو كە هێزە سیاسییەكان داوای ویست و داخۆازی خەڵكی كوردیان دەكرد و خومەینیش ئەو هێزانەی بە جوداییخواز لە قەڵەم دەدا و ئەو سیاسەتەی ئەوكاتەیان هەتا ئیستاش درێژەی هەیە، پرسیار لێرە دایە بۆچی توانیان ئەو وشەیە بەم شێوە جێ بخەن؟ چۆن هێندێ رۆشنبیر لەو باوەڕە دان كە عەمەلكردی ئەوكاتی هێزە سیاسییەكان بووە هۆی جێگرتنی ئەم روانگەیە؟
مستەفا هیجری: لە پێشدا با ئەوە بڵێم كە تەجزیە تەڵەبی بەو مانایەی كە نەتەوەی كورد لە هەر بەشێكدا كە دابەش كراوە بیهەوێ چارەونوسی خۆی دیاری بكا بە هەر شێوەیەك كە خۆی دەیهەوێ ئەوا مافی خۆیەتی، كەوابوو لێرەدا مەسەلەكە وانیە كە بە شێوەی مەنفی تەفسیری بكەین. مەسەلەی تەجزیە تەڵەبیش بەشێكە لەو تۆمەتانەی حكوومەتی خومەینی وەكوو میراتگری بەشێك لە دیكتاتۆریەتەكانی رێژیمی پاشایەتی، كە هەموو ئەو خەڵكە ئازادیخواز و مافخوازەی ئێرانی چ كورد و چ غەیرە كوردیان بە تۆمەتی تەجزیە تەڵەب و وابەستە بوون بە دوژمنانی ئێران تاوانبار دەكرد هەتا دەستیان زیاتر بۆ كوشتنی خەڵكی ئاوەڵا بێت، ئەوە لە حاڵێكدا بوو كە گەلی كورد و نەتەوەكانی دیكە ئیمكاناتی ئەوەیان نەبوو كە ئەو تەبلیغاتە چەواشە كارانە و درۆیینە پووچەڵ بكەنەوە.
ئێرانیش بە هۆی زۆریی حەشیمەت و پانایی و بەرینی جوغرافیایی بەشێك لە خەڵكەكە لە بنەڕەتدا ئاگاداری دۆخی یەكتری نەبوون، بەشێكی دیكە بەتایبەت لە سەردەمی خومەینیدا لەژێر تەعەسوباتی وشكی مەزهەبیدا هەرچی سەرانی ئەو حكوومەتە بە تایبەتی خومەینی بیگوتبایە ئەوانیش بەبێ ئەوەی بیری لێ بكەنەوە قبوڵیان بوو، بۆیە ئەو وشەیە وەكوو تۆمەتێك بۆ مافخوازانی كورد و باقی نەتەوەكانی دیكەی ئێرانی بەكار دەهات. بە تێپەڕینی زەمان و بەتایبەتی كە پێوەندیی خێرا هەموو دونیای داپۆشیوە، هۆشیاریی خەڵك هەم لە ئێران و هەم دراوسێیەكانی ئێران چۆتە سەرێ، بێجگە لەوانە هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كورد لە كوردستانی ئێران كەم و زۆر هەركامەیان لە ماوەی ساڵانی رابردوودا بوون بە خاوەنی راگەیەنی گشتی وەكوو تەلەڤیزیۆن و ئینتێرنێت توانیویانە كاریگەرییەكی زۆر دابنێن لەسەر پوچەڵ كردنەوەی ئەو بیر و بۆچونانە.
هەروەها ئەو پێوەندییانەی كە هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كوردی ئێران لەگەڵ باقی نەتەوەكانی دیكەی ئێرانی و لەگەڵ رێكخراو و كەسایەتیە سیاسییە ئێرانییەكان گرتوویانە ئەو فكرە رۆژ بە رۆژ لاواز بووە و لە داهاتوودا پێم وابێت زیاتریش لاواز دەبێت.
كوردپا: بەپێی ئەوەی كە زیاتر لە ٣٠ ساڵ لە رووداوی ٢٨ی گەلاوێژ تێدەپەڕێ بزوتنەوەی كورد گۆڕانكارییەكی زۆری بە خۆیەوە بینیوە، بەڕای ئێوە هێزە سیاسییەكان دەیانتوانی چ كارێكی تایبەت بۆ راگرتنی هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ سەر كوردستان بكەن كە نەیانكرد؟
مستەفا هیجری: من پێم وابێ ئەوەی كە هێزەكانی كوردی بەگشتی كردوویانە جیالە هێندێك وردەكاری شتێكی وایان نەكردوە كە خەڵكی كورد موستەحەقی ئەو قەتڵ وعامە بن یا ئەوەی كە ئاماژەتان پێكرد هێندێك كەس هەن كە هەڵوێستی حكوومەتی كۆماری ئیسلامی بە نەتیجەی هەڵوێستی سیاسی هێزە كوردییەكان دەزانن چونكە هێزە كوردییەكان ئەوكات و لە ئێستاشدا ئەوەی كە داوای دەكەن مافی رەوای گەلی كوردە لە چوارچێوەی ئێراندا، بۆیە ئەوە نەتەنها بۆ ئەوە نابێ كە هێرش بكرێتە سەر گەلی كورد و فتوای جیهاد لە دژی بدرێ، بەڵكوو دەبی گوێی لێ بگیرێ و لە رێگای ئاشتیخوازانەوە ویست و داخوازییەكانی جێبەجێ بكرێ و ئەوە یارمەتی دەكات بە پێشكەوتنی ئێران.
لە راستی دا ئەو بیانوانە كە هێنایانەوە بۆ سەركوتی خەڵكی كورد و باڵاتر لە هەموو فتوای جیهاد بە دژی خەڵكی موسڵمانی كورد، بێجگەلە دەمارگرژیی وشكی مەزهەبی و دواكەوتوویی هیچی دیكەی تێدا نەبوو.
كوردپا: بەگشتی هێزە سیاسییەكان لە سەرەتاوە ویستیان بە وتووێژ مەسەلەی كورد چارەسەر بكەن و لە قۆناخێكی دیكەدا دەستیان بۆ چەك برد و دواتریش پەنایان بردە بەر خەباتی سیاسی و مەدەنی، بەڕای بەڕێزتان ئەو هەموو فەراز و نەشێوە دەگەرێتەوە بۆچی؟
مستەفا هیجری: شتێكی زۆر سروشتیە كە هێزە سیاسییەكانی كورد لە سەرەتادا رێگای وتووێژیان هەڵبژارد بۆ ئەوەی داخوازییەكانی گەلی كورد لە رێگای دیالۆگ و ئاشتییەوە لەگەڵ حكوومەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو چارەسەر بكەن و لەو رێگایەوە بەتایبەتی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران هەوڵێكی یەكجار زۆری دا بۆ ئەوەی كە خوێنی لاوانی كورد و باقی خەڵكی ئێران نەڕژێ، بەڵام بەداخەوە كۆماری ئیسلامی ئێران لە جیاتی ئەوەی كە وەڵامی ئەو داخوازییە ئاشتیخوازانە بداتەوە، هێرشیان كردە سەر كوردستان و فتوای جیهادیان بە دژی كورد دەركرد و خەڵكی كوردیش بۆ بەرگری لە مان و مەوجودیەتی خۆی و دەسكەوتەكانی شۆڕش و بەرگری دەستی بۆ چەك برد و ئەوە رێگایەك بوو كە كۆماری ئیسلامی ئێران خستیە بەردەم خەڵكی كورد، بەڵام دواتر بە هۆی ئاڵوگۆڕی ناوچە و وەزعیەتی نێونەتەوەیی بەو ئاكامە گەیشتن كە ویست و داخوازەكانی خۆیان لە رێگای چالاكی و تێكۆشانی مەدەنی و تەشكیلاتی و دیپڵۆماسییەوە درێژە بدەن.
وانیە كە تۆ لە قۆناغێكدا نەوعێك لە بەربەرەكانێ بەدژی دوژمنێك رادەگەیەنی، بەڵام ئەو هەڵوێستە بۆ هەمیشە هەر وا بەردەوام بێ، لە حاڵێكدا دەبینین لە ماوەی ٣٠ ساڵی رابردوودا دونیا و هەروەها ناوچە ئاڵوگۆرێكی ئێجگار زۆریان بەسەردا هاتووە، بۆیە شتێكی زۆر سروشتیە كە هێزێكی سیاسی بەپێی وەزعیەتی ناوچە و هەروەها بە لێكدانەوە لەسەر ئەو ئەسڵەی كە چ جۆرە خەباتێك بۆ بەربەرەكانێ شیاوترە و دەسكەوتی بۆ بەرەوپێش بردنی خەباتی رزگاریخوازانەی گەلەكەی زیاتر هەڵبژێرێ.
