خەباتی نەتەوەی كورد لە هیچ بەشێكی كوردستان پەنای بۆ تێرۆر نەبردووە
14:14 - 25 رەزبەر 2711
وتووێژی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردستان لەگەڵ كاوس عەزیزی چالاكی سیاسی
بزووتنەوە و بزاوتە ئازادیخوازانەكان لە كوردستان ( چەكدارانە و مەدەنی):
هەروەك ئاگادارن، ساڵانێكە لە كوردستان بەشێكی زۆر لە خەڵكی ئەم ناوچەیە لە چوارچێوەی رێكخراوی سیاسی و نیزامی بۆ دەستەبەر كردنی ئەوەی كە بە \"ئازادیی رەوا و سەرەتایی دەناسرێ\" خەبات و چالاكی دەكەن.
لەم پێناوەدا دەبینین كە خودی كوردەكان یان بە واتایەك رێكخراوە سیاسییەكانی دژبەری حكوومەتی كۆماری ئیسلامیی ئێران پاش چەندین ساڵ خەبات كە خۆیان بە ناوی \"بەرگریی رەوا\" لە قەڵەمی دەدەن دەستیان داوەتە خەباتی مەدەنی كە ئەمە خۆی لە خۆیدا گۆڕانێكی ئەرێنی و پێشكەوتنخوازانەیە لە چوارچێوەی چارەسەریی كێشەكاندا دێتە ئەژمار.
لەلایەكەی دیكەشەوە دەبینین گریلاكانی پەژاك لە كوێستانەكانی قەندیل سەرقاڵی چالاكین كە ئەوانیش ئەو كارەی خۆیان بە \"بەرگریی رەوا\" وەسف دەكەن.
بەڵام لەم نێوەدا زۆرن ئەو كەسانەی كە هەر وەكوو پێشوو تۆمەتی جوایی خوازیی و تەنانەت تیرۆریستی لەو رێكخراوە سیاسی ـ نیزامییانە دەدەن، بەو مانایەی كە دەبێ ئەوانیش كێشەكانی خۆیان لەگەڵ حكوومەتی ئێران لە رێگای وتووێژەوە چارەسەر بكەن.
ئێستا بەدەر لەم باسە كە حكوومەتی ئێران هەتا چەندە رێوشوێنەكانی یارییەكی ئاشتیخوازانەی (وتووێژ) رەچاو دەكات یان نا، ئەم پرسیارانە لە گۆڕێ دان.
كوردپا: چۆن چۆنی ئەوكاتەی كە دژبەرانی حكوومەتی لیبی و قەزافی دەستیان دایە چەك و بە وەڕێخستنی كوشت و كوشتار خەباتیان كرد، هەموو وڵاتانی دونیا و تەنانەت رێكخراوەكانی مافی مرۆڤیش پشتیوانیان لە دژبەرانی چەكداری لیبی كرد و لە راگەیەن و تریبوونەكانی خۆیانەوە مژدە و پیرۆزبایی شكستی دیكتاتۆر و سەركەوتنی دژبەرانیان بە یەكتر دەگوت، بەڵام كە نۆرە دەگاتە كوردەكان ئەم جۆرە هاوكێشانە وەڕاست ناگەڕێن؟ مەگەر دژبەرانی قەزافی بە هێزی چەك سەرنەكەوتن؟
ك. عەیزیزی: با لە پێشدا ئەوە روون كەینەوە كە هەتا ئێستاش ئەو بەندەی كەلە جاڕنامەی مافی مرۆڤی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكاندا هاتووە و دیفاعی چەكدارانە بۆ رزگاریی نەتەوە بندەستەكان بە رەوا دەزانێ، لە جێگای خۆی ماوەتەوە. هەروەها لە دونیای ئێستاشدا كە خەبات بە دژی تێرۆریزم دەستی پێكردووە (دوای11ی سێپتامبر) شتێك وەك بەڵگە دەرنەكراوە كە خەباتی چەكداری بۆ دابین كردنی ئازادی و لەنێو بردنی دیكتاتۆران ناڕەوایە یان بە واتایەكی دیكە لە كاتاگۆری (پۆلێن بەندێی) تێرۆریزمدا تاریف بكرێ. بەڵام دەتوانین ئاوا باسی بكەین كە: بەرژەوەندیی سیاسی، دیپلۆماسی و ئابووریی وڵاتانی زلهێز و خاوەن بەرژەوەندی و دەسەڵاتدار كە بەپێی بارودۆخی وڵاتانی هاوپەیمان و هاوبەرژەوەندیی خۆیان ئەو تاریفانە دێننەوە مەیدان .
بۆ وێنە : ئەگەر كوردی باكوور تەرەفی شەڕیان دەوڵەتی تورك نەبایە و ئەو وڵاتەش هاوپەیمانی ئەمریكا و ئەندامی ناتۆ نەبایە، گومانم نیە كە خەباتی \"پ ك ك\" نەدەكەوتە بەر ئەو تۆمەتە و بە تیرۆریست نەدەناسرا. بەڵام هەم ئەمریكا و هەم ناتۆ و ئورووپا هاوپەیمانی دەوڵەتی توركن و وڵاتی توركیە بۆ ئەوان لە زۆر بارەوە گرینگ و ستراتێژییە. كەوابوو خەباتی كوردی باكوور فیدای ئەو بەرژەوەندیانە بووە. خۆ ئەو كەسانەی بە دەستی دەوڵەتی تورك لە باكووری كوردستان تێرۆر و بێ سەرەوشوێن كراون ژمارەیان كەمتر نیە لەو ئەرتەشی و هێزانەی دەولەتی تورك كەلە شەڕ لە گەل \"پ.ك.ك\"دا كورژراون ، ئەدی بۆ تەنانەت هۆشدارییەكیشیان بە دەوڵەتی توركیە نەداوە؟
خەباتی مافخوازانەی نەتەوەی كورد لە هیچ بەشێكی كوردستان پەنای بۆ تێرۆر نەبردووە، بەڵكوو هەمیشە شەڕیان بەسەردا سەپێنراوە، كە دەتوانێ هەركام لە بەشەكان بە دەیان نموونە بێنینەوە .
ئەگەر كورد دەرەتانی خەباتی سیاسی، رۆشنبیری، كۆمەڵایەتی، كوولتووری و ..... هەبایە و هاوكات ڕیز لە ناسنامە نەتەوەییەكەی گیرابایە، خۆ كورد ناچار نەدەبوو پەنا بۆ چەك ببات بۆ دیفاع لە بوون و مانەوەی خۆی. كورد هەمیشە باوەڕی بە خەباتی مەدەنی هەبووە، بەڵام ئەوە رێژیمە داگیركەرەكان بوون كە ئەو خەباتەیان گۆڕیوە بۆ شەڕ. هەر ئێستاش زۆربەی حیزبە سیاسییەكانی كوردستانی بە هەموو بەشەكانییەوە كار بۆ خەباتێكی دێمۆكراتیكی مافخوازانەی بە دوور لە خوێنڕێژی دەكەن و بەرنامەیان بۆ هەیە، بەڵام لە ئێران بە تاوانی \"محاربە\" لە توركیە بەناوی تێرۆریست و لە سووریەش بە تۆمەتی وەهابی زیندانی دەكرێن، دوور دەخرێنەوە و ئیعدام دەكرێن. لە كاتێكدا كە خودی ئەو دەوڵەتانە دەستێكی زۆر باڵایان لە تێرۆر و ئەشكەنجە و پێشێلی مافی مرۆڤ هەیە و تەنانەت لە قۆناغی جۆراوجۆردا و بە مەبەستی جیاواز پشتیوانیان لە تیرۆریزم كردووە.
كەوابوو حاكمانی ناوچە بە گشتی و داگیركەرانی كوردستان بە تایبەتی ناتوانن رێگا بۆ خەباتی مەدەنیی بەدوور لە \"توندوتیژی\" خۆش بكەن و نەمانی خۆیان لە خەباتی دێمۆكراسی خوازیدا دەبیننەوە.
كوردپا: ئاخۆ بە بەراوردێك لە نێوان حكوومەتی ئێران و دیكتاتۆرەكانی دیكەی ناوچە، كام یەك لە وڵاتان زیاترین كردەوەی دژە مرۆیی و غەیرە یاساییان ئەنجام داوە؟
ك. عەزیزی: لە وڵامێ پرسیارەكەی دیكەتان دا پێویستە لە پێشدا ئیشارە بە هیندێك خاڵی جیاواز بكەن .
وڵاتی لێبی و ئێران بە تەواوی لێك جیاوازن. كاتێك خەڵكی لیبی لە 17ی فێوریەی 2011دا بە خۆپێشاندانێكی هێمنانە خوازیاری كۆتایی هێنان بە سەڵاتی 42 ساڵەی قەزافی بوون، لە رۆژی سێهەمدا چەندین كەسی هاوكاری لەگەل خەڵك كەوتن و وازیان لە پۆستەكانیان هێنا، وەك : وەزیری داد، ناوخۆ، نوێنەری لیبی لە نەتەوە یەكگرتووەكان، چەندین باڵوێزی ئەو وڵاتە، بەشێكی زۆری هێزی زەمینی، ئاسمانی و دەریایی پشتیوانییان لە خەڵك كرد و بوونە بەشێك لە خەڵكی ناڕازی و تەنانەت چەندین پادگان و فڕۆكەخانەی سێڤیل و نیزامیش كەوتنە دەستی خەڵك و دووهەمین و سێهەمین شاری لیبی لەباری حەشیمەتەوە لە قەزافی پاك كرابوونەوە.
كاتێكیش رۆژی 23ی فێوریە قەزافی لە پەیامە هەڕەشە ئامێز و كۆمێدییەكەیدا باسی لە خۆڕاگری و مانەوەی دەسەڵاتەكەی دەكرد، بەشێكی زۆری خاكی ئەو وڵاتە لەژێر دەستی خەڵك و ئەرتەشی نارازیدا بوو. رۆژهەڵاتی لیبی بە تەواوی لە هێزەكانی قەزافی پاك كرابۆوە. نێوەڕاستی لیبی و رۆژئاوای لیبی لە دەست خەڵكدا بوو.
چونكە هەر رۆژی دووهەمی خۆپێشاندان هێزەكانی قەزافی بە تانك هێرشیان كردبووە سەر خەڵكی و تەنانەت هێزی ئاسمانیش بە دژی خەڵك بەكار دەبرا، واتە خەباتی خەڵك دونیای ناچار كرد كە پشتیوانی لێ بكەن .
دەنا لە تەواوی تەمەنی حاكمیەتی قەزافیدا هێزی ئۆپۆزیسیۆن هەبووە و بە دڕندانەترین شێوەش سەركوت كراوە و دونیاش هەڵوێستی نەبووە. كەوابوو ئەوە حەرەكەتی بەرین و جیددی خەڵك بوو كە دونیای هان دا هەتا هەڵوێست بگرێ. هەروەها لە لیبی خەباتی پارتیزانی نەبوو، بەڵكوو شەڕی نێو شار و ئازاد كردنی شارەكان بوو. جگەلە عەشیرەی قەزاف كەمترین خەڵك لەگەڵ ڕێژیمەكە بوو و باقی خەڵكی لیبی ڕاپەڕیو بوون. دەوڵەتی دەوڵەمەندی وەك قەتەری لە پشت بوو. میدیایەكی وەك \"الجزیرە\" لە پشتیان بوو . نوێنەری لیبی لە نەتەوە یەكگرتووەكان بە گریانەوە وتاری لەو رێكخراوە پێشكەش كرد و داوای پشتیوانی كرد.
لیبی وڵاتێكی دەوڵەمهندی ئافریقایی و هاوكات بە حەشیمەتێكی كەمتر لە 7 میلیۆن كەسە. ریژیمی قەزافی لەنێو خودی وڵاتانی عەرەبیشدا پشتیوانی نەبوو. بە كورتی راپەڕینی خەڵكی لیبی هەمەگیر و جیددی بوو، نوخبەی سیاسی لە حاكمیەتیش بەشێكی زۆری لەگەڵ خەڵك كەوت، و هێزە نیزامییەكانیش هەروا بوونە بەشێك لە راپەڕینەكە. هەروەها لیبی لە پەنا دەستی ئیتالیای نەیار و كۆنە داگیركەری سوێند خواردووی ئەو وڵاتە هەڵكەوتووە و دەستێوەر دانی ناتۆ لەوێ زۆر هاسانتر بوو. هەروەها بە هۆی كەمیی حەشیمەت و پێگەی جوغرافیایی لیبی و نەبوونی حیزب و رێكخراوی بەهێزی سیاسی، كۆنتڕۆڵی حاكمیەتی دوای قەزافی بۆ رۆژئاوا زۆر هاسانترە. بەو مانایە كە رۆژئاوا بۆ خۆیان شكڵ و قەوارەی سیاسەت و داهاتووی لیبی دیاری دەكەن و دەستیی رووسیە و چین لەوێ كورتتر دەبێتەوە هەروەك ئیشتا دەبینین. لەلایەكی دیكەش قەزافی قەتڵ و عامی خەڵكی دەكرد بەبێ جیاوازی، شارەكانی وێران دەكرد، چونكە بەرەنگارییەكی توندی هەمەلایەنەی خەڵكی هەبوو .
كوردپا: ئاخۆ لە وەها حاڵەتێكدا كە حكوومەتی ئێران هەر چەشنە ویست و داخوازییەك ئەگەریش رەوا بێت، بە بە توندترین شێوەی باو بەرپەرچی دەداتەوە، ئێستاش خەباتی چەكدارانە مەحكوومە؟ ئەگەر مەحكوومە بۆچی بۆ لیبی رەوایە؟
ك. عەزیزی: لە ئێران و كوردستان و باقی ناوچەكانی نەتەوە ژیر دەستەكانی ئێران خەباتی مەدەنی و چەكداری لەو ئاستەدا نەبووە و نیە هەتا دونیا ناچار بێت پشتی بگرێت.
بە لەبەرچاو گرتنی ئەو نموونانەی سەرەوە بە نیسبەت لیبی باس كران، هەتا ئێستا هیچكامیان لە ئێران بەدی ناكرێن.
لە كوردستان هەر دوای ماوەیەكی كورتی بە دەسەڵات گەیشتنی مەلاكان لە ئێراندا خەباتی خەڵكی كوردستان كەوتەوە حاڵەتی خەباتێكی چەكداریی پارتیزانییەوە. لە ناوچەكانی دیكەی ئێران خەباتێكی بەو شیوەیە نەما یان هەر نەبوو. هێزە سەرتاسەرییەكان دابەش بوون بەسەر چەند بیرۆكەی دژ بەیەکدا، بەشێكیان تەئیدی ریژیمیان كرد، بەشیك دژایەتیی ریژیمیان كرد .
كەوابوو زەمینەیەك پێك نەهێنرا كە دونیا لەسەری بێتە وەڵام. خەباتەكە بوو بە خەباتی پارتیزانیی پێشمەرگە لەگەڵ هێزەكانی دەوڵەت لە شاخ.
ئەگەر بێینەوە سەر ناڕەزایەتییەكانی دوو ساڵی رابردووی ئێران، زۆر چاك ئەو بەراورد كردنەمان بۆ دەردەكەوێ، كە خەباتی خەڵكی ئێران نەگەیشتۆتەوە ئەو ئاستەی كە دونیا پشتگیری بكات.
خەڵكی چەند شاری گەورەی ئێران هاتنە مەیدان كە بەشێك لەوانیش هەر خوازیاری درێژەددان بە ریگای خومەینی بوون، لە ئاكامی هەڵبژاردن ناڕازی بوون و هاتنە سەرشەقامەكان و داوای دەنگی خۆیانیان كرد ئەو ناڕەزاییانە بۆ هەموو ئێران تەشەنەی نەكرد، دوروشمی ئاشكرای رووخانی رێژیمیان بەو شێوەیە بەرز نەكردەوە، رێبەرییەك كە خوازیاری رووخانی ڕێژیم بێت لە ئارادا نەبوو، تەنانەت یەك دەنگی ناڕەزایەتی لەنێو دام و دەزاگای حاكمیەتدا بەرز نەدەبۆوە. كام وەزیر، كام نوێنەری مەجلیس یان فەرماندەری نیزامی پشتی خەڵكیان گرت و بوونە بەشێك لە خەڵك؟ جگەلە یەك دوو نموونە لە ئاستی سەركۆنسوولگەریی ئیران نەبێ كە ئەوانیش لە پێشدا دەستیان لەكار كێشایەوە، دوایە لەگەڵ خەڵك كەوتن، دەنگێكی جیدی لەنێو حاكمیەتدا نەبوو بۆ پشتیوانی لە خەڵكی .
ناوچەیەك نەبوو لە دەست خەڵك و هیزی رێژیم بە زەبری چەك سەركوتی بكات. ناڕەزایەتیی خەڵك بە باتۆم سەركوت كرا .
بەڕای من لە هەمووی گرینگتریش ئەوەیە كە، لە ئێران ئۆپۆزیسیۆنێكی جیدی نیە بۆ دوای
نەمانی كۆماری ئیسلامی. داهاتووی دوای كۆماری ئیسلامی كێ و كام لایەن و چۆن و بە چ بیر وبەرنامەیەك دەبێتە دەسەڵاتی ئێران هەتا ئێستاش نادیارە. لە ئێران چەندین نەتەوەی جیاواز هەیە، كێشەی خاك هەیە، لەنێو بەشێك لەو نەتەوانەدا بیری سەربەخۆی بەهێزە و پشتیوانیان هەیە بۆ ئەو بیرۆكەیە و تەنانەت زەمینەش هەیە. بۆ نموونە لەنێو ئازەرییەكاندا ئەو بیرە زۆر بەهێزە، پشتیوانیان هەیە، وەك توركیە و ئازەربایجان، توركەمەنستان و... كە هەمووشیان هاوسنووری ئەو ناوچەیە لە ئێرانن. هەروەها باشووری ئێران و عەرەبەكان بە هەمان شیوە. كەوابوو لە نەبوونی بەدیلێكی بەهێزی جیدی بۆ داهاتوو ئەو نیگەرانیانەی لەلای دونیا دوروست كردووە. ئۆپۆزیسیۆنێك كە بتوانێ داهاتووی ئێران بەرەو كرانەوە و ئازادی ببات، زۆر لاوازە. ئەزموونی ساڵی 1979 هەیە، خەڵكی بزانێ چی دەڕووخێنێ، بەڵام نەزانێ چی لە جێگای دادەنێ ؟
زۆر باسی \"لیبی\" مان كرد، بەلام رەنگە ئەم نموونەیەش خەراب نەبێت باسی لێبی بكەین، ئەوان هەر هەفتەیەك دوای دەست پێكردنی راپەڕینەكە مەجلیسی كاتییان دامەزراند و كەوتنە كار كە بە حەق لە دیپلۆماسیی خۆیاندا زۆر شێلگیر و سەركوتوو بوون، بەلام ئێران و كوردستان چی؟ نەتەوە بندەستەكانی ئێران چی؟ هەتا ئێستاش باسێك لە ئاڵترناتیڤ نیە، ئەگەریش هیندێك ناو هەبن، ئەو ناوانەش هەر بە مردوویی لەدایك بوون. كورد نەتەنیا بەرە یان یەكیەتییەك نیە، بگرە لەوپەڕی پرژوبڵاوی دایە.
چەپی ئێران هەر ناویان لە ڵاپەرەكانی مێژوودا ماوە و بەس، موجاهیدین ئەوە وەزعەكەیان و بیری داهاتوویان بۆ هەموو لایەك روونە. سەڵتەنەت خوازەكانن هەر ئەوەی كە دانی پێداناهێنن مەسەلەی نەتەوایەتیە لە ئێران، كە گرینگترین كێشەی ئێران بووە و هەیە.
ئەوەی كە كام یەك لە دیكتاتۆرەكانی ناوچە لەگەل دیكتاتۆریی ئاخوندی بەراورد دەكرێ؟ پێم وایە هەموو دیكتاتۆرەكان خزمی یەكن و هەر هەمووشیان بۆ پاراستنی دەسەڵاتی خۆیان ئامادەی هەرچەشنە وەحشیگەرییەكن كە نموونەمان زۆرە لە مێژوودا.
دیكتاتۆری لەژێر كاریگەریی هەر بیر و ئیدئۆلۆژییەكدا بێت، شێوەی رەفتاریان یەكە یەك جۆر خەڵك سەركوت دەكەن، خۆیان بە یەك جۆر دەناسێنن و نەیارانی خۆیان بە یەك جۆر دەشوبهێنن. بۆ نموونە: هەر لە \"هۆگۆچاوێز، كاسترۆ\"ەوە بگرە هەتا دەگاتە قەزافی و ئەسەد و بن عەلی و مۆبارەك و عەلی عەبدولا ساڵەح و ئەحمەدی نەژاد و خامنەیی و بگرە هەتا سەدام هەموویان خۆیان بە نوێنەری خەڵك دەزانن و هەڕەشەی خەڵك یان نەتەوە لە دژبەرانیان دەكەن، لە كاتێكدا خودی دژبەرانیان لەو خەڵكەن. قەزافی هەتا ئێستاش هەر دەڵێ \" شعب لیبی\" لەم سەردەمەشدا هەموویان دژبەرانی خۆیان ، یان دەكەنە تێرۆریست و وەهابی و ئەلقاعیدە، یان دەست و پێوەندی رۆژئاوا. لەو بارەشەوە لە چاوێزەوە هەتا ئەسەد و خامنەیی بۆ دژبەرانی خۆیان وشەی \"عامل\" ئەمریكا بە كار دەهێنن. كەوابوو هەموویان خزمی یەكن.
دووبارەی دەكەمەوە كە ئەگەر خەباتی خەڵكی ئێران بگاتە ئەو ئاستەی كە دونیا دڵنیا بێت كە یەك دەگرن، گومانم نیە كە پشتی دەگیرێ، هەر ئەوەی كە ئەمڕۆ یەكیەتیی ئورووپا پشتگیرییەكی ناڕاستەوخۆی لە شۆرای كاتیی سوورییە كردووە، چوونكە راپەڕینەكە جیددیەتی پەیدا كردووە.
بۆ ئەوەی كە بۆچی خەباتی چەكداری بۆ كورد مەحكوومە؟
من هەر ئەوەندە بە پێویست دەزانم باسی بكەم كە چۆنیەتیی خەباتی چەكداری زۆر گرینگە، دەنا لە باشوور و رۆژهەڵاتی كوردستان بە درێژایی سەدەی20 خەباتی چەكداری هەبووە، بەڵام مەحكووم بە تۆمەتی تیرۆر نەبووە. بگرە ریبەرانی ئەو خەباتەش زۆربەیان لە دونیای دەرەوەدا نەتەنیا مەحكووم نەبوون، بگرە زۆر باشیش وەردەگیران، تەنانەت ربیەریی ئەو خەباتانە لە عێراق لە حاڵی حازردا حاكمی وڵات و دۆستی دونیای مۆدێڕن و دێمۆكراتن. كەوابوو چۆن خەباتی چەكداری بكەی و كام شێوە هەڵبژێری و لە كام تەبلیغات كەڵك وەرگری، دۆستەكان و هاوپەیمانەكانت كێن، گرینگە. كورد هەتا ئێستا چەند وەزیر، باڵوێز یان بەرپرسی پایەبەرزی ئێران، توركیە، سووریە و عێراقی لە دەرەوە تیرۆر كردووە؟ یان لە كام شوێنی گشتی ئەو ولاتانە بۆمب دانراوە؟ چەند كەسیان رفاندووە یان بە بارمتە گرتووە؟ بێگومان وەڵامی هەر هەموویان ئەوەیە كە بڵێی هیچكامیان. ئەگەر حاكمان یان باشتر بڵێین داگیركەرانی كوردستان كەمێك بیر بكەنەوە و دەرفەتی كاری سیاسی بە شێوەیەكی دێمۆكراتیك بۆ نەتەوەی كورد بدرێ، كورد هەرگیزا و هەرگیز دەست بۆ چەك نابات و نەیبردووە. ئێمەی كورد ماڵوێرانیی زۆرمان دیوە، بۆیە قەت شەڕمان هەڵنەبژاردووە بۆ ئازادی، بگرە ئەوە دوژمنان بوون ئەو چەكەیان بەسەردا سەپاندووین.
بزووتنەوە و بزاوتە ئازادیخوازانەكان لە كوردستان ( چەكدارانە و مەدەنی):
هەروەك ئاگادارن، ساڵانێكە لە كوردستان بەشێكی زۆر لە خەڵكی ئەم ناوچەیە لە چوارچێوەی رێكخراوی سیاسی و نیزامی بۆ دەستەبەر كردنی ئەوەی كە بە \"ئازادیی رەوا و سەرەتایی دەناسرێ\" خەبات و چالاكی دەكەن.
لەم پێناوەدا دەبینین كە خودی كوردەكان یان بە واتایەك رێكخراوە سیاسییەكانی دژبەری حكوومەتی كۆماری ئیسلامیی ئێران پاش چەندین ساڵ خەبات كە خۆیان بە ناوی \"بەرگریی رەوا\" لە قەڵەمی دەدەن دەستیان داوەتە خەباتی مەدەنی كە ئەمە خۆی لە خۆیدا گۆڕانێكی ئەرێنی و پێشكەوتنخوازانەیە لە چوارچێوەی چارەسەریی كێشەكاندا دێتە ئەژمار.
لەلایەكەی دیكەشەوە دەبینین گریلاكانی پەژاك لە كوێستانەكانی قەندیل سەرقاڵی چالاكین كە ئەوانیش ئەو كارەی خۆیان بە \"بەرگریی رەوا\" وەسف دەكەن.
بەڵام لەم نێوەدا زۆرن ئەو كەسانەی كە هەر وەكوو پێشوو تۆمەتی جوایی خوازیی و تەنانەت تیرۆریستی لەو رێكخراوە سیاسی ـ نیزامییانە دەدەن، بەو مانایەی كە دەبێ ئەوانیش كێشەكانی خۆیان لەگەڵ حكوومەتی ئێران لە رێگای وتووێژەوە چارەسەر بكەن.
ئێستا بەدەر لەم باسە كە حكوومەتی ئێران هەتا چەندە رێوشوێنەكانی یارییەكی ئاشتیخوازانەی (وتووێژ) رەچاو دەكات یان نا، ئەم پرسیارانە لە گۆڕێ دان.
كوردپا: چۆن چۆنی ئەوكاتەی كە دژبەرانی حكوومەتی لیبی و قەزافی دەستیان دایە چەك و بە وەڕێخستنی كوشت و كوشتار خەباتیان كرد، هەموو وڵاتانی دونیا و تەنانەت رێكخراوەكانی مافی مرۆڤیش پشتیوانیان لە دژبەرانی چەكداری لیبی كرد و لە راگەیەن و تریبوونەكانی خۆیانەوە مژدە و پیرۆزبایی شكستی دیكتاتۆر و سەركەوتنی دژبەرانیان بە یەكتر دەگوت، بەڵام كە نۆرە دەگاتە كوردەكان ئەم جۆرە هاوكێشانە وەڕاست ناگەڕێن؟ مەگەر دژبەرانی قەزافی بە هێزی چەك سەرنەكەوتن؟
ك. عەیزیزی: با لە پێشدا ئەوە روون كەینەوە كە هەتا ئێستاش ئەو بەندەی كەلە جاڕنامەی مافی مرۆڤی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكاندا هاتووە و دیفاعی چەكدارانە بۆ رزگاریی نەتەوە بندەستەكان بە رەوا دەزانێ، لە جێگای خۆی ماوەتەوە. هەروەها لە دونیای ئێستاشدا كە خەبات بە دژی تێرۆریزم دەستی پێكردووە (دوای11ی سێپتامبر) شتێك وەك بەڵگە دەرنەكراوە كە خەباتی چەكداری بۆ دابین كردنی ئازادی و لەنێو بردنی دیكتاتۆران ناڕەوایە یان بە واتایەكی دیكە لە كاتاگۆری (پۆلێن بەندێی) تێرۆریزمدا تاریف بكرێ. بەڵام دەتوانین ئاوا باسی بكەین كە: بەرژەوەندیی سیاسی، دیپلۆماسی و ئابووریی وڵاتانی زلهێز و خاوەن بەرژەوەندی و دەسەڵاتدار كە بەپێی بارودۆخی وڵاتانی هاوپەیمان و هاوبەرژەوەندیی خۆیان ئەو تاریفانە دێننەوە مەیدان .
بۆ وێنە : ئەگەر كوردی باكوور تەرەفی شەڕیان دەوڵەتی تورك نەبایە و ئەو وڵاتەش هاوپەیمانی ئەمریكا و ئەندامی ناتۆ نەبایە، گومانم نیە كە خەباتی \"پ ك ك\" نەدەكەوتە بەر ئەو تۆمەتە و بە تیرۆریست نەدەناسرا. بەڵام هەم ئەمریكا و هەم ناتۆ و ئورووپا هاوپەیمانی دەوڵەتی توركن و وڵاتی توركیە بۆ ئەوان لە زۆر بارەوە گرینگ و ستراتێژییە. كەوابوو خەباتی كوردی باكوور فیدای ئەو بەرژەوەندیانە بووە. خۆ ئەو كەسانەی بە دەستی دەوڵەتی تورك لە باكووری كوردستان تێرۆر و بێ سەرەوشوێن كراون ژمارەیان كەمتر نیە لەو ئەرتەشی و هێزانەی دەولەتی تورك كەلە شەڕ لە گەل \"پ.ك.ك\"دا كورژراون ، ئەدی بۆ تەنانەت هۆشدارییەكیشیان بە دەوڵەتی توركیە نەداوە؟
خەباتی مافخوازانەی نەتەوەی كورد لە هیچ بەشێكی كوردستان پەنای بۆ تێرۆر نەبردووە، بەڵكوو هەمیشە شەڕیان بەسەردا سەپێنراوە، كە دەتوانێ هەركام لە بەشەكان بە دەیان نموونە بێنینەوە .
ئەگەر كورد دەرەتانی خەباتی سیاسی، رۆشنبیری، كۆمەڵایەتی، كوولتووری و ..... هەبایە و هاوكات ڕیز لە ناسنامە نەتەوەییەكەی گیرابایە، خۆ كورد ناچار نەدەبوو پەنا بۆ چەك ببات بۆ دیفاع لە بوون و مانەوەی خۆی. كورد هەمیشە باوەڕی بە خەباتی مەدەنی هەبووە، بەڵام ئەوە رێژیمە داگیركەرەكان بوون كە ئەو خەباتەیان گۆڕیوە بۆ شەڕ. هەر ئێستاش زۆربەی حیزبە سیاسییەكانی كوردستانی بە هەموو بەشەكانییەوە كار بۆ خەباتێكی دێمۆكراتیكی مافخوازانەی بە دوور لە خوێنڕێژی دەكەن و بەرنامەیان بۆ هەیە، بەڵام لە ئێران بە تاوانی \"محاربە\" لە توركیە بەناوی تێرۆریست و لە سووریەش بە تۆمەتی وەهابی زیندانی دەكرێن، دوور دەخرێنەوە و ئیعدام دەكرێن. لە كاتێكدا كە خودی ئەو دەوڵەتانە دەستێكی زۆر باڵایان لە تێرۆر و ئەشكەنجە و پێشێلی مافی مرۆڤ هەیە و تەنانەت لە قۆناغی جۆراوجۆردا و بە مەبەستی جیاواز پشتیوانیان لە تیرۆریزم كردووە.
كەوابوو حاكمانی ناوچە بە گشتی و داگیركەرانی كوردستان بە تایبەتی ناتوانن رێگا بۆ خەباتی مەدەنیی بەدوور لە \"توندوتیژی\" خۆش بكەن و نەمانی خۆیان لە خەباتی دێمۆكراسی خوازیدا دەبیننەوە.
كوردپا: ئاخۆ بە بەراوردێك لە نێوان حكوومەتی ئێران و دیكتاتۆرەكانی دیكەی ناوچە، كام یەك لە وڵاتان زیاترین كردەوەی دژە مرۆیی و غەیرە یاساییان ئەنجام داوە؟
ك. عەزیزی: لە وڵامێ پرسیارەكەی دیكەتان دا پێویستە لە پێشدا ئیشارە بە هیندێك خاڵی جیاواز بكەن .
وڵاتی لێبی و ئێران بە تەواوی لێك جیاوازن. كاتێك خەڵكی لیبی لە 17ی فێوریەی 2011دا بە خۆپێشاندانێكی هێمنانە خوازیاری كۆتایی هێنان بە سەڵاتی 42 ساڵەی قەزافی بوون، لە رۆژی سێهەمدا چەندین كەسی هاوكاری لەگەل خەڵك كەوتن و وازیان لە پۆستەكانیان هێنا، وەك : وەزیری داد، ناوخۆ، نوێنەری لیبی لە نەتەوە یەكگرتووەكان، چەندین باڵوێزی ئەو وڵاتە، بەشێكی زۆری هێزی زەمینی، ئاسمانی و دەریایی پشتیوانییان لە خەڵك كرد و بوونە بەشێك لە خەڵكی ناڕازی و تەنانەت چەندین پادگان و فڕۆكەخانەی سێڤیل و نیزامیش كەوتنە دەستی خەڵك و دووهەمین و سێهەمین شاری لیبی لەباری حەشیمەتەوە لە قەزافی پاك كرابوونەوە.
كاتێكیش رۆژی 23ی فێوریە قەزافی لە پەیامە هەڕەشە ئامێز و كۆمێدییەكەیدا باسی لە خۆڕاگری و مانەوەی دەسەڵاتەكەی دەكرد، بەشێكی زۆری خاكی ئەو وڵاتە لەژێر دەستی خەڵك و ئەرتەشی نارازیدا بوو. رۆژهەڵاتی لیبی بە تەواوی لە هێزەكانی قەزافی پاك كرابۆوە. نێوەڕاستی لیبی و رۆژئاوای لیبی لە دەست خەڵكدا بوو.
چونكە هەر رۆژی دووهەمی خۆپێشاندان هێزەكانی قەزافی بە تانك هێرشیان كردبووە سەر خەڵكی و تەنانەت هێزی ئاسمانیش بە دژی خەڵك بەكار دەبرا، واتە خەباتی خەڵك دونیای ناچار كرد كە پشتیوانی لێ بكەن .
دەنا لە تەواوی تەمەنی حاكمیەتی قەزافیدا هێزی ئۆپۆزیسیۆن هەبووە و بە دڕندانەترین شێوەش سەركوت كراوە و دونیاش هەڵوێستی نەبووە. كەوابوو ئەوە حەرەكەتی بەرین و جیددی خەڵك بوو كە دونیای هان دا هەتا هەڵوێست بگرێ. هەروەها لە لیبی خەباتی پارتیزانی نەبوو، بەڵكوو شەڕی نێو شار و ئازاد كردنی شارەكان بوو. جگەلە عەشیرەی قەزاف كەمترین خەڵك لەگەڵ ڕێژیمەكە بوو و باقی خەڵكی لیبی ڕاپەڕیو بوون. دەوڵەتی دەوڵەمەندی وەك قەتەری لە پشت بوو. میدیایەكی وەك \"الجزیرە\" لە پشتیان بوو . نوێنەری لیبی لە نەتەوە یەكگرتووەكان بە گریانەوە وتاری لەو رێكخراوە پێشكەش كرد و داوای پشتیوانی كرد.
لیبی وڵاتێكی دەوڵەمهندی ئافریقایی و هاوكات بە حەشیمەتێكی كەمتر لە 7 میلیۆن كەسە. ریژیمی قەزافی لەنێو خودی وڵاتانی عەرەبیشدا پشتیوانی نەبوو. بە كورتی راپەڕینی خەڵكی لیبی هەمەگیر و جیددی بوو، نوخبەی سیاسی لە حاكمیەتیش بەشێكی زۆری لەگەڵ خەڵك كەوت، و هێزە نیزامییەكانیش هەروا بوونە بەشێك لە راپەڕینەكە. هەروەها لیبی لە پەنا دەستی ئیتالیای نەیار و كۆنە داگیركەری سوێند خواردووی ئەو وڵاتە هەڵكەوتووە و دەستێوەر دانی ناتۆ لەوێ زۆر هاسانتر بوو. هەروەها بە هۆی كەمیی حەشیمەت و پێگەی جوغرافیایی لیبی و نەبوونی حیزب و رێكخراوی بەهێزی سیاسی، كۆنتڕۆڵی حاكمیەتی دوای قەزافی بۆ رۆژئاوا زۆر هاسانترە. بەو مانایە كە رۆژئاوا بۆ خۆیان شكڵ و قەوارەی سیاسەت و داهاتووی لیبی دیاری دەكەن و دەستیی رووسیە و چین لەوێ كورتتر دەبێتەوە هەروەك ئیشتا دەبینین. لەلایەكی دیكەش قەزافی قەتڵ و عامی خەڵكی دەكرد بەبێ جیاوازی، شارەكانی وێران دەكرد، چونكە بەرەنگارییەكی توندی هەمەلایەنەی خەڵكی هەبوو .
كوردپا: ئاخۆ لە وەها حاڵەتێكدا كە حكوومەتی ئێران هەر چەشنە ویست و داخوازییەك ئەگەریش رەوا بێت، بە بە توندترین شێوەی باو بەرپەرچی دەداتەوە، ئێستاش خەباتی چەكدارانە مەحكوومە؟ ئەگەر مەحكوومە بۆچی بۆ لیبی رەوایە؟
ك. عەزیزی: لە ئێران و كوردستان و باقی ناوچەكانی نەتەوە ژیر دەستەكانی ئێران خەباتی مەدەنی و چەكداری لەو ئاستەدا نەبووە و نیە هەتا دونیا ناچار بێت پشتی بگرێت.
بە لەبەرچاو گرتنی ئەو نموونانەی سەرەوە بە نیسبەت لیبی باس كران، هەتا ئێستا هیچكامیان لە ئێران بەدی ناكرێن.
لە كوردستان هەر دوای ماوەیەكی كورتی بە دەسەڵات گەیشتنی مەلاكان لە ئێراندا خەباتی خەڵكی كوردستان كەوتەوە حاڵەتی خەباتێكی چەكداریی پارتیزانییەوە. لە ناوچەكانی دیكەی ئێران خەباتێكی بەو شیوەیە نەما یان هەر نەبوو. هێزە سەرتاسەرییەكان دابەش بوون بەسەر چەند بیرۆكەی دژ بەیەکدا، بەشێكیان تەئیدی ریژیمیان كرد، بەشیك دژایەتیی ریژیمیان كرد .
كەوابوو زەمینەیەك پێك نەهێنرا كە دونیا لەسەری بێتە وەڵام. خەباتەكە بوو بە خەباتی پارتیزانیی پێشمەرگە لەگەڵ هێزەكانی دەوڵەت لە شاخ.
ئەگەر بێینەوە سەر ناڕەزایەتییەكانی دوو ساڵی رابردووی ئێران، زۆر چاك ئەو بەراورد كردنەمان بۆ دەردەكەوێ، كە خەباتی خەڵكی ئێران نەگەیشتۆتەوە ئەو ئاستەی كە دونیا پشتگیری بكات.
خەڵكی چەند شاری گەورەی ئێران هاتنە مەیدان كە بەشێك لەوانیش هەر خوازیاری درێژەددان بە ریگای خومەینی بوون، لە ئاكامی هەڵبژاردن ناڕازی بوون و هاتنە سەرشەقامەكان و داوای دەنگی خۆیانیان كرد ئەو ناڕەزاییانە بۆ هەموو ئێران تەشەنەی نەكرد، دوروشمی ئاشكرای رووخانی رێژیمیان بەو شێوەیە بەرز نەكردەوە، رێبەرییەك كە خوازیاری رووخانی ڕێژیم بێت لە ئارادا نەبوو، تەنانەت یەك دەنگی ناڕەزایەتی لەنێو دام و دەزاگای حاكمیەتدا بەرز نەدەبۆوە. كام وەزیر، كام نوێنەری مەجلیس یان فەرماندەری نیزامی پشتی خەڵكیان گرت و بوونە بەشێك لە خەڵك؟ جگەلە یەك دوو نموونە لە ئاستی سەركۆنسوولگەریی ئیران نەبێ كە ئەوانیش لە پێشدا دەستیان لەكار كێشایەوە، دوایە لەگەڵ خەڵك كەوتن، دەنگێكی جیدی لەنێو حاكمیەتدا نەبوو بۆ پشتیوانی لە خەڵكی .
ناوچەیەك نەبوو لە دەست خەڵك و هیزی رێژیم بە زەبری چەك سەركوتی بكات. ناڕەزایەتیی خەڵك بە باتۆم سەركوت كرا .
بەڕای من لە هەمووی گرینگتریش ئەوەیە كە، لە ئێران ئۆپۆزیسیۆنێكی جیدی نیە بۆ دوای
نەمانی كۆماری ئیسلامی. داهاتووی دوای كۆماری ئیسلامی كێ و كام لایەن و چۆن و بە چ بیر وبەرنامەیەك دەبێتە دەسەڵاتی ئێران هەتا ئێستاش نادیارە. لە ئێران چەندین نەتەوەی جیاواز هەیە، كێشەی خاك هەیە، لەنێو بەشێك لەو نەتەوانەدا بیری سەربەخۆی بەهێزە و پشتیوانیان هەیە بۆ ئەو بیرۆكەیە و تەنانەت زەمینەش هەیە. بۆ نموونە لەنێو ئازەرییەكاندا ئەو بیرە زۆر بەهێزە، پشتیوانیان هەیە، وەك توركیە و ئازەربایجان، توركەمەنستان و... كە هەمووشیان هاوسنووری ئەو ناوچەیە لە ئێرانن. هەروەها باشووری ئێران و عەرەبەكان بە هەمان شیوە. كەوابوو لە نەبوونی بەدیلێكی بەهێزی جیدی بۆ داهاتوو ئەو نیگەرانیانەی لەلای دونیا دوروست كردووە. ئۆپۆزیسیۆنێك كە بتوانێ داهاتووی ئێران بەرەو كرانەوە و ئازادی ببات، زۆر لاوازە. ئەزموونی ساڵی 1979 هەیە، خەڵكی بزانێ چی دەڕووخێنێ، بەڵام نەزانێ چی لە جێگای دادەنێ ؟
زۆر باسی \"لیبی\" مان كرد، بەلام رەنگە ئەم نموونەیەش خەراب نەبێت باسی لێبی بكەین، ئەوان هەر هەفتەیەك دوای دەست پێكردنی راپەڕینەكە مەجلیسی كاتییان دامەزراند و كەوتنە كار كە بە حەق لە دیپلۆماسیی خۆیاندا زۆر شێلگیر و سەركوتوو بوون، بەلام ئێران و كوردستان چی؟ نەتەوە بندەستەكانی ئێران چی؟ هەتا ئێستاش باسێك لە ئاڵترناتیڤ نیە، ئەگەریش هیندێك ناو هەبن، ئەو ناوانەش هەر بە مردوویی لەدایك بوون. كورد نەتەنیا بەرە یان یەكیەتییەك نیە، بگرە لەوپەڕی پرژوبڵاوی دایە.
چەپی ئێران هەر ناویان لە ڵاپەرەكانی مێژوودا ماوە و بەس، موجاهیدین ئەوە وەزعەكەیان و بیری داهاتوویان بۆ هەموو لایەك روونە. سەڵتەنەت خوازەكانن هەر ئەوەی كە دانی پێداناهێنن مەسەلەی نەتەوایەتیە لە ئێران، كە گرینگترین كێشەی ئێران بووە و هەیە.
ئەوەی كە كام یەك لە دیكتاتۆرەكانی ناوچە لەگەل دیكتاتۆریی ئاخوندی بەراورد دەكرێ؟ پێم وایە هەموو دیكتاتۆرەكان خزمی یەكن و هەر هەمووشیان بۆ پاراستنی دەسەڵاتی خۆیان ئامادەی هەرچەشنە وەحشیگەرییەكن كە نموونەمان زۆرە لە مێژوودا.
دیكتاتۆری لەژێر كاریگەریی هەر بیر و ئیدئۆلۆژییەكدا بێت، شێوەی رەفتاریان یەكە یەك جۆر خەڵك سەركوت دەكەن، خۆیان بە یەك جۆر دەناسێنن و نەیارانی خۆیان بە یەك جۆر دەشوبهێنن. بۆ نموونە: هەر لە \"هۆگۆچاوێز، كاسترۆ\"ەوە بگرە هەتا دەگاتە قەزافی و ئەسەد و بن عەلی و مۆبارەك و عەلی عەبدولا ساڵەح و ئەحمەدی نەژاد و خامنەیی و بگرە هەتا سەدام هەموویان خۆیان بە نوێنەری خەڵك دەزانن و هەڕەشەی خەڵك یان نەتەوە لە دژبەرانیان دەكەن، لە كاتێكدا خودی دژبەرانیان لەو خەڵكەن. قەزافی هەتا ئێستاش هەر دەڵێ \" شعب لیبی\" لەم سەردەمەشدا هەموویان دژبەرانی خۆیان ، یان دەكەنە تێرۆریست و وەهابی و ئەلقاعیدە، یان دەست و پێوەندی رۆژئاوا. لەو بارەشەوە لە چاوێزەوە هەتا ئەسەد و خامنەیی بۆ دژبەرانی خۆیان وشەی \"عامل\" ئەمریكا بە كار دەهێنن. كەوابوو هەموویان خزمی یەكن.
دووبارەی دەكەمەوە كە ئەگەر خەباتی خەڵكی ئێران بگاتە ئەو ئاستەی كە دونیا دڵنیا بێت كە یەك دەگرن، گومانم نیە كە پشتی دەگیرێ، هەر ئەوەی كە ئەمڕۆ یەكیەتیی ئورووپا پشتگیرییەكی ناڕاستەوخۆی لە شۆرای كاتیی سوورییە كردووە، چوونكە راپەڕینەكە جیددیەتی پەیدا كردووە.
بۆ ئەوەی كە بۆچی خەباتی چەكداری بۆ كورد مەحكوومە؟
من هەر ئەوەندە بە پێویست دەزانم باسی بكەم كە چۆنیەتیی خەباتی چەكداری زۆر گرینگە، دەنا لە باشوور و رۆژهەڵاتی كوردستان بە درێژایی سەدەی20 خەباتی چەكداری هەبووە، بەڵام مەحكووم بە تۆمەتی تیرۆر نەبووە. بگرە ریبەرانی ئەو خەباتەش زۆربەیان لە دونیای دەرەوەدا نەتەنیا مەحكووم نەبوون، بگرە زۆر باشیش وەردەگیران، تەنانەت ربیەریی ئەو خەباتانە لە عێراق لە حاڵی حازردا حاكمی وڵات و دۆستی دونیای مۆدێڕن و دێمۆكراتن. كەوابوو چۆن خەباتی چەكداری بكەی و كام شێوە هەڵبژێری و لە كام تەبلیغات كەڵك وەرگری، دۆستەكان و هاوپەیمانەكانت كێن، گرینگە. كورد هەتا ئێستا چەند وەزیر، باڵوێز یان بەرپرسی پایەبەرزی ئێران، توركیە، سووریە و عێراقی لە دەرەوە تیرۆر كردووە؟ یان لە كام شوێنی گشتی ئەو ولاتانە بۆمب دانراوە؟ چەند كەسیان رفاندووە یان بە بارمتە گرتووە؟ بێگومان وەڵامی هەر هەموویان ئەوەیە كە بڵێی هیچكامیان. ئەگەر حاكمان یان باشتر بڵێین داگیركەرانی كوردستان كەمێك بیر بكەنەوە و دەرفەتی كاری سیاسی بە شێوەیەكی دێمۆكراتیك بۆ نەتەوەی كورد بدرێ، كورد هەرگیزا و هەرگیز دەست بۆ چەك نابات و نەیبردووە. ئێمەی كورد ماڵوێرانیی زۆرمان دیوە، بۆیە قەت شەڕمان هەڵنەبژاردووە بۆ ئازادی، بگرە ئەوە دوژمنان بوون ئەو چەكەیان بەسەردا سەپاندووین.
