خومەینی كەسێك نەبوو كە پابەند و باوەڕی بە مەسەلە دینییەكان یان بێت
14:53 - 19 رەزبەر 2711
مەبەستی سەرەكیی ئێران لە هێرش بۆ سەر سنوورەكانی كوردستان پەژاك نیە، بەڵكوو مەبەست حیزبەكانی دێمۆكرات و كۆمەڵەیە كە لەم دۆخە ناسكەدا ئەوانیش بكێشێتە مەیدانی شەڕەوە و لەو خەباتە سیاسی و مەدەنیەی كە ئێستا گرتوویانەتە پێش لایان بدات.
وتووێژی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەگەڵ دوكتور عەلیڕەزا نووری زادە، رۆژنامەنووس و شرۆڤەكاری سیاسی، لەبارەی 28ی گەلاوێژی 1358 و فەرمانی خومەینی بۆ هێرش بۆ سەر كوردستان:
كوردپا: بەڕێز نووری زادە كۆمەڵێك لە چالاكان و كەسایەتییە سیاسییەكانی كورد و غەیرە كورد لەو باوەڕە دان كە بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان لەلایەن خومەینییەوە فتوایەكی مەزهەبی، یان بڕیاری جیهاد نەبووە، بەڵكوو ئەوە تێگەیشتن و لێكدانەوەیەكی هەڵەیە لەم هێرشە بۆ سەر كوردستان و كوردەكان بووە، رای ئێوە لەم بارەوە چیە؟
د. نووری زادە: لە بنەڕەتدا و لە روانگەی دینییەوە هیچكات فەرمانی جیهاد بەدژی موسڵمانان نادرێ، بەڕای من بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان لەلایەن خومینیەوە بڕیارێكی بە تەواوەتی سیاسی و بۆ نابووتی یەكجارەكیی كوردستان و پتەو كردنی دەسەڵات و حكوومەت بوو لەو ناوچەیە. خومەینی ویستی بەو هێرشە لە تەواوی خەڵكی كوردستان و بەتایبەت حیزبە سیاسییەكانی دژبەری رێژیم تۆڵە بكاتەوە.
لەلایەكی دیكەشەوە خومەینی كەسێك نەبوو كە پابەند و باوەڕی بە مەسەلە دینییەكان یان هەر شتێكی دیكە بێت، بەڵكوو ئامانجی سەرەكیی ئەو لە بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان تەنیا نیشان دانی دسەڵات و هێزی خۆی و هەروەها زاڵ بوونی رێژیمی كۆماری ئیسلامی بوو بەسەر كوردستاندا.
كوردستان مەترسییەكی جیدی بوو بۆ حكوومەتی خومەینی، چونكە لە كوردستان چەند حیزب، یان بیرۆكە و روانگەی جیاواز سەرقاڵی چالاكی بوون، حیزبی دێمۆكرات، كۆمەڵە و تەنانەت توێژی مەزهەبی و هەروەها چەندین رێكخراوی دیكەش چالاكییان دەكرد و دەكرێ بڵێین كە تەواوی خەڵكی كوردستانیان بۆ لای خۆیان راكێشابوو و ئەمەش وەك مەترسییەكی جیدی بۆ رێژیمی خومەینی دەهاتە ئەژمار، چونكە لەو هەلومەرجەدا كەمتر شوێنێك لە ئێران وەكوو كوردستان ئەو وزە و تواناییە خەباتگێڕیەیان هەبوو كەلە بوونی حیزبە سیاسییەكان و بەرهەمهێنانی فكرەوە سەرچاوەی دەگرت.
بەدەر لە هەموو ئەم باسانە بوونی سیما و كەسایەتییەكی وەكوو نەمر دوكتور قاسملوو لەناو كوردەكان وەكوو رۆشنبیرێكی سیاسی، بە یەكێكی تر لە هۆكارە گرینگەكان دێتە ئەژمار كە خومەینی ترسی لێ نیشتبوو. خومەینی دەیزانی كە حزووری بەهێزی سیاسیی كەسێكی وەكوو قاسملوو دەتوانێ سیستمی دەسەڵات بخاتە لەرزە.
ئەم مەسەلەیە بۆ خومەینی سەلمێنرابوو كە قاسملوو ئەو توانایی و دەرفەتەی دەبێت كە پۆستی سەركۆماریش مسۆگەر بكات، چونكە قاسملوو كەسێكی رۆشنبیر و مۆدێڕن بوو و خۆشەویستیی ئەو تەنیا بە حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێرانەوە نەبەسترابوو و دیتمان كەلە هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی خوبرێگانی رێبەری لە كوردستان دەنگی متمانەی بەدەستهێنا. قاسملوو لەناو خەڵكی كوردستاندا خۆشەویست و بەرز بوو و تەنانەت لە ئاستی ئێراندا وەكوو سیمایەكی سیاسیی ناسراو، جێگای پەسندی رەوت و حیزب و چالاكانی سیاسی بوو ، هەروەها زۆر حیزب و رێكخراو و رەوتی سیاسی لە كوردستاندا چالاكییان دەكرد.
کوردپا:هەروەك دەبینین پڕەنیسبی حكوومەتی ئێران، لە ئاست دژبەران و بە واتایەك حیزبە سیاسییەكانی ئۆپۆزیسیۆن و بەتایبەت حیزبە سیاسییەكان لە كوردستان هیچ گۆڕانێكی بەسەردا نەهاتووە و دەبینین كە حكوومەتی ئێران بە بیانووی بوونی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان\"پەژاك\" دەستی داوەتە نانەوەی شەڕ لە ناوچە، ئاخۆ هۆكاری ئەم كار خوێناوییانە درێژەی هەمان سیاسەتی سەركوت و كوشتاری پێشوو لە كوردستان نیە؟
د. نووری زادە: نا، بە هیچ شێوەیەك وا نیە، هەموو ئەم هەوڵ و چالاكییانە بە شێوەی ئامانجدار و لە راستای دسەڵات و نفووزی بەسەر ناوچە دایە و رەخساندنی زەمینە و دەرفەتێكە بۆ زەربە دان لە حیزبەكانی دیكەی كورد لە ناوچەدا، لەبەر ئەوەی حزووری بەرتەسكی نیزامیی حیزب یان گرووپێك لە كوێستانی قەندیل كە چالاكییەكانیان لە چەند پێكدادانی سەرەتایی لە ناوچەدا خۆی دەبینێتەوە، ناتوانێ ببێتە مەترسییەكی جیدی بۆ رێژیمی ئێران و هەروەها ئێرانیش زۆر لەمێژە لەمە تێگەیشتووە و ئەم جۆرە چالاكییانە تەنیا بە مەبەستی شێواندنی هاوكێشەكانی ناوچە و تەنانەت حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەڕێوە دەچن، خودی پەژاكیش هەستی بەم مەسەلەیە كردووە.
كوردپا: یانی ئێوە لەو باوەڕە دان كە هێرشەكانی حكوومەتی ئێران بۆ سەر ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی لەناو بردنی پەژاك، یان بەرەنگاربوونەوەیان نیە؟
د.نووری زادە: ئامانجی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی لەو هێرشانە و بەرینتر كردنەوەی مەیدانی شەڕەكە، تەنیا پەژاك نیە، دەنا چۆڵ كردنی قەندیل لە پەژاك لەلایەن ئێران و توركیەوە زۆر ئاسانە، بەڵام مەبەستی سەرەكیی ئێران حیزبەكانی دێمۆكرات و كۆمەڵەیە كە لەم دۆخە ناسكەدا ئەوانیش بكێشێتە مەیدانی شەڕەوە و لەو خەباتە سیاسی و مەدەنیەی كە ئێستا گرتوویانەتە پێش لایان بدات و بۆ ناو شەڕێكی نەخوازراو پەلكێشیان بكات. چونكە ئێستا خەباتی سیاسی، مەدەنی و دیپلۆماسیی ئەم دوو حیزبە لە ئاستی دونیادا بە تەواوەتی جێگای خۆی كردۆتەوە و كۆماری ئیسلامیش بەم كارە تووڕەیە. یان رێبەرانێكی وەكوو هێجری، موهتەدی و خالید عەزیزی ئێستا نەتەنیا وەكوو سكرتێری حیزبەكانی خۆیان پێگەیەكی بەرز و شیاویان لەناو نەتەوەی كورد هەیە، بەڵكوو لە ئاستی دونیادا وەكوو رێبەرانی بزووتنەوەی كورد لە هاوكێشە سیاسییەكانی ناوچە و دنیادا رۆڵیان هەیە و كۆماری ئیسلامیش دەیهەوێ ئەم پێگەیە بشكێنێت و بە هەر لەونێك بووە ئەم قۆناغە لە خەبات كە هەمان خەباتی مەدەنی و سیاسییە بەلاڕێدا بەرێت.
سەرنج بدەن ئەو زیانانەی كەلە ئەنجامی هێرشی تۆپخانەكانی كۆماری ئیسلامییەوە بەدیهاتوون، كۆمەڵێكی بەرچاو لە گوندنشینانی ناوچە، ژن و منداڵی داماو، مەگەر ئەوانە ئەندامانی پەژاكن؟ تەنیا قوربانیی ئەم مەسەلەیە خەڵكی ناوچەن كەلە ماڵ و زێدی خۆیان ئاوارە بوون. رێژیمی ئێرانیش بە بیانووی ئەوەی كە بۆچی كۆمەڵێك لە كوێستانی قەندیل و سنوورەكانی كوردستان سەرقاڵی هاتوچۆن، بە تانك و تۆپبارانەكانی خۆی سەدان كەس لە خەڵكی بێتاوانی گوندنشینی كوشتووە یان ئاوارەی كردوون.
كوردپا: بەڕای ئێوە لە جەریانی فەرمانی 28ی گەلاوێژدا بۆچی خەڵكی مەدەنی و هێزە سیاسیەكانی كورد كە لەو كاتەدا حزووریان هەبوو پێكەوە گرێ درابوون و خەڵكێكی زۆریش بەو بۆنەوە بوونە قوربانی، یان ئیعدام كران یان لەو شەڕانەدا كوژران؟
د. نووری زادە: بەو هۆیەی كە حیزبە كوردییەكان حیزبگەلێكی خەڵكی بوون و هەڵقوڵاوی كۆمەڵگای كوردستان بوون، جۆراوجۆری و فرەچەشنیی حیزبە كوردییەكان لەو هەلومەرجەدا بوونە هۆی ئەوەی كە هەر توێژێك لە خەڵك پاڵ بدەن بە حیزبێكی تایبەتەوە و بەم چەشنە خەڵكی مەدەنی و حیزبەكان لێك جیا نەبوون. یەكێكی تر لەو هۆكارنەی كە بووە هاندەر بۆ ئەوەی كە خومەینی بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان بدات، نەبوونی فكر و بیرۆكەی مەزهەبی بوو لە كوردستان، بە چەشنێك كە دەبینین لە چوارچێوەی حیزبە سیاسییەكاندا كەس و سیمایەكی ناسراو و كاریزما كە بتوانێ لە بواری مەزهەبییەوە رۆڵی كارا بگێڕی، لە گۆڕێدا نەبوو. تەنیا كەسێك وەكوو رێبەرێكی سیاسی و مەزهەبی لە مەیداندا هەبوو شێخ عیزەدین حوسێنی بوو كە ئەوەیش ئەو چاوەڕوانیەی كە لێدەكرا بەدی نەهات.
لەناو هێز و رێكخراوە سیاسییەكانیش لە هەموان زیاتر دوو حیزبی دێمۆكرات و كۆمەڵە هەڵگری فكر و روانگەیەكی دێمۆكراتیك و بوون و نەبوونی فكری مەزهەبی و لائیك بوونیان هۆكارێكی تر بوو بۆ ئەوەی كە ئەو فەرمانەی خومەینی یەكلا بگرێتەوە و ببێتە هێرشێكی بەربڵاو.
وتووێژی ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا لەگەڵ دوكتور عەلیڕەزا نووری زادە، رۆژنامەنووس و شرۆڤەكاری سیاسی، لەبارەی 28ی گەلاوێژی 1358 و فەرمانی خومەینی بۆ هێرش بۆ سەر كوردستان:
كوردپا: بەڕێز نووری زادە كۆمەڵێك لە چالاكان و كەسایەتییە سیاسییەكانی كورد و غەیرە كورد لەو باوەڕە دان كە بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان لەلایەن خومەینییەوە فتوایەكی مەزهەبی، یان بڕیاری جیهاد نەبووە، بەڵكوو ئەوە تێگەیشتن و لێكدانەوەیەكی هەڵەیە لەم هێرشە بۆ سەر كوردستان و كوردەكان بووە، رای ئێوە لەم بارەوە چیە؟
د. نووری زادە: لە بنەڕەتدا و لە روانگەی دینییەوە هیچكات فەرمانی جیهاد بەدژی موسڵمانان نادرێ، بەڕای من بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان لەلایەن خومینیەوە بڕیارێكی بە تەواوەتی سیاسی و بۆ نابووتی یەكجارەكیی كوردستان و پتەو كردنی دەسەڵات و حكوومەت بوو لەو ناوچەیە. خومەینی ویستی بەو هێرشە لە تەواوی خەڵكی كوردستان و بەتایبەت حیزبە سیاسییەكانی دژبەری رێژیم تۆڵە بكاتەوە.
لەلایەكی دیكەشەوە خومەینی كەسێك نەبوو كە پابەند و باوەڕی بە مەسەلە دینییەكان یان هەر شتێكی دیكە بێت، بەڵكوو ئامانجی سەرەكیی ئەو لە بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان تەنیا نیشان دانی دسەڵات و هێزی خۆی و هەروەها زاڵ بوونی رێژیمی كۆماری ئیسلامی بوو بەسەر كوردستاندا.
كوردستان مەترسییەكی جیدی بوو بۆ حكوومەتی خومەینی، چونكە لە كوردستان چەند حیزب، یان بیرۆكە و روانگەی جیاواز سەرقاڵی چالاكی بوون، حیزبی دێمۆكرات، كۆمەڵە و تەنانەت توێژی مەزهەبی و هەروەها چەندین رێكخراوی دیكەش چالاكییان دەكرد و دەكرێ بڵێین كە تەواوی خەڵكی كوردستانیان بۆ لای خۆیان راكێشابوو و ئەمەش وەك مەترسییەكی جیدی بۆ رێژیمی خومەینی دەهاتە ئەژمار، چونكە لەو هەلومەرجەدا كەمتر شوێنێك لە ئێران وەكوو كوردستان ئەو وزە و تواناییە خەباتگێڕیەیان هەبوو كەلە بوونی حیزبە سیاسییەكان و بەرهەمهێنانی فكرەوە سەرچاوەی دەگرت.
بەدەر لە هەموو ئەم باسانە بوونی سیما و كەسایەتییەكی وەكوو نەمر دوكتور قاسملوو لەناو كوردەكان وەكوو رۆشنبیرێكی سیاسی، بە یەكێكی تر لە هۆكارە گرینگەكان دێتە ئەژمار كە خومەینی ترسی لێ نیشتبوو. خومەینی دەیزانی كە حزووری بەهێزی سیاسیی كەسێكی وەكوو قاسملوو دەتوانێ سیستمی دەسەڵات بخاتە لەرزە.
ئەم مەسەلەیە بۆ خومەینی سەلمێنرابوو كە قاسملوو ئەو توانایی و دەرفەتەی دەبێت كە پۆستی سەركۆماریش مسۆگەر بكات، چونكە قاسملوو كەسێكی رۆشنبیر و مۆدێڕن بوو و خۆشەویستیی ئەو تەنیا بە حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێرانەوە نەبەسترابوو و دیتمان كەلە هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی خوبرێگانی رێبەری لە كوردستان دەنگی متمانەی بەدەستهێنا. قاسملوو لەناو خەڵكی كوردستاندا خۆشەویست و بەرز بوو و تەنانەت لە ئاستی ئێراندا وەكوو سیمایەكی سیاسیی ناسراو، جێگای پەسندی رەوت و حیزب و چالاكانی سیاسی بوو ، هەروەها زۆر حیزب و رێكخراو و رەوتی سیاسی لە كوردستاندا چالاكییان دەكرد.
کوردپا:هەروەك دەبینین پڕەنیسبی حكوومەتی ئێران، لە ئاست دژبەران و بە واتایەك حیزبە سیاسییەكانی ئۆپۆزیسیۆن و بەتایبەت حیزبە سیاسییەكان لە كوردستان هیچ گۆڕانێكی بەسەردا نەهاتووە و دەبینین كە حكوومەتی ئێران بە بیانووی بوونی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان\"پەژاك\" دەستی داوەتە نانەوەی شەڕ لە ناوچە، ئاخۆ هۆكاری ئەم كار خوێناوییانە درێژەی هەمان سیاسەتی سەركوت و كوشتاری پێشوو لە كوردستان نیە؟
د. نووری زادە: نا، بە هیچ شێوەیەك وا نیە، هەموو ئەم هەوڵ و چالاكییانە بە شێوەی ئامانجدار و لە راستای دسەڵات و نفووزی بەسەر ناوچە دایە و رەخساندنی زەمینە و دەرفەتێكە بۆ زەربە دان لە حیزبەكانی دیكەی كورد لە ناوچەدا، لەبەر ئەوەی حزووری بەرتەسكی نیزامیی حیزب یان گرووپێك لە كوێستانی قەندیل كە چالاكییەكانیان لە چەند پێكدادانی سەرەتایی لە ناوچەدا خۆی دەبینێتەوە، ناتوانێ ببێتە مەترسییەكی جیدی بۆ رێژیمی ئێران و هەروەها ئێرانیش زۆر لەمێژە لەمە تێگەیشتووە و ئەم جۆرە چالاكییانە تەنیا بە مەبەستی شێواندنی هاوكێشەكانی ناوچە و تەنانەت حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەڕێوە دەچن، خودی پەژاكیش هەستی بەم مەسەلەیە كردووە.
كوردپا: یانی ئێوە لەو باوەڕە دان كە هێرشەكانی حكوومەتی ئێران بۆ سەر ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی لەناو بردنی پەژاك، یان بەرەنگاربوونەوەیان نیە؟
د.نووری زادە: ئامانجی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی لەو هێرشانە و بەرینتر كردنەوەی مەیدانی شەڕەكە، تەنیا پەژاك نیە، دەنا چۆڵ كردنی قەندیل لە پەژاك لەلایەن ئێران و توركیەوە زۆر ئاسانە، بەڵام مەبەستی سەرەكیی ئێران حیزبەكانی دێمۆكرات و كۆمەڵەیە كە لەم دۆخە ناسكەدا ئەوانیش بكێشێتە مەیدانی شەڕەوە و لەو خەباتە سیاسی و مەدەنیەی كە ئێستا گرتوویانەتە پێش لایان بدات و بۆ ناو شەڕێكی نەخوازراو پەلكێشیان بكات. چونكە ئێستا خەباتی سیاسی، مەدەنی و دیپلۆماسیی ئەم دوو حیزبە لە ئاستی دونیادا بە تەواوەتی جێگای خۆی كردۆتەوە و كۆماری ئیسلامیش بەم كارە تووڕەیە. یان رێبەرانێكی وەكوو هێجری، موهتەدی و خالید عەزیزی ئێستا نەتەنیا وەكوو سكرتێری حیزبەكانی خۆیان پێگەیەكی بەرز و شیاویان لەناو نەتەوەی كورد هەیە، بەڵكوو لە ئاستی دونیادا وەكوو رێبەرانی بزووتنەوەی كورد لە هاوكێشە سیاسییەكانی ناوچە و دنیادا رۆڵیان هەیە و كۆماری ئیسلامیش دەیهەوێ ئەم پێگەیە بشكێنێت و بە هەر لەونێك بووە ئەم قۆناغە لە خەبات كە هەمان خەباتی مەدەنی و سیاسییە بەلاڕێدا بەرێت.
سەرنج بدەن ئەو زیانانەی كەلە ئەنجامی هێرشی تۆپخانەكانی كۆماری ئیسلامییەوە بەدیهاتوون، كۆمەڵێكی بەرچاو لە گوندنشینانی ناوچە، ژن و منداڵی داماو، مەگەر ئەوانە ئەندامانی پەژاكن؟ تەنیا قوربانیی ئەم مەسەلەیە خەڵكی ناوچەن كەلە ماڵ و زێدی خۆیان ئاوارە بوون. رێژیمی ئێرانیش بە بیانووی ئەوەی كە بۆچی كۆمەڵێك لە كوێستانی قەندیل و سنوورەكانی كوردستان سەرقاڵی هاتوچۆن، بە تانك و تۆپبارانەكانی خۆی سەدان كەس لە خەڵكی بێتاوانی گوندنشینی كوشتووە یان ئاوارەی كردوون.
كوردپا: بەڕای ئێوە لە جەریانی فەرمانی 28ی گەلاوێژدا بۆچی خەڵكی مەدەنی و هێزە سیاسیەكانی كورد كە لەو كاتەدا حزووریان هەبوو پێكەوە گرێ درابوون و خەڵكێكی زۆریش بەو بۆنەوە بوونە قوربانی، یان ئیعدام كران یان لەو شەڕانەدا كوژران؟
د. نووری زادە: بەو هۆیەی كە حیزبە كوردییەكان حیزبگەلێكی خەڵكی بوون و هەڵقوڵاوی كۆمەڵگای كوردستان بوون، جۆراوجۆری و فرەچەشنیی حیزبە كوردییەكان لەو هەلومەرجەدا بوونە هۆی ئەوەی كە هەر توێژێك لە خەڵك پاڵ بدەن بە حیزبێكی تایبەتەوە و بەم چەشنە خەڵكی مەدەنی و حیزبەكان لێك جیا نەبوون. یەكێكی تر لەو هۆكارنەی كە بووە هاندەر بۆ ئەوەی كە خومەینی بڕیاری هێرش بۆ سەر كوردستان بدات، نەبوونی فكر و بیرۆكەی مەزهەبی بوو لە كوردستان، بە چەشنێك كە دەبینین لە چوارچێوەی حیزبە سیاسییەكاندا كەس و سیمایەكی ناسراو و كاریزما كە بتوانێ لە بواری مەزهەبییەوە رۆڵی كارا بگێڕی، لە گۆڕێدا نەبوو. تەنیا كەسێك وەكوو رێبەرێكی سیاسی و مەزهەبی لە مەیداندا هەبوو شێخ عیزەدین حوسێنی بوو كە ئەوەیش ئەو چاوەڕوانیەی كە لێدەكرا بەدی نەهات.
لەناو هێز و رێكخراوە سیاسییەكانیش لە هەموان زیاتر دوو حیزبی دێمۆكرات و كۆمەڵە هەڵگری فكر و روانگەیەكی دێمۆكراتیك و بوون و نەبوونی فكری مەزهەبی و لائیك بوونیان هۆكارێكی تر بوو بۆ ئەوەی كە ئەو فەرمانەی خومەینی یەكلا بگرێتەوە و ببێتە هێرشێكی بەربڵاو.
