ئیستاتیكای (جوانی) سیاسەت

15:32 - 24 گەلاوێژ 2715
Unknown Author
د. محمدامین گەناوی

ئیستاتیكای، لەرووی زانستیەوە بەشێكی یان چڵێكی (branch)ی فەلسەفەیە كە سەروكار یان ماملە دەكات لەگەڵ سروشتی هونەر، جوانی وە زەوق لەگەڵ خولقاندن و ناسینی (قەدر زانی/تقدیر) جوانی.

لەسەدەی هەژدەهەمەوە، كە بابەتی جوانی وەكو بابەتێكی فەلسەفی هاتە سەرباس و شرۆڤە كردن، گەلێ پێناسەی جۆراو جۆری بۆكراوە لەزۆر بواری جیاوازدا وەكو بواری هونەری، وێژە لەسەرەتادا ئەمجار ئایین گفتوگۆ (communication) و سیاسەت. مەسەلەی هەرەگرنگ لە جوانیدا ئەمەیە كە ئایا جوانی تا چەند خۆیی (subjective) یەو پەیوەندی بە چاوی بینینی خۆییەوە هەیە بۆ وێنەی جوانی، یان بابەتی (objective) شتە جوانەكانە، لەسەر هەمان دوو بابەتەوە جیاوازیان گەلێك ڕاوبۆچون و شیكاری و شرۆڤە كراوە كە هەڵەبتە هەلومەرجی ژیانی ئابوری، كۆمەڵایەتی، فەرهەنگی رۆڵیان هەیە و ئەبێت هەتا لە سەر مانا، پێناسەوە شرۆڤەی جوانی.

بەرای من، مرۆڤ وە هەتا ئاژەڵیش لەگەڵ بابەتی جوانی و ناجوانی مامەڵەیەكی هەمیشەیی هەیە هەر لەو كاتەوە كە هەستەكان چالاك دەبن، بەلام لای مرۆڤ جگە لە هەستەكان لەو كاتەوە كە هەستی فكری، معرفی وە ویژدانی گەشە دەكات، لەگەڵ گەشەو باڵابونی ئاستی معرفە، ویژدان، ئاگایی وە فكر لەبوارە جیاوازەكانا پەی بردن/ ادراك (Perception) بۆ جوانی وە كاردانەوەی خۆیی(subject) بە ئاستی جیاواز دروست دەبێت. كەئەم كاردانەوەیە پەیوەندیەكی تناسبی هەیە لەگەڵ هەمان ئاستی، شعور، معرفە، ویژدان، دەرونی وە توانای پەی بردن بەجوانی.

زۆر جاران ئەم كاردانەوە سنوری خۆیی تێپەڕدەكات و ئەگاتە ئاستی مەوزوعی، دوبارە بەرای من جوانی یا هەست و پەی بردن بە جوانی چ لەسەر ئاستی(subjective) یان (objective) بریتیە لە دروستبونی سازندەیی(harmony) لەنێوان شعور، معریفەوە پەی بردن/ ادراك لەگەڵ ژینگەی دەوروبەر یان ئەو شتەی كە لەگەڵیا تعامل دەكەین وە دەكەوینە واقعێكەوە كە بەهەر هۆیەك بێت لەپەیوەندی داین لەگەلیا جا ئەو شتە كەسئ / تاكێ، گروپئ بێت، ژینگەیەكی سروشتی بێت یان حاڵەتێكی سیاسی، ئابوری، وە یان كۆمەڵایەتی بێت.

تا سازندەیی (harmony) عقلی، سۆزی، فكری ، ویژدانی ، دەرونی وە هەتا ماددی زیاتر بیً، هەست كردن، بینین وە پەی بردن/ ادراك بە جوانی زیاتر دەبێت، بە پێچەوانەوە ئەوا هەست و بینینی جوانی لە زهن، دید، عقڵ، دەرون وە فكرا لاواز دەبێت، وە ئیتر وێنەی ناشیرینی و دزێوی لە بری جوانی دەرئەكەوئ.

لە بونەوەرا، لەهەرشتێك كە بونی هەیە، رەگەزی جوانی پێكهاتەیەكی گرنگیەتی، وە پەی بردن بەم جوانیە پەیوەندی بەلایەنی شعور، معرفە، فكر، دەرون وە ویژدانەوە هەیە لەگەل هارمۆنی ئەم شعور و فكرو هەستە لەگەڵ ئەو شتە كە جوانی تیایە، لە بەر ئەوە شتەكان هەتا ئەگەر رەگەزی جوانیان تیا بئ بەلام ئەگەر هارمۆنی نەبئ لە گەل هەست، ئاگایی، فكر، دەرون وە ویژدانی عقلی تۆ ناتوانرئ زەوقی جوانی هەبئ.

لێرەدا زەوق (Taste) رۆڵی گرنگ دەبینێت لەسەر ئاستی بونی سازندەیی(harmony) بۆ نمونە، هەر مرۆڤێك حەزی لە مۆسیقایە بەڵام هەمومان وەكو یەك حەز لەیەك مۆسیقا ناكەین، واتە ئاستی سازندەیمان(harmony) مان جیاوازە كە دەشێت پەیوەندی بە گەلێ شتەوە هەبێت كە بابەتی ئێستامان نیە، دیسان هەر لەم نمونەیەدا بۆ نمونە پێش ساڵانێك حەزمان لە جۆری ئاوازو مۆسیقا نەبوو بەڵام ئێستا زۆر گوێی لێ دەگرین یا بە پێچەوانەوە كە حە تمەن هەر یەكئ لە ئێمە ئەم ئەزمونەی هەیە، واتە ئەم هەست و معریفەی ئێستامان لەگەڵ ئەزمونی معریفی و فكری كە هەمانە زیاتر پەی بە رەگەزەكانی جوانی یا ناجوانی ئەبەین لە گۆرانیەكا، ئاوازێكا یان لە تا بلۆیەكا بە هۆی زیاتر پەی بردن وە تێگەیشتن لە مانای وشەكان، ئاوازەكە یان هێل و رەنگەكانی تا بلۆیەك. ئەم پەی بردنە و تێگەیشتنە هارمۆنیمان زیاتر دەكات و زیاتر هەست بەجوانی دەكەین لە زهندا، ئەمە دەشێت هەتا لە بینینا دروست بێت كەئەمەی ئەمڕۆ لەشتەكانا وێنەی جوانی یان ناشیرینی تیا دەبینین دەشێت زوتر نەمان بینیبێت. بەهەمان جۆر لە حاڵەتی جوانی گفتوگۆ (communication eastatics) یان جوانی سیاسەتدا (politics eastatics) یا هەر جوانیەكی eastatics تر. لێرەدا كە بابەت جوانی سیاسەتە، سیاسەتیش بابەتی ڕۆژانەی هەر تاكێكە لە هەموو بوارو ئاستەكانی ژیاندا هەر لە سیاسەتی باوك و دایك لەگەڵ مناڵ ئەمجار سیاسەتی تۆی تاك لەگەڵ دەوروبەرو شوێنی كارت تا ئەگاتە بواری فراوانتر لە سەر ئاستی ئابوری، كارگێری، دامەزراوە وە دەوڵەتداری. ...هتد، بۆیە گرنگە بزانین جوانی سیاسەت چی یە؟ مامەڵەمان چۆنە لەگەڵیدا وە رۆڵی eastatics جوانی لە سیاسەتدا چیە؟

زۆر لە شارەزایان و رەخنەگرانی بواری eastatics جوانی سیاسەت هاوران لەسەر ئەوە، كە لەشوێن و كاتێكی دیاری كراودا دەربرینی جوانی سیاسەت بریتیە لە جوانی سستەمێكی سیاسی، وە پێیان وایە تۆ ناتوانی لە سیاسەت تئ بگەی بێ تێگەیشتن لەجوانی سیاسەت، بەڵام تۆ ناتوانی لە جوانی تێبگەی وەكو سیاسەت (واتە سیاسەت جوانیە بەڵام جوانی سیاسەت نیە)
جوانی سیاسی لەختابی سیاسیدا رەنگ دەداتەوە، وە زۆرێك پێیان وایە كە هەتا هونەر چ هونەری عاممی (vernacular)بێت یان هونەری رەسمی بەختابی سیاسی دەژمێردرێت، بۆ نمونە مۆسیقای رۆك، پاپ، یان جاز وە یان هەر جۆرە مۆسیقایەكی تر یان كارێكی هونەری تر لە كات و شوێنی دیاری كراودا دەربرینە لە هەست و ویژدانی سیاسی.

(startwell) رەخنەگری بواری فەرهەنگی (culture) پێی وایە هەتا مۆسیقا، نەخشەو نیگار زۆر زیاترن لەوەی كە هەر بازوی پروپاگەندەی سستمی سیاسی بن بەڵكو بنەماو دەستوری سستمی سیاسین.

(startwell) فەلسەفەی سیاسی، زانستی سیاسی وە مێژوو فەلسەفەی هونەر بەیەكەوە كۆ دەكاتەوە بە ڕێگەیەكی تازە بۆ رونكردنەوەی باڵای (شكۆ) ی جوانی، و ە بەكارهێنانیان لە زەمینەیەكی سیاسیدا، بۆنمونە جوانی ناسیۆنالیزمی ڕەش پێستەكان. مردنی كەنەدی، یان لە مێژوی ئەمرۆماندا روخانی دیواری بەرلین، روخانی رژێمەكانی عەرەبی. ئەوەی startwell)) باسی دەكات وەكو رەخنەگر زیاتر گرنگی بە دیاردەو روكەش و شیكاریە مێژوییە هونەری و فەلسەفیەكان دەكات بەڵام هەروەكو لەسەرەوە ئاماژەمان پێدا كە جگە لە فەلسەفەو زانستی سیاسی و جوانی و مێژوی و هونەری كە هەر یەكەیان رۆڵی تایبەتی خۆیان لە جوانی سیاسەتا. بەرای من بۆ ئەوەی جوانیەكی بەرجەستەو هەست پێكراومان هەبێت پێویستە هەما هەنگی و هارمۆنی هەبێت لەگەڵ هەموو ئەو ڕەگەزانەدا لەگەڵ هارمۆنی ویژدان، عقڵ، دەرون، فكر وە شعوری انسانی لەگەڵ سستەمی سیاسیدا. هەر كاتێك هارمۆنی تەواو(complete harmony) دروست بوو ئەوا ئێمە سستەمێكی سیاسی وامان دەبێت كە زیاتر لە كامل بوون(perfection) نزیك دەبێتەوە، بە پێچەوانەوە چەندئ هارمۆنی كەم تر بئ ئەوا زیاتر لە دارمان(meltdown) نزیك دەبێتەوە.

ئەەشئ لە سستەمێكی سیاسی دیاری كراوا لە بوارێكدا جوانی تیا هەست پێبكەین بۆ نمونەی ئەگەر ژیانی ئابوری باش و جێگەی رەزامەندی خەڵك بێت بەڵام لە ژیانی سیاسیدا سستمی سیاسی دیكتاتۆر و ستەم كاربێت ئەوا لە جیاتی هەست كردن بەجوانی هەست بە ناشیرینی دەكەین، وە تا رەگەزی جوانی زیاتر بێت لەهەر سستەمێكدا ئەوا شانسی مانەوەو بەردەوام بوون زیاتر دەبێت، بە پێچەوانەوە تا رەگەزی ناشیرینی زیاتر بێت ئەوا زیاتر ژیان بێزار ئەكا و سستەمی سیاسی بەرەو دارمان ئەبات.

بابەتی جوانی eastatics، گرنگیەكی گەورەی هەیە لە ژیانی سیاسی، گفتوگۆ، هونەر ، ئەدەب، هەتا لە ژیانی كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی . . هتد، بەڵام بە داخەوە كتئب خانەی كوردی لەم بوارەدا هەژاریەكی ترسناك هەیە، تا ئێستاش پاش نزیكەی چل ساڵ تەنها بابەتێك كە لەسەر جوانی بە كوردی نوسرابێت كتێبەكەی د.كمال میراودەلیە (فەلسەفەی جوانی و هونەر)، بەراستی تێ ناگەم دەیان زانكۆ هەیە دەیان كۆلێژی زمان، هونەر، ئابوری وە سیاسەت هەیە بەسەدان بەناو مامۆستا هەیە ئەبوو لانی كەم دەیان بابەت لەسەر ئیستاتیكا هەبایە لە بواری جیاواز جیاوازا بەڵام خۆم تا ئێستا هەتا وتارێكیشم نەبینیوە.

هیوادارم گەنجەكان كە خوێندكاری بواری زمان، هونەر، ئەدەب، ئابوری وە سیاسەتن گرنگی بەم بابەتە بدەن هەروەكو بەشێك لە بەرنامەی خوێندنیان ئەگەر هەبێت.

ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەڕۆکی بەرپرسیار نییە