\"گەڵاڵەیەك بۆ تەعاموڵ لەبەڕێوەبەرایەتی هەرێمی كوردستانی ئێران\"
19:51 - 17 خەزەڵوەر 2714
Unknown Author
نەوید كەرەمی
لەو جێگایەدا كە ئامانج و بەرنامەی زۆربەی حیزبە سیاسیەكانی ئێران پێك هێنانی سیستمێكی دێموكراتە و ئێمەی كورد بە دێموكرات، كۆمەڵە، ئیسلامی و ناسیۆنالیستەوە پێویستمان بە دامەزراندنی دەسەڵاتێكی دێموكراتیك لەهەرێمی كوردستانی ئێران دایە، كاتی ئەوە هاتووە تا پێش لە چوونەوە و وارد بوون بەو قۆناغە، بیرێك بۆ شێوازی دەسەڵات و تەعامولی سێ‌باڵی دەسەڵات واتە: \"یاسا، قەزا و ئیجرا\" بكرێت.
ئەزموونی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانی عێراق دەربڕی ئەو راستیەیە كە: زۆربەی هێزە كۆردیەكان بە پێ‌بارودۆخی خەبات بۆ گەیشتن بە ئازادی و رزگاری نەتەوەكەیان و دامەزراندنی دەسەڵاتێكی دێموكرات لە هەلومەرجی شۆڕشدا باڵی نیزامی و سیاسیان تێكەڵاو بووەو بە یەك بیرو بۆ یەك مەبەست هەوڵیان داوە، بەڵام گەر ئێستا بیرێك بۆ هێزی نیزامی كوردستان ( هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئاسایش، مرور و ...) نەكرێت و لە دوارۆژدا جیاوازیەك لە نێوان سیاسەت و ئەو هێزەدا دانەنرێت، ئاوا كوردستان نەك بەرەو دێموكراسیەت ناچێت بەڵكوو درەنگ یان زوو تووشی شەڕی حیزبی و جیناحی دەبێ.
سیاسەت: زانستی بەڕێوەبەری وڵات و دەسەڵاتداریەتی، زانستی بەرێوەبەری و تەعامل لە گەڵ بەرانبەردا.
سیاسەتی دیموكراتیك: زانستی بەرێوەبەری عادڵانە، رێكخستن و رازی كردنی هاوڵاتیان بۆ هاوكاری لە بەرەو پێش چوونی كۆمەڵگا بە مەرجێك ئاكام بە سوودی هەردوو لا بێت، واتە دەسەڵاتدار و خەڵك.
خەڵك سالاری: خەڵك دەسەڵات لە خۆی بزانێت و خۆی لە دەسەڵات ببینێتەوە، نەك دەسەڵات بە ماشینی داپلۆسین و كۆنترۆڵ كردنی خەڵك و ملكەجی بێ‌ئەملاو ئەولا.
دەسەڵاتی حكومەتی دێموكرات: سیستمێكی بەرێوەبەری كە لە هەموو پێكهاتە و بیرۆكەكانی كۆمەڵگا پێك دێت و یاسایەكی هەمە پەسەند دادەرژێت ، بۆ باشتر بوونی بارودۆخ و گوزەرانی خەڵك هەوڵ دەدات و بە بێ‌ئەوەی جیاوازییەكانی تاقم و خەڵك لە بواری ئائین، مەزهەب، ئیدئۆلۆژی، زمان و نەتەوەوە ... وەبەر چاو بگرێت، \"هەموو بە یەك چاو سەیر بكات\".
وەزارەتی دادی حكومەتی دێموكراتیك (قضائیە): یاساو بەرنامە و پرۆگرامێك كە بە بەشداری هەموو خەڵكی كۆمەڵگاكە دارێژرابێت و رای گشتی وەرگرتبێ، سەقامگیر دەكات. یاسایەك بەڕێوەدەبات كە دوور بێت لە چەوسانەوەی كەس یان تاقم و گروپێك بە دەستی حاكمییەت یان تاقمێكی دیكە، تا ناعەداڵتی و گەندەڵی لە كۆمەڵگا نەمێنێت و ئاسایش و رەفاهی هاوڵاتیان بپارێزرێ.
هێزی ئیجرایی دەسەڵات (بەڕێوەبەر): بەرێوەبەر و پارێزەری یاسای وڵات لە كۆمەڵگا، پارێزەر و دابینكەری ئەمنیەت و هێمنی وڵات لە بەرانبەر هەرەشەو هێرشی دۆژمنان، بەربەرەكانێ‌لە گەڵ دیاردە لاوازەكان و دزیوەكانی گرووپ یان كەسانێك كە زیان بە خەڵك و دەسەڵاتی وڵات دەگەیەنن و دەبنە هۆی ترسی خەڵك و لە ئاكامدا نارەزایەتیان لە دەسەڵات و توانایی بەرێوەبەری.
هەر كام لەم دەسەڵاتانە یاسا و شێوە رەفتارێكی جیاواز، نەفەرات و پسپۆرانی تایبەتیان پێویستە. لەو وڵاتانە كە تەنیا یەك ئیدئۆلۆژی حكومەت دەكات و هیچ بیرۆكەیەكی جیاواز تەحەمۆڵ ناكرێت، هەر سێی ئەم دەسەڵاتانە وەكوو یەك دەستگای حاكمیەت بۆ بەرێوەچوون و پارێزگاری لە مان و مەوجوودیەتی ئەو دەسەڵاتەو ئەو ئیدئۆلۆژیە كار دەكەن و سەربەخۆیی خۆیان لە دەست دەدەن، لەو شێوە دەسەڵاتانە بەرێوەبەران و نەفەراتی حاكمییەت بە نەفع و سوودی نیزام و بە مەبەستی بەرەو پێشچوونی ئامانجەكانی حاكمییەت لە پۆستەكاندا دادەنرێن نەك بە پێی زانایی، پسپۆڕی و توانایی شەخسی.
بەڵام لە دەسەڵاتی دێمۆكراتیك كە ئامانج، دەسەڵات و بەرێوەبەری لە چەندین بیر و حیزبی جیاواز پێكهاتووە و هەر كامەیان هەوڵا دەدات تا توانایی و خەڵكی بوونی خۆی نیشان بدات و كۆمەڵگا بە پێی رۆژ بەرەوپێش ببات، پێویستە تا ئەم سێ‌دەسەڵاتە واتە \" یاسادانان (پارلەمان)، داد (وەزارەتی دادگوستەری) و حكومەت و بەڕێوەبەری\" بە شێوەیەك سەربەخۆییان هەبێت، تا هەر كامەیان بتوانێ‌باندۆڕی بە سەر ئەوی دیكەدا هەبێت و لە ئاكامدا ئامانج، یاساو خەڵك بپارێزرێن.
نابێت لە دوارۆژدا پێشمەرگەی چەكدار، ئاسایش و ...و سیستمی دادوەری وڵات سەر بە حیزبە سیاسیەكان بێت، بەڵكوو پێویستە تا ئەم هێزە چەكدارانە و ئەم ناوەندە قەزاییانە پارێزگاری لە یاساو خەڵك بكەن، تا دەسەڵاتدار بۆ بەرژەوەندی خۆی كەڵكی نابەجێ‌یان لێ‌وەرنەگرێت، بە هیچ شێوەیەك نابێ‌ئەم دوو دەسەڵاتە (داد و هێزی بەڕێوەبەری) ببنە كڵكەو داردەستی لایەن یان حیزبێكی تایبەتی، ئەركی ئەم دوو هێزەیە تا بە پاراستنی سەربەخۆیی خۆیان گۆڕەپانێكی سالم بۆ رەقابەتی درۆستی حیزبە سیاسیەكان و كەسایەتی‌یە سیاسی و بەرێوەبەریەكان پێك بێنن، بۆ گەشە كردن و بەرەو پێش چوونی وڵات و چاك بوونی گۆزەرانی خەڵك.
بە پێویست دەزانم كە حیزبە سیاسیەكانی هەریمی كوردستانی ئێران پاش سەركەوتنیان باڵی نیزامیان لە باڵی سیاسی جیا بكەنەوەو باڵی نیزامی بە هێزی پێشمەرگەی كۆردستان بسپێرن، نەوەك بە ئازاد بوونی ئێران هەر كام لە حیزبە سیاسیەكان بۆ خۆی هێزی چەكدار بگرێت و بیهەوەێ‌هێژمۆنی دەسەڵاتی خۆی بۆ سەركەوتن و بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات بە سەر حیزبەكانی تر بسەپێنێ.
پێویست دەكات تا هەر لە ئیستاوە كار بكرێت بۆ ئەو مەبەستە، ئەو پرسە لە هەموو حیزبەكانی رۆژهەڵاتدا بخرێتە بەر باس و ئامادە سازی بۆ دروست كردنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بكرێت كە تەنیا سەر بە كوردستانی ئێران بێت و پارێزگاری لە یاسای دێموكراتیكی هەرێم بكات، نە لە بەرژەوەندی ئەم یان ئەو حیزبی چەپ، رادیكاڵ، دیموكرات یان ئیسلامی.
ئەم بابتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
لەو جێگایەدا كە ئامانج و بەرنامەی زۆربەی حیزبە سیاسیەكانی ئێران پێك هێنانی سیستمێكی دێموكراتە و ئێمەی كورد بە دێموكرات، كۆمەڵە، ئیسلامی و ناسیۆنالیستەوە پێویستمان بە دامەزراندنی دەسەڵاتێكی دێموكراتیك لەهەرێمی كوردستانی ئێران دایە، كاتی ئەوە هاتووە تا پێش لە چوونەوە و وارد بوون بەو قۆناغە، بیرێك بۆ شێوازی دەسەڵات و تەعامولی سێ‌باڵی دەسەڵات واتە: \"یاسا، قەزا و ئیجرا\" بكرێت.
ئەزموونی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانی عێراق دەربڕی ئەو راستیەیە كە: زۆربەی هێزە كۆردیەكان بە پێ‌بارودۆخی خەبات بۆ گەیشتن بە ئازادی و رزگاری نەتەوەكەیان و دامەزراندنی دەسەڵاتێكی دێموكرات لە هەلومەرجی شۆڕشدا باڵی نیزامی و سیاسیان تێكەڵاو بووەو بە یەك بیرو بۆ یەك مەبەست هەوڵیان داوە، بەڵام گەر ئێستا بیرێك بۆ هێزی نیزامی كوردستان ( هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئاسایش، مرور و ...) نەكرێت و لە دوارۆژدا جیاوازیەك لە نێوان سیاسەت و ئەو هێزەدا دانەنرێت، ئاوا كوردستان نەك بەرەو دێموكراسیەت ناچێت بەڵكوو درەنگ یان زوو تووشی شەڕی حیزبی و جیناحی دەبێ.
سیاسەت: زانستی بەڕێوەبەری وڵات و دەسەڵاتداریەتی، زانستی بەرێوەبەری و تەعامل لە گەڵ بەرانبەردا.
سیاسەتی دیموكراتیك: زانستی بەرێوەبەری عادڵانە، رێكخستن و رازی كردنی هاوڵاتیان بۆ هاوكاری لە بەرەو پێش چوونی كۆمەڵگا بە مەرجێك ئاكام بە سوودی هەردوو لا بێت، واتە دەسەڵاتدار و خەڵك.
خەڵك سالاری: خەڵك دەسەڵات لە خۆی بزانێت و خۆی لە دەسەڵات ببینێتەوە، نەك دەسەڵات بە ماشینی داپلۆسین و كۆنترۆڵ كردنی خەڵك و ملكەجی بێ‌ئەملاو ئەولا.
دەسەڵاتی حكومەتی دێموكرات: سیستمێكی بەرێوەبەری كە لە هەموو پێكهاتە و بیرۆكەكانی كۆمەڵگا پێك دێت و یاسایەكی هەمە پەسەند دادەرژێت ، بۆ باشتر بوونی بارودۆخ و گوزەرانی خەڵك هەوڵ دەدات و بە بێ‌ئەوەی جیاوازییەكانی تاقم و خەڵك لە بواری ئائین، مەزهەب، ئیدئۆلۆژی، زمان و نەتەوەوە ... وەبەر چاو بگرێت، \"هەموو بە یەك چاو سەیر بكات\".
وەزارەتی دادی حكومەتی دێموكراتیك (قضائیە): یاساو بەرنامە و پرۆگرامێك كە بە بەشداری هەموو خەڵكی كۆمەڵگاكە دارێژرابێت و رای گشتی وەرگرتبێ، سەقامگیر دەكات. یاسایەك بەڕێوەدەبات كە دوور بێت لە چەوسانەوەی كەس یان تاقم و گروپێك بە دەستی حاكمییەت یان تاقمێكی دیكە، تا ناعەداڵتی و گەندەڵی لە كۆمەڵگا نەمێنێت و ئاسایش و رەفاهی هاوڵاتیان بپارێزرێ.
هێزی ئیجرایی دەسەڵات (بەڕێوەبەر): بەرێوەبەر و پارێزەری یاسای وڵات لە كۆمەڵگا، پارێزەر و دابینكەری ئەمنیەت و هێمنی وڵات لە بەرانبەر هەرەشەو هێرشی دۆژمنان، بەربەرەكانێ‌لە گەڵ دیاردە لاوازەكان و دزیوەكانی گرووپ یان كەسانێك كە زیان بە خەڵك و دەسەڵاتی وڵات دەگەیەنن و دەبنە هۆی ترسی خەڵك و لە ئاكامدا نارەزایەتیان لە دەسەڵات و توانایی بەرێوەبەری.
هەر كام لەم دەسەڵاتانە یاسا و شێوە رەفتارێكی جیاواز، نەفەرات و پسپۆرانی تایبەتیان پێویستە. لەو وڵاتانە كە تەنیا یەك ئیدئۆلۆژی حكومەت دەكات و هیچ بیرۆكەیەكی جیاواز تەحەمۆڵ ناكرێت، هەر سێی ئەم دەسەڵاتانە وەكوو یەك دەستگای حاكمیەت بۆ بەرێوەچوون و پارێزگاری لە مان و مەوجوودیەتی ئەو دەسەڵاتەو ئەو ئیدئۆلۆژیە كار دەكەن و سەربەخۆیی خۆیان لە دەست دەدەن، لەو شێوە دەسەڵاتانە بەرێوەبەران و نەفەراتی حاكمییەت بە نەفع و سوودی نیزام و بە مەبەستی بەرەو پێشچوونی ئامانجەكانی حاكمییەت لە پۆستەكاندا دادەنرێن نەك بە پێی زانایی، پسپۆڕی و توانایی شەخسی.
بەڵام لە دەسەڵاتی دێمۆكراتیك كە ئامانج، دەسەڵات و بەرێوەبەری لە چەندین بیر و حیزبی جیاواز پێكهاتووە و هەر كامەیان هەوڵا دەدات تا توانایی و خەڵكی بوونی خۆی نیشان بدات و كۆمەڵگا بە پێی رۆژ بەرەوپێش ببات، پێویستە تا ئەم سێ‌دەسەڵاتە واتە \" یاسادانان (پارلەمان)، داد (وەزارەتی دادگوستەری) و حكومەت و بەڕێوەبەری\" بە شێوەیەك سەربەخۆییان هەبێت، تا هەر كامەیان بتوانێ‌باندۆڕی بە سەر ئەوی دیكەدا هەبێت و لە ئاكامدا ئامانج، یاساو خەڵك بپارێزرێن.
نابێت لە دوارۆژدا پێشمەرگەی چەكدار، ئاسایش و ...و سیستمی دادوەری وڵات سەر بە حیزبە سیاسیەكان بێت، بەڵكوو پێویستە تا ئەم هێزە چەكدارانە و ئەم ناوەندە قەزاییانە پارێزگاری لە یاساو خەڵك بكەن، تا دەسەڵاتدار بۆ بەرژەوەندی خۆی كەڵكی نابەجێ‌یان لێ‌وەرنەگرێت، بە هیچ شێوەیەك نابێ‌ئەم دوو دەسەڵاتە (داد و هێزی بەڕێوەبەری) ببنە كڵكەو داردەستی لایەن یان حیزبێكی تایبەتی، ئەركی ئەم دوو هێزەیە تا بە پاراستنی سەربەخۆیی خۆیان گۆڕەپانێكی سالم بۆ رەقابەتی درۆستی حیزبە سیاسیەكان و كەسایەتی‌یە سیاسی و بەرێوەبەریەكان پێك بێنن، بۆ گەشە كردن و بەرەو پێش چوونی وڵات و چاك بوونی گۆزەرانی خەڵك.
بە پێویست دەزانم كە حیزبە سیاسیەكانی هەریمی كوردستانی ئێران پاش سەركەوتنیان باڵی نیزامیان لە باڵی سیاسی جیا بكەنەوەو باڵی نیزامی بە هێزی پێشمەرگەی كۆردستان بسپێرن، نەوەك بە ئازاد بوونی ئێران هەر كام لە حیزبە سیاسیەكان بۆ خۆی هێزی چەكدار بگرێت و بیهەوەێ‌هێژمۆنی دەسەڵاتی خۆی بۆ سەركەوتن و بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات بە سەر حیزبەكانی تر بسەپێنێ.
پێویست دەكات تا هەر لە ئیستاوە كار بكرێت بۆ ئەو مەبەستە، ئەو پرسە لە هەموو حیزبەكانی رۆژهەڵاتدا بخرێتە بەر باس و ئامادە سازی بۆ دروست كردنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بكرێت كە تەنیا سەر بە كوردستانی ئێران بێت و پارێزگاری لە یاسای دێموكراتیكی هەرێم بكات، نە لە بەرژەوەندی ئەم یان ئەو حیزبی چەپ، رادیكاڵ، دیموكرات یان ئیسلامی.
ئەم بابتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
