مافه‌کانی ئه‌وانی دیکه‌له پێش ئازادیی تاکه‌که‌سی
20:24 - 29 خەرمانان 2712
Unknown Author
وه‌رگێڕان لە فارسییەوە: سه‌ردار کاوه
جان ئێستوارت میل (1806-1873) گەرچی لە پێڕەوانی مەكتەبی \"رەسەنایەتیی قازانج\" بوو، بەڵام بە پێچەوانەی جێرمی بنتام (1332- 1748) لەو باوەڕەدا بوو ئامانجی مرۆڤ تەنیا شادی و چێژ نیە بەڵكوو ئازادی، شەرافەت و ئابڕووی مرۆڤ بەرزتر لە شادی و چێژە.
بە واتایەكی دیكە پێویستیی ئازادی تەنیا بۆ دابینبوونی شادی و بەختەوەری نیە، بەڵكوو پێویستیی گەشەی ئابڕووی مرۆڤایەتییە. لە روانگەی جان \"ئێستوارت میل\"ەوە ئازادی بە واتای رزگاریی تاك لە هەر چەشنە دەستێوەردانی دەرەكی نیە. ئازادی، سه‌رپشکی و یەکسانیی مرۆڤ بە مەبەستی ناوەرۆكی دێموكراسی بە بەرژەوەندیی خوازیی مرۆڤ زێدە بوو.
لە گرنگترین بەرهەمەكانی جان ئێستوارت میل نامیلكەی فەلسەفەی سیاسیی \"لەمەڕ ئازادی\" یە كەلە ساڵی 1859 بە هاوكاریی خێزانەكەی هریت تیلوور نووسیویە. ئەو بەرهەمە گەورەترین سەركەوتنی میل بە ئەژمار دێت. ناوبراو لەم نامیلكەیەدا گەورەترین پرسی سیاسیی ئەو رۆژگارەی كە هێشتا نوێ‌و بایەخی هەبوو، واتە مشتومڕی فیكریی نێوان لایەنگرانی ئازادیی تاكەكەسی و ئەو كەسانەی كە هەوڵیان دەدا تاك مەحكووم بە دەسەڵاتی كۆمەڵ بكەن، هێناوەتە گۆڕێ و هەوڵی داوە بە بەڵگەگەلی پتەو داكۆكی لە ئازادیی تاكەكەسی بكات و سنووری دەسەڵاتی كۆمەڵگا لە هەمبەر تاكدا دیاری بكات.
میل لە پێشەكی نامیلكەی ئازادیدا سەرەتا روونی دەكاتەوە كە بابەتی ئەو نامیلكەیە. .ئازادیی مەدەنی یان ئازادیی كۆمەڵایەتییە( چییەتی و سنووری دەسەڵاتێك كە كۆمەڵگا دەتوانێت بە شێوەیەكی رەوا بە سەر تاكدا بەكاری بێنێت). ئەو نامیلكەیە نە تەنیا داكۆكی لە چەمكی ئازادی لە نەریتی جان لاکدا دەكات، بەڵكوو بەرهەمێكە كە لەودا هزری ئازادی بە باشی گەشەی كردووە. لە روانگەی لاك و لیبڕاڵە هاوڕاكانیەوە ئامانجی لیبڕاڵیزم داكۆكی لە سەربەخۆیی تاك لە بەرامبەر دەستێوەردانەكانی دەسەڵاتداران دایە. لە روانگەی ئەوانەوە ئازادیی سیاسی لە راستیدا هەر ئەو تاكێتی ئازادە، بەڵام لە روانگەی \"میل\"ەوە وا نیە. رەسەنایەتیی نامیلكەیی \"لەمەڕ ئازادی\" لەو راستییە دایە كە چەمكی ئازادیی كۆمەڵایەتیش دەخاتە نیو بیاڤی سیاسییەوە. \"میل\"یش هەر وەكوو پێشینییانی خۆی باوەڕی قووڵی بە ئازادی لە کۆتوبه‌ندی دەوڵەت هەیە، بەڵام ناوبراو لە هەر شوێنێكدا باسی ئەو باوەڕە بكات جەخت لە سەر ئەو خاڵە دەكاتەوە كە ئازادی بارته‌قای زۆره‌ملێ و پێویستییە كۆمەڵایەتییه‌کان گرنگی هەیە. میل نامیلكەی لەمەڕ ئازادیی لە هەلومەرجێكدا بە چاپ گەیاند كە بەربەستە سەپێندراوەكانی كۆمەڵگا زۆر بوون. ئازادیی كردار بارته‌قای ئازادیی هزر بەربڵاو و بەرین نیە بۆ ئەوەیكە كرداری دەوروبەریش لە خۆ دەگرێ. لەو رووەوە ناوبراو لە یاسا تۆمارنەكراوەكان و گوشارەكانی بیروڕای گشتیدا، توخمێك لە بەربەستە كۆمەڵایەتییەكان دەبینێ كە بارته‌قای خودی دەوڵەت بەهێزن. لە روانگەی \"میل\"ەوە كۆمەڵگایەكی مەدەنیی رەسەن دەبێ بەردەوام ئازادییە مەدەنییەكان بۆ هاووڵاتییانی دابین و ئەو ئازادییانە لە بەرامبەر دەستێوەردانەكانی هەر دەسەڵاتێك گەرەنتی بكات. ئەو پرسە تەنانەت لە هەلومەرجێكدا كە حكوومەت بۆ خۆی لە سەر بنەمای بەشداریی دێموكراتیكی خەڵك بونیاد نرابێت، دیسان راستێتی هەیە. بە بڕوای ناوبراو ستەم و سەرەڕۆیی زۆرینە بەتایبەت بۆ ئازادییە تاكەكەسییەكان مەترسیدارە.
ناوبراو رادەگەیەنێ كە گشتیترین مێتۆدی چارەسەری ئەوەیە كە داوا لە كەمینە بكەیت تا زۆرینە رازی بکات روانگەكانی خۆیان بگۆڕن یان فێر بن كە لە گەڵ نۆرمە قەبووڵكراوە كۆمەڵایەتییەكاندا سازگار و هاوئاهەنگ بن.
میل باڵانسی نێوان ئازادیی تاكەكەسی و دەسەڵاتی حكوومەتی بە شێوەیەكی نوێ دەهێنێتە گۆڕێ. بە پێی بۆچوونی ناوبراو، دەسەڵات تەنیا بۆ یەك ئامانج دەبێ بە چەشنێكی درووست و دادپەروەرانە بە سەر كۆمەڵگادا بە كار بهێنرێت و ئەو ئامانجە پێشگرتن لە زیان گەیاندن بە ئەوانی دیكەیە. هەر چەند كە دەسەڵات بەرپرسایەتییەكی روون و دیاریكراوی بۆ پاراستنی هاووڵاتییان لە بەرامبەر دەستدرێژی بۆ سەر یەكتری لە ئەستۆیە دایە، بەڵام كاری بە كردەوەگەلی دیكە كە ئەوان(هاووڵاتییان) ئەنجامی دەدەن، نیە. میل تا جێگایەك كە پێوەندی بە پرسی ئازادیی تاكەكەسییەوە هەبێ وردەكارییەكانی گشت پرسە پێوەندیدارەكان بە ئازادیی گرێدراو لە گەڵ چەمكی نەریتیی ژیان و هەروەها ئازادیی پێوەندیدار بە پرسی بەختەوەرییەوە دێنێتە بەرباس.
بەو شێوەیە ئازادیی هزر، باوەڕ و رادەربڕین چ گشتی و چ تایبەتی و ئازادیی كرداری تاك، بە شێوەیەك لە گۆڕێ دایە كە زیانێك بە ئازادیی دەوروبەر و هاووڵاتییان ناگەیەنن. هەقیقەت لە رێگای ئازادیی رادەربڕینەوە بەردەوام دەبێت و لە ململانێی باوەڕە دژبەرەكاندا قایمتر و بەهێزتر دەبێت. میل بە داڕشتنی تیۆری بونیادیی خۆی هەوڵی شیكردنەوە و پشتڕاستكردنەوەی هەركام لە چەمكەكانی ئازادی كە ناوی لێهێناوە، داوە:
1- میل هۆشداری دەدا كە هەقیقەت تابكرێت پێویستی بە پاڵپشتییە. لە روانگەی ناوبراوەوە هەقیقەت هیچكات رەها نیە. هەقیقەت تێكڵاوی بەرهاتوو لە ململانێی دژەكانە.
2- ئازادیی كردار بارته‌قای ئازادیی هزر، بەربڵاو و بەرین نیە. بۆ ئەوەیكە كرداری دەوروبەریش لە خۆ دەگرێ.
3- میل لە ئاكامدا دوو نموونە دێنێتەوە كە بڕوای وایە دەتوانن بناغەی تیۆری گشت نامیلكەی لەمەڕ ئازادی بن:
ئه‌لف) تاك بەهۆی زیندوو بوون بایەخێكی بۆ كۆمەڵگا نیە.
بێ) بەڵام تاك دەتوانێت كردەوەی وای هەبێ كە بۆ بەرژەوەندییەكانی دەوروبەر زیانبەخش یان بایەخدار بێت و بە هۆی ئەوەی كە دەتوانێت چاوگەی ئەو كردەوانە بێت، جێگای سەرنج و بایەخە.
دەبێ لە بیر نەكرێت كە میل نە تەنیا سەرنج ده‌داتە ئازادیی تاكەكەسی، بەڵكوو سەرنجی بەربەستە بنەڕەتی و پێویستەكانیش كە دەبێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگا بۆ ئازادیی تاكەكەسی لە بەرچاو بێت، دەدا.
میل دەڵێت: ئەوانەی كە لە رێگای ئازادیدا شەڕیان دەكرد، نیگەرانییان ئەوە بوو كە دەسەڵاتداران دەسەڵاتێكی لەڕادەبەدەریان بە سەر هاووڵاتییاندا هەیە، كەواتە ئامانجیان \" سنوورداركردنی دەسەڵاتێك بوو كە دەسەڵاتدار بە ناچاری دەبێ هەیبێ و بە سەر خەڵكدا بە كاری بێنێت\".
بە تێپەڕینی ساڵانێك، داكۆكیكارانی ئازادی توانییان ئەو وتەیە جێگیر بكەن كە هاووڵاتییان خاوەنی هەقن و \"بیریان لە هێندێک رێوشوێنی یاسایی كردەوە كە بەو پێیە رەزامەندیی خەڵك یان لێژنەیەك كە دەبێ نوێنەرایەتیی بەرژەوەندییەكانی خەڵك بێت، مەرجی پێویست بۆ هێندێك كردەوەی گرنگتری حكوومەتی دانرا\". ئەو بابەتە لە ئاكامدا بووە هۆی دامەزراندن و جێگیربوونی دێموكراسییەكان. ئەو بۆچوونە لای ئەوان زۆر باش بوو كە بەرپرسانی سیاسیی وڵات پارێزەر و خزمەتكاری خەڵك بن و خەڵك بتوانن بە ویستی خۆیان بیان گۆڕن. كاتێك ئەوه بە دەست هات،(داكۆكیكارانی ئازادی) بیریان كردەوە بە هۆی ئەوەیكە ئێستا دەسەڵاتداران لە ژێر چاودێری و لە خزمەتی خەڵك دان، كەواتە پرسی كەڵكاوەژۆ لە دەسەڵات چارەسەر بووە، خەڵك پێویستی نیە لە بەرامبەر خۆیدا بپارێزرێت، بەڵام میل دەڵێت: ئیرادەی خەڵك... لە كردەوەدا بە واتای ئیرادەی زۆرترین ژمارە یان چالاكترین بەشی خەڵكە، واتە زۆرینە یان ئەوانەی وا دەتوانن خۆیان بە جێگای زۆرینە لە قەڵەم بدەن، كەواتە خەڵك لەوانەیە پێیان خۆش بێت زوڵم لە بەشێكی دیكەی خەڵك بكەن و لە بەرامبەر ئەگەرێكی ئەوتۆدا به بارته‌قای كەڵكاوەژۆ لە دەسەڵات دەبێ وشیاری هەبێ و رێوشوێنێك بدۆزرێتەوە...\" سەرەڕۆیی زۆرینە\"ئەمڕۆژە بە گشتی بەشێك لەو بەڵایانە بە ئەژمار دێت كە كۆمەڵگا دەبێ لە بەرامبەریدا وشیار بێت.
سەرەڕۆییەك كە زۆرینە بە كاری دێنێت زۆر ترسناكتر لە هەر چەشنە ستەمی سیاسیی دیكەیە، ئەگەرچی لەو جۆرە سەرەڕۆییەدا سزاگەلی زۆر توند بەكار ناهێنرێت، بەڵام لە بەرامبەردا رێگاكانی هەڵاتن لێی زۆر كەمترە و بە قووڵی لە وردەكارییەكانی ژیاندا دزه دەكات و رۆح دەكاتە بەردەی خۆی.
میل لە نامیلكەی ئازادیدا دەیهەوێ ئەو وتەیە جێگیر بکات كە \"دەستێوەردانی رەوای بیروڕای گشتی لە سەربەخۆیی تاكدا سنوورێكی هەیە\" و دەڵێت: مەسەلە و كێشەی پراكتیك ئەوەیە كە ئەو سنوورە لە كوێ دانێن. یاسایه‌ک كە ناوبراو دەیهەوێ لە نامیلكەی ئازادیدا داكۆكی لێ بكات و ئامانجی نامیلكەی ناوبراوە، ئه‌مه‌یە:\" تەنیا ئامانجێك كە بە مرۆڤ مۆڵەت دەدات تاكێك یان كۆمەڵێك دەستێوەردان لە ئازادیی كردەوەی هەر مرۆڤێكدا بكەن، پاراستنی زات (خود)ە. تەنیا مەبەستێك كە پێی دەتوانرێت بە هەق دەسەڵات بە سەر هەریەك لە ئەندامانی كۆمەڵێكی شارستانیدا بە پێچەوانەی ویستی ئەو،بەكار بهێنرێت، پێشگرتن لە زیان گەیاندن بە ئەوانی دیكەیە. بەس تەنیا خێری خودی ئەو كەسە، جەستەیی یا ئەخلاقی، هۆ و رێگەپێدراو نیە.
تەنیا بەشێك لە ئاكاری هەركەس كە بەرپرسایەتییەكی لە بەرامبەر كۆمەڵگادا بۆ پێك دەهێنێت، ئەو بەشەیە كە پێوەندی بە ئەوانی دیكەوە هەیە. لەو بەشە لە ئاكاردا كە تەنیا پێوەندی بە خودی كەسەوە هەیە، سەربەخۆیی ئەو بە پێی هەق، رەهایە. تاك بڕیاردەری خۆی، جەستە و گیانی خۆیەتی.
سەرچاوە: بابەتە كۆمەڵناسییەكان (ئینترنێت)
جان ئێستوارت میل (1806-1873) گەرچی لە پێڕەوانی مەكتەبی \"رەسەنایەتیی قازانج\" بوو، بەڵام بە پێچەوانەی جێرمی بنتام (1332- 1748) لەو باوەڕەدا بوو ئامانجی مرۆڤ تەنیا شادی و چێژ نیە بەڵكوو ئازادی، شەرافەت و ئابڕووی مرۆڤ بەرزتر لە شادی و چێژە.
بە واتایەكی دیكە پێویستیی ئازادی تەنیا بۆ دابینبوونی شادی و بەختەوەری نیە، بەڵكوو پێویستیی گەشەی ئابڕووی مرۆڤایەتییە. لە روانگەی جان \"ئێستوارت میل\"ەوە ئازادی بە واتای رزگاریی تاك لە هەر چەشنە دەستێوەردانی دەرەكی نیە. ئازادی، سه‌رپشکی و یەکسانیی مرۆڤ بە مەبەستی ناوەرۆكی دێموكراسی بە بەرژەوەندیی خوازیی مرۆڤ زێدە بوو.
لە گرنگترین بەرهەمەكانی جان ئێستوارت میل نامیلكەی فەلسەفەی سیاسیی \"لەمەڕ ئازادی\" یە كەلە ساڵی 1859 بە هاوكاریی خێزانەكەی هریت تیلوور نووسیویە. ئەو بەرهەمە گەورەترین سەركەوتنی میل بە ئەژمار دێت. ناوبراو لەم نامیلكەیەدا گەورەترین پرسی سیاسیی ئەو رۆژگارەی كە هێشتا نوێ‌و بایەخی هەبوو، واتە مشتومڕی فیكریی نێوان لایەنگرانی ئازادیی تاكەكەسی و ئەو كەسانەی كە هەوڵیان دەدا تاك مەحكووم بە دەسەڵاتی كۆمەڵ بكەن، هێناوەتە گۆڕێ و هەوڵی داوە بە بەڵگەگەلی پتەو داكۆكی لە ئازادیی تاكەكەسی بكات و سنووری دەسەڵاتی كۆمەڵگا لە هەمبەر تاكدا دیاری بكات.
میل لە پێشەكی نامیلكەی ئازادیدا سەرەتا روونی دەكاتەوە كە بابەتی ئەو نامیلكەیە. .ئازادیی مەدەنی یان ئازادیی كۆمەڵایەتییە( چییەتی و سنووری دەسەڵاتێك كە كۆمەڵگا دەتوانێت بە شێوەیەكی رەوا بە سەر تاكدا بەكاری بێنێت). ئەو نامیلكەیە نە تەنیا داكۆكی لە چەمكی ئازادی لە نەریتی جان لاکدا دەكات، بەڵكوو بەرهەمێكە كە لەودا هزری ئازادی بە باشی گەشەی كردووە. لە روانگەی لاك و لیبڕاڵە هاوڕاكانیەوە ئامانجی لیبڕاڵیزم داكۆكی لە سەربەخۆیی تاك لە بەرامبەر دەستێوەردانەكانی دەسەڵاتداران دایە. لە روانگەی ئەوانەوە ئازادیی سیاسی لە راستیدا هەر ئەو تاكێتی ئازادە، بەڵام لە روانگەی \"میل\"ەوە وا نیە. رەسەنایەتیی نامیلكەیی \"لەمەڕ ئازادی\" لەو راستییە دایە كە چەمكی ئازادیی كۆمەڵایەتیش دەخاتە نیو بیاڤی سیاسییەوە. \"میل\"یش هەر وەكوو پێشینییانی خۆی باوەڕی قووڵی بە ئازادی لە کۆتوبه‌ندی دەوڵەت هەیە، بەڵام ناوبراو لە هەر شوێنێكدا باسی ئەو باوەڕە بكات جەخت لە سەر ئەو خاڵە دەكاتەوە كە ئازادی بارته‌قای زۆره‌ملێ و پێویستییە كۆمەڵایەتییه‌کان گرنگی هەیە. میل نامیلكەی لەمەڕ ئازادیی لە هەلومەرجێكدا بە چاپ گەیاند كە بەربەستە سەپێندراوەكانی كۆمەڵگا زۆر بوون. ئازادیی كردار بارته‌قای ئازادیی هزر بەربڵاو و بەرین نیە بۆ ئەوەیكە كرداری دەوروبەریش لە خۆ دەگرێ. لەو رووەوە ناوبراو لە یاسا تۆمارنەكراوەكان و گوشارەكانی بیروڕای گشتیدا، توخمێك لە بەربەستە كۆمەڵایەتییەكان دەبینێ كە بارته‌قای خودی دەوڵەت بەهێزن. لە روانگەی \"میل\"ەوە كۆمەڵگایەكی مەدەنیی رەسەن دەبێ بەردەوام ئازادییە مەدەنییەكان بۆ هاووڵاتییانی دابین و ئەو ئازادییانە لە بەرامبەر دەستێوەردانەكانی هەر دەسەڵاتێك گەرەنتی بكات. ئەو پرسە تەنانەت لە هەلومەرجێكدا كە حكوومەت بۆ خۆی لە سەر بنەمای بەشداریی دێموكراتیكی خەڵك بونیاد نرابێت، دیسان راستێتی هەیە. بە بڕوای ناوبراو ستەم و سەرەڕۆیی زۆرینە بەتایبەت بۆ ئازادییە تاكەكەسییەكان مەترسیدارە.
ناوبراو رادەگەیەنێ كە گشتیترین مێتۆدی چارەسەری ئەوەیە كە داوا لە كەمینە بكەیت تا زۆرینە رازی بکات روانگەكانی خۆیان بگۆڕن یان فێر بن كە لە گەڵ نۆرمە قەبووڵكراوە كۆمەڵایەتییەكاندا سازگار و هاوئاهەنگ بن.
میل باڵانسی نێوان ئازادیی تاكەكەسی و دەسەڵاتی حكوومەتی بە شێوەیەكی نوێ دەهێنێتە گۆڕێ. بە پێی بۆچوونی ناوبراو، دەسەڵات تەنیا بۆ یەك ئامانج دەبێ بە چەشنێكی درووست و دادپەروەرانە بە سەر كۆمەڵگادا بە كار بهێنرێت و ئەو ئامانجە پێشگرتن لە زیان گەیاندن بە ئەوانی دیكەیە. هەر چەند كە دەسەڵات بەرپرسایەتییەكی روون و دیاریكراوی بۆ پاراستنی هاووڵاتییان لە بەرامبەر دەستدرێژی بۆ سەر یەكتری لە ئەستۆیە دایە، بەڵام كاری بە كردەوەگەلی دیكە كە ئەوان(هاووڵاتییان) ئەنجامی دەدەن، نیە. میل تا جێگایەك كە پێوەندی بە پرسی ئازادیی تاكەكەسییەوە هەبێ وردەكارییەكانی گشت پرسە پێوەندیدارەكان بە ئازادیی گرێدراو لە گەڵ چەمكی نەریتیی ژیان و هەروەها ئازادیی پێوەندیدار بە پرسی بەختەوەرییەوە دێنێتە بەرباس.
بەو شێوەیە ئازادیی هزر، باوەڕ و رادەربڕین چ گشتی و چ تایبەتی و ئازادیی كرداری تاك، بە شێوەیەك لە گۆڕێ دایە كە زیانێك بە ئازادیی دەوروبەر و هاووڵاتییان ناگەیەنن. هەقیقەت لە رێگای ئازادیی رادەربڕینەوە بەردەوام دەبێت و لە ململانێی باوەڕە دژبەرەكاندا قایمتر و بەهێزتر دەبێت. میل بە داڕشتنی تیۆری بونیادیی خۆی هەوڵی شیكردنەوە و پشتڕاستكردنەوەی هەركام لە چەمكەكانی ئازادی كە ناوی لێهێناوە، داوە:
1- میل هۆشداری دەدا كە هەقیقەت تابكرێت پێویستی بە پاڵپشتییە. لە روانگەی ناوبراوەوە هەقیقەت هیچكات رەها نیە. هەقیقەت تێكڵاوی بەرهاتوو لە ململانێی دژەكانە.
2- ئازادیی كردار بارته‌قای ئازادیی هزر، بەربڵاو و بەرین نیە. بۆ ئەوەیكە كرداری دەوروبەریش لە خۆ دەگرێ.
3- میل لە ئاكامدا دوو نموونە دێنێتەوە كە بڕوای وایە دەتوانن بناغەی تیۆری گشت نامیلكەی لەمەڕ ئازادی بن:
ئه‌لف) تاك بەهۆی زیندوو بوون بایەخێكی بۆ كۆمەڵگا نیە.
بێ) بەڵام تاك دەتوانێت كردەوەی وای هەبێ كە بۆ بەرژەوەندییەكانی دەوروبەر زیانبەخش یان بایەخدار بێت و بە هۆی ئەوەی كە دەتوانێت چاوگەی ئەو كردەوانە بێت، جێگای سەرنج و بایەخە.
دەبێ لە بیر نەكرێت كە میل نە تەنیا سەرنج ده‌داتە ئازادیی تاكەكەسی، بەڵكوو سەرنجی بەربەستە بنەڕەتی و پێویستەكانیش كە دەبێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگا بۆ ئازادیی تاكەكەسی لە بەرچاو بێت، دەدا.
میل دەڵێت: ئەوانەی كە لە رێگای ئازادیدا شەڕیان دەكرد، نیگەرانییان ئەوە بوو كە دەسەڵاتداران دەسەڵاتێكی لەڕادەبەدەریان بە سەر هاووڵاتییاندا هەیە، كەواتە ئامانجیان \" سنوورداركردنی دەسەڵاتێك بوو كە دەسەڵاتدار بە ناچاری دەبێ هەیبێ و بە سەر خەڵكدا بە كاری بێنێت\".
بە تێپەڕینی ساڵانێك، داكۆكیكارانی ئازادی توانییان ئەو وتەیە جێگیر بكەن كە هاووڵاتییان خاوەنی هەقن و \"بیریان لە هێندێک رێوشوێنی یاسایی كردەوە كە بەو پێیە رەزامەندیی خەڵك یان لێژنەیەك كە دەبێ نوێنەرایەتیی بەرژەوەندییەكانی خەڵك بێت، مەرجی پێویست بۆ هێندێك كردەوەی گرنگتری حكوومەتی دانرا\". ئەو بابەتە لە ئاكامدا بووە هۆی دامەزراندن و جێگیربوونی دێموكراسییەكان. ئەو بۆچوونە لای ئەوان زۆر باش بوو كە بەرپرسانی سیاسیی وڵات پارێزەر و خزمەتكاری خەڵك بن و خەڵك بتوانن بە ویستی خۆیان بیان گۆڕن. كاتێك ئەوه بە دەست هات،(داكۆكیكارانی ئازادی) بیریان كردەوە بە هۆی ئەوەیكە ئێستا دەسەڵاتداران لە ژێر چاودێری و لە خزمەتی خەڵك دان، كەواتە پرسی كەڵكاوەژۆ لە دەسەڵات چارەسەر بووە، خەڵك پێویستی نیە لە بەرامبەر خۆیدا بپارێزرێت، بەڵام میل دەڵێت: ئیرادەی خەڵك... لە كردەوەدا بە واتای ئیرادەی زۆرترین ژمارە یان چالاكترین بەشی خەڵكە، واتە زۆرینە یان ئەوانەی وا دەتوانن خۆیان بە جێگای زۆرینە لە قەڵەم بدەن، كەواتە خەڵك لەوانەیە پێیان خۆش بێت زوڵم لە بەشێكی دیكەی خەڵك بكەن و لە بەرامبەر ئەگەرێكی ئەوتۆدا به بارته‌قای كەڵكاوەژۆ لە دەسەڵات دەبێ وشیاری هەبێ و رێوشوێنێك بدۆزرێتەوە...\" سەرەڕۆیی زۆرینە\"ئەمڕۆژە بە گشتی بەشێك لەو بەڵایانە بە ئەژمار دێت كە كۆمەڵگا دەبێ لە بەرامبەریدا وشیار بێت.
سەرەڕۆییەك كە زۆرینە بە كاری دێنێت زۆر ترسناكتر لە هەر چەشنە ستەمی سیاسیی دیكەیە، ئەگەرچی لەو جۆرە سەرەڕۆییەدا سزاگەلی زۆر توند بەكار ناهێنرێت، بەڵام لە بەرامبەردا رێگاكانی هەڵاتن لێی زۆر كەمترە و بە قووڵی لە وردەكارییەكانی ژیاندا دزه دەكات و رۆح دەكاتە بەردەی خۆی.
میل لە نامیلكەی ئازادیدا دەیهەوێ ئەو وتەیە جێگیر بکات كە \"دەستێوەردانی رەوای بیروڕای گشتی لە سەربەخۆیی تاكدا سنوورێكی هەیە\" و دەڵێت: مەسەلە و كێشەی پراكتیك ئەوەیە كە ئەو سنوورە لە كوێ دانێن. یاسایه‌ک كە ناوبراو دەیهەوێ لە نامیلكەی ئازادیدا داكۆكی لێ بكات و ئامانجی نامیلكەی ناوبراوە، ئه‌مه‌یە:\" تەنیا ئامانجێك كە بە مرۆڤ مۆڵەت دەدات تاكێك یان كۆمەڵێك دەستێوەردان لە ئازادیی كردەوەی هەر مرۆڤێكدا بكەن، پاراستنی زات (خود)ە. تەنیا مەبەستێك كە پێی دەتوانرێت بە هەق دەسەڵات بە سەر هەریەك لە ئەندامانی كۆمەڵێكی شارستانیدا بە پێچەوانەی ویستی ئەو،بەكار بهێنرێت، پێشگرتن لە زیان گەیاندن بە ئەوانی دیكەیە. بەس تەنیا خێری خودی ئەو كەسە، جەستەیی یا ئەخلاقی، هۆ و رێگەپێدراو نیە.
تەنیا بەشێك لە ئاكاری هەركەس كە بەرپرسایەتییەكی لە بەرامبەر كۆمەڵگادا بۆ پێك دەهێنێت، ئەو بەشەیە كە پێوەندی بە ئەوانی دیكەوە هەیە. لەو بەشە لە ئاكاردا كە تەنیا پێوەندی بە خودی كەسەوە هەیە، سەربەخۆیی ئەو بە پێی هەق، رەهایە. تاك بڕیاردەری خۆی، جەستە و گیانی خۆیەتی.
سەرچاوە: بابەتە كۆمەڵناسییەكان (ئینترنێت)
