لە پەراوێزی وتاری رۆحانی لە کۆڕی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان!

15:19 - 6 رەزبەر 2714
Unknown Author
رەحمان پیرۆتی

کۆبوونەوەی کۆڕی گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، ساڵانە لە نیۆیۆرک، لە بنکەی سەرەکی ئەو رێکخراوە بەڕێوەدەچێ. رۆژی ٢٤ی سێپتامبر، بە بەشداری ١٩٣ وڵاتی ئەندام­و زیاتر لە سەد رێکخراوو کەسایەتی نێودەوڵەتی، ٦٩ـەمین خولی کۆڕی گشتی ئەو رێکخراوە دەستی بە کارەکانی کرد. حەسەن رۆحانی، سەرکۆماریی ئێران، یەکێک لە قسەکەرانی رۆژی دووەمی ئەو کۆبوونەوە بوو. ناوبراو لە حاڵێکدا کە بەشێکی هەراوی کورسی­یەکانی ئەو کۆبوونەوە بەتاڵ بوون، پەیامی خۆی بە ئاوات­خواستن بۆ سەقامگیربوونی ئاسایش لە ناوچە ئاڵۆزەکان­و خۆشبژێوی زیاتر بۆ گشت مرۆڤەکانی جیهان دەست­پێکرد. وتاری رۆحانی دوو تەوەری سەرەکی هەبوو: یەکەم، دیاردەی دەمارگرژی ئایینی­و تێرۆریسمی نێودەوڵەتی­و دووەم، پەروەندەی ناوکیی ئێران ­و رەوتی وتووێژەکان.

رۆحانی لە سەرەتای قسەکانی­دا بە وشیارکردنەوە لەمەڕ مەترسیی تووندوتیژی هەوسارپساو، ئاماژەی بە پرۆسەی بەجیهانی­بوونی تێرۆریسم کردو وتی: \"تیرۆریستان بە یەک زمان قسە ناکەن، تەنانەت رەنگی پێستیشیان یەک نییە و لە نەتەوەیەکیش نین. بەڵام ئایدیۆلۆژی­یەکی هاوبەش­یان هەیە: دەمارگرژی­و تووندوتیژی. ئامانجێکی هاوبەشیان هەیە: لەناوبردنی شارستانییەت­و ئیسلام­هەراسی­و دروست­کردنی بەستێنی شیاو بۆ دەستێوەردانی سەرلەنوێی هێزە دەرەکی­یەکان لە کاروباری ناوچە\". ناوبراو بە وەبیرهێنانەوەی ئەو خاڵە کە تیرۆریستان لەناو تۆڕێکی نێونەتەوەیی­دا خۆیان رێکخستووە، بەو پەڕی باوەڕبەخۆبوونەوە، و بە لەبیرکردنی مێژووی هاوچەرخی وڵاتەکەی­و ناوچە، کۆماری ئیسلامی لە بەرەی دژ بە تێرۆریسم­دا جێ کردەوە و لەو سۆنگەوە داوای کۆدەنگی نێونەتەوەیی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تێرۆری کرد. لێرەدا پرسیارێکی مەنتقی دەتوانێ ئەوە بێ کە حەسەن رۆحانی، بە کام پشتوانەی سیاسی و مێژوویی ئەو نوسخە­پێچی­یانە دەکا؟

نزیک بە چوار دەیە تەمەنی کۆماری ئیسلامی، کۆلێکسیۆنێکی دەوڵەمەند لە کردەوەی تیرۆریستی­و تێرۆریسمی دەوڵەتی ئەو وڵاتە لە ناوخۆو دەرەوەیە.

لەناوخۆی وڵات، کۆماری ئیسلامی بەپێداگری لەسەر بیری رادیکاڵیسمی مەزهەبی، بەکەڵک وەرگرتن لەتیرۆر و هەڕەشەو بۆمبارانی تەبلیغاتی­و بەوشێوە، لەمەیدان بەدەرکردنی لایەن­و حیزبە سیاسی­یەکان­وقۆڕخ کردنی دەسەڵات­، حکومەتێکی دیکتاتۆڕی بەسەر گەلانی ئێران­دا سەپاندووە کە لەگەڵ هەرچەشنە گۆڕانکاری­یەکی سەردەمیانە نامۆیە. لە لایەکی­تر، کۆماری ئیسلامی، تێرۆریسمی دەرەوەی سنوورەکانی خۆی هەم بەدژ ینەیارانی سیاسی­و هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن­و هە مبەدژی رکەبەرانی ناوچەیی خۆی لەچوارچێوەی ستراتێژیی دامەزراندنی کەوانەی شیعەو رێبەری ­کردنی جیهانی ئیسلام؛ وهەروەها بەدژی بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێزی جیهان بۆ وەدەستهێنانی پوان­ومافی دەنگدان لە بڕیارە نێودەوڵەتی­یەکان بەشێوەیەکی بەرنامە بۆداڕێژراو ئەنجامداوەو تا ئێستاش شێلگیرانە درێژەی پێدەدا.

رۆحانی بە لەبیرکردنی ئەو رابردوو و ئەو راستی­یە حاشاهەڵنەگرە، کۆماری ئیسلامی لە دروست­کردنی کێشە ئارایی­یەکانی جیهان­و بەتایبەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەردەهاوێ­و \"ژمارەیەک لە وڵاتان\" بە خوڵقاندنی ئەو دۆخە تاوانبار دەکا. ناوبراو دەڵێ:\" دەستدرێژیی نیزامی بۆ سەر ئەفغانستان­و عێراق­و دەستێوەردانی هەڵنەسەنگێندراو لە پرسی سووریا، نمونە هەرە دیارەکانی ستراتێژیی­ هەڵەی رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستن.\"رۆحانی ئەزموونی دامەزراندن­و بەهێزکردنی ئەلقاعیدەو تاڵبان­و گروپە رادیکاڵەکانی دیکە وەبیر هەمووان دێنێتەوەو دەڵێ:\"کە ئەو تەجروبە نیشانیدا کە ناکرێ لایەنێک بە مەبەستێکی تایبەتی بەهێز بکرێ­و کاری پێ بکرێ­و دواتر لە هەڵسوکەوتە نەخوازراوەکانی کەس بەرپرسیار نەبێ\"و بە هەموو ئەو لایەنانەی کە لە خوڵقاندنی ئەو دۆخە بەشدار بوونە، پێشنیار دەکا کە دان بە هەڵەی خۆیان دابنێن­و نەتەنیا لە بەرامبەر رابردوو، بەڵکوو لەپێناو دۆزینەوەی رێگاچارەیەک بۆ داهاتوو داوای لێبوردن لە کۆمەڵگەی جیهانی بکەن.

ناوبراو \"گەشەسەندن­و دادپەروەری\" بە چارەسەری پرسی تێرۆریسم دەزانێ، \"ئیسلام­هەراسی\" لە بنەڕەتدا بە پرۆژەیەکی دەستکردی رۆژئاوا ناو دەباو رەخنە لە حەولەکان بۆ پەرەپێدانی دێمۆکراسی یان بە وتەی خۆی \"دێموکراسی هەناردەیی بە کۆڵەپشتی\" دەگرێ­و بە چەند وشەی رازاوە وەکوو میانەڕەوی­و پێکەوەژیان، نمونەی سەرکەوتووی کۆماری ئیسلامی بۆ وڵاتانی جیهان نوسخەپێچ دەکا. ئەو لێدوانە لە حاڵێک دایە کە کۆماری ئیسلامی، بە بیرۆکەی هەناردەکردنی شۆڕش­و دامەزراندنی حکوومەتی جیهانی ئیسلام فڕچکی گرتووەو هەر لە سەرەتای دامەزرانی­یەوە بەشێوەیەکی پراکتیکی کاری بۆ کردووە، \"ئیسلامی رادیکاڵی\" نادادپەروەرانە بە سەر گەلانی ئێران و ناوچەدا تاقی کردۆتەوە و بە هەمان رادەی رۆژئاوا، و بگرە زیاتریش لە سەرهەڵدانی رەوتی جیهانی تێرۆریسم و یەک لەوان دروست­بوونی داعش بەرپرسیارە.

رۆحانی بەشی دووەم لە وتارەکەی لە کۆڕی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ باس لەسەر پەروەندەی ناوکی وڵاتەکەی تەرخان کرد. ناوبراوبە ئاماژە بەوە کە \"ئێران بیر لە بەرهەمهێنانی چەکی ناوکی ناکاتەوەو لە بەرنامەی ناوکیدا هیچ شتێکی بۆ شاردنەوە نییەو لە حاڵەتێکدا کە لایەنەکانی دانوستانکار، ئیرادەی پێویستیان بۆ چارەسەریی ئەو بابەتە هەبێ و بتوانن لە ماوەی دیاریکراودا بە رێکەوتنی کۆتایی بگەن، شایەتی کەشێکی جیاواز بۆ هاوکاریی ناوچەیی و جیهانی دەبین\"، لەشوێن گەڵاڵەکردنی ئەو بابەتە بوو کە \"رێکەوتنی کۆتایی لەسەر پرسی چالاکی­یە ناوکی­یەکانی ئێران دەتوانێ دەسپێکی هاوکاریی هەمەلایەنە لە ئاستی ناوچەیی و نێونەتەویی­دا بێ\"؛ واتا پوان وەرگرتن لە بەرنامەی ناوکی بە پوان­دان لە سیاسەتی ناوچەیی دەگۆڕێتەوە.

ئەوە لە حاڵێکدایە کە رۆژئاوا، رایگەیاندووە کە ئامادە نییە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک بۆ پرسەکانی ناوچە، بەگوێڕەی ویستەکانی تاران، سازان لەسەر بەرنامەی ناوکی ئەو وڵاتە بکا. کۆمەڵگەی جیهانی بەردەوام دووپاتی کردۆتەوە کە بەرامبەر بە چالاکی­یە ناوکی­یەکانی ئێران نیگەرانە و جەختی لەسەر ئەو بابەتە کردۆتەوە کە رێگای ئێران بۆ گەیشتن بە چەکی ناوکی بەربەست دەکا و بۆ ئەو مەبەستە بایکۆت­کردنی بەربڵاوی پیشەسازیی نیزامی و کەرتەکانی پێوەندیدار بەو بەرنامەیەیان ئەنجام­داوە. رۆحانی لە تریبونی نەتەوە یەکگرتووەکان، \"درێژەکێشانی ئەو بایکوتە ستەمکارانە بەدژی ئێران، بە هەڵەیەکی گەورە دەزانێ\" و وتووێژ و دانوستان، بە تەنیا رێگەی چارەسەریی ئەو پرسە دەزانێ. ئەوە لە حاڵێکدایە کە وتووێژەکان بۆ چارەسەریی ئەو پرسە، زیاتر لە یەک دەیەیە بەبێ دەرەنجام درێژەیان هەیە و بەگوێڕەی زانیاریی دەزگا هەواڵگرییەکان، ئێران لەو ماوەدا بەردەوام لە حەولی دروست­کردنی چەکی ناوکی دابووە.

ئێستا، ئێران­و وڵاتانی ١+٥ بۆ گەیشتن بە رێکەوتنی کۆتایی، کەمتر لە دوو مانگ­یان کات ماوە و ئەگەر لەو ماوەدا پرسی ناوکی ئێران رێگاچارەی بۆ نەدۆزرێتەوە؛ درێژەکێشانی بێ­دەرەنجامی دانوستانەکان تەنیا دەتوانی لە چوارچێوەی پرۆژەی کۆماری ئیسلامی بۆ \"یاری­کردن بە رۆژئاوا\" تا گەیشتن بە مەبەستی سەرەکی خۆی، واتا بەرهەمهێنانی چەکی ناوکی، پاساوهەڵگر بێ.

بە گشتی، دووەمین وتاری رۆحانی لە کۆڕی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان سەرەڕای ئەوەیکە تەواو بە مەبەستی پێشاندانی سیمایەکی میانەڕەوو سەردەمیانە لە کۆماری ئیسلامی داڕێژرابوو، بەڵام تەواو لەگەڵ ناوەڕۆک­و چییەتیی ئەو حکوومەتە ناڕێک بوو. کۆماری ئیسلامی باشترین بەڵگەی \"ئیسلام­هەراسی\"یە؛ دیارترین نمونەی تێرۆریسمە و ئەگەر کۆمەڵگەی جیهانی پێش بە چالاکییە ناوکی­یەکانی نەگرێ، نەتەنیا بەرهەمهێنانی چەکی ناوکی بە مافی خۆی دەزانێ بەڵکوو بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی لە بەکارهێنانیشی سڵ ناکاتەوە.