عێراقبە ئاراستەی هەڵوەشاندنەوەدا
21:28 - 14 خەرمانان 2716
Unknown Author
مەنسوور عەزیزی
کێشەکانی نێوان یەزیدی کوڕی موعاوییە و حوسێنی کوڕی عەلی ئەو دوو فاقییەی دەسەڵاتە لەو سەرزەوینەی کە ئەمڕۆ بە ناوی عێراق ناوی دەبەن و بووەتە هۆکارێکی گەورە بۆ کوشتن و لە نێوبردنێکی لەمێژینەی \"فیرقە\"ەیەک لە لایەن \"فیرقەیەک\"ی دیکەوە.
لە رەوتی دەسەڵاتدارەتیی سوننەکاندا لە عێراق هەردەم سوننەکان باڵادەست بوونە و لە هیچ قۆناغێکی مێژوویدا شیعەکانی عێراق دەسەڵاتیان لەدەستدا نەبووە.
ساڵی ٢٠٠٣ی زایینی، رێژیمی بەعس لە عێراق رووخاو و بووە هۆی ئەوەی کە شیعەکانی عێراق دەسەڵاتی بەڕێوەبەریی عێراق بەدەستەوە بگرن و بەغدای پێتەختی عێراق بخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە.
شیعەکان لە کاتێکدا بە دەسەڵات گەیشتوون لە عێراق کە دەسەڵاتێکی ناوچەیی وەک رێژیمی ئێران لەسەر کارە و ستراتیژییەکی مەزهەبیی توندڕەوانەی هەیە و ئەیەوێ شۆڕشی مەزهەبیی خۆی پەرە پێبدات لە ناوچەکە و جیهان و بۆ ئەو مەبەستەش سڵ لە هیچ شتێک ناکاتەوە و هیچ پرنسیپێک ناپارێزێ.
ئەوەی روونە ئەوەیە کە ستراتیژیی رێژیمی ئێران و ئەجێندەکانی، زۆر جیاوازن لە ئامانجی شیعەکانی عێراق و لە روانگەی ستراتیژیی،سیاسی و سەربازیشەوە یەک ناگرنەوە و تەنانەت لە روانگەی هزرییەوە \"اهلی تشیع\"ی عێراق ، کەربەلا و نەجەف بە ناوەندی بڕیاری \"هزری_مەزهەب\"یی شیعە دەزانن نەک شاری\"قوم\" لە ئێران.
سەردەمانێک کە جەنگی عێراق و ئێران هەبوو، رێژیمی ئێران وەک پاڵپشتێکی بەهێزی لایەنەکانی شیعەی عێراق بوو و لە رێی ئەوانەوە لە دژی رێژیمی بەعس کاری دەکرد. بەڵام ئێستا کە شیعەکان بۆ یەکەم جار لە عێراقدا دەبنە دەسەڵاتدار، وادیارە کە کێشەکانی نێوان ئەوان و ئێران تا دێ و زیاتر سەر هەڵدەدەن.
عێراقییەکان لە لایەکەوە دەترسن لەوەی کە بڕیارەکانی ئێران جێبەجێ نەکەن و لە لایەکی دیکەوە لەوەش نیگەرانن کە رێژیمی ئێران پاش نزیک بە سی و حەوت ساڵ بە هۆی گووشارە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانەوە وردە وردە بەرەو لاوازیی زیاتر بچێ و لە ئاکامدا بڕوخێ و ئەوان سەریان بێ کڵاو بمێنێتەوە.
بارودۆخی سیاسیی شیعەکانی عێراق لە رابردوودا هەردەم ئەوان تووشی ئەو دڵەراوکێیانە دەکات کە لەوانەیە رۆژێک لە رۆژان \"سوننە\" لە عێراقدا دەسەڵات بگرێتەوە دەست و ئەمە بۆ ئەوان شەوەیەکی تۆقێنەرە و بەردەوام ئەیانترسێنێ.
ترسی شیعەکانی عێراق لەوەی کە رێژیمی ئێران بەرەو روخان دەچێ، لە خۆرا نییە و وەک دەبینین، ئەو رێژیمە جگە لەوەی کە لە نێوخۆدا تووشی کۆمەڵێک قەیران بووەتەوە، وەک بەربەرەکانێی نێوان سپای پاسداران و دەوڵەت، کێشەی نەخۆشیی ویلایەتی فەقێ و دەسەڵاتی پاش مردنی ناوبراو و دابەشکردنی سەروەت و سامانی ئێران و کێشەی باڵادەستبوونی باڵەکانی نێو رێژیم و ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکانی خەڵکی ئێران و مافی نەتەوەکانی ئێران و زۆر کێشەی دیکە، لە ئاستی نێونەتەوەیشدا تووشی قەیرانی گەورەی وەک کێشەی چەکی ناوکی، دەستێوەردانەکانی رێژیم لە وڵاتانی ناوچەکە و تەنانەت بوونی هێزەکانی ئەو رێژیمە لەو وڵاتانە و دوڕاندنە سەربازییە یەک لە دوای یەکەکانی لەو شەڕانەدا بووەتەوە و ئەمەش وایکردووە کە شیعەکانی عێراق زۆر بە پارێزەوە بیر لەوە بکەنەوە کە ئەگەر رێژیمی ئێران لە داهاتوویەکی نزیکدا بگۆڕدرێ، بارودۆخی عێراق چی بەسەر دێ و ئەوان تووشی چ قەیرانێک دەبنەوە.
هەربۆیە دامەزرانی وڵاتێکی سەربەخۆ بۆ ئەوان کە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا خاوەن نوێنەر بێ و لە داهاتوودا پارێزرا بێ لەهەر هێرشێک، بابەتێکی گرنگە و پێویستە سەرنجی بخەنە سەر.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە لە ئەگەری روخانی رێژیمی ئێراندا، ئایا باڵانسی هێز لە نێوان شیعە و سوننەی ناوچەکە چی بەسەردا دێ؟ ئایا وڵاتێکی جێگرەوەی شیعە بۆ رێژیمی ئێران، لە ناوچەکەدا پێویست نییە؟ یان ئایا ئامریکا و رۆژاوا و تەنانەت روسیەش بیریان لەوە نەکردۆتەوە کە بتوانن لەئەگەری گۆڕانی رێژیم لە ئێراندا، شیعستانی عێراق بکەنە پێناسەیەکی سەرەکیی نوێ بۆ شیعەکانی جیهان؟
ئایا لە ئەگەری روخانی \"ویلایەتی موتڵەقەی فەقێ\" لە ئێران، کەس یان کەسانێکی وەک سیستانی لە عێراق، ناتوانن رۆلێ کاریگەرتریان هەبێ لە نێو شیعەکانی جیهاندا؟
شیعەکانی عێراق خاوەن نەوت و ئابوورین و لە ئەگەری دابەشبوونی ئێرانیش لە داهاتوودا، عەرەبەکانی ئێران کە لە مەزهەبیشدا شیعەن، دەتوانن خاوەن کیانێکی مەزهەبی_نەتەوەیی خۆیان بن و ببنە پاڵپشتێکی باش بۆ شیعستانی عێراق و سەر لە نوێ بلۆکی شیعە و سوننەی ناوچەکە خۆیان دابڕێژنەوە بە پێی بەرژەوەندیی نوێ و ساتوسەودای ناوچەیی و نێودەوڵەتیی نوێتر.
لە لایەکی دیکەوە، لە ئەگەری روخانی رێژیمی ئێراندا، شیعە دەتوانن ئاسانتر و بە بێ بەربەست پیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە و هەوڵ بدەن لە ناوچەکە یارگیریی نوێ بکەن.
جگە لە ئیسرائیلییەکان، کوردستان دەتوانێ کۆڵەیەکی بەهێزی باش بێ بۆ پارێزراویی ئەوان لە رێی بەستنی رێکەوتننامەی درێژخایەن و هاوپێوەندیی ئابووریی بەردەوام.
شیعەکانی عێراق لەوە دڵنیان کە ناتوانن لە درێژخایەندا عێراق وەک ئەم جوغرافیا سیاسییەی ئێستای_وەک ئەوەی کە ئێران دەیەوێ_ بپارێزن و بەرژەوەندییەکانی خۆشیان پارێزراو بێ. هەربۆیە لەمێژە کە لیرە و لەوێ دەنگی ناڕەزایەتییان لە دژی رێژیمی ئێران بەرز بۆتەوە.
ئەوەندەش کە دەگەڕێتەوە سەر باشووری کوردستان، شانسی بەرەی سەربەخۆییخوازی لە هەرێمی کوردستان، رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر پەرە دەستێنێ و دەبینین کە هەژموونی ئێران وردە وردە لە هەرێمی کوردستانیش کەم وکەمتر دەبێتەوە و کوردەکان نەوت و گازی خۆیان دەنێرنە دەرەوە و لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا کورد خەریکی کایەیەکی دێبلوماسیی بەربڵاوە کە پێدەچێ ئاکامەکەی ئەوەبێ کوردستانی باشوور بە زوویی سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێ.
سوننەکانی عێراقیش چیدی نە ئەو هێزەیان هەیە بتوانن هەموو عێراق وەک سەردەمانی بەعس کۆنترۆڵ بکەنەوە و نە لە ئاستی نێونەتەوەیی و ناوچەیشدا ئەوەندە هێزیان هەیە بتوانن لە ئێستادا خۆیان راست بکەنەوە و ببنە هەڕەشە بۆ ناوچەکە. کەواتە دەکرێ بڵێین کە بوونی دەسەڵاتێکی سەربەخۆی تایبەت بە سوننەکان ئاواتێکی ئەوڕۆیی ئەوانیش بێ بۆ ئەوەی هاوپەیمانیی نوێ دروست بکەن و دیسان پێدا بچنەوە.
هەموو ئاماژەکان ئەوەمان پێدەڵێن کە وڵاتی عێراق بە ئاراستەی هەڵوەشاندنەوەدا دەچێ و ئەم هەڵوەشاندنەوەیەش نەک هەر ناتوانرێ پێشی پێبگیرێ، بگرە هەندێک لە وڵاتانی دیکەی ناوچەکەش دەگرێتەوە.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
کێشەکانی نێوان یەزیدی کوڕی موعاوییە و حوسێنی کوڕی عەلی ئەو دوو فاقییەی دەسەڵاتە لەو سەرزەوینەی کە ئەمڕۆ بە ناوی عێراق ناوی دەبەن و بووەتە هۆکارێکی گەورە بۆ کوشتن و لە نێوبردنێکی لەمێژینەی \"فیرقە\"ەیەک لە لایەن \"فیرقەیەک\"ی دیکەوە.
لە رەوتی دەسەڵاتدارەتیی سوننەکاندا لە عێراق هەردەم سوننەکان باڵادەست بوونە و لە هیچ قۆناغێکی مێژوویدا شیعەکانی عێراق دەسەڵاتیان لەدەستدا نەبووە.
ساڵی ٢٠٠٣ی زایینی، رێژیمی بەعس لە عێراق رووخاو و بووە هۆی ئەوەی کە شیعەکانی عێراق دەسەڵاتی بەڕێوەبەریی عێراق بەدەستەوە بگرن و بەغدای پێتەختی عێراق بخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە.
شیعەکان لە کاتێکدا بە دەسەڵات گەیشتوون لە عێراق کە دەسەڵاتێکی ناوچەیی وەک رێژیمی ئێران لەسەر کارە و ستراتیژییەکی مەزهەبیی توندڕەوانەی هەیە و ئەیەوێ شۆڕشی مەزهەبیی خۆی پەرە پێبدات لە ناوچەکە و جیهان و بۆ ئەو مەبەستەش سڵ لە هیچ شتێک ناکاتەوە و هیچ پرنسیپێک ناپارێزێ.
ئەوەی روونە ئەوەیە کە ستراتیژیی رێژیمی ئێران و ئەجێندەکانی، زۆر جیاوازن لە ئامانجی شیعەکانی عێراق و لە روانگەی ستراتیژیی،سیاسی و سەربازیشەوە یەک ناگرنەوە و تەنانەت لە روانگەی هزرییەوە \"اهلی تشیع\"ی عێراق ، کەربەلا و نەجەف بە ناوەندی بڕیاری \"هزری_مەزهەب\"یی شیعە دەزانن نەک شاری\"قوم\" لە ئێران.
سەردەمانێک کە جەنگی عێراق و ئێران هەبوو، رێژیمی ئێران وەک پاڵپشتێکی بەهێزی لایەنەکانی شیعەی عێراق بوو و لە رێی ئەوانەوە لە دژی رێژیمی بەعس کاری دەکرد. بەڵام ئێستا کە شیعەکان بۆ یەکەم جار لە عێراقدا دەبنە دەسەڵاتدار، وادیارە کە کێشەکانی نێوان ئەوان و ئێران تا دێ و زیاتر سەر هەڵدەدەن.
عێراقییەکان لە لایەکەوە دەترسن لەوەی کە بڕیارەکانی ئێران جێبەجێ نەکەن و لە لایەکی دیکەوە لەوەش نیگەرانن کە رێژیمی ئێران پاش نزیک بە سی و حەوت ساڵ بە هۆی گووشارە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانەوە وردە وردە بەرەو لاوازیی زیاتر بچێ و لە ئاکامدا بڕوخێ و ئەوان سەریان بێ کڵاو بمێنێتەوە.
بارودۆخی سیاسیی شیعەکانی عێراق لە رابردوودا هەردەم ئەوان تووشی ئەو دڵەراوکێیانە دەکات کە لەوانەیە رۆژێک لە رۆژان \"سوننە\" لە عێراقدا دەسەڵات بگرێتەوە دەست و ئەمە بۆ ئەوان شەوەیەکی تۆقێنەرە و بەردەوام ئەیانترسێنێ.
ترسی شیعەکانی عێراق لەوەی کە رێژیمی ئێران بەرەو روخان دەچێ، لە خۆرا نییە و وەک دەبینین، ئەو رێژیمە جگە لەوەی کە لە نێوخۆدا تووشی کۆمەڵێک قەیران بووەتەوە، وەک بەربەرەکانێی نێوان سپای پاسداران و دەوڵەت، کێشەی نەخۆشیی ویلایەتی فەقێ و دەسەڵاتی پاش مردنی ناوبراو و دابەشکردنی سەروەت و سامانی ئێران و کێشەی باڵادەستبوونی باڵەکانی نێو رێژیم و ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکانی خەڵکی ئێران و مافی نەتەوەکانی ئێران و زۆر کێشەی دیکە، لە ئاستی نێونەتەوەیشدا تووشی قەیرانی گەورەی وەک کێشەی چەکی ناوکی، دەستێوەردانەکانی رێژیم لە وڵاتانی ناوچەکە و تەنانەت بوونی هێزەکانی ئەو رێژیمە لەو وڵاتانە و دوڕاندنە سەربازییە یەک لە دوای یەکەکانی لەو شەڕانەدا بووەتەوە و ئەمەش وایکردووە کە شیعەکانی عێراق زۆر بە پارێزەوە بیر لەوە بکەنەوە کە ئەگەر رێژیمی ئێران لە داهاتوویەکی نزیکدا بگۆڕدرێ، بارودۆخی عێراق چی بەسەر دێ و ئەوان تووشی چ قەیرانێک دەبنەوە.
هەربۆیە دامەزرانی وڵاتێکی سەربەخۆ بۆ ئەوان کە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا خاوەن نوێنەر بێ و لە داهاتوودا پارێزرا بێ لەهەر هێرشێک، بابەتێکی گرنگە و پێویستە سەرنجی بخەنە سەر.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە لە ئەگەری روخانی رێژیمی ئێراندا، ئایا باڵانسی هێز لە نێوان شیعە و سوننەی ناوچەکە چی بەسەردا دێ؟ ئایا وڵاتێکی جێگرەوەی شیعە بۆ رێژیمی ئێران، لە ناوچەکەدا پێویست نییە؟ یان ئایا ئامریکا و رۆژاوا و تەنانەت روسیەش بیریان لەوە نەکردۆتەوە کە بتوانن لەئەگەری گۆڕانی رێژیم لە ئێراندا، شیعستانی عێراق بکەنە پێناسەیەکی سەرەکیی نوێ بۆ شیعەکانی جیهان؟
ئایا لە ئەگەری روخانی \"ویلایەتی موتڵەقەی فەقێ\" لە ئێران، کەس یان کەسانێکی وەک سیستانی لە عێراق، ناتوانن رۆلێ کاریگەرتریان هەبێ لە نێو شیعەکانی جیهاندا؟
شیعەکانی عێراق خاوەن نەوت و ئابوورین و لە ئەگەری دابەشبوونی ئێرانیش لە داهاتوودا، عەرەبەکانی ئێران کە لە مەزهەبیشدا شیعەن، دەتوانن خاوەن کیانێکی مەزهەبی_نەتەوەیی خۆیان بن و ببنە پاڵپشتێکی باش بۆ شیعستانی عێراق و سەر لە نوێ بلۆکی شیعە و سوننەی ناوچەکە خۆیان دابڕێژنەوە بە پێی بەرژەوەندیی نوێ و ساتوسەودای ناوچەیی و نێودەوڵەتیی نوێتر.
لە لایەکی دیکەوە، لە ئەگەری روخانی رێژیمی ئێراندا، شیعە دەتوانن ئاسانتر و بە بێ بەربەست پیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە و هەوڵ بدەن لە ناوچەکە یارگیریی نوێ بکەن.
جگە لە ئیسرائیلییەکان، کوردستان دەتوانێ کۆڵەیەکی بەهێزی باش بێ بۆ پارێزراویی ئەوان لە رێی بەستنی رێکەوتننامەی درێژخایەن و هاوپێوەندیی ئابووریی بەردەوام.
شیعەکانی عێراق لەوە دڵنیان کە ناتوانن لە درێژخایەندا عێراق وەک ئەم جوغرافیا سیاسییەی ئێستای_وەک ئەوەی کە ئێران دەیەوێ_ بپارێزن و بەرژەوەندییەکانی خۆشیان پارێزراو بێ. هەربۆیە لەمێژە کە لیرە و لەوێ دەنگی ناڕەزایەتییان لە دژی رێژیمی ئێران بەرز بۆتەوە.
ئەوەندەش کە دەگەڕێتەوە سەر باشووری کوردستان، شانسی بەرەی سەربەخۆییخوازی لە هەرێمی کوردستان، رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر پەرە دەستێنێ و دەبینین کە هەژموونی ئێران وردە وردە لە هەرێمی کوردستانیش کەم وکەمتر دەبێتەوە و کوردەکان نەوت و گازی خۆیان دەنێرنە دەرەوە و لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا کورد خەریکی کایەیەکی دێبلوماسیی بەربڵاوە کە پێدەچێ ئاکامەکەی ئەوەبێ کوردستانی باشوور بە زوویی سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێ.
سوننەکانی عێراقیش چیدی نە ئەو هێزەیان هەیە بتوانن هەموو عێراق وەک سەردەمانی بەعس کۆنترۆڵ بکەنەوە و نە لە ئاستی نێونەتەوەیی و ناوچەیشدا ئەوەندە هێزیان هەیە بتوانن لە ئێستادا خۆیان راست بکەنەوە و ببنە هەڕەشە بۆ ناوچەکە. کەواتە دەکرێ بڵێین کە بوونی دەسەڵاتێکی سەربەخۆی تایبەت بە سوننەکان ئاواتێکی ئەوڕۆیی ئەوانیش بێ بۆ ئەوەی هاوپەیمانیی نوێ دروست بکەن و دیسان پێدا بچنەوە.
هەموو ئاماژەکان ئەوەمان پێدەڵێن کە وڵاتی عێراق بە ئاراستەی هەڵوەشاندنەوەدا دەچێ و ئەم هەڵوەشاندنەوەیەش نەک هەر ناتوانرێ پێشی پێبگیرێ، بگرە هەندێک لە وڵاتانی دیکەی ناوچەکەش دەگرێتەوە.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
