عێراق له‌ژێر باری قورسی ئێراندا
14:29 - 14 گەلاوێژ 2715
Unknown Author
چەنگیز شکاک
شه‌ڕی عێراق له‌ساڵی ٢٠٠٣ و رووخانی رێژیمی به‌عسی ئه‌م وڵاته‌سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه‌خاڵێكی وه‌ر‌چه‌رخان بۆ پاوانخوازیی كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ناوچه‌كه‌دا به‌دیهێنا، ده‌رفه‌تێكی زێڕینیش بۆ سه‌رانی رێژیم خسته‌ڕوو بۆ وەده‌ستهێنانی ئامانجه‌شوومه‌كانی كه‌به‌ده‌یان ساڵ نه‌یتوانیبوو به‌هۆی شه‌ڕ، پیلانگێڕی، تیرۆر و ده‌ستێوه‌ردان له‌كاروباری ناوخۆیی وڵاتانی ناوچه‌كه‌به‌ده‌ست بێنن.
زۆرینه‌ی شیعه له عێراق
خاڵه‌به‌هێزه‌كه‌ی رێژیمی ئێران، زۆرینه‌ی شیعه‌ی عێراق بوو، هه‌ر ئه‌و زۆرینه‌ی كه‌له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی به‌عس، ره‌وشێكی هاوشێوه‌ی گه‌لی كورد له‌باشووری كوردستان هه‌بووە و له‌مافه‌مه‌زهه‌بییه‌كانی بێبه‌شكرابوو.
به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتنی زۆرینه‌ی شیعه‌له‌عێراق لاپه‌ڕه‌یه‌كی نوێ به‌رده‌م رێژیمی ئێران كرده‌وه‌كه‌به‌هۆیه‌وه‌به‌ده‌روازه‌یه‌كی فه‌رمی و داوه‌تكراو باڵی به‌سه‌ر ته‌واوی عێراقدا كێشا و به‌یارمه‌تیی هاوپه‌یمانه‌كانی كه‌ماوه‌ی ده‌یان ساڵ له‌ئێران نیشته‌جێ ببوون، شوێن به‌ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و وڵاتانی عه‌ره‌بی ناوچه‌كه‌لێژ كرد و ئیراده‌و ده‌سه‌ڵاتی خۆی به‌سه‌ر دامه‌زراوه‌فه‌رمییه‌كانی عێراق سه‌پاند و به‌رێگه‌ی به‌غداوه‌رێره‌وێكی تر بۆ سوریا و لوبنان و وڵاتانی عه‌ره‌بی بۆ پیلانه‌كانی كرده‌وه.
پاش رووخانی رێژیمی به‌عسی عێراق، ركابه‌رایه‌تی ئێران و ئه‌مریكا یان باشتر بڵێن شه‌ری نوێنه‌رایه‌تی له‌عێراق گه‌یشته‌لۆتكه‌و سه‌رانی رێژیم به‌هۆی یارمه‌تیی سه‌ربازی و لوجستی بۆ توندره‌وه‌شیعه‌كانی عێراق و چه‌كداركردنیان و هاندانیان بۆ هێڕش كردنه‌سه‌ر سه‌ربازانی ئه‌مریكا و لێدانی به‌رژوه‌ندییه‌كانی واشنتۆن له‌عێراق و زه‌مینه‌خۆشكردن به‌شه‌ری تایفی توانی چۆك به‌ئه‌مریكا دابێنێت كه‌بۆ یه‌كه‌مجار بالیۆزی ئه‌مریكا له‌به‌غدا بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی عێراق و نه‌هێشتنی توندوتیژی په‌نای بۆ باڵیۆزی ئێران برد و به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا كۆ بوونه‌وه.
هه‌ر ئه‌و كات ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی دانپێدان به‌ده‌سه‌ڵات و ده‌ست‌رویشتوویی ئێران له‌عێراق كرد و هه‌وڵیدا تا پێ بكرێت خۆ له‌به‌ئامانجكردنی هاوپه‌یمانانی ئێران دوور بگرێت. هه‌رچه‌نده‌ئه‌مریكا به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا دانپێدان به‌ده‌سه‌ڵاتی ئێران له‌عێراق نه‌كرد، به‌ڵام پاش كۆبوونه‌وه‌ی هه‌ردوو لا له‌به‌غدا، توندوتیژیی شیعه‌كانی توندره‌وی سه‌ر به‌ئێران داشکانی به‌خۆوه‌دیت.
چۆڵكردنی گۆڕه‌پانی عێراق بۆ ئێران
كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌عێراق و چوڵكردنی به‌ته‌واوه‌تی گۆڕه‌پانی عێراق بۆ ئێران ده‌رفه‌تێكی زێرینی‌تر به‌تاران به‌خشی كه‌ئه‌سپه‌كه‌ی به‌بێ به‌ربه‌ست له‌ته‌واوی عێراق تاو بدات. لایه‌نه‌شیعه‌كانی عێراق نه‌ته‌نیا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكیی نێوانیان، به‌ڵكو بۆ چۆنییه‌تی هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی سونه‌و كورد هانایان بۆ تاران ده‌به‌ن، نه‌له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌به‌ڕاستی خۆیان حه‌زیان له‌وه‌یه ئێران ببێته‌خاوه‌نی راسته‌قینه‌ی عێراق، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌و دیفاكتۆیه‌یه‌كه‌ئیران به‌هۆی هاوپه‌یمانه‌كانییه‌وه‌له‌عێراق درووست كردووه، واته‌هیچ لایه‌نێكی عێراقی له‌شیعه‌و سونه‌و كورد ناتوانن به‌بێ ئیراده‌ی ئیران هه‌ڵویستی یه‌ك‌لاكه‌ره‌وه‌سه‌باره‌ت به‌پرسه‌گرینگه‌كانی ناوخۆ و چۆنییه‌تی هه‌ڵویست وه‌رگرتن به‌رامبه‌ر ناوچه‌و ده‌ره‌وه‌بگرنه‌به‌ر.
باڵاده‌ست بوونی ئێران له‌‌بواری پراكتیك‌له‌لایه‌ن كه‌س و دامه‌زراوه‌‌سه‌ربازییه‌كانی وه‌ك سوپای قودس و قاسم سلێمانی جێبه‌جی ده‌كرێت كه‌ئه‌ویش بۆ خۆی په‌یامێكی روونه‌بۆ‌وڵاتانی ناوچه‌كه‌و جیهان. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نابێت ململانێی مه‌زهه‌بی ناوچه‌كه‌له‌نێوان شیعه‌و سونه‌بۆ باڵاده‌ست‌بوونی ئێران له‌عێراق نادیده‌بگرین.
نفووزی بێ ركابه‌رایه‌تی ئێران به‌جۆڕێك گۆڕه‌پانی سیاسی و سه‌ربازیی عێراقی ته‌نیوه‌كه‌ته‌نانه‌ت لایه‌نه‌كانی سوونه‌و كورد، به‌تایبه‌تی به‌رپرسه‌سوونه‌كانی ئه‌و وڵاته‌كه‌ئێران به‌ده‌ستێوه‌ردانی كاروباری ناوخۆیی تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن، بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كانیان له‌گه‌ڵ شیعه‌په‌نا بۆ تاران ده‌به‌ن.
پێكهێنانی كابینه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی عێراق، هه‌موویان له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی ئێران پێك‌هێنراون كه‌لایه‌نه‌كانی به‌شداری حكوومه‌ت بۆ به‌ده‌ستهێنانی به‌ش و ئیمتیازی زیاتر هانایان بۆ ئێران بردووه‌و هه‌وڵیان داوه‌پشتگیریی تاران یان باشتر بڵێین ره‌زامه‌ندیی قاسم سلێمانی به‌ده‌ست بێنن.
به‌داخه‌وه‌لایه‌نه‌كوردییه‌كانیش به‌ده‌ر نین له‌و هاوكێشه مه‌ترسیدار و شه‌رمێنانه.
داعش خێرێك سیاسی و سه‌ربازی بۆ ئێران پێوه‌بوو
سه‌رهه‌ڵدانی داعش و هاتنی بۆ عێراق و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی زۆربه‌ی هه‌ره‌جۆری ناوچه‌سونه‌كانی ئه‌و وڵاته، پشتگیریی ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و رۆژئاوا بۆ ده‌ستێوه‌ردانی سیاسی و سه‌ربازیی ئێران له‌عێراق به‌دوای خۆیدا هێنا، هه‌رچه‌نده‌به‌شێوه‌یه‌كی نهێنی بووه، به‌ڵام كۆماری ئیسلامیی ئیران به‌بیانووی پاراستنی مه‌زارگه‌كانی شیعه‌و پێشیگرتن به‌كه‌وتنی به‌غدا، فه‌رمانده‌یی شه‌ڕی داعش له‌عێراق به‌ئه‌ستۆ گرت و به‌هۆیه‌وه‌توانی هێزیكی هاوشێوه‌ی سوپای پاسداران به‌ناوی حه‌شدی شه‌عبی به‌فتوایه‌كی عه‌لی سیستانی مه‌رجه‌عی باڵای شیعه‌كانی عێراق درووست بكات. ئه‌و حه‌شده‌ی كه‌قاسم سلێمانی بڕیارده‌ری یه‌كه‌مه، بووه‌هێزی سه‌ره‌كی عێراق كه‌سوپا و پۆلیسی فیدرال و پارێزگاكانی عێراق له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی ئه‌ودا شه‌ری تیرۆر ده‌كه‌ن.
ئیران به‌رێگه‌ی حه‌شدی شه‌عبییه‌وه‌له‌زۆرێك له‌ناوچه‌سونه‌كانی عێراق ده‌ستیان به‌پاكتاوی ره‌گه‌زی و ده‌ركردنی دانیشتوانانی سوونه‌له‌ناوچه‌كانیان كردووه، به‌تایبه‌تی له‌قه‌زای سامه‌را و پارێزگاكانی دیاله‌و سه‌لاحه‌دین.
سه‌رگرتنی پیلانه‌كانی ئێران به‌هۆی بوونی داعشه‌وه، نه‌ك ته‌نیا پشتگیرییه‌كی نێوده‌وڵه‌تی بۆ به‌ناو یارمه‌تیدانی سه‌ربازیی عێراق به‌ده‌ستهێناوه، به‌لكو له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌و نێوده‌وڵه‌تیش شانازی به‌سه‌ركه‌وتنه‌كانی له‌عێراق ده‌كات و مننه‌ت به‌سه‌ر هه‌موو كه‌س و لایه‌نێكه‌وه‌ده‌كات. حه‌سه‌ن روحانی سه‌رۆك كۆماری ئێران له‌سه‌ردانی ئه‌م دواییه‌ی بۆ پارێزگای كوردستان به‌ئاشكرا باس له‌م بابه‌ته‌كرد و هه‌رێمی كوردستانیش قه‌رزدار كرد. ئه‌وه‌بۆ خۆی داستانێكی تره‌كه‌پێویستی به‌به‌دواداچوون و شرۆڤه‌كردنێكی به‌رفراوانتر هه‌یه.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەڕۆکی بەرپرسیار نییە
شه‌ڕی عێراق له‌ساڵی ٢٠٠٣ و رووخانی رێژیمی به‌عسی ئه‌م وڵاته‌سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه‌خاڵێكی وه‌ر‌چه‌رخان بۆ پاوانخوازیی كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ناوچه‌كه‌دا به‌دیهێنا، ده‌رفه‌تێكی زێڕینیش بۆ سه‌رانی رێژیم خسته‌ڕوو بۆ وەده‌ستهێنانی ئامانجه‌شوومه‌كانی كه‌به‌ده‌یان ساڵ نه‌یتوانیبوو به‌هۆی شه‌ڕ، پیلانگێڕی، تیرۆر و ده‌ستێوه‌ردان له‌كاروباری ناوخۆیی وڵاتانی ناوچه‌كه‌به‌ده‌ست بێنن.
زۆرینه‌ی شیعه له عێراق
خاڵه‌به‌هێزه‌كه‌ی رێژیمی ئێران، زۆرینه‌ی شیعه‌ی عێراق بوو، هه‌ر ئه‌و زۆرینه‌ی كه‌له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی به‌عس، ره‌وشێكی هاوشێوه‌ی گه‌لی كورد له‌باشووری كوردستان هه‌بووە و له‌مافه‌مه‌زهه‌بییه‌كانی بێبه‌شكرابوو.
به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتنی زۆرینه‌ی شیعه‌له‌عێراق لاپه‌ڕه‌یه‌كی نوێ به‌رده‌م رێژیمی ئێران كرده‌وه‌كه‌به‌هۆیه‌وه‌به‌ده‌روازه‌یه‌كی فه‌رمی و داوه‌تكراو باڵی به‌سه‌ر ته‌واوی عێراقدا كێشا و به‌یارمه‌تیی هاوپه‌یمانه‌كانی كه‌ماوه‌ی ده‌یان ساڵ له‌ئێران نیشته‌جێ ببوون، شوێن به‌ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و وڵاتانی عه‌ره‌بی ناوچه‌كه‌لێژ كرد و ئیراده‌و ده‌سه‌ڵاتی خۆی به‌سه‌ر دامه‌زراوه‌فه‌رمییه‌كانی عێراق سه‌پاند و به‌رێگه‌ی به‌غداوه‌رێره‌وێكی تر بۆ سوریا و لوبنان و وڵاتانی عه‌ره‌بی بۆ پیلانه‌كانی كرده‌وه.
پاش رووخانی رێژیمی به‌عسی عێراق، ركابه‌رایه‌تی ئێران و ئه‌مریكا یان باشتر بڵێن شه‌ری نوێنه‌رایه‌تی له‌عێراق گه‌یشته‌لۆتكه‌و سه‌رانی رێژیم به‌هۆی یارمه‌تیی سه‌ربازی و لوجستی بۆ توندره‌وه‌شیعه‌كانی عێراق و چه‌كداركردنیان و هاندانیان بۆ هێڕش كردنه‌سه‌ر سه‌ربازانی ئه‌مریكا و لێدانی به‌رژوه‌ندییه‌كانی واشنتۆن له‌عێراق و زه‌مینه‌خۆشكردن به‌شه‌ری تایفی توانی چۆك به‌ئه‌مریكا دابێنێت كه‌بۆ یه‌كه‌مجار بالیۆزی ئه‌مریكا له‌به‌غدا بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی عێراق و نه‌هێشتنی توندوتیژی په‌نای بۆ باڵیۆزی ئێران برد و به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا كۆ بوونه‌وه.
هه‌ر ئه‌و كات ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی دانپێدان به‌ده‌سه‌ڵات و ده‌ست‌رویشتوویی ئێران له‌عێراق كرد و هه‌وڵیدا تا پێ بكرێت خۆ له‌به‌ئامانجكردنی هاوپه‌یمانانی ئێران دوور بگرێت. هه‌رچه‌نده‌ئه‌مریكا به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا دانپێدان به‌ده‌سه‌ڵاتی ئێران له‌عێراق نه‌كرد، به‌ڵام پاش كۆبوونه‌وه‌ی هه‌ردوو لا له‌به‌غدا، توندوتیژیی شیعه‌كانی توندره‌وی سه‌ر به‌ئێران داشکانی به‌خۆوه‌دیت.
چۆڵكردنی گۆڕه‌پانی عێراق بۆ ئێران
كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌عێراق و چوڵكردنی به‌ته‌واوه‌تی گۆڕه‌پانی عێراق بۆ ئێران ده‌رفه‌تێكی زێرینی‌تر به‌تاران به‌خشی كه‌ئه‌سپه‌كه‌ی به‌بێ به‌ربه‌ست له‌ته‌واوی عێراق تاو بدات. لایه‌نه‌شیعه‌كانی عێراق نه‌ته‌نیا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكیی نێوانیان، به‌ڵكو بۆ چۆنییه‌تی هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی سونه‌و كورد هانایان بۆ تاران ده‌به‌ن، نه‌له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌به‌ڕاستی خۆیان حه‌زیان له‌وه‌یه ئێران ببێته‌خاوه‌نی راسته‌قینه‌ی عێراق، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌و دیفاكتۆیه‌یه‌كه‌ئیران به‌هۆی هاوپه‌یمانه‌كانییه‌وه‌له‌عێراق درووست كردووه، واته‌هیچ لایه‌نێكی عێراقی له‌شیعه‌و سونه‌و كورد ناتوانن به‌بێ ئیراده‌ی ئیران هه‌ڵویستی یه‌ك‌لاكه‌ره‌وه‌سه‌باره‌ت به‌پرسه‌گرینگه‌كانی ناوخۆ و چۆنییه‌تی هه‌ڵویست وه‌رگرتن به‌رامبه‌ر ناوچه‌و ده‌ره‌وه‌بگرنه‌به‌ر.
باڵاده‌ست بوونی ئێران له‌‌بواری پراكتیك‌له‌لایه‌ن كه‌س و دامه‌زراوه‌‌سه‌ربازییه‌كانی وه‌ك سوپای قودس و قاسم سلێمانی جێبه‌جی ده‌كرێت كه‌ئه‌ویش بۆ خۆی په‌یامێكی روونه‌بۆ‌وڵاتانی ناوچه‌كه‌و جیهان. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نابێت ململانێی مه‌زهه‌بی ناوچه‌كه‌له‌نێوان شیعه‌و سونه‌بۆ باڵاده‌ست‌بوونی ئێران له‌عێراق نادیده‌بگرین.
نفووزی بێ ركابه‌رایه‌تی ئێران به‌جۆڕێك گۆڕه‌پانی سیاسی و سه‌ربازیی عێراقی ته‌نیوه‌كه‌ته‌نانه‌ت لایه‌نه‌كانی سوونه‌و كورد، به‌تایبه‌تی به‌رپرسه‌سوونه‌كانی ئه‌و وڵاته‌كه‌ئێران به‌ده‌ستێوه‌ردانی كاروباری ناوخۆیی تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن، بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كانیان له‌گه‌ڵ شیعه‌په‌نا بۆ تاران ده‌به‌ن.
پێكهێنانی كابینه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی عێراق، هه‌موویان له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی ئێران پێك‌هێنراون كه‌لایه‌نه‌كانی به‌شداری حكوومه‌ت بۆ به‌ده‌ستهێنانی به‌ش و ئیمتیازی زیاتر هانایان بۆ ئێران بردووه‌و هه‌وڵیان داوه‌پشتگیریی تاران یان باشتر بڵێین ره‌زامه‌ندیی قاسم سلێمانی به‌ده‌ست بێنن.
به‌داخه‌وه‌لایه‌نه‌كوردییه‌كانیش به‌ده‌ر نین له‌و هاوكێشه مه‌ترسیدار و شه‌رمێنانه.
داعش خێرێك سیاسی و سه‌ربازی بۆ ئێران پێوه‌بوو
سه‌رهه‌ڵدانی داعش و هاتنی بۆ عێراق و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی زۆربه‌ی هه‌ره‌جۆری ناوچه‌سونه‌كانی ئه‌و وڵاته، پشتگیریی ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و رۆژئاوا بۆ ده‌ستێوه‌ردانی سیاسی و سه‌ربازیی ئێران له‌عێراق به‌دوای خۆیدا هێنا، هه‌رچه‌نده‌به‌شێوه‌یه‌كی نهێنی بووه، به‌ڵام كۆماری ئیسلامیی ئیران به‌بیانووی پاراستنی مه‌زارگه‌كانی شیعه‌و پێشیگرتن به‌كه‌وتنی به‌غدا، فه‌رمانده‌یی شه‌ڕی داعش له‌عێراق به‌ئه‌ستۆ گرت و به‌هۆیه‌وه‌توانی هێزیكی هاوشێوه‌ی سوپای پاسداران به‌ناوی حه‌شدی شه‌عبی به‌فتوایه‌كی عه‌لی سیستانی مه‌رجه‌عی باڵای شیعه‌كانی عێراق درووست بكات. ئه‌و حه‌شده‌ی كه‌قاسم سلێمانی بڕیارده‌ری یه‌كه‌مه، بووه‌هێزی سه‌ره‌كی عێراق كه‌سوپا و پۆلیسی فیدرال و پارێزگاكانی عێراق له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی ئه‌ودا شه‌ری تیرۆر ده‌كه‌ن.
ئیران به‌رێگه‌ی حه‌شدی شه‌عبییه‌وه‌له‌زۆرێك له‌ناوچه‌سونه‌كانی عێراق ده‌ستیان به‌پاكتاوی ره‌گه‌زی و ده‌ركردنی دانیشتوانانی سوونه‌له‌ناوچه‌كانیان كردووه، به‌تایبه‌تی له‌قه‌زای سامه‌را و پارێزگاكانی دیاله‌و سه‌لاحه‌دین.
سه‌رگرتنی پیلانه‌كانی ئێران به‌هۆی بوونی داعشه‌وه، نه‌ك ته‌نیا پشتگیرییه‌كی نێوده‌وڵه‌تی بۆ به‌ناو یارمه‌تیدانی سه‌ربازیی عێراق به‌ده‌ستهێناوه، به‌لكو له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌و نێوده‌وڵه‌تیش شانازی به‌سه‌ركه‌وتنه‌كانی له‌عێراق ده‌كات و مننه‌ت به‌سه‌ر هه‌موو كه‌س و لایه‌نێكه‌وه‌ده‌كات. حه‌سه‌ن روحانی سه‌رۆك كۆماری ئێران له‌سه‌ردانی ئه‌م دواییه‌ی بۆ پارێزگای كوردستان به‌ئاشكرا باس له‌م بابه‌ته‌كرد و هه‌رێمی كوردستانیش قه‌رزدار كرد. ئه‌وه‌بۆ خۆی داستانێكی تره‌كه‌پێویستی به‌به‌دواداچوون و شرۆڤه‌كردنێكی به‌رفراوانتر هه‌یه.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەڕۆکی بەرپرسیار نییە
