شەڕی ساردی ئێران و عەرەبستانی سعودی
14:32 - 3 خەزەڵوەر 2714
Unknown Author
رەحمان پیرۆتی
چۆنیەتی پێوەندی نێوان ئێران و عەرەبستان وەکوو دوو وڵاتی کاریگەری ناوچە، یەکێ لە گرینگترین فاکتەرەکانی رێنیشاندەری ساختاری سیاسی و ئەمنییەتی ناوچەیە. زیاتر لە سێ دەیەیە، رووبەڕووبوونەوەی ئەو دوو وڵاتە، گرینگترین پرسی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە، رووبەڕووبوونەوەیەک کە سنوورەکانی دوو وڵاتی تێپەڕاندووە و زۆرێک لە ناوچەکانی دیکەی وەکوو فەلەستین، لوبنان، عێراق، یەمەن، بەحرەین و سوریەی تێوەگلاندووە. لە راستیدا، لە زۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرچاوەی سەرەکی ئاڵۆزبوونی کێشە ناوخۆیییەکان، بۆ هۆکارێکی دەرەکی واتا دژایەتی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی و عەرەبستانی سعودی وەکوو دوو جەمسەری ئیسلامی سیاسی شیعە و سوننی دەگەڕێتەوە.
پێوەندی سیاسی نێوان ریاز و تاران هەمیشە پڕ هەوراز و نشێو بووە. هەر لە سەرەتاوە، ئەو دوو وڵاتە یەکتریان بە لادان لە چەمکەکانی \"ئیسلامی راستەقینە\" تۆمەتبار کردووە، یارمەتی گروپە دژبەرەکانی یەکتریان داوە، بەدژی بەرژەوەندییەکانی یەکتر کاریان کردووە و لە زۆرێک لە وڵاتانی هاوپەیمانی یەکتر سەنگەریان بەرامبەر بە یەک گرتووە؛ بەڵام بەو حاڵەش هێشتا رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆی نیزامییان تەجروبە نەکردووە؛ واتا پێڕەوییان لە ئوسولەکانی شەڕی سارد کردووە و هەمیشە بردنەوەی لایەنێک، بە مانای شکستی لایەنەکەی تر تەعبیر کراوە.
شەڕێک کە لە چەند ساڵەی دواییدا بە تایبەتی لەسەر پرسەکانی سوریە، عێراق، بەحرەین و یەمەن پڕکێشەتر بووە و تێچووی قورسی لێکەوتۆتەوە.
عەرەبستان لەرێگای یارمەتی ماڵی ساڵانە بەتۆڕێکی بەربڵاو لەشوێنەئایینییەکان، قوتابخانە ئیسلامییەکان و رێبەرانی مەزهەبی ناوچەیی لەسەرتاسەری جیهان، تێکۆشاوە تاخۆی وەکوو پشتیوانی سەرەکی مسوڵمانانی جیهان واتا \"ام القرای\" ئیسلام دەربخا. ئەو وڵاتە بەردەوام کاری بۆ ئیسلامی سەلەفی سوننی کردووە و لەو رێگایەوە یارمەتیدەری دامەزرانی گروپی شێوەنیزامی جۆراوجۆر بەبیری ئیسلامی بناژۆخواز بووە. عەرەبستان، ناوەندی سەرەکی بڕیار لەناو وڵاتانی عەرەبییە و بە هەموو شێوەیەک پشتیوانی لە حکومەتە سەرەڕۆکانی هاوپەیمانی خۆی دەکا. لە لایەکی دیکە کۆماری ئیسلامی سیاسەتێکی هاوشێوەی بەرامبەر بە رەوتە سیاسی و بزووتنە چەکدارییەکانی شیعەی ناوچە هەیە؛ ئیددیعای رێبەری جیهانی ئیسلام دەکا و لە چوارچێوەی پرۆژە ستراتێژیکەکانی خۆی بۆ گشتاندنی \"وەلایەتی فەقیە\" و دامەزراندنی کەوانەی شیعە لە هیچ هەوڵێک سڵ ناکاتەوە. بەو پێیە رووبەڕووبوونەوەی ئەو دوو جەمسەرە نائاسایی نییە.
سێشەممەی رابردوو، \"سعود ئەلفەیسەل\" وەزیری کاروباری دەرەوەی عەرەبستان، لە پەراوێزی دیدار لەگەڵ هاوتای ئەڵمانی خۆی \"فرانک واڵتێر ئیشتاینمایەر\" لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی هاوبەشدا، داگیرکاری ئێرانی لە سوریە مەحکوم کرد و وتی :\" ئێران بۆ یارمەتیدان بە چارەسەری کێشەی سوریە، دەبی هێزە داگیرکەرەکانی خۆی لەو وڵاتە بکشێنێتەدەر\". ئەلفەیسەل هەروەها وتی:\" راستییەکەی ئەوەیە کە ئێران لە زۆرێک لە پرسەکانی ناوچە، بەشێک لە کێشەیە، نەک چارەسەر\".ئەوە لە حاڵێکدایە کە تاران، بەردەوام عەرەبستان بە بانکی ماڵی تێرۆریسم ناو دەبا و بۆ بەرەنگاربوونەی سیاسەتەکانی ئەو وڵاتە لە دەرفەتی نوێ دەگەڕێ.حەوتووی رابردوو راوێژکاری سەربازی خامەنەیی رایگەیاند کە پێویستە هێزی سەربازی ئێران، رەوانەی عێراق و سوریە بکرێ تا بەرەنگاری داعش ببێتەوە، و رایگەیاند:\" پێش ئەوەی داعش بۆ ئێران ببێتە هەڕەشە، پێویستە لە عێراق و سوریە گورزی گورچوبڕی لێبدرێ\". ئاماژەیەک بۆ ئیسلامی سوننی توندڕەو کە تاران، عەرەبستان و هاوپەیمانانی عەرەبی و رۆژئاوایی ئەو وڵاتە بە رێنوێنیکەری ئەو گروپە دەزانێ.
لە ئەرزی واقعدا، ئێران و عەرەبستان ئێستا لە شەڕێکی سەنگەر بە سەنگەر دان.
عەرەبستان و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی سوننی، راشکاوانە لە گروپەکانی دژبەری دەوڵەتی ئەسەد پشتیوانی دەکەن. ئەوان لەسەر ئەو باوەڕەن کە رێژیمی ئەسەد بێداهاتوویە و لە ماوەیەکی نزیکدا دەڕوخێ؛ بەو پێیە لە سەرکەوتنی گروپەکانی نەیاری ئەسەد و هاوپەیمانانی خۆیان، پوانی گرینگ بۆ دەستەبەربوونی ئامانجە سیاسییەکانی خۆیان لەو ناوچە دەبینن. لە بەرامبەردا، ئێران و هاوپەیمانەکانی، سوریە وەکوو هاوپەیمانی ستراتێژیکی خۆیاندەبینن و لە چوارچێوەی بەرژەوەندی حکومەتی کۆماری ئیسلامی و سیستمی هاوسەنگی هێز بە هەموو شێوەیەک دەیپارێزن.تەرخانکردنی پێگەیەکی نیزامی بۆ راهێنانی هێزەکانی ئەرتەشی ئازادی سوریە لە لایان عەرەبستان، و هەروەها بڕیاری دامەزراندنی هێزێکی هاوبەشی \"شووڕای هاوکاری کەنداوی فارس\" بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەی ئێران، بەشێک لە هەوڵەکانی ریاز بۆ سەرکوتی هێژمۆنی ئیسلامی سیاسی شیعە بە رێبەری کۆماری ئیسلامی، لە ناوچە و بەتایبەتی لە سوریەیە.
سوریە تەنیا خاڵی ناکۆکی نێوان ئەو دوو وڵاتە نییە؛ ریاز، کۆماری ئیسلامی بە دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی یەمەن و پشتیوانی لە \"شیعەکانی حوسی\" تۆمەتبار دەکا؛ کە رۆژی ٢١ی سێپتامبر، سەنعا، پێتەختی ئەو وڵاتەیان داگیر کرد.
لە بەیاننامەیەکدا کە عەرەبستان و پێنج دەوڵەتی عەرەبی لێواری کەنداوی فارس، لە کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی خۆیان سەبارەت بە بارودۆخی یەمەن بڵاویان کردەوە، دەستدرێژی دەرەکی کۆماری ئیسلامییان بە تووندترین شێوە مەحکوم کرد و رایانگەیاند کە چیتر \"بێدەنگ نابن\". \"عەبدوڵلا ئەلعەسکەر\"، سەرۆکی کۆمیتەی پێوەندییەکانی دەرەوەی مەجلیسی شوڕای عەرەبستان هۆشداری دا کە\" حوسیەکانی یەمەن، تاڵبانێکی دیکەن. ناکرێ سەنعا بدەینە دەست حوسییەکان و ئێرانییەکان. پێویستە گوشاری نێونەتەوەیی بخەینە سەر ئێران. ئێران پێی لە بەڕەی خۆی زۆر زیاتر راکێشاوە. پێویستە پێشی پێ بگیردرێ\".
لە لایەکی دیکە، ئێران جێگیربوونی سەربازانی سعودی لە بەحرەین بە \"زێدەخوازی وەهابییەکان\" پێناسە دەکا. بەحەرەین لە سەرەتای ساڵی ٢٠١١ و لە درێژەی ناڕەزایەتیەکانی بەهاری عەرەبی و داواکاری بۆ ئەنجامدانی رێفۆڕمی سیاسی تووشی قەیرانی سیاسی بوو. لە درێژەی ئەو ناڕەزایەتیانە و بەشداری کردنی روحانیانی شیعە، ئەو ناڕەزایەتیانە لایەنی مەزهەبی و فێرقەییان بەخۆوە گرت و دەوڵەتی بەحرەین و لایەنگرانی، کۆماری ئیسلامییان بە هەوڵدان بۆ دامەزراندنی حکومەتێکی شیعە لەو وڵاتە تۆمەتبار کرد. عەرەبستان رووبەڕووی ئەو هەوڵانە بووە و بە پاراستنی ناوەندە گرینگەکانی حکومەتی بەحرەین، دەستی ئەو وڵاتەی ئاوەڵا کرد تا دەنگی ناڕەزایەتییەکان کپ بکا.
لە عێراقیش، ئەو دوو وڵاتە لە بەرەی تەواو دژ بە یەک دان. عەرەبستان لە کەوتنی عێراق بۆ بەرەی شیعە و گرێدانی هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئێران بەردەوام ناڕازی بووە؛ و تێکۆشاوە لە رێگای بەهێزکردن و پشتگیری کردنی لایەنە سوننییەکان بەرەنگاری سیاسەتەکانی ئێران بێتەوە. ناڕەزایەتیە جەماوەرییەکانی لایەنەکانی سوننی و گەشەسەندنی داعش، رەنگە دیارترین نیشانەکانی شەڕی ساردی ئەو دوو وڵاتە لە سەر خاکی عێراق بێ. جگە لەوە عەرەبستان بەردەوام لە ئەهرۆمی ئابووری و بەتایبەت هەڵکشان و داکشانی نرخی نەوت بۆ گوشار خستنەسەر ئێران کەڵکی وەرگرتووە و لە رێگای هاوپەیمانێتی لەمێژینەی لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوایی و بەتایبەت ئەمریکا لەسەر رەوتی وتووێژە ناوکییەکان و سەدکردنی رێگای دەستوێڕاگەیشتنی ئێران بە چەکی ئەتۆمی کاریگەری داناوە.
ئەو دوو وڵاتە هێمای دوو گوتاری جیاواز و وێکچوو لە ئیسلامی سیاسین. هەر دوو وڵات ساختاری دەسەڵاتی هاوشێوەیان هەیە و لە کەمترینئاستدا نوێنەرایەتی زۆرینەی خەڵکەکەیان دەکەن. بەو پێیە سیاسەتی دەرەکی و ناوچەیییان سەرچاوەگرتووە لە ئیرادە و گوتاری زاڵی ئەو کۆمەڵگایانە نییە. شێوەی روانین و شەڕی ساردی ئەو دوو وڵاتە، لەگەڵ چاشنی هەڵەکانی رۆژئاوا دۆخێکی ئاڵۆزی وەهای خوڵقاندووە کە بۆ داعش و داعشییەکان نەبێ، بۆ کەسی دیکە ناتوانێ دڵخواز بێ.هەر ئەو هۆکارەشە کە کۆمەڵگای مەدەنی وڵاتانی تێوەگلاو لە شەڕ، و کۆمەڵگای جیهانی بەرپرسیار دەکا تا هەوڵەکانیان بۆ سەرکوتکردنی هێژمۆنی سیاسی-ئابووری ئەو دوو لایەنە چڕتر بکەنەوە.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لەمەڕ ناوەرۆکەکەی بەرپرسیار نییە.
چۆنیەتی پێوەندی نێوان ئێران و عەرەبستان وەکوو دوو وڵاتی کاریگەری ناوچە، یەکێ لە گرینگترین فاکتەرەکانی رێنیشاندەری ساختاری سیاسی و ئەمنییەتی ناوچەیە. زیاتر لە سێ دەیەیە، رووبەڕووبوونەوەی ئەو دوو وڵاتە، گرینگترین پرسی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە، رووبەڕووبوونەوەیەک کە سنوورەکانی دوو وڵاتی تێپەڕاندووە و زۆرێک لە ناوچەکانی دیکەی وەکوو فەلەستین، لوبنان، عێراق، یەمەن، بەحرەین و سوریەی تێوەگلاندووە. لە راستیدا، لە زۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرچاوەی سەرەکی ئاڵۆزبوونی کێشە ناوخۆیییەکان، بۆ هۆکارێکی دەرەکی واتا دژایەتی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی و عەرەبستانی سعودی وەکوو دوو جەمسەری ئیسلامی سیاسی شیعە و سوننی دەگەڕێتەوە.
پێوەندی سیاسی نێوان ریاز و تاران هەمیشە پڕ هەوراز و نشێو بووە. هەر لە سەرەتاوە، ئەو دوو وڵاتە یەکتریان بە لادان لە چەمکەکانی \"ئیسلامی راستەقینە\" تۆمەتبار کردووە، یارمەتی گروپە دژبەرەکانی یەکتریان داوە، بەدژی بەرژەوەندییەکانی یەکتر کاریان کردووە و لە زۆرێک لە وڵاتانی هاوپەیمانی یەکتر سەنگەریان بەرامبەر بە یەک گرتووە؛ بەڵام بەو حاڵەش هێشتا رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆی نیزامییان تەجروبە نەکردووە؛ واتا پێڕەوییان لە ئوسولەکانی شەڕی سارد کردووە و هەمیشە بردنەوەی لایەنێک، بە مانای شکستی لایەنەکەی تر تەعبیر کراوە.
شەڕێک کە لە چەند ساڵەی دواییدا بە تایبەتی لەسەر پرسەکانی سوریە، عێراق، بەحرەین و یەمەن پڕکێشەتر بووە و تێچووی قورسی لێکەوتۆتەوە.
عەرەبستان لەرێگای یارمەتی ماڵی ساڵانە بەتۆڕێکی بەربڵاو لەشوێنەئایینییەکان، قوتابخانە ئیسلامییەکان و رێبەرانی مەزهەبی ناوچەیی لەسەرتاسەری جیهان، تێکۆشاوە تاخۆی وەکوو پشتیوانی سەرەکی مسوڵمانانی جیهان واتا \"ام القرای\" ئیسلام دەربخا. ئەو وڵاتە بەردەوام کاری بۆ ئیسلامی سەلەفی سوننی کردووە و لەو رێگایەوە یارمەتیدەری دامەزرانی گروپی شێوەنیزامی جۆراوجۆر بەبیری ئیسلامی بناژۆخواز بووە. عەرەبستان، ناوەندی سەرەکی بڕیار لەناو وڵاتانی عەرەبییە و بە هەموو شێوەیەک پشتیوانی لە حکومەتە سەرەڕۆکانی هاوپەیمانی خۆی دەکا. لە لایەکی دیکە کۆماری ئیسلامی سیاسەتێکی هاوشێوەی بەرامبەر بە رەوتە سیاسی و بزووتنە چەکدارییەکانی شیعەی ناوچە هەیە؛ ئیددیعای رێبەری جیهانی ئیسلام دەکا و لە چوارچێوەی پرۆژە ستراتێژیکەکانی خۆی بۆ گشتاندنی \"وەلایەتی فەقیە\" و دامەزراندنی کەوانەی شیعە لە هیچ هەوڵێک سڵ ناکاتەوە. بەو پێیە رووبەڕووبوونەوەی ئەو دوو جەمسەرە نائاسایی نییە.
سێشەممەی رابردوو، \"سعود ئەلفەیسەل\" وەزیری کاروباری دەرەوەی عەرەبستان، لە پەراوێزی دیدار لەگەڵ هاوتای ئەڵمانی خۆی \"فرانک واڵتێر ئیشتاینمایەر\" لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی هاوبەشدا، داگیرکاری ئێرانی لە سوریە مەحکوم کرد و وتی :\" ئێران بۆ یارمەتیدان بە چارەسەری کێشەی سوریە، دەبی هێزە داگیرکەرەکانی خۆی لەو وڵاتە بکشێنێتەدەر\". ئەلفەیسەل هەروەها وتی:\" راستییەکەی ئەوەیە کە ئێران لە زۆرێک لە پرسەکانی ناوچە، بەشێک لە کێشەیە، نەک چارەسەر\".ئەوە لە حاڵێکدایە کە تاران، بەردەوام عەرەبستان بە بانکی ماڵی تێرۆریسم ناو دەبا و بۆ بەرەنگاربوونەی سیاسەتەکانی ئەو وڵاتە لە دەرفەتی نوێ دەگەڕێ.حەوتووی رابردوو راوێژکاری سەربازی خامەنەیی رایگەیاند کە پێویستە هێزی سەربازی ئێران، رەوانەی عێراق و سوریە بکرێ تا بەرەنگاری داعش ببێتەوە، و رایگەیاند:\" پێش ئەوەی داعش بۆ ئێران ببێتە هەڕەشە، پێویستە لە عێراق و سوریە گورزی گورچوبڕی لێبدرێ\". ئاماژەیەک بۆ ئیسلامی سوننی توندڕەو کە تاران، عەرەبستان و هاوپەیمانانی عەرەبی و رۆژئاوایی ئەو وڵاتە بە رێنوێنیکەری ئەو گروپە دەزانێ.
لە ئەرزی واقعدا، ئێران و عەرەبستان ئێستا لە شەڕێکی سەنگەر بە سەنگەر دان.
عەرەبستان و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی سوننی، راشکاوانە لە گروپەکانی دژبەری دەوڵەتی ئەسەد پشتیوانی دەکەن. ئەوان لەسەر ئەو باوەڕەن کە رێژیمی ئەسەد بێداهاتوویە و لە ماوەیەکی نزیکدا دەڕوخێ؛ بەو پێیە لە سەرکەوتنی گروپەکانی نەیاری ئەسەد و هاوپەیمانانی خۆیان، پوانی گرینگ بۆ دەستەبەربوونی ئامانجە سیاسییەکانی خۆیان لەو ناوچە دەبینن. لە بەرامبەردا، ئێران و هاوپەیمانەکانی، سوریە وەکوو هاوپەیمانی ستراتێژیکی خۆیاندەبینن و لە چوارچێوەی بەرژەوەندی حکومەتی کۆماری ئیسلامی و سیستمی هاوسەنگی هێز بە هەموو شێوەیەک دەیپارێزن.تەرخانکردنی پێگەیەکی نیزامی بۆ راهێنانی هێزەکانی ئەرتەشی ئازادی سوریە لە لایان عەرەبستان، و هەروەها بڕیاری دامەزراندنی هێزێکی هاوبەشی \"شووڕای هاوکاری کەنداوی فارس\" بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەی ئێران، بەشێک لە هەوڵەکانی ریاز بۆ سەرکوتی هێژمۆنی ئیسلامی سیاسی شیعە بە رێبەری کۆماری ئیسلامی، لە ناوچە و بەتایبەتی لە سوریەیە.
سوریە تەنیا خاڵی ناکۆکی نێوان ئەو دوو وڵاتە نییە؛ ریاز، کۆماری ئیسلامی بە دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی یەمەن و پشتیوانی لە \"شیعەکانی حوسی\" تۆمەتبار دەکا؛ کە رۆژی ٢١ی سێپتامبر، سەنعا، پێتەختی ئەو وڵاتەیان داگیر کرد.
لە بەیاننامەیەکدا کە عەرەبستان و پێنج دەوڵەتی عەرەبی لێواری کەنداوی فارس، لە کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی خۆیان سەبارەت بە بارودۆخی یەمەن بڵاویان کردەوە، دەستدرێژی دەرەکی کۆماری ئیسلامییان بە تووندترین شێوە مەحکوم کرد و رایانگەیاند کە چیتر \"بێدەنگ نابن\". \"عەبدوڵلا ئەلعەسکەر\"، سەرۆکی کۆمیتەی پێوەندییەکانی دەرەوەی مەجلیسی شوڕای عەرەبستان هۆشداری دا کە\" حوسیەکانی یەمەن، تاڵبانێکی دیکەن. ناکرێ سەنعا بدەینە دەست حوسییەکان و ئێرانییەکان. پێویستە گوشاری نێونەتەوەیی بخەینە سەر ئێران. ئێران پێی لە بەڕەی خۆی زۆر زیاتر راکێشاوە. پێویستە پێشی پێ بگیردرێ\".
لە لایەکی دیکە، ئێران جێگیربوونی سەربازانی سعودی لە بەحرەین بە \"زێدەخوازی وەهابییەکان\" پێناسە دەکا. بەحەرەین لە سەرەتای ساڵی ٢٠١١ و لە درێژەی ناڕەزایەتیەکانی بەهاری عەرەبی و داواکاری بۆ ئەنجامدانی رێفۆڕمی سیاسی تووشی قەیرانی سیاسی بوو. لە درێژەی ئەو ناڕەزایەتیانە و بەشداری کردنی روحانیانی شیعە، ئەو ناڕەزایەتیانە لایەنی مەزهەبی و فێرقەییان بەخۆوە گرت و دەوڵەتی بەحرەین و لایەنگرانی، کۆماری ئیسلامییان بە هەوڵدان بۆ دامەزراندنی حکومەتێکی شیعە لەو وڵاتە تۆمەتبار کرد. عەرەبستان رووبەڕووی ئەو هەوڵانە بووە و بە پاراستنی ناوەندە گرینگەکانی حکومەتی بەحرەین، دەستی ئەو وڵاتەی ئاوەڵا کرد تا دەنگی ناڕەزایەتییەکان کپ بکا.
لە عێراقیش، ئەو دوو وڵاتە لە بەرەی تەواو دژ بە یەک دان. عەرەبستان لە کەوتنی عێراق بۆ بەرەی شیعە و گرێدانی هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئێران بەردەوام ناڕازی بووە؛ و تێکۆشاوە لە رێگای بەهێزکردن و پشتگیری کردنی لایەنە سوننییەکان بەرەنگاری سیاسەتەکانی ئێران بێتەوە. ناڕەزایەتیە جەماوەرییەکانی لایەنەکانی سوننی و گەشەسەندنی داعش، رەنگە دیارترین نیشانەکانی شەڕی ساردی ئەو دوو وڵاتە لە سەر خاکی عێراق بێ. جگە لەوە عەرەبستان بەردەوام لە ئەهرۆمی ئابووری و بەتایبەت هەڵکشان و داکشانی نرخی نەوت بۆ گوشار خستنەسەر ئێران کەڵکی وەرگرتووە و لە رێگای هاوپەیمانێتی لەمێژینەی لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوایی و بەتایبەت ئەمریکا لەسەر رەوتی وتووێژە ناوکییەکان و سەدکردنی رێگای دەستوێڕاگەیشتنی ئێران بە چەکی ئەتۆمی کاریگەری داناوە.
ئەو دوو وڵاتە هێمای دوو گوتاری جیاواز و وێکچوو لە ئیسلامی سیاسین. هەر دوو وڵات ساختاری دەسەڵاتی هاوشێوەیان هەیە و لە کەمترینئاستدا نوێنەرایەتی زۆرینەی خەڵکەکەیان دەکەن. بەو پێیە سیاسەتی دەرەکی و ناوچەیییان سەرچاوەگرتووە لە ئیرادە و گوتاری زاڵی ئەو کۆمەڵگایانە نییە. شێوەی روانین و شەڕی ساردی ئەو دوو وڵاتە، لەگەڵ چاشنی هەڵەکانی رۆژئاوا دۆخێکی ئاڵۆزی وەهای خوڵقاندووە کە بۆ داعش و داعشییەکان نەبێ، بۆ کەسی دیکە ناتوانێ دڵخواز بێ.هەر ئەو هۆکارەشە کە کۆمەڵگای مەدەنی وڵاتانی تێوەگلاو لە شەڕ، و کۆمەڵگای جیهانی بەرپرسیار دەکا تا هەوڵەکانیان بۆ سەرکوتکردنی هێژمۆنی سیاسی-ئابووری ئەو دوو لایەنە چڕتر بکەنەوە.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لەمەڕ ناوەرۆکەکەی بەرپرسیار نییە.
