شنۆ دەڕوازەی راسان، دوپات بوونەوەی شۆڕشی ٤٧-٤٦ یان بازدان بۆ داهاتوو - بەشی یەکەم
21:49 - 9 پووشپەڕ 2716
Unknown Author
رێباز کوردۆ
ئەگەر ئاوڕێكی كورت بدەینەوە لە شۆڕشی ٤٧-٤٦ و هۆیەكانی سەرهەڵدانی ئەو شۆڕشە چەكدارای شۆڕشگێڕانەیە و كۆنتێكستی زەمانی و مەكانی و چۆنیەتی سەرهەڵدانی شی كەینەوە بە هەندێک ئەنجام دەگەین كە بۆ مژاری گوتارەكەمان و پێكگرتنی مەبەستەكانی دوو قۆناغی جیاوازی خەباتی چەكداری پێویستن.
سەرەتا دەبێ بۆ شی كردنەوەی شۆڕشی ٤٧-٤٦ لەو خاڵەوە دەست پێ بكەین كە لە پاش شەهیدكرانی كۆماری ساوای كوردستان و رێبەرەكانی حیزبی دیموكرات ، كادر و ئەندامە باڵا و هەرە باشەكانی حیزب كەوتنە بەر شاڵاوی گرتن و دەسگیركران لە لایەن ڕژێمی داگیركەری پەهلەوی و هەندێكیشیان لە دار دران. پاش كودتای ئەمپریالیسم لە دژی دەوڵەتی نیشتمانی موسەدیق و خیانەتی حیزبی تودە بە ئێران و گەلی ئێران و پشتیوانی نەكردن لە دەوڵەتی موسەدیق بە هۆی خوێندنەوەی هەڵەیان بۆ رووداوەكان و بۆ تەفسیری مێژوو، دەوڵەتی چەكمە ڕەقی داپڵۆسێنەری نیزامییەكان هاتە سەركار و ئەو نیسكەی شنە ئازادییەی لە سەردەمی موسەدیق دا هەڵی كردبوو ئەویش نەما و لە پێش هەموانیش دا حیزبی تودە كەوتە بەر پەلامار و زۆربەی ئەندامانی و رێبەرانی گیران و هەڵاتن بۆ دەرەوە و دوو كەرت بوونی تودەییەكان لەوێ ڕا دەستی پێ كرد. تەنانەت شانەكانی تودە لە ئەرتەشیش دا ئاشكرا بوون و لە دار دران. لە كوردستانیش شاڵاوی گرتنی ئەندامان و هەڵسوڕاوانی حیزبی دیموكڕات دەستی پێ كرد و نزیكەی ٢٥٠ ئەندامی سەرەكی حیزب گیران و تێداچوون . لەم ساتە ڕا بوو كە كادرە لاو و ڕۆشنبیرەكانی ئەو كاتی حیزب بڕیاریان دا بپەڕنەوە ئەو دیوی سنورەكانی گەرمێن و كوردستانی عێراق و بەرە بەرە لە ژێر سێبەری تودەش بێنە دەر و خەتی خۆیان لە تودە جیاكەنەوە و سەر سەربەخۆیی لە بڕیاری سیاسی و ستراتیژی سەربەخۆی سیاسی بگرنە بەر.
هەر لە ساتی پەڕینەوەی حیزبی دیموكڕات بۆ كوردستانی عێراق پرژ و بڵاوی لە سیاسەت و ئەندامانی حیزب دا سەری هەڵدا و چالاكی حیزبی تەنیا بە بەیان نامة و چەند كۆبوونەوەی کورت و كۆنفڕانس و كۆنگرەیەكی ناسەركەوتوو بە ناوی كۆنگرەی دوو بەر تەسك كرابوەوە.
پاش سەركەوتنی شۆڕش و كودتای سەربازی عەبدولقاسم لە عێراق و گەڕانەوەی بارزانی لە سۆڤیەت و دەسپێكی قۆناغی نوێی خەباتی سیاسی و چەكداری كوردستانی عێراق بە ڕابەری مەلا مستەفا بارزانی و پاش بە ئاكام نەگەیشتنی دانوستانەكانی بارزانی و دەوڵەتی تازەی عێراق و دەسپێكردنی شەڕ لە نێوانیان دا ئەندامانی حیزبی دیموكڕات بە تەشكیلات و حیزبەوە چوونە خزمەت كردنی شۆڕشی ئەیلول، تەنانەت زۆربەی ئەندامە چالاكەكانی نێوخۆی ڕۆژهەڵاتیش ئاودیو بوون و بە فریا و هانای شۆڕشی ئەیلولەوە چوون.
لەم ساتە ڕا حیزبی دیموكڕات بە كردەوە بوو بە لقێكی پارتی دیموكڕاتی كوردستانی عێراق تەنانەت تەشكیلاتی ناوخۆی كوردستانی ئێران دەستی كرد بە كۆكردنەوەی یارمەتی بۆ شۆڕشی ئەیلول .لەوەش زیاتر حیزبی دیموكرات بە رابەری ئەحمەد تۆفیق رێباز و دروشم و خەباتی خۆی بە گشتی بردە ژێر سێبەری پارتی و شۆڕشی بارزانی و بە كردەوە حیزب هەر بە ناو حیزب بوو و چ شتێكی ئەو تۆی بۆ نەمابوو ،تەواوی بڕیارەكان بە فەرمانی بارزانی دەردەچوون ، تەنانەت حیزب \"دیسان بارزانی\" بۆ شۆڕش دەردەكرد و ڕاپۆڕتی شەڕەكانی شۆڕشی بڵاو دەكردەوە و لە ڕیسالەتی سەرەكی خۆی كە كوردستانی ئێران بوو دور كەوتبوەوە و لە بیری چووبوەوە.
لێرە ڕا دوو بەرەكی و ناكۆكی لە نێوان دوو بۆچوون و دوو قوتابخانەی فكری جیاواز لە حیزبی دێموكرات هاتە پێش. خەتی بارزانی بە سەرۆكایەتی ئەحمەد تۆفیق و خەتی چەپ و شۆڕشگێڕ و پێشكەوتن خواز بە رێبەرایەتی چەند كەس وەک دكتۆر قاسملوو حەمەدەمین سیراجی بەڵام ئەو كاتی دكتۆر قاسملوو بە فەرمانی بازرانی و داوای ئەحمەد تۆفیق لە حیزب دەر كرابوو و لە كوردستانی عێراق نەمابوو و گەڕابوەوە پراگ.
ئەو دوو باڵە لە سیاسەت كردن دا دژی یەک بوون هەر كام نزیک و سەر بە لایەنێكی كوردستانی عێراق بوون، کوتمان كە بەەری ئەحمەد تۆفیق سەر بە بازرانی و لایەنی چەپیش سەر بە جەلالییەكان (جەلال تاڵەبانی) و حیزبی تودە بوون كە هەندێكیان پەڕی بوونەوە بەری سلێمانی و لە ئێران ڕا هەڵاتبوون.
لایەنی بارزانی دژی خباتی چەكداری حیزب بوو بەو بیانویەی كە حیزب ئێستا دەبێ یارمەتی بە شۆڕشی بارزانی بدا و خەبات بۆ باشور بكات و ڕۆژهەڵات لە یەكەمایەتی دا نییە و پاش رزگار بوونی باشور بە ڕێبەرایەتی بارزانی ئەو كات دێین خەبات بۆ ڕۆژهەڵات دەكەین، بەڵام ئەوە بیانوو و پاساو بوو ڕاستیەكەی ئەوە بوو ئەو لایەنەی كە لە ژێر بڕیای بارزانی دابوون نەیان دەتوانی یان نەیان دەهێشت خەباتی چەكداری بكەن لە دژی شا چونكە ئەو كاتی شا لە دژی عێراق یارمەتی دەدا بە بارزانی لە بەرانبەر پێش گرتن بە هاتنەی پێشمەرگەی دێموكڕات و داخستنی سنورەكانی ئێران و ڕۆژهەڵات.
لایەنی دیكە كە شۆڕشگێڕ و چەپ بوون لە ژێر كاریگەری جەلالی و تودە دوو روانگەی جیاواز بەڵام روانگەیەكی هاوبەشیشیان هەبوو.
ڕوانگەی هاوبەشی هەر دوو لا هاتنەدەر لە ژێر چەتری بارزانی و گەڕاندنەوەی سەربەخۆیی سیاسی بۆ حیزب بوو كە بە ڕاستی حەق بەو لایەنە بوو لەم ڕوانگەیەوە.
بەڵام بەرژەوەندی جیاواز: تودەییەكان دەیانكوت دەبێ حیزبی دێموكڕات كاتێ خەباتی چەكداری بكا لە كوردستانی ئێران كە هەر سەر بە تودە بمێنێتەوە و سەربەخۆ نەبێ و لە تودە خەتی سیاسی وەرگرێ و خەباتەكەی زیاتر سەرانسەری بێ تا كوردستان بە تەنیا.
لایەنی دیكە بە پێچەوانە ئامادە نەبوو وەک چۆن لە ژێر سێبەری بارزانی دابێ لە ژێرسێبەری تودەش دابێ و خەباتیشی بە شێوەی چریكی و مائۆیی لە كوردستانی ئێرانی بە دڵ بوو.
ناكۆكیەكان تەقینەوە و بە ڕێبەری چەند شەهیدی وەک موعینیەكان و شەریفزادە و مەلا ئاوارە و قادر شەریف شۆڕشێكی چەكداری چریكی دەستی پێ كرد لە دژی ئێران .
هەلومەرجی حیزب لەو شۆڕشە دا:
بەو شۆڕشە حیزب بە كردوە بوو بە دوو لەت ئەوانەی سەر بە بارزانی بوون چوون لە دەزگای شۆڕش پاڵیان لێ دایەوە و دژایەتی بارزانی و بێ قسەكردنی بارزانیان بە كوفر زانی و ورەی شەڕیشیان نەبوو.
لایەنەكەی دیكەش گەڕانەوەی ناوخۆ وەک دەڵێن خەوی تاریک پەرستانیان زڕاند و هەژدە مانگان خەباتێكی پڕش و بڵاوی چریكی لە چەشنی مائۆییان لە دژی ئێران و شا بەڕێوە برد.
دەتوانین تا ئێرە بڵەین قسەكە بە گشتی ئەوەیە ناكۆكییەكانی نێو حیزبی دێموكڕات لە سەرەتاوە دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكی سیاسی و خەتی سیاسی و زیاتر دەسوەردانی دوو باڵی كوردستانی عێراق واتە پارتی و جەلالی یان یەكێتی نیشتمانی ئێستا.ئەو دەسوەردانە لە شۆڕشی چەكداری پاش ٥٧ و وەستانی خەباتی چەکداری لە ساڵی ٧٥و لەت بوونەكانیش دا دەرکەوت.
هەلومەرجی ناوچە:
عێراق بە سەرۆكایەتی نیزامییەكانی هەڵگری ناسیۆنالیستی عەڕەب و سەر بە سۆڤیەت لە دژی ئێرانی حکومەت سەربازی و هەڵگری ناسیۆنالیزمی فارسی سەر بە ئەمریكا ڕاوەستابوو و ناكۆكی سنوریان هەبوو. ناوچەكە بە گشتی بە سەر دوو خەتی كۆمۆنیزم و سەمایەداری دوو جەمسەری دا دابەش كرابوو و هەر چەشنە جوڵەیەكی دەوڵەتان و حیزبەكانیش دەبا لەو كایە دا با تا شەرعیەتی هەبێ و دانی پێ دا بنرێ و ناوی هەبێ.
شۆڕشی ٤٧-٤٦ كە دەستی پێ كرد هەلومەرج ئەوانە بوون:
1- شۆڕشگێڕان كاتێ بڕیاری شۆڕشیان دا، سنوری كوردستانی عێراق و پشتیوانی بارزانیان لە دەست داو بارزانی سنورەكانی لێ داخستن تا نەگەڕێنەوە باشور و وەک پشتی جەبهە و قووڵایی ستراتژی لە باشور كەڵک وەرنەگرن بۆیە پشتی جبهەیان لە دەست دا.
٢ –حیزب بە هۆی دوو كەرت بوون و نەمانی ڕێبەرایەتی یەكگرتوو و ستراتژی و بەرنامەی گشتی بۆ داهاتوو بە كردەوەبریتی بوو لە تاقمێک ئەندام و واحیدێكی سیاسی نەبوون چۆن هەر تاقمەو و بۆخۆی بڕیاری دەدا. ئەو پڕش و بڵاویە بوو بە هۆی شەهید بوونی شۆڕشگێڕان و داماوبوونی باشور نشینانو پەیوەندیانلەگەڵ یەکتری دا پچڕا ئەو دوو باڵە.
٣ - لە ڕووی ژماری چەک و چۆڵ و شەڕكەر و فەزای شەڕ، هێزەكانی دەوڵەت و هێزی پێشمەرگە هەر جێگای موقایسە كردن نەبوون و دیار بوو ئەوان ناتوانن دەرەقەتی ڕژێمی تا دادان چەكداری شا ببنەوە و لەوەش خراتر حیزب تەشكیلاتی نێوخۆی نەبوو و شۆڕشگێڕان تەنیا بوون و پشتیوانی بە كردەوەی مەدەنی و سیاسی خەڵكی ناوخۆیان نەبوو ئەگەرچی خەڵک بە دڵ حیزبی بوون بەڵام بە كردەوە پێشمەرگە تەنیا بوو.
كۆی ئەو هۆكارانە دەریدەخەن كە شەڕێكی نابەرانبەر بووە و لە ڕۆژی یەكەمدا ئەنجامەكەی دیار بووە ، ئەدی بۆ شۆڕشیان كرد؟
یەک ڕستە وڵام پێم وایە بەسە: شۆڕشگێڕ بوون واتە خاوەن بیری شۆڕشگێڕی. ئەو پێشمەرگە شەهیدانە بۆ ئەوە ڕاپەڕین كە شۆڕشی كوردستانی ئێران نەخنكێ و كپ نەكرێ و مەشغەڵی خەبات هەر گەشاوە بێ و لە هەمبەر زۆر و زۆردای و گوشارو سڕینەوەکانی ڕژێم دا بێ دەنگ نەبن و مەشغەڵی ئەو خەباتە هەر گەشاوە بێ.
لە ڕاستی دا كەسی شۆڕشگێڕ بیر لە ئاكام ناكاتەوە بیر لە ئەرک دەكاتەوە واتە هەست كردن بە هەستیاری قۆناغێكی مێژوویی. بە ئەركی دەزانێ ڕاپەڕێ و دەنگی هەڵبڕێ واتە كەشی بێ دەنگی بتەقێنێ و گۆمەکە بشڵەژێنێ. بۆیە شۆڕشگێڕی ڕاستەقینە بە وتەی دكتور قاسملوو ئەگەر دەیان جار زیندوو ببنەوە و دیسان بزانن مەرگیان لە پێشە دیسان واز ناهێنن چۆن خەبات لە قۆناغێكی مێژوویی دا هەست پێ دەكەن و ناتوانن بێ تەفاوەت بن لە هەمبەری. چۆن هەلەكان لە كیس نادەنئەگەر بە قیمەتی گیانیشیان تەواو بێ.
شۆڕشی ٥٧ و دە ساڵ پاش شۆڕشی ٤٧-٤٦ ئەو ڕاستییەی سەلماند كە ئەو پشتیوانیە جەماوەرییە بۆ حیزب لە كوێ را كۆبوەوە؟ بە دڵنیایی؛ ناسراو بونی حیزب لە نێو كۆمەڵانی خەڵک و كاریگەری شۆڕشی ٤٧-٤٦ و شۆڕشگێڕ نیشان دانی حیزب كە خوێنی داوە بۆ گەل لە بیر و زەینی تک تاكی كوردستان دا مابوەوە. كەواتە شۆڕشی ٤٧-٤٦ بە پێچەوانەی ئەوانەی مادی گەران و تەنیا لە شەڕ دا لایەنی مادی و دەسكەوتی مادی دەخوێننەوە دەبێ بڵەین كە کاریگەری دەروونی زۆری هەبوو. لایەنی دەرونی شەڕ ئێستا تێوریەكی زانستیە لە زانستە سیاسییەكان و باسی كاریگەری دەرونی دەکا لە شەڕەکان دا لە سەر لایەنی بەرامبەركە زۆر جار ئاكامەكان دەگۆڕێ ئەگەر هێزەكانیش بەرانبەر نەبن.شۆڕشی ٤٧-٤٦ رێگە خۆشكەری شۆڕشی ٥٧ كوردستان بوو ؛ئەندامی حیزب و لایەنگری حیزبی زۆر كرد و كوردستانی خاوەن شۆڕش كرد.
كۆتایی شۆڕشی چەكداری پاش ساڵی ٧٥
پاش شەهید بوونی شەهیدان دكتۆر قاسملوو و دكتۆر شەڕەفكەندی و دەرچوونی حیزب لە شار و گوندەكان و دوركەوتنەوەی پێشمەرگە لە نێو كۆمەڵانی خەڵک و گەلەكەی خۆی دواجار لە ساڵی ٧٥ لە سەردەمی سكتێری مامۆستا حەسەن زادە حیزب ئاشبەتاڵی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران ،داگیركەری كوردستان واژۆ كرد. ئەو واژۆ كردنە بە كاریگەری یەک لە لایەنە سەرەكییەكانی دەسوەردان لە كاروباری حیزب(پارتی و یەكێتی) واتە یەكێتی بە حیزب دا سەپا و مامۆستا حەسەن زادە خوێن و مێژوو و خەباتی حیزبی ێموكڕاتی كوردستانی ئێرانی هەرزان فرۆش و تاڵان فرۆش كرد و لە بەردەم خوێنی ڕێبەران و شەهیدان ، پەنجا ساڵ خەباتی حیزبی وەستاند و مچوركێشی پێ دا نەهات وحیزبی دیسان كەمپ نشینی باشور كردەوە وەک سەردەمی پاش كۆماری كوردستان.
ئەو ئاشبەتاڵیە كاریگەری زۆری بووە چ لە سەر حیزب وەک حیزبی پێشڕەوی كۆمەڵانی كوردستانی ئێران و داواكاریی مافە نەتەوەییەكانی گەلی كوردی ئێران ، چ لەسەر كۆمەڵگا و بێ هیوا بوونی خەڵک و تەنیا مانەوەیان لە هەمبەر ڕژێمی داگیركەر و داپلۆسێنەری كۆماری ئیسلامی، چ لە ڕووی ڕوو داركردنی ڕژێم و میلیتاریزە كردنی زیاتری كوردستان و شەهید كردن و لە دار دانی زیاتری خەڵكی كورد و دزین و بە تاڵان بردنی سەمانەكانی ڕۆژهەڵات و ئینكاری شوناسی گەلی كورد كە بۆخۆی دەتوانێ مژاری تێزێكی دكتۆرا بێ. واتە هەڵسەنگاندنی زیانە كۆمەڵایەتییەكانی پاش ئاشبەتاڵی لە رووی كۆمەڵناسی و دەرون ناسی و هەست بە تەحقیركردنی گەلی كورد كە لە حافیزەی مێژوویی دا پەنگی خواردەوە و بێ هیوای کردن لە خەبات. جا ئەو ستاندنەوەی هیوایە ، ئەو بۆشاییە كە دروست بوو دەكرێ بە مێتودی زانستی و ئاكادمی لێک بدرێتەوە، كە بەرهەمی سیاسەتی سازانی مامۆستا حەسەن زادە بوو.
بە ڕاستی سەركردەی سیاسی كورد لەوە ناگات كە هەر بڕیارێكی سیاسی كاریگەریەكی قووڵی كۆمەڵایەتی دەبێ و كۆمەڵگا لە خشتە دەبات ، هەر بە ڕەمەكی بڕیار دەدات بە بێ ئەوەی قۆناغی مێژوویی خوێندبێتەوە و كاریگەری بڕیارەكەی خوێندبێتەوە كە تا كوێ هەتەر دەكات هەڵوێست دەگرێ.
خەسارێكی هەرە گەورەی ئاشبەتاڵی حیزب بە بڕیاری مامۆستا حەسەن زادە و باڵی خۆی، زیاد بوونی دیاردەی بە جاش بوون و بە سیج بوونی كۆمەڵگایە كەئەو خەسارە ڕووی مادی نییە تەنیا ،بەڵكو ڕووی دەرون ناسی هەیە و دەگەڕێتەوە بۆ تەحقیری نەتەوەیەک كە خۆی بە كەم دەزانێ و خۆبەدەستەوەدەر دەبێ.
ئاشبەتاڵ و بۆشایی و سەرهەڵدانی هێزی لاوەكی:
لە ساڵی ٧٥ پاش ئاشبەتاڵی حیزب بە بڕیاری مامۆستا حەسەن زادە و كەمپ نشین كردنی پێشمەرگەی شۆڕشگێر بۆشاییەكی سیاسی و جڤاكی دەركەوت لە كوردستانی ئێران.
ڕێك پاش ئاشبەتاڵ، كۆماری ئیسلامی ئێران لە ژێر گوشاری نێودەوڵەتی ناچاربوو دەرگای بە ڕووی دونیا دا بكاتەوە و ئەو تەریک كەوتنەوەی سەردەمی ڕەفسەنجانی قەرەبوو بكاتەوە كە وەك دەڵێن کۆماری ئیسلامی گوول كرابوو لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و لە ناوخۆش دا ئابورییەكی زەلیل و هەڵاوسانی ٤٩ لەسەدی هەبوو و پێوستی بە مەقبووڵیەتو هاوکاری نێودەوڵەتی هەبوو تا ئابوریەكەی باشتر بكات و تۆزێک پاش سەركوتكارییەكانی سەردەمی ڕەفسەنجانی دۆخێكی كراوە بکاتەوە بە ڕووی خەڵک دا و پێش بە شۆڕشی خەڵک بگرێ چۆن ئابوری لاواز، بێكاری هەڵاوسان و سەركوت فاكتۆڕی ناڕەزایەتی و سەرهەڵدانی جەماوەرین و ئەگەریش لە دەرەوە پشتیوانێک نەبێ ئەوە رێگای ڕووخانی دەوڵتێكی دیکتاتۆڕ خێراتر دەكەن.
رۆژی ٢ی جۆزرەدانی ساڵی٧٦ رفۆرمیستەكان هاتنە سەر كار بە دروشمی ئازادی بەیان، كرانەوەی سیاسی، وتووێژی ژیارەكان و دانوستان لەگەڵ ڕۆژئاوا و بە كردوە كۆماری ئیسلامی چەند هەنگاو لە ناوخۆ و دەرەوە دا پاشەكشەی كرد ئەو شتەی كە شۆڕشی حیزبی دێموكڕات و كوردستان بۆی خەباتی دەكرد واتە پاشەكشەكردن بە ڕژێم لە سەنگەری ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و نزامی دا.
دۆخی ئابوری تا رادەیەک لە چاو هەڵاوسانی ٤٩ لە سەدی پێس باشتر بوو، زانكۆكان كەشێکی نیوە ئازادی سیاسیان تێدا كراوە، رۆژنامەكان تا ڕادەیک بە ئازادی دەیان نوسی و ڕەخنەیان دەگرت وپێگە سەربازی و مەقەڕەكانی نیزامی و پاسگاکان لە شار و گوندەكانی كوردستان كۆ كرانەوە.
لەو دۆخە دا داواكاری كوردی ئێران لە چوارچێوەی مەدەنی دا هاتنە ئاراوە چونكە خەباتی گەل بۆ ماف بە پێچەوانەی ئاشبەتاڵی سەرکردایەتی ئەو كاتیحیزبی دیموكڕات هەر لە جێگای خۆی مابوو و خەڵک چاوەڕێی دەرفەتێک بوون بۆ خەباتێکی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی. نێونەرانی كورد لە پاڕڵمان فڕاكسیۆنی كورد و بەرەی یەكگرتووی كورددیان پێك هێنا.
لەو دۆخە تا ڕادەیەک كراوەیە دا كە ئامادەی چەشنێكی دیكەی خەبات بوو وخەباتی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و داواکردنی ئەو مافانە هاسانتر كرابوەوە لە كوردستان چۆن پاسگا سەربازییەکانی ڕژێمیش هەڵگیرابوون لە شار و گوندەکان و کەشی تەواو ئەمنی و سەربازی نەمابوو، حیزبی دێموكڕات لە مەیدان نەبوو ئەو دۆخە بقۆزێتەوە و داواكانی كورد و خەڵكی كوردستان ئۆرگانیزە بكا و سەنگەری زیاتریش بە ڕژێم چۆل بكا.بەڵام كۆمەڵگا پێوستی بە گوتاری سیاسی و نەتەوەیی خۆی و بەردەوامی خەبات هەبوو چۆن كۆمەڵگا بێ گوتاری سیاسی و خەبات نابێ تەنانەت ئەگەر حیزبی پێشڕەویش نەبێ و ئۆرگانیزەی بكات. باشە چی ڕووی دا؟
لە نەبوونی حیزبی دێموكڕات دا مەیدان چۆل بوو و دوو لایەن وەک هێزێكی لاوەكی سەریان هەڵدا، واتە بە هۆی بۆشایی حیزب و نەبوونی لە مەیدان ئەوانە لەو كەشە تازەیە دا سەریان هەڵدا:
١-رفۆرمیستە كوردەكانی ناو دەوڵەت
٢-پارتی پژاک (پارتی ژیانی ئازادی کوردستان) لقی پەكەكە بۆ ڕۆژهەڵات
ئەو دوو لایەنە ئەگەر چی بەرنامە و پرۆگرامیان یەک نییە و ئامانجیشیان یەک نییە بەڵام لە ئامانجێک دا یەک دەگرنەوە چۆل كردنی مەبدان بە حیزبی دیموكڕاتی کوردستانی ئێران و هەوڵ دان بۆ ئاراستە كردنی داواكانی گەلی كوردی ڕۆژهەڵات بۆ كاناڵی سیاسی خۆیان و شەرعیەت دان بە خۆیان .
رفۆرمیستەكان دان بە ڕژێمی كوماری ئیسلامی ئێران و شەرعیەتەكەی دێنن و مێژووی نكۆڵی و سڕینەوەی گەلی كورد بە دەستی كۆماری ئیسلامی ئێران لە چوارچێوەی پاراستنی ئەمنیەتی كوردستان و یەکپارچەیی خاکی ئێران دا پاساو دەدەن و لایەنگری لە دەستوری ئێرانی ئیسلامی و بڕگەكانی ١٥ و ١٩ی دەكەن كە تەواوی مافەكانی گەلی كورد لە زمانی كوردی تا پۆلی سەرەتایی دادەبەزینێ، ئەویش نەک وک زمانی و خوێندن بەڵكو وەک زمانی ئیختیاری و دوو واحیدی دەرسی لە خوێندنگەكان دا.
رفۆرم خوازی كوردو روانینی بۆ پرسی كورد:
ریفۆرم خوازان كە پاش هاتنەسەركاریدەوڵەتی ئیسلاحات و كرانەوەی مەدەنی و سیاسی بەڕووی نەتەوەی باڵا دەست و تا رادەیەکیش نەتەوە بن دەستەکان و پێک هێنانی فڕاكسیۆنی كوردان لە پاڕڵمان سەرخۆش لە سەركەوتن بوون كە پاش كۆتایی خەباتی چەكداری ئەوە ئەوانن كە نوێنەری كوردانن و لە تاران بە شێوازێكی ئاشتی خوازانە و رفۆم خوازانە نەک شۆڕشگێرانە مافەكانی گەلی كورد داوا دەکەن و وەدی دێنن. بەڵام رفۆرم خوازەكان بە هۆی ئانتۆلۆژی بیروباوەڕیان لە ئاست كێشەی كورد ناتوانن ئەو ئەركە وە دی بێنن و ئەو رۆڵە بگێڕن و تەنانەت ڕژێم نە ئەو كاتی و ئە ئێستاش بە نوێنەری كورد داینەنان تا مافی كوردیان ڕادەست كات.
لە باوەڕی رفۆرم خوازانی كورد دا كێشەی كوردی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كێشەی نەتەوەیی نییە وەک ئەوەی كە حیزبی دێموكڕات و ئەحزابی دیكەش بە كێشەی نەتەوەیی دەزانن.تەنانەت كۆماری ئیسلامی ئێران داگیرکەری کوردستان کێشەی کورد بە كێشەیەکی نەتەوەیی ناسیوە بۆیە هەوڵی شکست پێ هێنان و سەركوتی داوە و خاکی کوردستانی بە هێزی سەربازی داگیر کردوە و مافەکانی کوردی زەوت کردوە.
رفۆرم خوارەكان دەڵێن كێشەی كورد لە ئێران كێشەی هەڵاوردنە كە لە روانگەی سیاسییەوە سەری هەڵداوە و ئەگەر دەوڵەتی رفۆرم خواز بێتە سەر كار و روانینی هەڵاواردنانەی بۆ كوردستان و ناوچە سوونە مەزهەبەكان لابەرێ كوردستان گەشە دەكا و کێشەکە تەواو دەبێ.
ئەو روانگە هەڵەیە و چەوت بوونی بنەمای مەعریفەی ئەوان بۆ كێشەی كورد و پرۆبلەمی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەرکەوتوە ، لە راستی دا كێشەی كورد لە ڕۆژهەڵات دەگەڕێتەوە بۆ كێشەی نەتەوەیی نەک كێشەیەكی سیاسی رووت ، كورد لە ڕۆژهەڵات بە درێژایی مێژوو خاكەكەی داگیر كراوە و وەک كۆیلە و نەتەوەی بن دەست سەیری كراوە و چەوساوەتەوە و لە مافەكانی خۆی وەک نەتەوە بێ بەش كراوە. ئەوەی رفۆرم خوازان دەیڵێن دابەزاندنی كێشەی نەتەوەیی بۆ كێشەی سیاسی و بیرو باوەڕی جناح و بەرەی سیاسییە. ئەوان دەبێ بەو ڕاستییە گەیشتبێتن بە هاتنە سەركاری دوو دەوڵەتی رفۆرم خوازی خاتەمی و روحانی هیچ گۆڕانێک لە روانینیان بۆ كێشەی كوردستان پێش نەهات و كوردستان هەروا ئەمنی و میلیتاریزە مایەوە، ئەگەر كێشەكە سیاسی باو و تەنیا روانینی هەڵاواردنانە بوایە هۆیەکانی كێشەی كوردستان ،دەبوایە رفۆرم خوازە دەسەڵات بە دەستەکانی ئێران بە روانینی خۆیان كێشەی كوردیان چارەسەر كردبا و کوردستان ئێستا لە گەشە دابا بەڵام وا نییە، چۆن سوڕەتی مەسەلەکە زراپ تێگەیشتوون.
بە كورتی دەبێ بڵەین بە نەمانی هەڵاواردنی سیاسی و تەنانەت بەشداری سیاسی كوردەكان لە دەوڵەت دا دیسانیش كێشەی كورد چارەسەر ناكرێ وەكی رفۆرم خوازەكان دەیڵێن چونكە كێشەی كورد كێشەی نەتەوەییە و تا مافی نەتەوەیی دابین نەكرێ كێشەكە دەمێنێتەوە.
رفۆرم خوازەكان لە ناسین و دیاری كردنی پرۆبلەمی كورد بە هەڵە دا چوونە یان باوەڕیان پێی نییە ، بە زمانێكی دیكە خراپ لە كێشەکە حاڵی بونە.
رفۆرم خوازەكان باوەڕیان بە هەڵبژاردن لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا هەیە و دەڵێن بە هەڵبژاردنی نێونەرانی خەڵک كە رفۆرم خوازەکانن دەكرێ بەشێک لە مافەكانی گەلی كورد لە پاڕڵمان بە ئاشتی وەرگیرێ.
ئەو روانینەش بە هۆی تێنەگەیشتنی مەعریفانەی ئەوان لە كێشەی كورد و كوردستان بە هەڵە دەرچوو.
سەرەتا دەبێ بڵەین كە لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا هەڵبژاردنی ئازاد نییە و سیستەمی چاوەدێری كردن و هەڵسەنگاندنی شیاویەتی ( شورای نگهبان) ئەوانەی كە شیاون بە پێوەرەكانی حکومەت لە پاڵوێنەی بیری ئیسلامی شێعەی ویلایەتی فەقیهی دا دەیان پاڵێوێ . بۆیە تا ئێستا لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران نوێنەری ڕاستەوخۆ و ڕاستەقینەی خەڵک دیاری نەكراوە . ئەوە خەڵک نین نوێنەری خۆیان دیاری دەكەن بەڵكو ئەوە رژێمە نوێنەری خۆی دەخاتە بەر دەنگدان و خەڵک دەنگ بە پاڵێوراوانی ڕژێم دەدات.
داواكردنی مافەكانی دێموكراتیكی نەتەوەی كورد لە پاڕڵمان شتێكی باشە و خەباتی پاڕڵمانی بە هەژمار دێت بەڵام لە پاڕڵمانێک دا كە بە دەنگی ڕاستەوخۆی ئازادانەی خەڵک نوێنەر هەڵبژێردرابێو خەڵک بۆخۆیان نوێنەری خۆیان دیاری كەن لە رێگای ئەحزابی سیاسی ئەوە دەکرێ. لە راستی دا لە کۆمەڵگای دێموکرات و ئازاد دا داواكانی گشتی خەڵک لە رێگای ئەحزابەوە لە پاڕڵمان دەكرێنە سیاسەت و بڕیاری سیاسی.
لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا ئەو دەرفەتە بە هۆی زاتی نیزام نە بۆ كورد و نە بۆ هیچ نەتەوەەیكی دیكە نالوێ ، بۆیە رفۆرم خوازن چۆن نوێنەری ڕاستەقینەی گەلی كورد نینو كورد بە خواستی خۆی ئەوانی دانەناوە بۆ پاڕڵمان بەڵكو بە ناچاری ولە نەبوونی نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان و بۆ پێش گرتن بە هاتنەسەركاری بناژۆخوازەكان و بەو عەقلیەتە كە لە نێوان خراپ و خراپتر خراپەكە هەڵدەبژێرین چوونەتە نێو پاڕڵمان، ئەوان ناتوانن داوای مافە نەتەوەییەكانی کورد بكەن چونكە لە گوفتمانی دەسەڵات داران و رفۆرم خوازان دا كێشەیەک بە ناوی كێشەی نەتەوەی بوونی نییە و داواشی ناكەن .
رفۆرم خوازان بۆیان دەركەوت كە هیچ كام لە دەوڵەتە رفۆرمیستەكان بە پێچەوانەی بەڵێنییەكانی خۆیان كە لە چوارچێوەی یاسای ئێران دابوو و بە گەلی كوردیان دابوو، هیچیان بۆ كوردستان نەكرد، تەنانەت مافەكانی نێو یاسای كۆماری ئیسلامی ئێرانیشیان نەدا و بە كردەوە درۆیان كرد.
بۆیە دەبێ تا ئێستا رفۆرم خوازانی كورد لەوە گەیشتبێتن كە ئەوان نە نوێنەری ڕاستەقینەی گەلی كوردن لە ئێران نە كۆماری ئیسلامیش بە نوێنەری كوردانیان دادەنێ و نە ئەساسەن رفۆرم خوازی باڵادەست باوەڕی بە كێشەی كورد و ئاوەدانی كوردستان هەیە. دوایین جاریش ڕاستییەكە چاكتر دەركەوت کاتێ تەواوی كەسە ناسراوەكانی رفۆرم خوازی كورد بۆ پاڕڵمانی ساڵی ٩٤ ڕەت كرانەوە ئەوە پێشانی دا كە كۆماری ئیسلامی ئێران باوەڕی بە ئەوانیش نییە.
پارتی ژیای ئازادی كوردستان: پژاک
پاش نەمانی خەباتی چەكداری حیزبی دێموكڕات بە گشتی و ئەحزابی دیكە بە گشتی، پارتی ژیانی ئازادی كورد پژاک لە لایەن پەكەكەوە وەک لقی ڕۆژهەڵاتی ئەو پارتە دامەزرا بە بێ ئەوەی کە هەڵقوڵاوی هەناوی کۆمەڵانی خەڵک بێ و شەرعیەتی خۆی لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی وەرگرتبێ، تا بۆشایی نەمانی حیزبی دێموكڕات و ئەحزابی دیكە پڕ بكاتەوە و ڕۆژهەڵات ببێتە مەیدانی ئەندێشەی پەكەكەیی.
حیزبی دێموکرات لە هەناوی کۆمەڵگا دا سەری هەڵدا و لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی دا لە لایەن روناکبیرانی ڕۆژهەڵات دامەزرا تا وڵامی داوا رەواکانی گەلی کورد بداتەوە بۆ قۆناغێکی تایبەتی مێژوویی کە پاش روخانی فاشیسم و نازیسم وهەستانەوی گەلانی جیهان بۆ دیاری کردنی چارەنووسی خۆیان بوو، و بەرز بوونەوەی شعوری سیاسی کورد لە ئێران هاوکات بوو لەگەڵ ئەو قۆناغەی مێژوو و داگیرکرانی ئێران لە باکور و باشورەوە لە لایەن زلهێزەکان. لەو رەوشە دا حیزبی دێموکرات دامەزرا کە وڵامدەری مافە نەتەوەییەکانی کوردلەو قۆناغە دا بێت.
بەڵام پژاک لە هەناوی کۆمەڵانی خەڵک و لە بەستێنەکی مێژوویی ڕۆژهەڵات دا دانەمەزراوە تا وڵامدەری داواکانی ڕۆژهەڵات بێت بەڵکوو لە دەرەوەی ئیرادەی خەڵکی ڕۆژهەڵات و لە لایەن پەکەکەوە بۆ ئەو پارچەیەی کوردستان دامەزرا.
لە كاتی سەرهەڵدانی پژاک و دانانی لە لایەن پەكەكەوە ئەو پارتە كێشەی كوردستانی ئێرانی بە پێچەوانەی مێژووی كوردستانی ئێران تەفسیر كرد.
خوێندنەوەی پەكەكە بۆ كێشەی نەتەوەیی كورد خوێندنەوەیەكە كە تا ئێستا دەگمەن و نامۆیە لەگەڵ مێژووی گەلی كورد و ئەو نەهامەتیانەی بەسەر گەلی كورد دا هاتوونه.
پەكەكە كێشەی جیهان بە گشتی و كورد بە تایبەتی لە هەبوونی سیستەمی سەرمایەداری دەوڵەتی دا دەزانێ كە زاڵە بەسەر سیستەمی ئابوری وسیاسی و سەربازی نێودەوڵەتی، و تا ئەو سیستەمە چەوسێنەرە كە دەوڵەت- نەتەوەی وەک واحیدی بچوك بچوك دامەزراند بۆ تاڵان كردنی سامانی گەلان و زاڵ بوون بەسەریان دا و تا کاتێ ئەو سیستمە بمێنێ كێشەی مرۆڤایەتی چارەسەر ناكرێ. ئەو بیرۆكەیە بیرۆكەیەكی چەپی كلاسیكی ماركسیزمە كە پەكەكەش وەكو حیزبە سیاسییەكانی دیكەی باشور و ڕۆژهەڵات بەرزی كردەوە، بەڵام ئەو بیرۆكەیە لە نێو پەكەكە دا گۆڕانی بەسر دا هات و بوو بە سۆسیال ئانارشی .
لە سۆسیال ئانارشی پەكەكە دا كە خۆی لە شێوەی حوکمرانی كۆنفدڕالیسمی دێموكڕاتیک دا دەبینێتەوە كێشەی خاک و نەتەوە وەک واقعێكی مێژوویی كە رویان داوە و هەیە، نكۆڵی لێ دەكرێ و بە خوێندنەوەیەكی تەقسیری ڕادیكاڵی لە مێژووی كەونارا بە نیازی دانانی سیستەمێكی جیهانی و ناوچەیی بۆ مرۆڤایەتیە بە بێ سنوری وڵاتان و بە نیازە سیستەمی ویستیفالی جیهانی هەڵوەشێنێ کە لە ساڵی ١٦٤٨وە سیستەمی دەوڵەت – نەتەوەی دامەزراند.
پژراک لە سەرەتاوە ئەركەكەی ئەوە بوو لە مەیدانی چۆل كراوی خەباتی ڕۆژهەڵات هێزی مرۆیی هەڵێنجێ و هێز كۆكاتەوە بۆ وەدی هێنانی ئەو ئارمانجە ولە شوێنی وەدی هێنانی ئەو سیستەمە خەیاڵییە كە خاڵی دەسپێكەكەی باكوری كوردستانە بە كوشتنیان بدات.
تا ئێستا هەم پەكەكە و هەم پژاک لەو هەموە ئەندامەی كە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە كۆیان كردونەتەوە و ڕێكیان خستون بۆ ئارمانجەكانی كوردی ئێران دەكاریان نەهێناون و بەربەرەكانێی كۆماری ئیسلامی ئێرانی پێ نەكردون بەڵكو تەنیا لە باكوری كوردستان و توركیا بە شەڕی داون.
من بەو كردەوەیە دەڵێم ئەمپریالیسمی ناوخۆیی كە هێز و سامان و ئیمكاناتی پارچەیەكی كوردستان یان سێ پارچەی كوردستان دەخاتە بەر خزمەتی پارچەیەک و لەوێ خەرجی دەکات بە بێ ئەوەی كێشەی پارچەكانی دیكە ببینێ.
پەكەكە لە سەرەتاوە بە پێچەوانەی دروشمی خۆی كە بۆ سەركەوتن و خەبات یارمەتی وەرناگرێ لە دەوڵەتانی ناوچە، هەر زۆر زوو لەگەڵ دەوڵەتی بەعسی سوریا و كۆماری ئیسلامی ئێران بووە دۆست و هاوپەیمان و لە سوریا پێشی بە سەرهەڵدانی شۆڕشی ڕۆژئاوا گرت و زۆبەی شۆڕشگێڕانی کوردی ڕۆژئاڤای سەركوت كرد و خەباتی لەو پارچەیە كپ كرد تا حافز ئەسەد و پارتی بەعس لە هەمبەر توركیا دا یارمەتی و پشتی جیهەی پێ بدەن.
لە ڕۆژهەڵاتیش بە هەمان شێوە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران رێككەوت و لە سنورەكانی ئێران و عێراق و توركیا بۆ زەبر دان لە دەوڵەتی توركیاكەڵكی وەرگرت و بە ئیزنی ئێران لە سنورەکانی ئێران کەڵکی وەرگرت لە بەرانبەرڕێگە نەدان بە هاتنە ژوورەوەی حیزبەكانی ڕۆژهەڵات لە باشورەوە بۆ ئێران و بە كردەوە بوو بە سنورپارێزی كۆماری ئیسلامی ئێران.
ئەو لقەی پەکەکە لە ڕۆژهەڵات بۆ ئەوە داندرا هێزی رۆشنبیر و خوێندكار و شۆڕشگێڕ لەو پارچەیە ڕا بكشێتە نێو خەباتی خۆی لە باكور و پێش بە تەقینەوەی هەستی شۆڕشگێڕی خەڵكی ڕۆژهەڵات لە نێوخۆ بگرێ و ئەو هێزە بیا لە توركیا خاڵی كات. لە ڕاستی دا ڕۆڵی كاتالیزۆری گێڕاوە و ڕۆژهەڵاتی لە تەقینەوەی بوركان خاڵی كردوە.
دەتوانین بڵەین پەكەكە و لقەكەی ڕۆژهەڵاتی دەوری زۆریان بووە لە بۆشایی نەمانی خەباتی چەكداری حیزبە رۆژهەڵاتییەكان بۆ چەقبەستوو ڕاگرتنی ڕۆژهەڵات ، چونكە یەكجاریش پەكەكە لە دژی داگیركاری كۆماری ئیسلامی ئێران دەنگی هەڵنەبڕیوە و بەردەوام باس لە نەبوونی مافی كوردان دەكا لە توركیا بە بێ ئەوەی بڵی بەشی زۆری چەوسانەوەی كوردان لە ناوچە و پیلانەکان لە دژی نەتەوەی کورد چ لە باشور و چ لە باكور و چ ڕۆژهەڵات هۆیەكەی سەری مارەكە واتە كۆماری ئیسلامی ئێرانە.
شنۆ درەوازەی ڕاسان و خەباتی چەكداری نوێی حیزبی دێموکرات
نەورۆزی ساڵی ٩٥ حیزبی دیموكڕاتی كوردستانی ئێران بڕیاری خەباتێكی نوێ بۆ گرێ دانەوەی خەباتی شار و شاخی دا كە كاكڵەكەی گەڕانەوەی پێشمەرگەی كوردستان بە چەكەوە بۆ كوردستان و ئامادەبوون لە نێو نیشتمان و پەیوەندی گرتن بە خەڵكی كوردستانو چالاک كردنەوەی تەشكیلات و رێک پێک كردنی خەباتی نێو شار و خەباتی مەدەنی و بەخشینی خوێنی تازە بە دەمارەكانی جوڵەی ڕۆژهەڵاتە.
ئەو بڕیارە ئەگەر چی زۆر درەنگ درا پاش یست ساڵ وەستانی خەباتی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران بەڵام بە جێ و دروست و حیسابی بوو.
لە ڕاستی دا فەلسەفەی دامەزرانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران لە سەرەتاوە چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەیی كورد لە ئێران بە شێوازی ئاشتی خوازانە و خەبات بۆ ئەو ئارمانجە بوو، بۆ ئەو ئارمانجەش كۆمارێكی ئەگەر چی ساوا بەلام درەوشاوەی لە مێژووی كورد و كوردستان دا دامەزراند، پاش ڕووخانی كۆماری ساواش ڕێگای خەباتی سیاسی بەر نەداوە ئەگەر بە ٢٠٠ ئەندامیش بووبێ .
كاكڵی مێتودی خەباتی حیزبی دێموكڕات خەباتی بەردەوامە ئەگەر بە چەند تاكە كەسیش بووبێ . وەلانانی خەبات و شانە خاڵی كردن لەو ئەركە كە بونیاتی فەلسەفەی دامەزراندنی حیزبە بە لادان ناسراوە . بۆیەشە پاش ڕووخانی كۆماری كوردستان و پەرتەوازەی گەرمێن بوون بە كەمترین ئیمكانات و شانەی رێكخستن و پێشمەرگە ئەو خەباتەی چۆل نەكرد، تا گەیشتە شۆڕشی گەلانی ئێران و هێرشی دڕندانەی ڕژێمی دژە گەلی و دژە مرۆیی ئیسلامی و بە ناچاری چەكی بەسەر دا سەپا و بۆ بەرگری كردن لە شوناس و مانی خۆی چەكی بەرگری هەڵگرت .دەنا لە بیرۆكەی حیزبی دێموكڕات دا لە نێوان ئامانج و گەیشتن بە ئامانج و ئامرازی گەیشتن بە ئامانج پەیوەندیەكی دیالكتیک هەیە كە چۆن ئامانجی ئێمە رزگاری و ئازادی و مافی كۆمەڵێک مرۆڤ بە ناوی نەتەوەی كوردە ئامانجێكی پیرۆزە كە ئازادی مرۆڤە ، رێگای گەیشتن بەو ئامانجە و ئامرازی گەیشتنیش دەبێ ڕەوا و مەشروع و مرۆیی بن چونكە ئامانجەكە مرۆییە، هەر بۆیەشە چەک و كوشتن و شەڕ و تیرۆر و رەشەکوژی هیچ جێگایەكیان لە ئەندێشەی خەباتی حیزبی دێموكڕات دا نییە و داوای چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كوردی كردوە. بەڵام ئەوە دوژمنانن كە هێرشیان كردوەتە سەر كورد و كوردیان كوشتووە و كورد و حیزبی دێموكڕاتیش بە ناچاری چەكی بەرگریان لەشان كردوە.چەكی بەرگری لە خاک و وڵات و نەتەوەی كورد لە هەمبەر داگیركاری و هێرشی دوژمن.
لە ڕاستی دا ئەو بۆشاییە كە بیست ساڵی خایاند هۆكاری زۆری هەیە كە لێرە دا مەجالی شی كردنەوەی نییە و ئەوانەی دەستیان هەبوە لەو دووكردنەوەی هێزی پێشمەرگەو بە بێبەش كردنی كوردستان لە هێزی ڕاستەقینەی خۆی كە پێشمەرگەیەدەبێ بۆ مێژوو ڕونی كەنەوە . چۆن نەهامەتییەكانی ئەو بیست ساڵە و نەقۆزتنەوەی زۆر هەلی ڕەخساوی خەبات بەشێكی لە ئەستۆی ئەوانە.
چۆل كردنی مەیدانی خەبات و دوركردنەوەی پێشمەرگە لە خاكی خۆی هیچ پاساوێک هەڵناگرێ چۆن پێشمەرگە هێزی شۆڕشگێڕە و شۆڕشگێڕانیش قەت بیر لە ئاكام ناكەنەوە بیر لە ئەركی بەردەوامی خەبات دەكەنەوە. زاتی شۆڕشگێڕ ئەوەیە.
ئێستا ئەو قۆناغەی نوێی خەبات كە حیزبی دێموكڕات دەستی پێ كردوە كۆمەڵێک نەیار و دژبەری هەیە لە ناوخۆ دا كە بە هۆی بەرژەوندی جناحی خۆیان دژی جوڵەی پێشمەرگە دەوەستنەوە. لێرە دا ئەو لایەنانە و ئامانجەكانیان شی دەكەینەوە.
١- رفۆرم خوازانی كوردستانی ئێران:
رفۆرم خوازان وەک باسمان كرد لەسەرەوە، لە بۆشایی نەبوونی خەباتی چەكداری و نەبوونی حیزبەكان لە گۆڕەپانی ڕۆژهەڵات سەریان هەڵدا و زۆریان هەوڵ دا وەک نوێنەری كوردی رۆژهەڵات لە تاران دانیان پێ دابنێن و ببنە بەردەنگی ناوەند و دەسەڵات. تەنانەت هەوڵی دامەزراندنی حیزبێكی سیاسیان دا كە كۆماری ئیسلامی رێگەی پێ نەدان و بەناچاری بەرەیەكیان كردەوە بە ناوی بەرەی یەكگرتووی كورد كە تەواوی بیرو بۆچوونە رفۆرم و مەدەنیەكانی كوردستانی ئێران لە خۆیان دا كۆ بكەنەوە ولەگەڵ دەوڵەت بكەونە دانوستان لە سەردەمی دەوڵەتی رفۆرمیستی خاتەمی دا لە ناو پارلمانیش دا فڕاكسیۆنی نوێنەرانی كوردیان پێک هێنا.
بێجگە لەوەی كە نابێ لێرە دا بڵەین ئەو هەوڵە هەوڵێكی خراپ و نیازێكی خراپ بوو دەبێ ئامانجەكان و دەسكەوتەكانی ئەو ئەزمونە شی كەینەوە:
وتمان كە رفۆرم خوازەكان باوەڕیان بە كێشەیەک بە ناوی كێشەی نەتەوەیی كورد نییە بەڵكو بە كێشەی سیاسی و هەڵاوادرن و سیاسەتی چەوتی ناوەندی دەناسێنن كە ئەگەر دێموكڕاسی لە ئێران حاكم بێ كورد كێشەی نامنێنێ و وتمان ئەوە سەرەتای هەڵە و بە لارێ چوونیانە، چۆن ئەگەر دەوڵەتێكی لیبڕاڵ دێموكڕاتیش دوای كۆماری ئیسلامی ئێران بێتە سەركار و كورد وەک یەكەی سیاسی و نەتەوە حیساب نەكا و مافی نەتەوەیی كوردان ڕەچاو نەكا دیسان دەوڵەتێكی دێموكڕات نییە . كێشەی كورد ڕاستە كێشەی دێموكڕاسی و ئازادی تاک و ئەحزاب و دەوڵەتی دێموكڕاتیكە لە ئێران بەڵام كێشەی نەتەوەییشە بۆیە دروشمی حیزبی دێموكڕات سەرەتای شۆڕش\"خودموختاری (چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەیی و ستەمی نەتەوەیی و مافی چارنوسی كوردی ئێران) و دێموكڕاسی بۆ ئێران بوو( چارەسەركردنی دیكتاتۆڕی و ستەمی سیاسی).
ئێستاش فدراڵ دیموکراسی وەک سیستەمی وڵامدەری هەر دوو ستەمی سیاسی و نەەوەیی بە دروشم و ئامانج دیاری کردوە.
رفۆرم خوازان دەڵێن كە هەڵایسانی شەڕی چەكداری دیسان كوردستان میلیتاریزە دەكاتەوە و دەوڵەت گوشارەكانی زیاتر دەكات بۆ سەر کوردستان.
ئەو بیرۆكەیە لە بنەڕەت ڕا هەڵەیە چونكە ئەوە كۆماری ئیسلامی ئێرانە كوردستانی میلیتاریزە كردوە نەك حیزبەكان بە گشتی و دێموكڕات بە تایبەتی.
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵەی كە خەباتی چەكداری نەما بۆچی ئەو هەموە پادگانە سەربازییەی هەر سێ هێزی ئینتزامی و سپای پاسداران و ئەرتەشی لە كوردستان نەبردە دەر خۆ خەباتی چەكداری نەمابوو؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆ مافەكانی سەرەتایی فەرهەنگی و سیاسی و حقوقی و ئابوری كوردانی نەدا و زیاتر كوردی چەوساندوە و سامانەكانی كوردستانی بە تاڵان برد و كوردستانی لە ڕووی گەشەوە لە هەژاری دا ڕاگرت؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆ پێشی بە خەباتی مەدەنی گەلی كورد دەگرت و بە سەدان چالاكی مەدەنی خستە زیندان و لە داری دان؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆچی تەنانەت نەیهێشت رفۆرم خوازەكانی نێو گوفتمانی دەسەڵات و نزیک لە خۆی كارێک بۆ كوردستان بكەن و وەک كورد لە دەسەڵاتی سەرانسەری و پارێزگاكان دا بەشدار بن؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆچی مافەكانی نێو یاسای بنەڕەتی خۆی كە مافی سەەرتایین وەک بڕگەكانی ١٥و ١٩جێبەجێی نەكردن؟
ئەو پرسیارانە وڵامیان دیارە و رفۆرم خوازانی كورد باشە كە ڕامێنن و بزانن كە هیچ شتێك نەگۆڕا و كۆماری ئیسلامیش هیچ گۆڕانی بەسەر روانگەی خۆی دا نەهێناوە بۆ كوردستان و تادێ زیاتر دەی چەوسێنێتەوە.كە واتە تاوانبار هەر ڕژێمە. و لۆژیک و خوێندنەوەی سیاسیان هەڵەیە و قوڵایی كێشەكە یان حاڵی نەبوونە یان نیانهەوێ حاڵی بن.
٢- هاوڕێیانی پێشوو( دابڕاوانی كۆنگرەی ١٣)
هاوڕێیانی پێشوو پاش دابڕان و جیابوونەوەیان بەردەوام باسی هێنانە ئارای خەباتێكی نوێ و شێوازێكی دیكەیان دەكرد و ئەوەیان بە تەنیا هۆی جیابوونەوەیان دەناساند و خۆیان بە پەرۆشی كوردستان و گەلی كورد دەزانی كە حیزبی دێموكڕات چیدیكە كارایی نەماوە و ئەو سازمانە ئارمانجەكانی كۆن بوونە و دەبێ بیر لە رێكخراوێكی نوێ ، ڕێبەرایەتێكی نوێ، خوێندنەوەیەكی نوێ، و خەباتێكی نوێ بكەینەوە و ئەوەیان وەک \"هێڵە گشتیەكانی ڕێبازی ئێمە\" بڵاو كردەوە و بوونی خۆیان ڕاگەیاند.
ئەوەی دەركەوت بە زوویی، خەباتە نوێیەكەی هاوڕێیانی پێشوو بیرۆكەیەک نزیك لە رفۆرم خوازانی كورد بوو كە شێوازی خەباتی مەدەنی چالاک بكرێ و نوێنەری كوردان بۆ پاڕڵمان بەڕێ بكرێن و لەوێ باسی مافەكانی گەلی كوردی ئێران بخرێتە بەر باس و شێوازە نوێیەكانی خەباتی مەدەنی بۆ سەردەمی تازە جێگای خەباتی كلاسیكی چەكداری بگرنەوە.
پاش شكستی پرۆژەی بزووتنەوەی سەوز و گرتنی سەركردەكانی و كوشتنی خەڵكی ناڕازی نێو شەقامەكان و بەدەنگەوە نەهاتنی شارەكانی دیكەی ئێران و نەتەوەكانی كورد و تورک بەو بزووتنەوەیە، زۆر زوو ناوەندگەرا بوونی بزووتنەوەكە و خاڵی بوونی گوتاری نەتەوەكان و كەمینەكان تیایدا دەركەوت و هەر ئەوەش بوو هۆی شكستی پرۆژەكە چۆن هیچ كەمینە و نەتەوە و تەنانەت شارێكی دیكەش کە خۆی لە گوتاری بزووتنەوەی سەوز دا نەدیتەوە لەو ڕاپەڕینەی تاران پشتیوانی نەكرد. هەڵوێست گرتنی هاوڕێیانی پێشوو بۆ هەڵبژاردنەكان و جاڕی دەنگدان و پێشبینی كردنی سەركەوتنی ئەو پرۆسەیە زوو شكستی خوارد و یەكەم شستی سیاسی و خوێندنەوەی رووداوەكانی ئێران بوو بۆیان.
بەڵام ئەو شكستە نەبوە هۆی پێداچوونەوەیان و تەواوی بڕگەكانی \"هێڵە گشتیەكانیشیان\" وەلا نا و كەوتنە هاوكاری و یارمەتی و هاودەستی رفۆرم خوازان و تا جێگایەك رۆیشتن كە بوونە تریبۆنی رفۆرم خوازان و وەک جناحێكی سیاسی ناو دەسەڵات لە ئێران هەڵسوكەوتیان لەگەڵ كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكرد و دەكەن.
هێنانە ئارای دروشمی دانانی چەک، واز هێنان لە دروشمی روخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، موزاكیرە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران و چوونە نێو دەسەڵات و بازنەكانی دەسەڵات لەو نمونە سیاسەتانەن كە بە ئاشبەتاڵ پێناسە دەكرێن و زۆربەی كادرە كانی هاوڕێیانی پێشوو لەو هەڵوێست گرتنەو و سیاسەت كردنەی رێبەرایەتییەکەیان ناڕازین و بەشێكیان جیا بوونەوە.
هەر بۆیەشە دژایەتی كردنی ئەوان لەگەڵ ئەو قۆناغەی خەباتی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران بە پێچەوانەی سیاسەتەكان و بانگەشەكانی ئەوانە كە جاڕی كۆتایی هاتنی سەردەمی ئەو جوڵانەوەیەلێ دەدەن و دەڵێن دەبێ بیر بكەینەوە لە خەباتی مەدەنی و پاڕڵمانی لە كۆماری ئیسلامی ئێران و دانوستانی لەگەڵ بكەین، تەنانەت بە جاران ڕایانگەیاند خەڵكی كوردستان پشتی خەباتی چەکداری نوێ ناگرن و ئەوە حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێرانە كە چاوی لە ئاست گۆڕانکارییەکانی كۆمەڵگای تازەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان نوقاندوە و بەرەی تازە پشتی ئەو شێوازە كلاسیكەی خەبات ناگرن. بەڵام دیتمان بە پێچەوانەی بیری ئەوان لە شەڕەكەی شنۆ و خانێ دا جەماوەری كوردستان بە گشتی پشتی ئەو خەباتەیان گرت و گوڕ و تین و ورەیەكی تازەیان تێگەڕا و بە شێوازی جۆراوجۆر چین و توێژی جۆراوجۆر بە تایبەتی خوێندكاران و روناكبیران و جووتیاران و شارنشینان پشتی حیزبی دێموكڕاتیان گرت.
ئێستا دژایەتی هاوڕێیانی پێشوو لەگەڵ خەباتی نوێی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران تەنیا بەو هۆیەیە كە ئەوان لە جەرگەی خەباتەكە دانین و قورسایی باڵانسی هێز و لایەنگر و پشتیوانی لە سیاسەتەكان بە ڕادەی چەند ئەوەندە بە قازانجی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێرانە و تەنانەت ئەو ناوچانەی كە پێشوتر بیر دەكرا حیزبی دێموكڕات پێگەی نەماوە لەوان وەک هەورامان و كرمانشان ئەوانیش پشتیوانی خۆیان راگەیاند و خەباتەكە ڕەوایەتی جەماوەری و گشتیی ڕۆژهەڵاتی لە پشتە.هەر بۆیە ئەوان لە قورسایی حیزبی دیموكڕاتی کوردستانی ئێران نیگەرانن. لە ڕەوینەوەی سیاسەتەكانی خۆیان نیگەرانن، لە چوونە ڕیزی هێزی پێشمەرگە لە لایەن لاوانی ڕۆژهەڵات و زیاد بوونی هێزی پێشمەرگەی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران نیگەرانن.
نیگەرانییەكە لەوە سەرچاوە دەگرێ كە بە گومانی هاوڕێیانی پێشووو حیزبی دێموكڕاتی كوردستای ئێران ئەگە زەمانێک ئامادەی یەكگرتنەوە بوو لەگەڵ هاوڕێیانی پێشوو لەبەر پێویستی هەر دوو لا بە هێزی یەكدی و ڕەوایەتی سیاسەت و هێزی هەر دوو لا لە نێو كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانبوو، بەڵام ئێستا بە زیاد بوونی هێز و پشتیوان و ڕەوایەتی خەباتی تازەی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران لەوانەیە دەرفەتی تێكەڵ بوونەوەیان لێ بسێندرێتەوە و پێویست بە هێزی ئەوان نەكات. لە ڕاستی دا نیگەرانی ئەوان لە هێز و باڵانسی هێزەوە سەرچاوە دەگرێ هەر بۆیەشە دەترسن لەو خەباتە كە سەرانسەری ڕۆژهەڵات بگرێتەوە. لە ڕاستی دا ئەوان لە غیابی خۆیان دەترسن.
٣-پژاک لقی پەکەکە بۆ رۆژهەڵات
ئەو لقەی پارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە تەنیا بە یەک هۆ دژی خەباتی نوێی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێرانە ئەویش باس كرا كە لە غیابی حیزبەكانی ڕۆژهەڵات و حیزبی دێموكڕات حەیات خەڵوەتێكی لە ڕۆژهەڵات پەیدا كردبوو و لەو بۆشاییە دا هەوڵی كۆكردنەوەی هێزی مادی و مرۆیی بۆ خەباتی باكوری كوردستان دەدا ودەیویست خەباتی ڕۆژهەڵات بۆ مافی نەتەوەیی لە بیر و مێشكی و زەینی لاوانی ڕۆژهەڵات بسڕێتەوە و لە جیاتی ڕۆژهەڵات تەوەری و ئازادی خوازی دێموكڕاتیک، باكور تەوەری و كۆنفدڕالیسمی دێموكڕاتیک وەک بەرهەمی سۆسیال ئانارشی لە مێشكی لاوانی ڕۆژهەڵات دا بچەسپێنێ و بۆ هەمیشە بیری نەتەوەیی و خەبات بۆ رزگاری نەتەوەیی لە هەر چوار پارچە بسڕێتەوە تەنیا بۆ بەرژەوەندی ئایدۆلۆژیای ئاپۆچی خۆیان . ئێستا بەو ڕاسانە و پشتیوانی بەربڵاوی كۆمەڵانی خەڵک لێی لەوە دەترسێ چیدیكە نەتوانێ هێز لە ڕۆژهەڵات كۆ كاتەوە ولاوی ڕۆژهەڵات ورە و هێزی خۆی لە شۆڕشی خۆی دا خەرج كا نەك پارچەیەكی دیكە.
لەوە دەترسێ شوێن پێی لە ڕۆژهەڵات نەمێنێ. شوێنێک کە لەسەری حیسابی تایبەتی كردوەتەوە وەک سەرچاوەی كۆ كردنەوەی هێزی مرۆیی و یارمەتیەكانی دەوڵەتی ئێران بۆ خەباتی باكوری كوردستان.
لەوە دەترسێ ئەو بانگەشەیەی كە دەیانكوت حیزبەكانی ڕۆژهەڵات وازیان لە خەبات هێناوە و كەمپ نشینین و ئێستا ئێمە لقەكانی پەكەكە تەنیا هێزی خەباتكاری هەر چوار پارچەین، وردە وردە تەمیبڕەوێتەوە و ناڕاستی بۆچوونەكانی ئەوان دەركەوێ و بە ئامانجی ئازادی خوازی و نەتەوە خوازی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران بیری سۆسیاڵ ئانارشی نا نەتەوەیی و دیكتاتۆڕی حیزبی ئەوان كۆڵەكەكانی وە لەرزین كەوێ.
جیاوازی ئەو قۆناغەی خەبات لەگەڵ شۆڕشی ٤٧-٤٦
- لە شۆڕشی ٤٧-٤٦ دا حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران ڕێبەرایەتێكی یەكگرتوو بە خەتێكی دیاری كراوی ڕوونی سیاسی و ستراتژیكی نەبوو بەڵام ئێستا ئەو خەباتە لە كاتێ دا دەكرێ كە حیزبی دێموكرات خاوەنی سەركردایەتی یەكگرتووی هەڵبژێردراوی كۆنگرە، بەرنامەی سیاسی ڕوون ، ستراتژی و بەرنامە و پەیڕەوی دیاری كراوە و بە وریایی و لێکدانەوە ئەو خەباتەی دەست پێ کردوە.
درێژه هەیە...
ناوەرۆکی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
ئەگەر ئاوڕێكی كورت بدەینەوە لە شۆڕشی ٤٧-٤٦ و هۆیەكانی سەرهەڵدانی ئەو شۆڕشە چەكدارای شۆڕشگێڕانەیە و كۆنتێكستی زەمانی و مەكانی و چۆنیەتی سەرهەڵدانی شی كەینەوە بە هەندێک ئەنجام دەگەین كە بۆ مژاری گوتارەكەمان و پێكگرتنی مەبەستەكانی دوو قۆناغی جیاوازی خەباتی چەكداری پێویستن.
سەرەتا دەبێ بۆ شی كردنەوەی شۆڕشی ٤٧-٤٦ لەو خاڵەوە دەست پێ بكەین كە لە پاش شەهیدكرانی كۆماری ساوای كوردستان و رێبەرەكانی حیزبی دیموكرات ، كادر و ئەندامە باڵا و هەرە باشەكانی حیزب كەوتنە بەر شاڵاوی گرتن و دەسگیركران لە لایەن ڕژێمی داگیركەری پەهلەوی و هەندێكیشیان لە دار دران. پاش كودتای ئەمپریالیسم لە دژی دەوڵەتی نیشتمانی موسەدیق و خیانەتی حیزبی تودە بە ئێران و گەلی ئێران و پشتیوانی نەكردن لە دەوڵەتی موسەدیق بە هۆی خوێندنەوەی هەڵەیان بۆ رووداوەكان و بۆ تەفسیری مێژوو، دەوڵەتی چەكمە ڕەقی داپڵۆسێنەری نیزامییەكان هاتە سەركار و ئەو نیسكەی شنە ئازادییەی لە سەردەمی موسەدیق دا هەڵی كردبوو ئەویش نەما و لە پێش هەموانیش دا حیزبی تودە كەوتە بەر پەلامار و زۆربەی ئەندامانی و رێبەرانی گیران و هەڵاتن بۆ دەرەوە و دوو كەرت بوونی تودەییەكان لەوێ ڕا دەستی پێ كرد. تەنانەت شانەكانی تودە لە ئەرتەشیش دا ئاشكرا بوون و لە دار دران. لە كوردستانیش شاڵاوی گرتنی ئەندامان و هەڵسوڕاوانی حیزبی دیموكڕات دەستی پێ كرد و نزیكەی ٢٥٠ ئەندامی سەرەكی حیزب گیران و تێداچوون . لەم ساتە ڕا بوو كە كادرە لاو و ڕۆشنبیرەكانی ئەو كاتی حیزب بڕیاریان دا بپەڕنەوە ئەو دیوی سنورەكانی گەرمێن و كوردستانی عێراق و بەرە بەرە لە ژێر سێبەری تودەش بێنە دەر و خەتی خۆیان لە تودە جیاكەنەوە و سەر سەربەخۆیی لە بڕیاری سیاسی و ستراتیژی سەربەخۆی سیاسی بگرنە بەر.
هەر لە ساتی پەڕینەوەی حیزبی دیموكڕات بۆ كوردستانی عێراق پرژ و بڵاوی لە سیاسەت و ئەندامانی حیزب دا سەری هەڵدا و چالاكی حیزبی تەنیا بە بەیان نامة و چەند كۆبوونەوەی کورت و كۆنفڕانس و كۆنگرەیەكی ناسەركەوتوو بە ناوی كۆنگرەی دوو بەر تەسك كرابوەوە.
پاش سەركەوتنی شۆڕش و كودتای سەربازی عەبدولقاسم لە عێراق و گەڕانەوەی بارزانی لە سۆڤیەت و دەسپێكی قۆناغی نوێی خەباتی سیاسی و چەكداری كوردستانی عێراق بە ڕابەری مەلا مستەفا بارزانی و پاش بە ئاكام نەگەیشتنی دانوستانەكانی بارزانی و دەوڵەتی تازەی عێراق و دەسپێكردنی شەڕ لە نێوانیان دا ئەندامانی حیزبی دیموكڕات بە تەشكیلات و حیزبەوە چوونە خزمەت كردنی شۆڕشی ئەیلول، تەنانەت زۆربەی ئەندامە چالاكەكانی نێوخۆی ڕۆژهەڵاتیش ئاودیو بوون و بە فریا و هانای شۆڕشی ئەیلولەوە چوون.
لەم ساتە ڕا حیزبی دیموكڕات بە كردەوە بوو بە لقێكی پارتی دیموكڕاتی كوردستانی عێراق تەنانەت تەشكیلاتی ناوخۆی كوردستانی ئێران دەستی كرد بە كۆكردنەوەی یارمەتی بۆ شۆڕشی ئەیلول .لەوەش زیاتر حیزبی دیموكرات بە رابەری ئەحمەد تۆفیق رێباز و دروشم و خەباتی خۆی بە گشتی بردە ژێر سێبەری پارتی و شۆڕشی بارزانی و بە كردەوە حیزب هەر بە ناو حیزب بوو و چ شتێكی ئەو تۆی بۆ نەمابوو ،تەواوی بڕیارەكان بە فەرمانی بارزانی دەردەچوون ، تەنانەت حیزب \"دیسان بارزانی\" بۆ شۆڕش دەردەكرد و ڕاپۆڕتی شەڕەكانی شۆڕشی بڵاو دەكردەوە و لە ڕیسالەتی سەرەكی خۆی كە كوردستانی ئێران بوو دور كەوتبوەوە و لە بیری چووبوەوە.
لێرە ڕا دوو بەرەكی و ناكۆكی لە نێوان دوو بۆچوون و دوو قوتابخانەی فكری جیاواز لە حیزبی دێموكرات هاتە پێش. خەتی بارزانی بە سەرۆكایەتی ئەحمەد تۆفیق و خەتی چەپ و شۆڕشگێڕ و پێشكەوتن خواز بە رێبەرایەتی چەند كەس وەک دكتۆر قاسملوو حەمەدەمین سیراجی بەڵام ئەو كاتی دكتۆر قاسملوو بە فەرمانی بازرانی و داوای ئەحمەد تۆفیق لە حیزب دەر كرابوو و لە كوردستانی عێراق نەمابوو و گەڕابوەوە پراگ.
ئەو دوو باڵە لە سیاسەت كردن دا دژی یەک بوون هەر كام نزیک و سەر بە لایەنێكی كوردستانی عێراق بوون، کوتمان كە بەەری ئەحمەد تۆفیق سەر بە بازرانی و لایەنی چەپیش سەر بە جەلالییەكان (جەلال تاڵەبانی) و حیزبی تودە بوون كە هەندێكیان پەڕی بوونەوە بەری سلێمانی و لە ئێران ڕا هەڵاتبوون.
لایەنی بارزانی دژی خباتی چەكداری حیزب بوو بەو بیانویەی كە حیزب ئێستا دەبێ یارمەتی بە شۆڕشی بارزانی بدا و خەبات بۆ باشور بكات و ڕۆژهەڵات لە یەكەمایەتی دا نییە و پاش رزگار بوونی باشور بە ڕێبەرایەتی بارزانی ئەو كات دێین خەبات بۆ ڕۆژهەڵات دەكەین، بەڵام ئەوە بیانوو و پاساو بوو ڕاستیەكەی ئەوە بوو ئەو لایەنەی كە لە ژێر بڕیای بارزانی دابوون نەیان دەتوانی یان نەیان دەهێشت خەباتی چەكداری بكەن لە دژی شا چونكە ئەو كاتی شا لە دژی عێراق یارمەتی دەدا بە بارزانی لە بەرانبەر پێش گرتن بە هاتنەی پێشمەرگەی دێموكڕات و داخستنی سنورەكانی ئێران و ڕۆژهەڵات.
لایەنی دیكە كە شۆڕشگێڕ و چەپ بوون لە ژێر كاریگەری جەلالی و تودە دوو روانگەی جیاواز بەڵام روانگەیەكی هاوبەشیشیان هەبوو.
ڕوانگەی هاوبەشی هەر دوو لا هاتنەدەر لە ژێر چەتری بارزانی و گەڕاندنەوەی سەربەخۆیی سیاسی بۆ حیزب بوو كە بە ڕاستی حەق بەو لایەنە بوو لەم ڕوانگەیەوە.
بەڵام بەرژەوەندی جیاواز: تودەییەكان دەیانكوت دەبێ حیزبی دێموكڕات كاتێ خەباتی چەكداری بكا لە كوردستانی ئێران كە هەر سەر بە تودە بمێنێتەوە و سەربەخۆ نەبێ و لە تودە خەتی سیاسی وەرگرێ و خەباتەكەی زیاتر سەرانسەری بێ تا كوردستان بە تەنیا.
لایەنی دیكە بە پێچەوانە ئامادە نەبوو وەک چۆن لە ژێر سێبەری بارزانی دابێ لە ژێرسێبەری تودەش دابێ و خەباتیشی بە شێوەی چریكی و مائۆیی لە كوردستانی ئێرانی بە دڵ بوو.
ناكۆكیەكان تەقینەوە و بە ڕێبەری چەند شەهیدی وەک موعینیەكان و شەریفزادە و مەلا ئاوارە و قادر شەریف شۆڕشێكی چەكداری چریكی دەستی پێ كرد لە دژی ئێران .
هەلومەرجی حیزب لەو شۆڕشە دا:
بەو شۆڕشە حیزب بە كردوە بوو بە دوو لەت ئەوانەی سەر بە بارزانی بوون چوون لە دەزگای شۆڕش پاڵیان لێ دایەوە و دژایەتی بارزانی و بێ قسەكردنی بارزانیان بە كوفر زانی و ورەی شەڕیشیان نەبوو.
لایەنەكەی دیكەش گەڕانەوەی ناوخۆ وەک دەڵێن خەوی تاریک پەرستانیان زڕاند و هەژدە مانگان خەباتێكی پڕش و بڵاوی چریكی لە چەشنی مائۆییان لە دژی ئێران و شا بەڕێوە برد.
دەتوانین تا ئێرە بڵەین قسەكە بە گشتی ئەوەیە ناكۆكییەكانی نێو حیزبی دێموكڕات لە سەرەتاوە دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكی سیاسی و خەتی سیاسی و زیاتر دەسوەردانی دوو باڵی كوردستانی عێراق واتە پارتی و جەلالی یان یەكێتی نیشتمانی ئێستا.ئەو دەسوەردانە لە شۆڕشی چەكداری پاش ٥٧ و وەستانی خەباتی چەکداری لە ساڵی ٧٥و لەت بوونەكانیش دا دەرکەوت.
هەلومەرجی ناوچە:
عێراق بە سەرۆكایەتی نیزامییەكانی هەڵگری ناسیۆنالیستی عەڕەب و سەر بە سۆڤیەت لە دژی ئێرانی حکومەت سەربازی و هەڵگری ناسیۆنالیزمی فارسی سەر بە ئەمریكا ڕاوەستابوو و ناكۆكی سنوریان هەبوو. ناوچەكە بە گشتی بە سەر دوو خەتی كۆمۆنیزم و سەمایەداری دوو جەمسەری دا دابەش كرابوو و هەر چەشنە جوڵەیەكی دەوڵەتان و حیزبەكانیش دەبا لەو كایە دا با تا شەرعیەتی هەبێ و دانی پێ دا بنرێ و ناوی هەبێ.
شۆڕشی ٤٧-٤٦ كە دەستی پێ كرد هەلومەرج ئەوانە بوون:
1- شۆڕشگێڕان كاتێ بڕیاری شۆڕشیان دا، سنوری كوردستانی عێراق و پشتیوانی بارزانیان لە دەست داو بارزانی سنورەكانی لێ داخستن تا نەگەڕێنەوە باشور و وەک پشتی جەبهە و قووڵایی ستراتژی لە باشور كەڵک وەرنەگرن بۆیە پشتی جبهەیان لە دەست دا.
٢ –حیزب بە هۆی دوو كەرت بوون و نەمانی ڕێبەرایەتی یەكگرتوو و ستراتژی و بەرنامەی گشتی بۆ داهاتوو بە كردەوەبریتی بوو لە تاقمێک ئەندام و واحیدێكی سیاسی نەبوون چۆن هەر تاقمەو و بۆخۆی بڕیاری دەدا. ئەو پڕش و بڵاویە بوو بە هۆی شەهید بوونی شۆڕشگێڕان و داماوبوونی باشور نشینانو پەیوەندیانلەگەڵ یەکتری دا پچڕا ئەو دوو باڵە.
٣ - لە ڕووی ژماری چەک و چۆڵ و شەڕكەر و فەزای شەڕ، هێزەكانی دەوڵەت و هێزی پێشمەرگە هەر جێگای موقایسە كردن نەبوون و دیار بوو ئەوان ناتوانن دەرەقەتی ڕژێمی تا دادان چەكداری شا ببنەوە و لەوەش خراتر حیزب تەشكیلاتی نێوخۆی نەبوو و شۆڕشگێڕان تەنیا بوون و پشتیوانی بە كردەوەی مەدەنی و سیاسی خەڵكی ناوخۆیان نەبوو ئەگەرچی خەڵک بە دڵ حیزبی بوون بەڵام بە كردەوە پێشمەرگە تەنیا بوو.
كۆی ئەو هۆكارانە دەریدەخەن كە شەڕێكی نابەرانبەر بووە و لە ڕۆژی یەكەمدا ئەنجامەكەی دیار بووە ، ئەدی بۆ شۆڕشیان كرد؟
یەک ڕستە وڵام پێم وایە بەسە: شۆڕشگێڕ بوون واتە خاوەن بیری شۆڕشگێڕی. ئەو پێشمەرگە شەهیدانە بۆ ئەوە ڕاپەڕین كە شۆڕشی كوردستانی ئێران نەخنكێ و كپ نەكرێ و مەشغەڵی خەبات هەر گەشاوە بێ و لە هەمبەر زۆر و زۆردای و گوشارو سڕینەوەکانی ڕژێم دا بێ دەنگ نەبن و مەشغەڵی ئەو خەباتە هەر گەشاوە بێ.
لە ڕاستی دا كەسی شۆڕشگێڕ بیر لە ئاكام ناكاتەوە بیر لە ئەرک دەكاتەوە واتە هەست كردن بە هەستیاری قۆناغێكی مێژوویی. بە ئەركی دەزانێ ڕاپەڕێ و دەنگی هەڵبڕێ واتە كەشی بێ دەنگی بتەقێنێ و گۆمەکە بشڵەژێنێ. بۆیە شۆڕشگێڕی ڕاستەقینە بە وتەی دكتور قاسملوو ئەگەر دەیان جار زیندوو ببنەوە و دیسان بزانن مەرگیان لە پێشە دیسان واز ناهێنن چۆن خەبات لە قۆناغێكی مێژوویی دا هەست پێ دەكەن و ناتوانن بێ تەفاوەت بن لە هەمبەری. چۆن هەلەكان لە كیس نادەنئەگەر بە قیمەتی گیانیشیان تەواو بێ.
شۆڕشی ٥٧ و دە ساڵ پاش شۆڕشی ٤٧-٤٦ ئەو ڕاستییەی سەلماند كە ئەو پشتیوانیە جەماوەرییە بۆ حیزب لە كوێ را كۆبوەوە؟ بە دڵنیایی؛ ناسراو بونی حیزب لە نێو كۆمەڵانی خەڵک و كاریگەری شۆڕشی ٤٧-٤٦ و شۆڕشگێڕ نیشان دانی حیزب كە خوێنی داوە بۆ گەل لە بیر و زەینی تک تاكی كوردستان دا مابوەوە. كەواتە شۆڕشی ٤٧-٤٦ بە پێچەوانەی ئەوانەی مادی گەران و تەنیا لە شەڕ دا لایەنی مادی و دەسكەوتی مادی دەخوێننەوە دەبێ بڵەین كە کاریگەری دەروونی زۆری هەبوو. لایەنی دەرونی شەڕ ئێستا تێوریەكی زانستیە لە زانستە سیاسییەكان و باسی كاریگەری دەرونی دەکا لە شەڕەکان دا لە سەر لایەنی بەرامبەركە زۆر جار ئاكامەكان دەگۆڕێ ئەگەر هێزەكانیش بەرانبەر نەبن.شۆڕشی ٤٧-٤٦ رێگە خۆشكەری شۆڕشی ٥٧ كوردستان بوو ؛ئەندامی حیزب و لایەنگری حیزبی زۆر كرد و كوردستانی خاوەن شۆڕش كرد.
كۆتایی شۆڕشی چەكداری پاش ساڵی ٧٥
پاش شەهید بوونی شەهیدان دكتۆر قاسملوو و دكتۆر شەڕەفكەندی و دەرچوونی حیزب لە شار و گوندەكان و دوركەوتنەوەی پێشمەرگە لە نێو كۆمەڵانی خەڵک و گەلەكەی خۆی دواجار لە ساڵی ٧٥ لە سەردەمی سكتێری مامۆستا حەسەن زادە حیزب ئاشبەتاڵی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران ،داگیركەری كوردستان واژۆ كرد. ئەو واژۆ كردنە بە كاریگەری یەک لە لایەنە سەرەكییەكانی دەسوەردان لە كاروباری حیزب(پارتی و یەكێتی) واتە یەكێتی بە حیزب دا سەپا و مامۆستا حەسەن زادە خوێن و مێژوو و خەباتی حیزبی ێموكڕاتی كوردستانی ئێرانی هەرزان فرۆش و تاڵان فرۆش كرد و لە بەردەم خوێنی ڕێبەران و شەهیدان ، پەنجا ساڵ خەباتی حیزبی وەستاند و مچوركێشی پێ دا نەهات وحیزبی دیسان كەمپ نشینی باشور كردەوە وەک سەردەمی پاش كۆماری كوردستان.
ئەو ئاشبەتاڵیە كاریگەری زۆری بووە چ لە سەر حیزب وەک حیزبی پێشڕەوی كۆمەڵانی كوردستانی ئێران و داواكاریی مافە نەتەوەییەكانی گەلی كوردی ئێران ، چ لەسەر كۆمەڵگا و بێ هیوا بوونی خەڵک و تەنیا مانەوەیان لە هەمبەر ڕژێمی داگیركەر و داپلۆسێنەری كۆماری ئیسلامی، چ لە ڕووی ڕوو داركردنی ڕژێم و میلیتاریزە كردنی زیاتری كوردستان و شەهید كردن و لە دار دانی زیاتری خەڵكی كورد و دزین و بە تاڵان بردنی سەمانەكانی ڕۆژهەڵات و ئینكاری شوناسی گەلی كورد كە بۆخۆی دەتوانێ مژاری تێزێكی دكتۆرا بێ. واتە هەڵسەنگاندنی زیانە كۆمەڵایەتییەكانی پاش ئاشبەتاڵی لە رووی كۆمەڵناسی و دەرون ناسی و هەست بە تەحقیركردنی گەلی كورد كە لە حافیزەی مێژوویی دا پەنگی خواردەوە و بێ هیوای کردن لە خەبات. جا ئەو ستاندنەوەی هیوایە ، ئەو بۆشاییە كە دروست بوو دەكرێ بە مێتودی زانستی و ئاكادمی لێک بدرێتەوە، كە بەرهەمی سیاسەتی سازانی مامۆستا حەسەن زادە بوو.
بە ڕاستی سەركردەی سیاسی كورد لەوە ناگات كە هەر بڕیارێكی سیاسی كاریگەریەكی قووڵی كۆمەڵایەتی دەبێ و كۆمەڵگا لە خشتە دەبات ، هەر بە ڕەمەكی بڕیار دەدات بە بێ ئەوەی قۆناغی مێژوویی خوێندبێتەوە و كاریگەری بڕیارەكەی خوێندبێتەوە كە تا كوێ هەتەر دەكات هەڵوێست دەگرێ.
خەسارێكی هەرە گەورەی ئاشبەتاڵی حیزب بە بڕیاری مامۆستا حەسەن زادە و باڵی خۆی، زیاد بوونی دیاردەی بە جاش بوون و بە سیج بوونی كۆمەڵگایە كەئەو خەسارە ڕووی مادی نییە تەنیا ،بەڵكو ڕووی دەرون ناسی هەیە و دەگەڕێتەوە بۆ تەحقیری نەتەوەیەک كە خۆی بە كەم دەزانێ و خۆبەدەستەوەدەر دەبێ.
ئاشبەتاڵ و بۆشایی و سەرهەڵدانی هێزی لاوەكی:
لە ساڵی ٧٥ پاش ئاشبەتاڵی حیزب بە بڕیاری مامۆستا حەسەن زادە و كەمپ نشین كردنی پێشمەرگەی شۆڕشگێر بۆشاییەكی سیاسی و جڤاكی دەركەوت لە كوردستانی ئێران.
ڕێك پاش ئاشبەتاڵ، كۆماری ئیسلامی ئێران لە ژێر گوشاری نێودەوڵەتی ناچاربوو دەرگای بە ڕووی دونیا دا بكاتەوە و ئەو تەریک كەوتنەوەی سەردەمی ڕەفسەنجانی قەرەبوو بكاتەوە كە وەك دەڵێن کۆماری ئیسلامی گوول كرابوو لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و لە ناوخۆش دا ئابورییەكی زەلیل و هەڵاوسانی ٤٩ لەسەدی هەبوو و پێوستی بە مەقبووڵیەتو هاوکاری نێودەوڵەتی هەبوو تا ئابوریەكەی باشتر بكات و تۆزێک پاش سەركوتكارییەكانی سەردەمی ڕەفسەنجانی دۆخێكی كراوە بکاتەوە بە ڕووی خەڵک دا و پێش بە شۆڕشی خەڵک بگرێ چۆن ئابوری لاواز، بێكاری هەڵاوسان و سەركوت فاكتۆڕی ناڕەزایەتی و سەرهەڵدانی جەماوەرین و ئەگەریش لە دەرەوە پشتیوانێک نەبێ ئەوە رێگای ڕووخانی دەوڵتێكی دیکتاتۆڕ خێراتر دەكەن.
رۆژی ٢ی جۆزرەدانی ساڵی٧٦ رفۆرمیستەكان هاتنە سەر كار بە دروشمی ئازادی بەیان، كرانەوەی سیاسی، وتووێژی ژیارەكان و دانوستان لەگەڵ ڕۆژئاوا و بە كردوە كۆماری ئیسلامی چەند هەنگاو لە ناوخۆ و دەرەوە دا پاشەكشەی كرد ئەو شتەی كە شۆڕشی حیزبی دێموكڕات و كوردستان بۆی خەباتی دەكرد واتە پاشەكشەكردن بە ڕژێم لە سەنگەری ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و نزامی دا.
دۆخی ئابوری تا رادەیەک لە چاو هەڵاوسانی ٤٩ لە سەدی پێس باشتر بوو، زانكۆكان كەشێکی نیوە ئازادی سیاسیان تێدا كراوە، رۆژنامەكان تا ڕادەیک بە ئازادی دەیان نوسی و ڕەخنەیان دەگرت وپێگە سەربازی و مەقەڕەكانی نیزامی و پاسگاکان لە شار و گوندەكانی كوردستان كۆ كرانەوە.
لەو دۆخە دا داواكاری كوردی ئێران لە چوارچێوەی مەدەنی دا هاتنە ئاراوە چونكە خەباتی گەل بۆ ماف بە پێچەوانەی ئاشبەتاڵی سەرکردایەتی ئەو كاتیحیزبی دیموكڕات هەر لە جێگای خۆی مابوو و خەڵک چاوەڕێی دەرفەتێک بوون بۆ خەباتێکی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی. نێونەرانی كورد لە پاڕڵمان فڕاكسیۆنی كورد و بەرەی یەكگرتووی كورددیان پێك هێنا.
لەو دۆخە تا ڕادەیەک كراوەیە دا كە ئامادەی چەشنێكی دیكەی خەبات بوو وخەباتی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و داواکردنی ئەو مافانە هاسانتر كرابوەوە لە كوردستان چۆن پاسگا سەربازییەکانی ڕژێمیش هەڵگیرابوون لە شار و گوندەکان و کەشی تەواو ئەمنی و سەربازی نەمابوو، حیزبی دێموكڕات لە مەیدان نەبوو ئەو دۆخە بقۆزێتەوە و داواكانی كورد و خەڵكی كوردستان ئۆرگانیزە بكا و سەنگەری زیاتریش بە ڕژێم چۆل بكا.بەڵام كۆمەڵگا پێوستی بە گوتاری سیاسی و نەتەوەیی خۆی و بەردەوامی خەبات هەبوو چۆن كۆمەڵگا بێ گوتاری سیاسی و خەبات نابێ تەنانەت ئەگەر حیزبی پێشڕەویش نەبێ و ئۆرگانیزەی بكات. باشە چی ڕووی دا؟
لە نەبوونی حیزبی دێموكڕات دا مەیدان چۆل بوو و دوو لایەن وەک هێزێكی لاوەكی سەریان هەڵدا، واتە بە هۆی بۆشایی حیزب و نەبوونی لە مەیدان ئەوانە لەو كەشە تازەیە دا سەریان هەڵدا:
١-رفۆرمیستە كوردەكانی ناو دەوڵەت
٢-پارتی پژاک (پارتی ژیانی ئازادی کوردستان) لقی پەكەكە بۆ ڕۆژهەڵات
ئەو دوو لایەنە ئەگەر چی بەرنامە و پرۆگرامیان یەک نییە و ئامانجیشیان یەک نییە بەڵام لە ئامانجێک دا یەک دەگرنەوە چۆل كردنی مەبدان بە حیزبی دیموكڕاتی کوردستانی ئێران و هەوڵ دان بۆ ئاراستە كردنی داواكانی گەلی كوردی ڕۆژهەڵات بۆ كاناڵی سیاسی خۆیان و شەرعیەت دان بە خۆیان .
رفۆرمیستەكان دان بە ڕژێمی كوماری ئیسلامی ئێران و شەرعیەتەكەی دێنن و مێژووی نكۆڵی و سڕینەوەی گەلی كورد بە دەستی كۆماری ئیسلامی ئێران لە چوارچێوەی پاراستنی ئەمنیەتی كوردستان و یەکپارچەیی خاکی ئێران دا پاساو دەدەن و لایەنگری لە دەستوری ئێرانی ئیسلامی و بڕگەكانی ١٥ و ١٩ی دەكەن كە تەواوی مافەكانی گەلی كورد لە زمانی كوردی تا پۆلی سەرەتایی دادەبەزینێ، ئەویش نەک وک زمانی و خوێندن بەڵكو وەک زمانی ئیختیاری و دوو واحیدی دەرسی لە خوێندنگەكان دا.
رفۆرم خوازی كوردو روانینی بۆ پرسی كورد:
ریفۆرم خوازان كە پاش هاتنەسەركاریدەوڵەتی ئیسلاحات و كرانەوەی مەدەنی و سیاسی بەڕووی نەتەوەی باڵا دەست و تا رادەیەکیش نەتەوە بن دەستەکان و پێک هێنانی فڕاكسیۆنی كوردان لە پاڕڵمان سەرخۆش لە سەركەوتن بوون كە پاش كۆتایی خەباتی چەكداری ئەوە ئەوانن كە نوێنەری كوردانن و لە تاران بە شێوازێكی ئاشتی خوازانە و رفۆم خوازانە نەک شۆڕشگێرانە مافەكانی گەلی كورد داوا دەکەن و وەدی دێنن. بەڵام رفۆرم خوازەكان بە هۆی ئانتۆلۆژی بیروباوەڕیان لە ئاست كێشەی كورد ناتوانن ئەو ئەركە وە دی بێنن و ئەو رۆڵە بگێڕن و تەنانەت ڕژێم نە ئەو كاتی و ئە ئێستاش بە نوێنەری كورد داینەنان تا مافی كوردیان ڕادەست كات.
لە باوەڕی رفۆرم خوازانی كورد دا كێشەی كوردی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كێشەی نەتەوەیی نییە وەک ئەوەی كە حیزبی دێموكڕات و ئەحزابی دیكەش بە كێشەی نەتەوەیی دەزانن.تەنانەت كۆماری ئیسلامی ئێران داگیرکەری کوردستان کێشەی کورد بە كێشەیەکی نەتەوەیی ناسیوە بۆیە هەوڵی شکست پێ هێنان و سەركوتی داوە و خاکی کوردستانی بە هێزی سەربازی داگیر کردوە و مافەکانی کوردی زەوت کردوە.
رفۆرم خوارەكان دەڵێن كێشەی كورد لە ئێران كێشەی هەڵاوردنە كە لە روانگەی سیاسییەوە سەری هەڵداوە و ئەگەر دەوڵەتی رفۆرم خواز بێتە سەر كار و روانینی هەڵاواردنانەی بۆ كوردستان و ناوچە سوونە مەزهەبەكان لابەرێ كوردستان گەشە دەكا و کێشەکە تەواو دەبێ.
ئەو روانگە هەڵەیە و چەوت بوونی بنەمای مەعریفەی ئەوان بۆ كێشەی كورد و پرۆبلەمی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەرکەوتوە ، لە راستی دا كێشەی كورد لە ڕۆژهەڵات دەگەڕێتەوە بۆ كێشەی نەتەوەیی نەک كێشەیەكی سیاسی رووت ، كورد لە ڕۆژهەڵات بە درێژایی مێژوو خاكەكەی داگیر كراوە و وەک كۆیلە و نەتەوەی بن دەست سەیری كراوە و چەوساوەتەوە و لە مافەكانی خۆی وەک نەتەوە بێ بەش كراوە. ئەوەی رفۆرم خوازان دەیڵێن دابەزاندنی كێشەی نەتەوەیی بۆ كێشەی سیاسی و بیرو باوەڕی جناح و بەرەی سیاسییە. ئەوان دەبێ بەو ڕاستییە گەیشتبێتن بە هاتنە سەركاری دوو دەوڵەتی رفۆرم خوازی خاتەمی و روحانی هیچ گۆڕانێک لە روانینیان بۆ كێشەی كوردستان پێش نەهات و كوردستان هەروا ئەمنی و میلیتاریزە مایەوە، ئەگەر كێشەكە سیاسی باو و تەنیا روانینی هەڵاواردنانە بوایە هۆیەکانی كێشەی كوردستان ،دەبوایە رفۆرم خوازە دەسەڵات بە دەستەکانی ئێران بە روانینی خۆیان كێشەی كوردیان چارەسەر كردبا و کوردستان ئێستا لە گەشە دابا بەڵام وا نییە، چۆن سوڕەتی مەسەلەکە زراپ تێگەیشتوون.
بە كورتی دەبێ بڵەین بە نەمانی هەڵاواردنی سیاسی و تەنانەت بەشداری سیاسی كوردەكان لە دەوڵەت دا دیسانیش كێشەی كورد چارەسەر ناكرێ وەكی رفۆرم خوازەكان دەیڵێن چونكە كێشەی كورد كێشەی نەتەوەییە و تا مافی نەتەوەیی دابین نەكرێ كێشەكە دەمێنێتەوە.
رفۆرم خوازەكان لە ناسین و دیاری كردنی پرۆبلەمی كورد بە هەڵە دا چوونە یان باوەڕیان پێی نییە ، بە زمانێكی دیكە خراپ لە كێشەکە حاڵی بونە.
رفۆرم خوازەكان باوەڕیان بە هەڵبژاردن لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا هەیە و دەڵێن بە هەڵبژاردنی نێونەرانی خەڵک كە رفۆرم خوازەکانن دەكرێ بەشێک لە مافەكانی گەلی كورد لە پاڕڵمان بە ئاشتی وەرگیرێ.
ئەو روانینەش بە هۆی تێنەگەیشتنی مەعریفانەی ئەوان لە كێشەی كورد و كوردستان بە هەڵە دەرچوو.
سەرەتا دەبێ بڵەین كە لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا هەڵبژاردنی ئازاد نییە و سیستەمی چاوەدێری كردن و هەڵسەنگاندنی شیاویەتی ( شورای نگهبان) ئەوانەی كە شیاون بە پێوەرەكانی حکومەت لە پاڵوێنەی بیری ئیسلامی شێعەی ویلایەتی فەقیهی دا دەیان پاڵێوێ . بۆیە تا ئێستا لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران نوێنەری ڕاستەوخۆ و ڕاستەقینەی خەڵک دیاری نەكراوە . ئەوە خەڵک نین نوێنەری خۆیان دیاری دەكەن بەڵكو ئەوە رژێمە نوێنەری خۆی دەخاتە بەر دەنگدان و خەڵک دەنگ بە پاڵێوراوانی ڕژێم دەدات.
داواكردنی مافەكانی دێموكراتیكی نەتەوەی كورد لە پاڕڵمان شتێكی باشە و خەباتی پاڕڵمانی بە هەژمار دێت بەڵام لە پاڕڵمانێک دا كە بە دەنگی ڕاستەوخۆی ئازادانەی خەڵک نوێنەر هەڵبژێردرابێو خەڵک بۆخۆیان نوێنەری خۆیان دیاری كەن لە رێگای ئەحزابی سیاسی ئەوە دەکرێ. لە راستی دا لە کۆمەڵگای دێموکرات و ئازاد دا داواكانی گشتی خەڵک لە رێگای ئەحزابەوە لە پاڕڵمان دەكرێنە سیاسەت و بڕیاری سیاسی.
لە سیستەمی كۆماری ئیسلامی ئێران دا ئەو دەرفەتە بە هۆی زاتی نیزام نە بۆ كورد و نە بۆ هیچ نەتەوەەیكی دیكە نالوێ ، بۆیە رفۆرم خوازن چۆن نوێنەری ڕاستەقینەی گەلی كورد نینو كورد بە خواستی خۆی ئەوانی دانەناوە بۆ پاڕڵمان بەڵكو بە ناچاری ولە نەبوونی نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان و بۆ پێش گرتن بە هاتنەسەركاری بناژۆخوازەكان و بەو عەقلیەتە كە لە نێوان خراپ و خراپتر خراپەكە هەڵدەبژێرین چوونەتە نێو پاڕڵمان، ئەوان ناتوانن داوای مافە نەتەوەییەكانی کورد بكەن چونكە لە گوفتمانی دەسەڵات داران و رفۆرم خوازان دا كێشەیەک بە ناوی كێشەی نەتەوەی بوونی نییە و داواشی ناكەن .
رفۆرم خوازان بۆیان دەركەوت كە هیچ كام لە دەوڵەتە رفۆرمیستەكان بە پێچەوانەی بەڵێنییەكانی خۆیان كە لە چوارچێوەی یاسای ئێران دابوو و بە گەلی كوردیان دابوو، هیچیان بۆ كوردستان نەكرد، تەنانەت مافەكانی نێو یاسای كۆماری ئیسلامی ئێرانیشیان نەدا و بە كردەوە درۆیان كرد.
بۆیە دەبێ تا ئێستا رفۆرم خوازانی كورد لەوە گەیشتبێتن كە ئەوان نە نوێنەری ڕاستەقینەی گەلی كوردن لە ئێران نە كۆماری ئیسلامیش بە نوێنەری كوردانیان دادەنێ و نە ئەساسەن رفۆرم خوازی باڵادەست باوەڕی بە كێشەی كورد و ئاوەدانی كوردستان هەیە. دوایین جاریش ڕاستییەكە چاكتر دەركەوت کاتێ تەواوی كەسە ناسراوەكانی رفۆرم خوازی كورد بۆ پاڕڵمانی ساڵی ٩٤ ڕەت كرانەوە ئەوە پێشانی دا كە كۆماری ئیسلامی ئێران باوەڕی بە ئەوانیش نییە.
پارتی ژیای ئازادی كوردستان: پژاک
پاش نەمانی خەباتی چەكداری حیزبی دێموكڕات بە گشتی و ئەحزابی دیكە بە گشتی، پارتی ژیانی ئازادی كورد پژاک لە لایەن پەكەكەوە وەک لقی ڕۆژهەڵاتی ئەو پارتە دامەزرا بە بێ ئەوەی کە هەڵقوڵاوی هەناوی کۆمەڵانی خەڵک بێ و شەرعیەتی خۆی لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی وەرگرتبێ، تا بۆشایی نەمانی حیزبی دێموكڕات و ئەحزابی دیكە پڕ بكاتەوە و ڕۆژهەڵات ببێتە مەیدانی ئەندێشەی پەكەكەیی.
حیزبی دێموکرات لە هەناوی کۆمەڵگا دا سەری هەڵدا و لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی دا لە لایەن روناکبیرانی ڕۆژهەڵات دامەزرا تا وڵامی داوا رەواکانی گەلی کورد بداتەوە بۆ قۆناغێکی تایبەتی مێژوویی کە پاش روخانی فاشیسم و نازیسم وهەستانەوی گەلانی جیهان بۆ دیاری کردنی چارەنووسی خۆیان بوو، و بەرز بوونەوەی شعوری سیاسی کورد لە ئێران هاوکات بوو لەگەڵ ئەو قۆناغەی مێژوو و داگیرکرانی ئێران لە باکور و باشورەوە لە لایەن زلهێزەکان. لەو رەوشە دا حیزبی دێموکرات دامەزرا کە وڵامدەری مافە نەتەوەییەکانی کوردلەو قۆناغە دا بێت.
بەڵام پژاک لە هەناوی کۆمەڵانی خەڵک و لە بەستێنەکی مێژوویی ڕۆژهەڵات دا دانەمەزراوە تا وڵامدەری داواکانی ڕۆژهەڵات بێت بەڵکوو لە دەرەوەی ئیرادەی خەڵکی ڕۆژهەڵات و لە لایەن پەکەکەوە بۆ ئەو پارچەیەی کوردستان دامەزرا.
لە كاتی سەرهەڵدانی پژاک و دانانی لە لایەن پەكەكەوە ئەو پارتە كێشەی كوردستانی ئێرانی بە پێچەوانەی مێژووی كوردستانی ئێران تەفسیر كرد.
خوێندنەوەی پەكەكە بۆ كێشەی نەتەوەیی كورد خوێندنەوەیەكە كە تا ئێستا دەگمەن و نامۆیە لەگەڵ مێژووی گەلی كورد و ئەو نەهامەتیانەی بەسەر گەلی كورد دا هاتوونه.
پەكەكە كێشەی جیهان بە گشتی و كورد بە تایبەتی لە هەبوونی سیستەمی سەرمایەداری دەوڵەتی دا دەزانێ كە زاڵە بەسەر سیستەمی ئابوری وسیاسی و سەربازی نێودەوڵەتی، و تا ئەو سیستەمە چەوسێنەرە كە دەوڵەت- نەتەوەی وەک واحیدی بچوك بچوك دامەزراند بۆ تاڵان كردنی سامانی گەلان و زاڵ بوون بەسەریان دا و تا کاتێ ئەو سیستمە بمێنێ كێشەی مرۆڤایەتی چارەسەر ناكرێ. ئەو بیرۆكەیە بیرۆكەیەكی چەپی كلاسیكی ماركسیزمە كە پەكەكەش وەكو حیزبە سیاسییەكانی دیكەی باشور و ڕۆژهەڵات بەرزی كردەوە، بەڵام ئەو بیرۆكەیە لە نێو پەكەكە دا گۆڕانی بەسر دا هات و بوو بە سۆسیال ئانارشی .
لە سۆسیال ئانارشی پەكەكە دا كە خۆی لە شێوەی حوکمرانی كۆنفدڕالیسمی دێموكڕاتیک دا دەبینێتەوە كێشەی خاک و نەتەوە وەک واقعێكی مێژوویی كە رویان داوە و هەیە، نكۆڵی لێ دەكرێ و بە خوێندنەوەیەكی تەقسیری ڕادیكاڵی لە مێژووی كەونارا بە نیازی دانانی سیستەمێكی جیهانی و ناوچەیی بۆ مرۆڤایەتیە بە بێ سنوری وڵاتان و بە نیازە سیستەمی ویستیفالی جیهانی هەڵوەشێنێ کە لە ساڵی ١٦٤٨وە سیستەمی دەوڵەت – نەتەوەی دامەزراند.
پژراک لە سەرەتاوە ئەركەكەی ئەوە بوو لە مەیدانی چۆل كراوی خەباتی ڕۆژهەڵات هێزی مرۆیی هەڵێنجێ و هێز كۆكاتەوە بۆ وەدی هێنانی ئەو ئارمانجە ولە شوێنی وەدی هێنانی ئەو سیستەمە خەیاڵییە كە خاڵی دەسپێكەكەی باكوری كوردستانە بە كوشتنیان بدات.
تا ئێستا هەم پەكەكە و هەم پژاک لەو هەموە ئەندامەی كە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە كۆیان كردونەتەوە و ڕێكیان خستون بۆ ئارمانجەكانی كوردی ئێران دەكاریان نەهێناون و بەربەرەكانێی كۆماری ئیسلامی ئێرانی پێ نەكردون بەڵكو تەنیا لە باكوری كوردستان و توركیا بە شەڕی داون.
من بەو كردەوەیە دەڵێم ئەمپریالیسمی ناوخۆیی كە هێز و سامان و ئیمكاناتی پارچەیەكی كوردستان یان سێ پارچەی كوردستان دەخاتە بەر خزمەتی پارچەیەک و لەوێ خەرجی دەکات بە بێ ئەوەی كێشەی پارچەكانی دیكە ببینێ.
پەكەكە لە سەرەتاوە بە پێچەوانەی دروشمی خۆی كە بۆ سەركەوتن و خەبات یارمەتی وەرناگرێ لە دەوڵەتانی ناوچە، هەر زۆر زوو لەگەڵ دەوڵەتی بەعسی سوریا و كۆماری ئیسلامی ئێران بووە دۆست و هاوپەیمان و لە سوریا پێشی بە سەرهەڵدانی شۆڕشی ڕۆژئاوا گرت و زۆبەی شۆڕشگێڕانی کوردی ڕۆژئاڤای سەركوت كرد و خەباتی لەو پارچەیە كپ كرد تا حافز ئەسەد و پارتی بەعس لە هەمبەر توركیا دا یارمەتی و پشتی جیهەی پێ بدەن.
لە ڕۆژهەڵاتیش بە هەمان شێوە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران رێككەوت و لە سنورەكانی ئێران و عێراق و توركیا بۆ زەبر دان لە دەوڵەتی توركیاكەڵكی وەرگرت و بە ئیزنی ئێران لە سنورەکانی ئێران کەڵکی وەرگرت لە بەرانبەرڕێگە نەدان بە هاتنە ژوورەوەی حیزبەكانی ڕۆژهەڵات لە باشورەوە بۆ ئێران و بە كردەوە بوو بە سنورپارێزی كۆماری ئیسلامی ئێران.
ئەو لقەی پەکەکە لە ڕۆژهەڵات بۆ ئەوە داندرا هێزی رۆشنبیر و خوێندكار و شۆڕشگێڕ لەو پارچەیە ڕا بكشێتە نێو خەباتی خۆی لە باكور و پێش بە تەقینەوەی هەستی شۆڕشگێڕی خەڵكی ڕۆژهەڵات لە نێوخۆ بگرێ و ئەو هێزە بیا لە توركیا خاڵی كات. لە ڕاستی دا ڕۆڵی كاتالیزۆری گێڕاوە و ڕۆژهەڵاتی لە تەقینەوەی بوركان خاڵی كردوە.
دەتوانین بڵەین پەكەكە و لقەكەی ڕۆژهەڵاتی دەوری زۆریان بووە لە بۆشایی نەمانی خەباتی چەكداری حیزبە رۆژهەڵاتییەكان بۆ چەقبەستوو ڕاگرتنی ڕۆژهەڵات ، چونكە یەكجاریش پەكەكە لە دژی داگیركاری كۆماری ئیسلامی ئێران دەنگی هەڵنەبڕیوە و بەردەوام باس لە نەبوونی مافی كوردان دەكا لە توركیا بە بێ ئەوەی بڵی بەشی زۆری چەوسانەوەی كوردان لە ناوچە و پیلانەکان لە دژی نەتەوەی کورد چ لە باشور و چ لە باكور و چ ڕۆژهەڵات هۆیەكەی سەری مارەكە واتە كۆماری ئیسلامی ئێرانە.
شنۆ درەوازەی ڕاسان و خەباتی چەكداری نوێی حیزبی دێموکرات
نەورۆزی ساڵی ٩٥ حیزبی دیموكڕاتی كوردستانی ئێران بڕیاری خەباتێكی نوێ بۆ گرێ دانەوەی خەباتی شار و شاخی دا كە كاكڵەكەی گەڕانەوەی پێشمەرگەی كوردستان بە چەكەوە بۆ كوردستان و ئامادەبوون لە نێو نیشتمان و پەیوەندی گرتن بە خەڵكی كوردستانو چالاک كردنەوەی تەشكیلات و رێک پێک كردنی خەباتی نێو شار و خەباتی مەدەنی و بەخشینی خوێنی تازە بە دەمارەكانی جوڵەی ڕۆژهەڵاتە.
ئەو بڕیارە ئەگەر چی زۆر درەنگ درا پاش یست ساڵ وەستانی خەباتی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران بەڵام بە جێ و دروست و حیسابی بوو.
لە ڕاستی دا فەلسەفەی دامەزرانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران لە سەرەتاوە چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەیی كورد لە ئێران بە شێوازی ئاشتی خوازانە و خەبات بۆ ئەو ئارمانجە بوو، بۆ ئەو ئارمانجەش كۆمارێكی ئەگەر چی ساوا بەلام درەوشاوەی لە مێژووی كورد و كوردستان دا دامەزراند، پاش ڕووخانی كۆماری ساواش ڕێگای خەباتی سیاسی بەر نەداوە ئەگەر بە ٢٠٠ ئەندامیش بووبێ .
كاكڵی مێتودی خەباتی حیزبی دێموكڕات خەباتی بەردەوامە ئەگەر بە چەند تاكە كەسیش بووبێ . وەلانانی خەبات و شانە خاڵی كردن لەو ئەركە كە بونیاتی فەلسەفەی دامەزراندنی حیزبە بە لادان ناسراوە . بۆیەشە پاش ڕووخانی كۆماری كوردستان و پەرتەوازەی گەرمێن بوون بە كەمترین ئیمكانات و شانەی رێكخستن و پێشمەرگە ئەو خەباتەی چۆل نەكرد، تا گەیشتە شۆڕشی گەلانی ئێران و هێرشی دڕندانەی ڕژێمی دژە گەلی و دژە مرۆیی ئیسلامی و بە ناچاری چەكی بەسەر دا سەپا و بۆ بەرگری كردن لە شوناس و مانی خۆی چەكی بەرگری هەڵگرت .دەنا لە بیرۆكەی حیزبی دێموكڕات دا لە نێوان ئامانج و گەیشتن بە ئامانج و ئامرازی گەیشتن بە ئامانج پەیوەندیەكی دیالكتیک هەیە كە چۆن ئامانجی ئێمە رزگاری و ئازادی و مافی كۆمەڵێک مرۆڤ بە ناوی نەتەوەی كوردە ئامانجێكی پیرۆزە كە ئازادی مرۆڤە ، رێگای گەیشتن بەو ئامانجە و ئامرازی گەیشتنیش دەبێ ڕەوا و مەشروع و مرۆیی بن چونكە ئامانجەكە مرۆییە، هەر بۆیەشە چەک و كوشتن و شەڕ و تیرۆر و رەشەکوژی هیچ جێگایەكیان لە ئەندێشەی خەباتی حیزبی دێموكڕات دا نییە و داوای چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كوردی كردوە. بەڵام ئەوە دوژمنانن كە هێرشیان كردوەتە سەر كورد و كوردیان كوشتووە و كورد و حیزبی دێموكڕاتیش بە ناچاری چەكی بەرگریان لەشان كردوە.چەكی بەرگری لە خاک و وڵات و نەتەوەی كورد لە هەمبەر داگیركاری و هێرشی دوژمن.
لە ڕاستی دا ئەو بۆشاییە كە بیست ساڵی خایاند هۆكاری زۆری هەیە كە لێرە دا مەجالی شی كردنەوەی نییە و ئەوانەی دەستیان هەبوە لەو دووكردنەوەی هێزی پێشمەرگەو بە بێبەش كردنی كوردستان لە هێزی ڕاستەقینەی خۆی كە پێشمەرگەیەدەبێ بۆ مێژوو ڕونی كەنەوە . چۆن نەهامەتییەكانی ئەو بیست ساڵە و نەقۆزتنەوەی زۆر هەلی ڕەخساوی خەبات بەشێكی لە ئەستۆی ئەوانە.
چۆل كردنی مەیدانی خەبات و دوركردنەوەی پێشمەرگە لە خاكی خۆی هیچ پاساوێک هەڵناگرێ چۆن پێشمەرگە هێزی شۆڕشگێڕە و شۆڕشگێڕانیش قەت بیر لە ئاكام ناكەنەوە بیر لە ئەركی بەردەوامی خەبات دەكەنەوە. زاتی شۆڕشگێڕ ئەوەیە.
ئێستا ئەو قۆناغەی نوێی خەبات كە حیزبی دێموكڕات دەستی پێ كردوە كۆمەڵێک نەیار و دژبەری هەیە لە ناوخۆ دا كە بە هۆی بەرژەوندی جناحی خۆیان دژی جوڵەی پێشمەرگە دەوەستنەوە. لێرە دا ئەو لایەنانە و ئامانجەكانیان شی دەكەینەوە.
١- رفۆرم خوازانی كوردستانی ئێران:
رفۆرم خوازان وەک باسمان كرد لەسەرەوە، لە بۆشایی نەبوونی خەباتی چەكداری و نەبوونی حیزبەكان لە گۆڕەپانی ڕۆژهەڵات سەریان هەڵدا و زۆریان هەوڵ دا وەک نوێنەری كوردی رۆژهەڵات لە تاران دانیان پێ دابنێن و ببنە بەردەنگی ناوەند و دەسەڵات. تەنانەت هەوڵی دامەزراندنی حیزبێكی سیاسیان دا كە كۆماری ئیسلامی رێگەی پێ نەدان و بەناچاری بەرەیەكیان كردەوە بە ناوی بەرەی یەكگرتووی كورد كە تەواوی بیرو بۆچوونە رفۆرم و مەدەنیەكانی كوردستانی ئێران لە خۆیان دا كۆ بكەنەوە ولەگەڵ دەوڵەت بكەونە دانوستان لە سەردەمی دەوڵەتی رفۆرمیستی خاتەمی دا لە ناو پارلمانیش دا فڕاكسیۆنی نوێنەرانی كوردیان پێک هێنا.
بێجگە لەوەی كە نابێ لێرە دا بڵەین ئەو هەوڵە هەوڵێكی خراپ و نیازێكی خراپ بوو دەبێ ئامانجەكان و دەسكەوتەكانی ئەو ئەزمونە شی كەینەوە:
وتمان كە رفۆرم خوازەكان باوەڕیان بە كێشەیەک بە ناوی كێشەی نەتەوەیی كورد نییە بەڵكو بە كێشەی سیاسی و هەڵاوادرن و سیاسەتی چەوتی ناوەندی دەناسێنن كە ئەگەر دێموكڕاسی لە ئێران حاكم بێ كورد كێشەی نامنێنێ و وتمان ئەوە سەرەتای هەڵە و بە لارێ چوونیانە، چۆن ئەگەر دەوڵەتێكی لیبڕاڵ دێموكڕاتیش دوای كۆماری ئیسلامی ئێران بێتە سەركار و كورد وەک یەكەی سیاسی و نەتەوە حیساب نەكا و مافی نەتەوەیی كوردان ڕەچاو نەكا دیسان دەوڵەتێكی دێموكڕات نییە . كێشەی كورد ڕاستە كێشەی دێموكڕاسی و ئازادی تاک و ئەحزاب و دەوڵەتی دێموكڕاتیكە لە ئێران بەڵام كێشەی نەتەوەییشە بۆیە دروشمی حیزبی دێموكڕات سەرەتای شۆڕش\"خودموختاری (چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەیی و ستەمی نەتەوەیی و مافی چارنوسی كوردی ئێران) و دێموكڕاسی بۆ ئێران بوو( چارەسەركردنی دیكتاتۆڕی و ستەمی سیاسی).
ئێستاش فدراڵ دیموکراسی وەک سیستەمی وڵامدەری هەر دوو ستەمی سیاسی و نەەوەیی بە دروشم و ئامانج دیاری کردوە.
رفۆرم خوازان دەڵێن كە هەڵایسانی شەڕی چەكداری دیسان كوردستان میلیتاریزە دەكاتەوە و دەوڵەت گوشارەكانی زیاتر دەكات بۆ سەر کوردستان.
ئەو بیرۆكەیە لە بنەڕەت ڕا هەڵەیە چونكە ئەوە كۆماری ئیسلامی ئێرانە كوردستانی میلیتاریزە كردوە نەك حیزبەكان بە گشتی و دێموكڕات بە تایبەتی.
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵەی كە خەباتی چەكداری نەما بۆچی ئەو هەموە پادگانە سەربازییەی هەر سێ هێزی ئینتزامی و سپای پاسداران و ئەرتەشی لە كوردستان نەبردە دەر خۆ خەباتی چەكداری نەمابوو؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆ مافەكانی سەرەتایی فەرهەنگی و سیاسی و حقوقی و ئابوری كوردانی نەدا و زیاتر كوردی چەوساندوە و سامانەكانی كوردستانی بە تاڵان برد و كوردستانی لە ڕووی گەشەوە لە هەژاری دا ڕاگرت؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆ پێشی بە خەباتی مەدەنی گەلی كورد دەگرت و بە سەدان چالاكی مەدەنی خستە زیندان و لە داری دان؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆچی تەنانەت نەیهێشت رفۆرم خوازەكانی نێو گوفتمانی دەسەڵات و نزیک لە خۆی كارێک بۆ كوردستان بكەن و وەک كورد لە دەسەڵاتی سەرانسەری و پارێزگاكان دا بەشدار بن؟
كۆماری ئیسلامی ئێران لەو بیست ساڵە دا كە خەباتی چەكداری نەمابوو بۆچی مافەكانی نێو یاسای بنەڕەتی خۆی كە مافی سەەرتایین وەک بڕگەكانی ١٥و ١٩جێبەجێی نەكردن؟
ئەو پرسیارانە وڵامیان دیارە و رفۆرم خوازانی كورد باشە كە ڕامێنن و بزانن كە هیچ شتێك نەگۆڕا و كۆماری ئیسلامیش هیچ گۆڕانی بەسەر روانگەی خۆی دا نەهێناوە بۆ كوردستان و تادێ زیاتر دەی چەوسێنێتەوە.كە واتە تاوانبار هەر ڕژێمە. و لۆژیک و خوێندنەوەی سیاسیان هەڵەیە و قوڵایی كێشەكە یان حاڵی نەبوونە یان نیانهەوێ حاڵی بن.
٢- هاوڕێیانی پێشوو( دابڕاوانی كۆنگرەی ١٣)
هاوڕێیانی پێشوو پاش دابڕان و جیابوونەوەیان بەردەوام باسی هێنانە ئارای خەباتێكی نوێ و شێوازێكی دیكەیان دەكرد و ئەوەیان بە تەنیا هۆی جیابوونەوەیان دەناساند و خۆیان بە پەرۆشی كوردستان و گەلی كورد دەزانی كە حیزبی دێموكڕات چیدیكە كارایی نەماوە و ئەو سازمانە ئارمانجەكانی كۆن بوونە و دەبێ بیر لە رێكخراوێكی نوێ ، ڕێبەرایەتێكی نوێ، خوێندنەوەیەكی نوێ، و خەباتێكی نوێ بكەینەوە و ئەوەیان وەک \"هێڵە گشتیەكانی ڕێبازی ئێمە\" بڵاو كردەوە و بوونی خۆیان ڕاگەیاند.
ئەوەی دەركەوت بە زوویی، خەباتە نوێیەكەی هاوڕێیانی پێشوو بیرۆكەیەک نزیك لە رفۆرم خوازانی كورد بوو كە شێوازی خەباتی مەدەنی چالاک بكرێ و نوێنەری كوردان بۆ پاڕڵمان بەڕێ بكرێن و لەوێ باسی مافەكانی گەلی كوردی ئێران بخرێتە بەر باس و شێوازە نوێیەكانی خەباتی مەدەنی بۆ سەردەمی تازە جێگای خەباتی كلاسیكی چەكداری بگرنەوە.
پاش شكستی پرۆژەی بزووتنەوەی سەوز و گرتنی سەركردەكانی و كوشتنی خەڵكی ناڕازی نێو شەقامەكان و بەدەنگەوە نەهاتنی شارەكانی دیكەی ئێران و نەتەوەكانی كورد و تورک بەو بزووتنەوەیە، زۆر زوو ناوەندگەرا بوونی بزووتنەوەكە و خاڵی بوونی گوتاری نەتەوەكان و كەمینەكان تیایدا دەركەوت و هەر ئەوەش بوو هۆی شكستی پرۆژەكە چۆن هیچ كەمینە و نەتەوە و تەنانەت شارێكی دیكەش کە خۆی لە گوتاری بزووتنەوەی سەوز دا نەدیتەوە لەو ڕاپەڕینەی تاران پشتیوانی نەكرد. هەڵوێست گرتنی هاوڕێیانی پێشوو بۆ هەڵبژاردنەكان و جاڕی دەنگدان و پێشبینی كردنی سەركەوتنی ئەو پرۆسەیە زوو شكستی خوارد و یەكەم شستی سیاسی و خوێندنەوەی رووداوەكانی ئێران بوو بۆیان.
بەڵام ئەو شكستە نەبوە هۆی پێداچوونەوەیان و تەواوی بڕگەكانی \"هێڵە گشتیەكانیشیان\" وەلا نا و كەوتنە هاوكاری و یارمەتی و هاودەستی رفۆرم خوازان و تا جێگایەك رۆیشتن كە بوونە تریبۆنی رفۆرم خوازان و وەک جناحێكی سیاسی ناو دەسەڵات لە ئێران هەڵسوكەوتیان لەگەڵ كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكرد و دەكەن.
هێنانە ئارای دروشمی دانانی چەک، واز هێنان لە دروشمی روخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، موزاكیرە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران و چوونە نێو دەسەڵات و بازنەكانی دەسەڵات لەو نمونە سیاسەتانەن كە بە ئاشبەتاڵ پێناسە دەكرێن و زۆربەی كادرە كانی هاوڕێیانی پێشوو لەو هەڵوێست گرتنەو و سیاسەت كردنەی رێبەرایەتییەکەیان ناڕازین و بەشێكیان جیا بوونەوە.
هەر بۆیەشە دژایەتی كردنی ئەوان لەگەڵ ئەو قۆناغەی خەباتی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران بە پێچەوانەی سیاسەتەكان و بانگەشەكانی ئەوانە كە جاڕی كۆتایی هاتنی سەردەمی ئەو جوڵانەوەیەلێ دەدەن و دەڵێن دەبێ بیر بكەینەوە لە خەباتی مەدەنی و پاڕڵمانی لە كۆماری ئیسلامی ئێران و دانوستانی لەگەڵ بكەین، تەنانەت بە جاران ڕایانگەیاند خەڵكی كوردستان پشتی خەباتی چەکداری نوێ ناگرن و ئەوە حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێرانە كە چاوی لە ئاست گۆڕانکارییەکانی كۆمەڵگای تازەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان نوقاندوە و بەرەی تازە پشتی ئەو شێوازە كلاسیكەی خەبات ناگرن. بەڵام دیتمان بە پێچەوانەی بیری ئەوان لە شەڕەكەی شنۆ و خانێ دا جەماوەری كوردستان بە گشتی پشتی ئەو خەباتەیان گرت و گوڕ و تین و ورەیەكی تازەیان تێگەڕا و بە شێوازی جۆراوجۆر چین و توێژی جۆراوجۆر بە تایبەتی خوێندكاران و روناكبیران و جووتیاران و شارنشینان پشتی حیزبی دێموكڕاتیان گرت.
ئێستا دژایەتی هاوڕێیانی پێشوو لەگەڵ خەباتی نوێی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران تەنیا بەو هۆیەیە كە ئەوان لە جەرگەی خەباتەكە دانین و قورسایی باڵانسی هێز و لایەنگر و پشتیوانی لە سیاسەتەكان بە ڕادەی چەند ئەوەندە بە قازانجی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێرانە و تەنانەت ئەو ناوچانەی كە پێشوتر بیر دەكرا حیزبی دێموكڕات پێگەی نەماوە لەوان وەک هەورامان و كرمانشان ئەوانیش پشتیوانی خۆیان راگەیاند و خەباتەكە ڕەوایەتی جەماوەری و گشتیی ڕۆژهەڵاتی لە پشتە.هەر بۆیە ئەوان لە قورسایی حیزبی دیموكڕاتی کوردستانی ئێران نیگەرانن. لە ڕەوینەوەی سیاسەتەكانی خۆیان نیگەرانن، لە چوونە ڕیزی هێزی پێشمەرگە لە لایەن لاوانی ڕۆژهەڵات و زیاد بوونی هێزی پێشمەرگەی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران نیگەرانن.
نیگەرانییەكە لەوە سەرچاوە دەگرێ كە بە گومانی هاوڕێیانی پێشووو حیزبی دێموكڕاتی كوردستای ئێران ئەگە زەمانێک ئامادەی یەكگرتنەوە بوو لەگەڵ هاوڕێیانی پێشوو لەبەر پێویستی هەر دوو لا بە هێزی یەكدی و ڕەوایەتی سیاسەت و هێزی هەر دوو لا لە نێو كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانبوو، بەڵام ئێستا بە زیاد بوونی هێز و پشتیوان و ڕەوایەتی خەباتی تازەی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران لەوانەیە دەرفەتی تێكەڵ بوونەوەیان لێ بسێندرێتەوە و پێویست بە هێزی ئەوان نەكات. لە ڕاستی دا نیگەرانی ئەوان لە هێز و باڵانسی هێزەوە سەرچاوە دەگرێ هەر بۆیەشە دەترسن لەو خەباتە كە سەرانسەری ڕۆژهەڵات بگرێتەوە. لە ڕاستی دا ئەوان لە غیابی خۆیان دەترسن.
٣-پژاک لقی پەکەکە بۆ رۆژهەڵات
ئەو لقەی پارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە تەنیا بە یەک هۆ دژی خەباتی نوێی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێرانە ئەویش باس كرا كە لە غیابی حیزبەكانی ڕۆژهەڵات و حیزبی دێموكڕات حەیات خەڵوەتێكی لە ڕۆژهەڵات پەیدا كردبوو و لەو بۆشاییە دا هەوڵی كۆكردنەوەی هێزی مادی و مرۆیی بۆ خەباتی باكوری كوردستان دەدا ودەیویست خەباتی ڕۆژهەڵات بۆ مافی نەتەوەیی لە بیر و مێشكی و زەینی لاوانی ڕۆژهەڵات بسڕێتەوە و لە جیاتی ڕۆژهەڵات تەوەری و ئازادی خوازی دێموكڕاتیک، باكور تەوەری و كۆنفدڕالیسمی دێموكڕاتیک وەک بەرهەمی سۆسیال ئانارشی لە مێشكی لاوانی ڕۆژهەڵات دا بچەسپێنێ و بۆ هەمیشە بیری نەتەوەیی و خەبات بۆ رزگاری نەتەوەیی لە هەر چوار پارچە بسڕێتەوە تەنیا بۆ بەرژەوەندی ئایدۆلۆژیای ئاپۆچی خۆیان . ئێستا بەو ڕاسانە و پشتیوانی بەربڵاوی كۆمەڵانی خەڵک لێی لەوە دەترسێ چیدیكە نەتوانێ هێز لە ڕۆژهەڵات كۆ كاتەوە ولاوی ڕۆژهەڵات ورە و هێزی خۆی لە شۆڕشی خۆی دا خەرج كا نەك پارچەیەكی دیكە.
لەوە دەترسێ شوێن پێی لە ڕۆژهەڵات نەمێنێ. شوێنێک کە لەسەری حیسابی تایبەتی كردوەتەوە وەک سەرچاوەی كۆ كردنەوەی هێزی مرۆیی و یارمەتیەكانی دەوڵەتی ئێران بۆ خەباتی باكوری كوردستان.
لەوە دەترسێ ئەو بانگەشەیەی كە دەیانكوت حیزبەكانی ڕۆژهەڵات وازیان لە خەبات هێناوە و كەمپ نشینین و ئێستا ئێمە لقەكانی پەكەكە تەنیا هێزی خەباتكاری هەر چوار پارچەین، وردە وردە تەمیبڕەوێتەوە و ناڕاستی بۆچوونەكانی ئەوان دەركەوێ و بە ئامانجی ئازادی خوازی و نەتەوە خوازی حیزبی دێموكڕاتی کوردستانی ئێران بیری سۆسیاڵ ئانارشی نا نەتەوەیی و دیكتاتۆڕی حیزبی ئەوان كۆڵەكەكانی وە لەرزین كەوێ.
جیاوازی ئەو قۆناغەی خەبات لەگەڵ شۆڕشی ٤٧-٤٦
- لە شۆڕشی ٤٧-٤٦ دا حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران ڕێبەرایەتێكی یەكگرتوو بە خەتێكی دیاری كراوی ڕوونی سیاسی و ستراتژیكی نەبوو بەڵام ئێستا ئەو خەباتە لە كاتێ دا دەكرێ كە حیزبی دێموكرات خاوەنی سەركردایەتی یەكگرتووی هەڵبژێردراوی كۆنگرە، بەرنامەی سیاسی ڕوون ، ستراتژی و بەرنامە و پەیڕەوی دیاری كراوە و بە وریایی و لێکدانەوە ئەو خەباتەی دەست پێ کردوە.
درێژه هەیە...
ناوەرۆکی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
