رۆژی نێونەتەوەیی خەبات دژ بە توندوتیژی لە هەمبەر ژنان
19:41 - 16 سەرماوەز 2711
Unknown Author
رۆژی نێونەتەوەیی خەبات دژ بە توندوتیژی لە هەمبەر ژنان
رەحیم رەشیدی
توندوتیژی لە بنەڕەتدا یەكێك لە گرفتە بەرچاو و داخهێنەرەكانی كۆمەڵگای مرۆڤایەتییە.ئەم پەتایە لە شكڵ و شێوازی جوراوجۆردا خۆی دەردەخات و پتر گرێدراوی كۆمەڵگا دواكەوتوو و ناسەقاگیرەكانە كە دیكتاتۆری باڵی رەشی بەسەردا كێشاوە و لەواندا كەش و دۆخی لەبار بۆ پەروەردە و راهێنانی مرۆڤ تەوەرانە و دێموكراتیك وەكوو پێویست نەهاتۆتە گوڕێ. ئەگەر لەم بەستێنەدا تەنیا ئاوڕ بەسەر توندوتیژی دژی توێژی ژنان بدەینەوە، ئامارەكان لەم بازنەیەدا گەلێك داخهێنەرە.
ئەوە لە حاڵێك دایە كە توندوتیژی لەنێو بنەماڵەدا و بە شێوەی كەس پێنەزان زۆر زیاتر لە رادەی ئەو توندوتیژیانەیە كەلە كۆمەڵگادا و لە ئاستێكی بەرینتردا روو دەدەن و ئاشكرا دەبن و ناشاردرێنەوە.
لێرەدا بە كورتی ئاو‌ڕیك لە چۆنیەتیی هاتنە گۆڕی بیرۆكەی ڕۆژی نێونەتەوەیی خەبات دژ بە توندوتیژی لە هەمبەر ژناندا دەدەینەوە.
رێكەوتی 25ی نوامبری ساڵی1960ی زایینی لە وڵاتی دۆمینیكن و لە سەردەمی دەسەڵاتداریەتی سەرەڕۆیانەی \"رافایل تورجیلو\"دا، سێ خوشك بە نێوەكانی، \"ماریت ترزا، بتریە میرابل و منیروا\" پاش ئەوە ماوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدا بە تاوان وەپاڵ دانی تێكۆشانی سیاسیی دژی حكوومەت جەزرەبەیان دیت، دواتر لە دار دران.
21ساڵ دوای ئەو رووداوە واتە ساڵی 1981 لە رۆژانی 17 تا 21 ژوئیە لە شاری \"بوگوتا\" پێتەختی وڵاتی كۆلۆمبیا كۆنفرانسێك لەلایەن رێكخراوەكانی داكۆكیكاری مافی ژنان و لایەنگرانی مافی یەكسانی لە ئەمریكای لاتین و دووڕگەكانی \"كارائیب\" بەڕێوە چوو. لەو كۆنفڕانسەدا پێشنیار كرا، وەكوو بە بیر هێنانەوە و رێزگرتن لە خەباتی ئەو سێ خوشكە رۆژی ئێعدامی ئەوان بە رۆژی خەبات دژ بە توندوتیژی دژی ژنان دیاری بكرێت، بەڵكوو ئەوە دەرەتانێك بێت بۆ ئەوەی كۆمەڵانی خەڵك پتر لەگەڵ توندوتیژی دژ بە ژنان ئاشنا بن، لایەنەكانی بناسن و دژبەری لەگەڵدا بكەن.
دوای ئەم قۆناغە، ساڵی 1999ی زایینی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو رۆژەی وەكوو رۆژی نێونەتەوەیی دژ بە توندوتیژی دژی ژنان پەسەند كرد، ساڵێك دواتر ئەنجومەنی ئاسایشی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیارنامەی 1325ی لەژێر ناوی \"ژنان گەڵاڵەی ئاشتی و ئاسایش\" پەسەند كرد.
كۆمیسیۆنی ژنانی سەر بە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ساڵی 1946 بۆ كار كردن لە هەمبەر گرفتی ژنان و مافەكانیان پێكهات. سەرەڕای تێكۆشانی ئەم كۆمیسیۆنە بەرنامەی تایبەت سەبارەت بە مافی ژنان لە ساڵی 1967دا پەسەند كرا. ئەو بەرنامەیە بوو بە بناغەی جاڕنامەی مافی ژنان كەلە ساڵی 1979 لەلایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانەوە پەسند كراوە.
هەتا كاتی نووسینی ئەم وتارە لە 114 وڵاتی جیهاندا بەكار هێنانی توندوتیژی دژی ژنان لە رووی یاساییەوە هیچ بەربەستێكی لە بەردەمدا دانەنراوە. تەنیا لە ماوەی 13 ساڵی رابردوودا لە كۆماری كۆنگۆ پتر لە200 هەزار ژن دەستدرێژیان كراوەتە سەر، پەرەگرتنی ئەم دیاردە ئەو ئاكامەی لێكەوتەوە كە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو راستییە لەبەرچاو بگرێ كە دەستدرێژی كردنە سەر ژنان لە كاتی شەڕ و داگیركاریدا وەكوو تاوان دژی مرۆڤایەتی چاوی لێدەكرێ.
یاسای رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بەم جۆرە توندوتیژیی دژی ژنان پلە بەندی دەكات:
1- هەر شێوە توندوتیژیییەك كە ئاكامەكەی ببێتە هۆی زیان یان ئازاری رۆحی، جیسمی یان جینسی، هەرەها هەڕەشە كردن، یان بە زۆر یان خۆ بە ناوی دڵسۆزی بۆ بەرتەسك كردنەوەی ئازادیی ژنان لە كۆمەڵگا و بنەماڵەدا لەخۆ دەگرێت.
شێوەكانی توندوتیژی دژی ژنان:
1- جەستەیی:
لێدان لە هەر شكڵ و شێوەیەكدا، لە قژكێشان و داپلۆسینەوە بگرە هەتا قەتڵی نامووسی، تۆندوتیژییە.
2- رۆحی:
هەڕەشە لێكردن، جنێو پێدان، بێحورمەتی كردن، تۆمەت وەپاڵ دان، ئەمە هەموو ئەو بوارانە دەگرێتەوە كەلە باری رۆحییەوە ئازاری ژنانی لێ بكەوێتەوە.
3. جینسی:
بە زۆر تیكەڵ بوون لەگەل ژن، ئەگەر مێردیشی بێ، هەر جۆرە هەوڵدان بۆ پێوەندی جینسی لە گەڵ ژنان بەبێ ئۆگری و رەزامەندیی ژن، توندوتیژی دژی ژنانە.
4- كۆمەڵایەتی:
ئا: لە پەراوێز خستن، هەڵسوكەوتی نەشیاو و سارد و سڕی لە پێوەندیدا لەلایەن بنەماڵەوە بەرامبەر بەو كچ و ژنانەی كەلە قسەی نێرینە و ئەندامانی دیكەی بنەماڵە وەك باب، خاڵ، باوە گەورە، دایك، خوشك، پوور، برا، مێرد، مام، دایە گەورە و... لایان داوە، یان بەپێی ویست و دڵخۆازی ئەوان هەڵسوكەوت ناكەن، بەشێك لە توندوتیژی دژی ژنانە.
ب: چاوەدێری كردنی توندوتۆڵی كچان و ژنان لەلایەن بنەماڵە و كەس و كارەوە.
س: بێبەش كردنی كچان و ژنان یان بەرتەسك كردنی ئاستی بەشداری ئەوان لە چالاكییە سیاسیی و كۆمەڵایەتییەكاندا بە بیانووی پاراستنی شەرەف و ناوبانگی بنەماڵەوە.
د: ناچار كردنی كچان و ژنان بە لەبەر كردنی جلوبە‌رگی تایبەتی و رەچاو نەكردنی مافی لەبەر كردن و پۆشین بۆ ئەوان توندوتیژییە.
5- ئابووری:
لە زۆربەی وڵاتانی دونیا ژنان ئەركی كار كردن و خزمەت بە بنەماڵەیان لەسەر شانە، بەڵام بەجێ گەیاندنی ئەو ئەركە وەكوو كار بۆیان حیساب ناكرێ، هەر بۆیە پتر ژنان لەباری ئابوورییەوە بە مێرد یان پیاوانی بنەماڵەوە بەستراونەتەوە. كچان بەهۆی ئەوەی كەلە زۆر كۆمەڵگادا مافی كار كردنیان لە دەرەوەی ماڵ نیە، دەبێ لەلایەن باب یان براوە یارمەتی ئابووری وەرگرن، ئەمەش گەلێك جاران مێینە لە بەرامبەر فەرمان و ویستی نێرینەدا ملكەچ دەكات.
گومانی تێدا نیە كۆمەڵی كوردەواری لەلایەك بەهۆی نەبوونی ئازادی، لە ئارادا بوونی كولتووری پیاو مەزنانە و زاڵبوونی سیستمێكی كۆنەپەرستانە لە ماوەی دەیان ساڵی رابردوودا بۆتە مەیدانێكی پان و بەرین بۆ بەرهەم هاتنەوەی توندوتیژی دژی ژنان.
ئەم توندوتیژییە لە ئاخاوتن، قسەی سووك و ناشرینەوە بگرە هەتا لێدان، داپڵۆسین، داركاری كردن، داغ كردن و لە ئاكامدا لە دوایین پلەی خۆیدا واتە كوشتن و لەنێو بردن بەرچاو دەكەوێت، دیاردەیەك كە بە جۆریك وەك شەرەف پارێزی و ئازایەتی چاوی لێدەكرێ.
ئیدی ئەوە تەنیا یاسای كۆنەپەرستانە و داو و دەزووی سیستمی داڕزاوی دەسەلاتی ناخەڵكی نیە كە كەند و كۆسپ لەبەردەم ئازادی و مافەكانی ژنانی ئێمەدا دادەنێ، بەڵكوو كولتووری قیزەوەنی پیاو مەزنی و بە كەم گرتنی مێینە سەرتاپای جومگەكانی كۆمەڵگای گرتۆتەوە و زۆربەی تاكەكانی كۆمەڵگای كوردستان بە رەفتار و هەڵسوكەوتی نەشیاو لە پەرە پێدان و چڕتر كردنەوەی دیاردەی توندوتیژی دژ بە ژنان دەور دەبینن و بەداخەوە تێیدا بەشدارن.
ئەگەر سەرنج بدەین، زۆر زوو لەو راستیە دەگەین كە دەست بردن بۆ ژنان، وەدوو كەوتنیان لە لایەن پیاوانەوە، تانە و تەشەر لێدان، قسە بۆ هەڵبەستن و ناوزڕاندن لە پانتایی كۆمەڵگادا هەیە و كەس ناتوانێ حاشای لێبكات، ئەم رەفتارە بۆ هەر مەبەستێك بێ، خزمەت كردنە بەو دامودەزگا داپلۆسێنەرە كە هەموو ژیانی خەڵكی كۆمەڵگاكەی لەگەڵ دژواری و تاقەت پڕووكێنی رووبەڕوو كردوە.
كێ هەیە كە بتوانێ چاو لە ئاست ئەو راستییە‌دا بقوونجێنێ كە ئێستاش بەشێكی زۆر لە ژنان لە ترسی ئابڕووی خۆیان و لەبەر تێكبەر نەبوونی پیاوان ئەو توندوتیژیەی لە شوێنی كار، یان سەر شەقامەكان و كۆڵانەكانی نیشتمانی ئێمەدا دژ بەوان دەكرێ دەشارنەوە و بەمەش ئەوان بۆ خۆیان راست لە جێگیر كردنی ئەو نوڕم و یاسایانەدا دەبنە ئەكتەرێكی دەورگێڕ كە ئەوەش بە مەیلی پیاوانی چاوچنۆك و چلێسە.
بەڕاستی ئەوان دەبێ چ بكەن، دەركاندنی رەنگە ببێتە هۆكاری سوور بوونی دەستی باوك، برا، مام، برازاو...بە خوێن، دەبێتە دەرەتانێك بۆ ئەوەی دەر و جیران، خزم و ناسیاوان هەر ژنی قوڕ بەسەر بە تاوانبار و هۆكاری كێشەكە بزانن و بە قسەی سووك و بردنە ژێر پرسیاری كەسایەتیی ئەو تەنیا لەبەر ژن بوونی، سەدان جار لە خۆیدا ورد و خاشی بكەن، ئالێرە دایە كە ژن بوون دەبێتە جۆرێك لە شوورەیی و پڕۆسەی ژێر دەستە بوون و خۆ بە كەم گرتن، تەنانەت خۆ بە سەرچاوەی نەگبەتی و نەهامەتی زانین بە قۆڵی جێ دەگرێ و لە هەناویدا ریشە دادەكوتێ.
ئەگەر نایدركێنێ هەر خۆی دەخواتەوە و پیش دەباتەوە. ناشبێ بۆ خۆی زار بكاتەوە، چونكە ئەو ژنە و لەو وێرانە نیشتمانەدا دەنگ هەڵبڕینی ژنان لەسەر مافەكانیان ئەگەر بۆ پیاوان ئازایەتی و بوێرییە، ئەوا بۆ خاتوونەكان زمان درێژی و بێ حەیایی و روو هەڵماڵراوییە!
هەتا ئێستاش ژنانی پاشماوەی ئەنفال، ژنانی دیل و گیراو لە بەندیخانەكانی داگیركەرانی كوردستاندا لە ترسی پەراوێز كەوتنی خۆیان و درز بردنی شان و شەوكەتی پیاو و بنەماڵەكانیان نەیان وێراوە و ناوێرن سەبارەت بەو هەموو تاوان و دەستدرێژیانە بێنە گۆ و بنووسن و دەرگای قەڵای بێدەنگی بكەنەوە، بەو كارە هەم سیستەمە داڕزاوەكانی زاڵ لەقاو بدەن، هەم باری دەروونیی خۆیان سووك بكەن، بوار رەخساندن بۆ ژنان بۆ ئەوەی بێنە ئەو مەیدانەوە بەرلە هەموو شتێك ئەركی پیاوانە كە پەراوێزی ئاسایشی و رێز گرتنیان بۆ مسوگەر بكەن، ئەركی پیاوانە، چونكە كۆمەڵگاكە، كۆمەڵگایەكی نێرسالارە و پیاو لە زۆربەی هەرە زۆری بوارەكاندا بە ناڕەوا خاوەن ماف و بڕیار دەرە.
دواخستنی خەبات بۆ وەدیهاتنی مافەكانی ژنان بە هەر بڕ و بیانوویەك و لەژێر هەر ناوێكدا ناڕەوایە، جا ئەو ناڕەوایە چ بە ناوی ئایین و خوداوە بێ، یان خەبات بۆ دابین بوونی مەسەلەی نەتەوایەتی بێ، یان شەق كردنی ریزی یەكگرتووی چینی كرێكار، خەبات بۆ دژایەتی لەگەڵ توندوتیژی دژی ژنان هەر ئێستا، هەر ئەمڕۆ، چونكە ئەزموون ئەو راستیەی نیشان داوە كە پاش هاتنە ئارای ئازادی و نەمانی ستەمی نەتەوایەتی لە زۆر كۆمەڵگادا دیسانەوە بەهۆی نەبوونی كولتووری دێموكراتیك ژنان هەر ئەوەیان بەسەر هاتۆتەوە كەلە سەردەمی داگیركاری و سەرەرۆییدا داوێن گیریان بووە، بگرە زۆر جاران ئەگەر ئاستی بەشداری ئەوان لە گۆڕان و خەباتدا رەچاو بكەین، رادەی ستەم لەسەریان زۆرتر بوە.
خەبات بۆ دژبەری لە هەمبەر توندوتیژی دژ بە ژنان ئەركی هەر مرۆڤێكی خاوەن شكۆ و ویژدان زیندوە، خەبات بۆ پاراستنی مافی ژنان، خەبات بۆ داكۆكی لە مافی مرۆڤە.
رەحیم رەشیدی
توندوتیژی لە بنەڕەتدا یەكێك لە گرفتە بەرچاو و داخهێنەرەكانی كۆمەڵگای مرۆڤایەتییە.ئەم پەتایە لە شكڵ و شێوازی جوراوجۆردا خۆی دەردەخات و پتر گرێدراوی كۆمەڵگا دواكەوتوو و ناسەقاگیرەكانە كە دیكتاتۆری باڵی رەشی بەسەردا كێشاوە و لەواندا كەش و دۆخی لەبار بۆ پەروەردە و راهێنانی مرۆڤ تەوەرانە و دێموكراتیك وەكوو پێویست نەهاتۆتە گوڕێ. ئەگەر لەم بەستێنەدا تەنیا ئاوڕ بەسەر توندوتیژی دژی توێژی ژنان بدەینەوە، ئامارەكان لەم بازنەیەدا گەلێك داخهێنەرە.
ئەوە لە حاڵێك دایە كە توندوتیژی لەنێو بنەماڵەدا و بە شێوەی كەس پێنەزان زۆر زیاتر لە رادەی ئەو توندوتیژیانەیە كەلە كۆمەڵگادا و لە ئاستێكی بەرینتردا روو دەدەن و ئاشكرا دەبن و ناشاردرێنەوە.
لێرەدا بە كورتی ئاو‌ڕیك لە چۆنیەتیی هاتنە گۆڕی بیرۆكەی ڕۆژی نێونەتەوەیی خەبات دژ بە توندوتیژی لە هەمبەر ژناندا دەدەینەوە.
رێكەوتی 25ی نوامبری ساڵی1960ی زایینی لە وڵاتی دۆمینیكن و لە سەردەمی دەسەڵاتداریەتی سەرەڕۆیانەی \"رافایل تورجیلو\"دا، سێ خوشك بە نێوەكانی، \"ماریت ترزا، بتریە میرابل و منیروا\" پاش ئەوە ماوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدا بە تاوان وەپاڵ دانی تێكۆشانی سیاسیی دژی حكوومەت جەزرەبەیان دیت، دواتر لە دار دران.
21ساڵ دوای ئەو رووداوە واتە ساڵی 1981 لە رۆژانی 17 تا 21 ژوئیە لە شاری \"بوگوتا\" پێتەختی وڵاتی كۆلۆمبیا كۆنفرانسێك لەلایەن رێكخراوەكانی داكۆكیكاری مافی ژنان و لایەنگرانی مافی یەكسانی لە ئەمریكای لاتین و دووڕگەكانی \"كارائیب\" بەڕێوە چوو. لەو كۆنفڕانسەدا پێشنیار كرا، وەكوو بە بیر هێنانەوە و رێزگرتن لە خەباتی ئەو سێ خوشكە رۆژی ئێعدامی ئەوان بە رۆژی خەبات دژ بە توندوتیژی دژی ژنان دیاری بكرێت، بەڵكوو ئەوە دەرەتانێك بێت بۆ ئەوەی كۆمەڵانی خەڵك پتر لەگەڵ توندوتیژی دژ بە ژنان ئاشنا بن، لایەنەكانی بناسن و دژبەری لەگەڵدا بكەن.
دوای ئەم قۆناغە، ساڵی 1999ی زایینی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو رۆژەی وەكوو رۆژی نێونەتەوەیی دژ بە توندوتیژی دژی ژنان پەسەند كرد، ساڵێك دواتر ئەنجومەنی ئاسایشی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیارنامەی 1325ی لەژێر ناوی \"ژنان گەڵاڵەی ئاشتی و ئاسایش\" پەسەند كرد.
كۆمیسیۆنی ژنانی سەر بە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ساڵی 1946 بۆ كار كردن لە هەمبەر گرفتی ژنان و مافەكانیان پێكهات. سەرەڕای تێكۆشانی ئەم كۆمیسیۆنە بەرنامەی تایبەت سەبارەت بە مافی ژنان لە ساڵی 1967دا پەسەند كرا. ئەو بەرنامەیە بوو بە بناغەی جاڕنامەی مافی ژنان كەلە ساڵی 1979 لەلایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانەوە پەسند كراوە.
هەتا كاتی نووسینی ئەم وتارە لە 114 وڵاتی جیهاندا بەكار هێنانی توندوتیژی دژی ژنان لە رووی یاساییەوە هیچ بەربەستێكی لە بەردەمدا دانەنراوە. تەنیا لە ماوەی 13 ساڵی رابردوودا لە كۆماری كۆنگۆ پتر لە200 هەزار ژن دەستدرێژیان كراوەتە سەر، پەرەگرتنی ئەم دیاردە ئەو ئاكامەی لێكەوتەوە كە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو راستییە لەبەرچاو بگرێ كە دەستدرێژی كردنە سەر ژنان لە كاتی شەڕ و داگیركاریدا وەكوو تاوان دژی مرۆڤایەتی چاوی لێدەكرێ.
یاسای رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بەم جۆرە توندوتیژیی دژی ژنان پلە بەندی دەكات:
1- هەر شێوە توندوتیژیییەك كە ئاكامەكەی ببێتە هۆی زیان یان ئازاری رۆحی، جیسمی یان جینسی، هەرەها هەڕەشە كردن، یان بە زۆر یان خۆ بە ناوی دڵسۆزی بۆ بەرتەسك كردنەوەی ئازادیی ژنان لە كۆمەڵگا و بنەماڵەدا لەخۆ دەگرێت.
شێوەكانی توندوتیژی دژی ژنان:
1- جەستەیی:
لێدان لە هەر شكڵ و شێوەیەكدا، لە قژكێشان و داپلۆسینەوە بگرە هەتا قەتڵی نامووسی، تۆندوتیژییە.
2- رۆحی:
هەڕەشە لێكردن، جنێو پێدان، بێحورمەتی كردن، تۆمەت وەپاڵ دان، ئەمە هەموو ئەو بوارانە دەگرێتەوە كەلە باری رۆحییەوە ئازاری ژنانی لێ بكەوێتەوە.
3. جینسی:
بە زۆر تیكەڵ بوون لەگەل ژن، ئەگەر مێردیشی بێ، هەر جۆرە هەوڵدان بۆ پێوەندی جینسی لە گەڵ ژنان بەبێ ئۆگری و رەزامەندیی ژن، توندوتیژی دژی ژنانە.
4- كۆمەڵایەتی:
ئا: لە پەراوێز خستن، هەڵسوكەوتی نەشیاو و سارد و سڕی لە پێوەندیدا لەلایەن بنەماڵەوە بەرامبەر بەو كچ و ژنانەی كەلە قسەی نێرینە و ئەندامانی دیكەی بنەماڵە وەك باب، خاڵ، باوە گەورە، دایك، خوشك، پوور، برا، مێرد، مام، دایە گەورە و... لایان داوە، یان بەپێی ویست و دڵخۆازی ئەوان هەڵسوكەوت ناكەن، بەشێك لە توندوتیژی دژی ژنانە.
ب: چاوەدێری كردنی توندوتۆڵی كچان و ژنان لەلایەن بنەماڵە و كەس و كارەوە.
س: بێبەش كردنی كچان و ژنان یان بەرتەسك كردنی ئاستی بەشداری ئەوان لە چالاكییە سیاسیی و كۆمەڵایەتییەكاندا بە بیانووی پاراستنی شەرەف و ناوبانگی بنەماڵەوە.
د: ناچار كردنی كچان و ژنان بە لەبەر كردنی جلوبە‌رگی تایبەتی و رەچاو نەكردنی مافی لەبەر كردن و پۆشین بۆ ئەوان توندوتیژییە.
5- ئابووری:
لە زۆربەی وڵاتانی دونیا ژنان ئەركی كار كردن و خزمەت بە بنەماڵەیان لەسەر شانە، بەڵام بەجێ گەیاندنی ئەو ئەركە وەكوو كار بۆیان حیساب ناكرێ، هەر بۆیە پتر ژنان لەباری ئابوورییەوە بە مێرد یان پیاوانی بنەماڵەوە بەستراونەتەوە. كچان بەهۆی ئەوەی كەلە زۆر كۆمەڵگادا مافی كار كردنیان لە دەرەوەی ماڵ نیە، دەبێ لەلایەن باب یان براوە یارمەتی ئابووری وەرگرن، ئەمەش گەلێك جاران مێینە لە بەرامبەر فەرمان و ویستی نێرینەدا ملكەچ دەكات.
گومانی تێدا نیە كۆمەڵی كوردەواری لەلایەك بەهۆی نەبوونی ئازادی، لە ئارادا بوونی كولتووری پیاو مەزنانە و زاڵبوونی سیستمێكی كۆنەپەرستانە لە ماوەی دەیان ساڵی رابردوودا بۆتە مەیدانێكی پان و بەرین بۆ بەرهەم هاتنەوەی توندوتیژی دژی ژنان.
ئەم توندوتیژییە لە ئاخاوتن، قسەی سووك و ناشرینەوە بگرە هەتا لێدان، داپڵۆسین، داركاری كردن، داغ كردن و لە ئاكامدا لە دوایین پلەی خۆیدا واتە كوشتن و لەنێو بردن بەرچاو دەكەوێت، دیاردەیەك كە بە جۆریك وەك شەرەف پارێزی و ئازایەتی چاوی لێدەكرێ.
ئیدی ئەوە تەنیا یاسای كۆنەپەرستانە و داو و دەزووی سیستمی داڕزاوی دەسەلاتی ناخەڵكی نیە كە كەند و كۆسپ لەبەردەم ئازادی و مافەكانی ژنانی ئێمەدا دادەنێ، بەڵكوو كولتووری قیزەوەنی پیاو مەزنی و بە كەم گرتنی مێینە سەرتاپای جومگەكانی كۆمەڵگای گرتۆتەوە و زۆربەی تاكەكانی كۆمەڵگای كوردستان بە رەفتار و هەڵسوكەوتی نەشیاو لە پەرە پێدان و چڕتر كردنەوەی دیاردەی توندوتیژی دژ بە ژنان دەور دەبینن و بەداخەوە تێیدا بەشدارن.
ئەگەر سەرنج بدەین، زۆر زوو لەو راستیە دەگەین كە دەست بردن بۆ ژنان، وەدوو كەوتنیان لە لایەن پیاوانەوە، تانە و تەشەر لێدان، قسە بۆ هەڵبەستن و ناوزڕاندن لە پانتایی كۆمەڵگادا هەیە و كەس ناتوانێ حاشای لێبكات، ئەم رەفتارە بۆ هەر مەبەستێك بێ، خزمەت كردنە بەو دامودەزگا داپلۆسێنەرە كە هەموو ژیانی خەڵكی كۆمەڵگاكەی لەگەڵ دژواری و تاقەت پڕووكێنی رووبەڕوو كردوە.
كێ هەیە كە بتوانێ چاو لە ئاست ئەو راستییە‌دا بقوونجێنێ كە ئێستاش بەشێكی زۆر لە ژنان لە ترسی ئابڕووی خۆیان و لەبەر تێكبەر نەبوونی پیاوان ئەو توندوتیژیەی لە شوێنی كار، یان سەر شەقامەكان و كۆڵانەكانی نیشتمانی ئێمەدا دژ بەوان دەكرێ دەشارنەوە و بەمەش ئەوان بۆ خۆیان راست لە جێگیر كردنی ئەو نوڕم و یاسایانەدا دەبنە ئەكتەرێكی دەورگێڕ كە ئەوەش بە مەیلی پیاوانی چاوچنۆك و چلێسە.
بەڕاستی ئەوان دەبێ چ بكەن، دەركاندنی رەنگە ببێتە هۆكاری سوور بوونی دەستی باوك، برا، مام، برازاو...بە خوێن، دەبێتە دەرەتانێك بۆ ئەوەی دەر و جیران، خزم و ناسیاوان هەر ژنی قوڕ بەسەر بە تاوانبار و هۆكاری كێشەكە بزانن و بە قسەی سووك و بردنە ژێر پرسیاری كەسایەتیی ئەو تەنیا لەبەر ژن بوونی، سەدان جار لە خۆیدا ورد و خاشی بكەن، ئالێرە دایە كە ژن بوون دەبێتە جۆرێك لە شوورەیی و پڕۆسەی ژێر دەستە بوون و خۆ بە كەم گرتن، تەنانەت خۆ بە سەرچاوەی نەگبەتی و نەهامەتی زانین بە قۆڵی جێ دەگرێ و لە هەناویدا ریشە دادەكوتێ.
ئەگەر نایدركێنێ هەر خۆی دەخواتەوە و پیش دەباتەوە. ناشبێ بۆ خۆی زار بكاتەوە، چونكە ئەو ژنە و لەو وێرانە نیشتمانەدا دەنگ هەڵبڕینی ژنان لەسەر مافەكانیان ئەگەر بۆ پیاوان ئازایەتی و بوێرییە، ئەوا بۆ خاتوونەكان زمان درێژی و بێ حەیایی و روو هەڵماڵراوییە!
هەتا ئێستاش ژنانی پاشماوەی ئەنفال، ژنانی دیل و گیراو لە بەندیخانەكانی داگیركەرانی كوردستاندا لە ترسی پەراوێز كەوتنی خۆیان و درز بردنی شان و شەوكەتی پیاو و بنەماڵەكانیان نەیان وێراوە و ناوێرن سەبارەت بەو هەموو تاوان و دەستدرێژیانە بێنە گۆ و بنووسن و دەرگای قەڵای بێدەنگی بكەنەوە، بەو كارە هەم سیستەمە داڕزاوەكانی زاڵ لەقاو بدەن، هەم باری دەروونیی خۆیان سووك بكەن، بوار رەخساندن بۆ ژنان بۆ ئەوەی بێنە ئەو مەیدانەوە بەرلە هەموو شتێك ئەركی پیاوانە كە پەراوێزی ئاسایشی و رێز گرتنیان بۆ مسوگەر بكەن، ئەركی پیاوانە، چونكە كۆمەڵگاكە، كۆمەڵگایەكی نێرسالارە و پیاو لە زۆربەی هەرە زۆری بوارەكاندا بە ناڕەوا خاوەن ماف و بڕیار دەرە.
دواخستنی خەبات بۆ وەدیهاتنی مافەكانی ژنان بە هەر بڕ و بیانوویەك و لەژێر هەر ناوێكدا ناڕەوایە، جا ئەو ناڕەوایە چ بە ناوی ئایین و خوداوە بێ، یان خەبات بۆ دابین بوونی مەسەلەی نەتەوایەتی بێ، یان شەق كردنی ریزی یەكگرتووی چینی كرێكار، خەبات بۆ دژایەتی لەگەڵ توندوتیژی دژی ژنان هەر ئێستا، هەر ئەمڕۆ، چونكە ئەزموون ئەو راستیەی نیشان داوە كە پاش هاتنە ئارای ئازادی و نەمانی ستەمی نەتەوایەتی لە زۆر كۆمەڵگادا دیسانەوە بەهۆی نەبوونی كولتووری دێموكراتیك ژنان هەر ئەوەیان بەسەر هاتۆتەوە كەلە سەردەمی داگیركاری و سەرەرۆییدا داوێن گیریان بووە، بگرە زۆر جاران ئەگەر ئاستی بەشداری ئەوان لە گۆڕان و خەباتدا رەچاو بكەین، رادەی ستەم لەسەریان زۆرتر بوە.
خەبات بۆ دژبەری لە هەمبەر توندوتیژی دژ بە ژنان ئەركی هەر مرۆڤێكی خاوەن شكۆ و ویژدان زیندوە، خەبات بۆ پاراستنی مافی ژنان، خەبات بۆ داكۆكی لە مافی مرۆڤە.
