رۆژهەڵاتی ناڤین لە قەیرانی نێوان نەریت و مۆدێڕنیتەدا
15:49 - 19 رەزبەر 2711
Unknown Author
ئیلاهە بوقرات/ كەیهان لەندن
و: ئەفراسیاب گرامی
دیكتاتۆرە نەریتی یان كلاسیكەكانی رۆژهەڵاتی ناڤین و وڵاتانی ئیسلامی كە ئەوڕۆكە رووخاون بە \"دۆمینۆ\" دەشوبهێنرێن، لە روانگەی مێژووییەوە، بوونی بازنەیەكی تێنەپەڕی درێژخایەنی ئەم وڵاتانە لە نەریتەوە بەرەو مۆدێڕنیتە، لە دواكەوتوویەوە بەرەو نوێبوونەوە و لە سەرەڕۆییەوە بۆ دێمۆكراسی بوو. ئەگەر ئەم دیكتاتۆرانە لە بەرامبەر دەسەڵاتی تەماح و سكەڕۆیی مەرجەعە دینییەكان، گەلێ جار گۆڕانكاریی بنەڕەتی و زۆر جاریش نیوە ناتەواو بەتایبەتی لەمەڕ مافەكانی ژنان و لایەنگرانی ئایینەكانی دیكە پێك نەدەهێنا، كۆمەڵگای رۆژهەڵاتی ناڤین بەم خێراییە نەیاندەتوانی ئەم رێچكەیە بدۆزنەوە هەتا لە چوارچێوە نەریتییەكان تێپەڕ ببن و ئەوڕۆكە خوازیاری \"دێمۆكراسی\" بن، تەنانەت ئەگەر قەوارەی ئەم دێمۆكراسییە هێشتاكە نادیار و لە هەر لایەكەوە بەرەوڕووی مەترسییە.
رابوون یان ساوێر (توهم)ی ئیسلامی؟
دەسەڵاتی سەدان ساڵەی فیرقە ئیسلامییەكان كە هەمیشە بە تەنیشت دەسەڵاتەوە رۆڵێكی بەردەستانە و زۆرجار رۆڵی ئیستۆپی لە بەرامبەر هەوڵە پێشكەوتنخوازانەكانی دەسەڵاتەكاندا گێڕاوە، هێزێك نەبووە و نابێ كە بە هاسانی لە بەرامبەر گەشەكردن و لایەنگریی ئازادی و دێمۆكراسیدا گۆڕەپانەكە چۆڵ بكات. ئەم دەسەڵاتە مەزهەبییە بە پێداگری لەسەر ئەم ستراتێژییە كە \"ئامانج دەكاتە پاساوی ئامراز \"، لەپاڵ بەكارهێنانی رێكارە جۆراوجۆرەكان بۆ سەپاندن و سەركوت و تەنانەت توندوتیژیی رووت، لەسەر ئامرازی كارامەی هەستی مەزهەبیی خەڵك راوەستاوە.
بە پچڕانی بازنەی دیكتاتۆرە كلاسیكەكان كەلە كۆنترۆڵێكی دوولایەنەدا، هەم ئازدایخوازكان و هەم دواكەوتووەكانیان كۆنترۆڵ دەكرد، ئەوڕۆكە رۆژهەڵاتی ناڤین هەر دوو گرووپی ئازادیخواز و دواكەوتوو هاتوونەتە گۆڕپانەكەوە هەتا چارەنووسێكی مێژوویی و ئایندەی ئەم ناوچەیە لە بەرامبەر یەكتردا دیاری بكەن.
لەم ئایندەیەدا لە لایەكەوە رۆڵی سەرچاوە سروشتییەكان و سەرچاوەكاننی وزە و لە لایەكی دیكەشەوە بەرژەوەندییەكانی هێزە جیهانییەكان لەپاڵ بەرژەوەندیی نەتەوەیی خەڵكانی ئەم ناوچەیە هێڵكاری كراوە. ئەزموونێك كەلە حكوومەتی ئیسلامیی ئێران و تاڵیبانی ئەفغانستان و حەماسی كەرتی غەزە و حیزبوڵڵا دەركەوتووە، هێزێك كە بتوانێ پرسە حەكیمانەكان بە شێوەیەكی رێژەیی دادپەروەرانەی نێوان رۆڵ و بەرژەوەندییەكانی هەر دوولا دابین بكات، بە روونی لە بەرەی ئیسلامییەكان ناتوانێ ببێت. بەڵام پارادۆكسێكی چارەسەر نەكراو كە پێشینەكەی بۆ هەمان دیكتاتۆرییە نەریتییەكان دەگەڕێتەوە، هێزی دێمۆكراسیش خاوەن دەسەڵاتێكی وەها نیە كە بە تاقی تەنیا بتوانێ پێكهێنەری نەزمێكی نوێ لە وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا بێت!
لەم نێوانەدا، دەبێ بپرسین كە ئایا خەساندنی دێمۆكراسی بە بەهێزكردنی \"ئسیلامگەرا میانەڕەوەكان\" كە وا دیارە رۆڵێكی نێوبژێوانی لە نێوان مەزهەب و سیاسەت، نێوان ئیسلام و دێمۆكراسیدا دەگێڕێت، بازنەی دوایی ئەم گۆڕانكارییە ئیران و ئەفغانستان و تەنانەت توركیە دەبێ؟ بەسەرنج دان بەوەی كە دێمۆكراسی دەتوانێ لە ئاوەدان كردنەوە و پێشكەوتنی كۆمەڵگایەكدا رۆڵی هەبێت، هەم روونە و هەمیش ئەزموون كراوە، ئایا \"ئەحكامی ئیسلام و شەریعەت\"، ئەویش لە بیری كەسێك كە خۆی وەك بە پارێزەری دەزانێ، بڕیارە چ پێداویستییەك لەبەردەم ئەم كۆمەڵگایە دابنێ كە یارمەتیدەری چارەسەری هەمە لایەنەیان بێت؟!
وەڵامی دێمۆكراسی بە رۆڵی هەر دینێك، بە تایبەتی ئیسلام روونە: سێكولاریزم و جیایی دین لە دەوڵەت! بەلام وەڵامی دین، بە تایبەتی فیرقە جۆراوجۆرەكانی ئیسلامی، بۆ رۆڵی دێمۆكراسی چیە؟! ئەم پرسیارە باشترە لە كەسانێك بكرێ كە شارەزاییەكی تەواویان لە ئیسلام هەیە و لە وەڵامدانەوەدا فێڵ و تەڵەكە بەكار ناهێنن:
یەك، ئیسلامگەرایانی بناژۆخواز كە سەرچاوەكانیان بە تایبەتی لە كۆماری ئیسلامیدا هەمیشە نەگونجانی ئیسلام و دێمۆكراسی یان لە گۆڕەپانی دەسەڵات و سیاسەتدا هێناوەتە بەرباس، ئەوی دیكە بەرامبەریی ئەوان، واتە ئەو ئیسلامگەرایانەی كە بە تێگەیشتنی دێمۆكراسی و پێداویستییەكانی بە ئاكام گەیشتوون كەلە ئاكامدا بۆ پاراستنی دین، باشترە لە حكوومەت و دەوڵەت جیا بكرێتەوە. وەكوو هەندێك ئاخوند و چالاكانی سیاسی كە وەكوو سیما مەزهەبییەكان ناسراون، هەندێك لا كاتی خۆیدا رێفۆرمخواز بوون، لە چەمكی باوی كۆماری ئیسلامی دەهاتنە ئەژمار.
ئەوانەی كە وەڵامێكی روون و ئاشكرا لە پێوەندی نیوان دین و دێمۆكراسی لە دەسەڵاتدا نادەنەوە، هەمان ئیسلامگەرای میانەڕەون كە رۆژئاواییەكان سەرمایەگوزارییان لەسەر كردوون و یەكێ لەوانە مستەفا عەبدولجەلیل، رێبەری \"شۆرای ئینتقالیی لیبی\"یە كە حەوتووی رابردوو قۆڵ لە قۆڵی ساركوزی سەركۆماری فەرانسە و دەیوید كامرۆن، سەرۆك وەزیری بریتانیا، بەڵێنیی سەقامگیریی دێمۆكراسی لەسەر بنەمای ئەحكامی شەریعەت و ئیسلام دا.
رابوون یان ساوێری دێمۆكراتیك؟
ئەمە ساوێرییەكی دوو لایەنەیە: لە دەسەڵاتدا، ناتوانین ئیسلام و دێمۆكراسی پێكەوە بگونجێنین و بە شێوەیەكی ئیرادەگەرایانە بە لێكدانەوەی هەندێك لایەن \"دێمۆكراسیی دینی\" یان \"كۆماری ئیسلامی\" یان هەر شتێكی دیكە! بۆچی دوو لایەنە؟ چونكە نەتەنیا هەندێك لە ئیسلامگەرا میانەڕەوكان، بەڵكوو لە لایەنگرانی دێمۆكراسیش پێگەیەك بۆ هەردوو لا نابیننەوە و راست وەكوو ئەوانی دیكە لە وەڵامی روون و ئاشكرا بە پێوەندی دین و دێمۆكراسی خۆیان لا دەدەن!
بۆ تێگەیشتنی ئەم پارادۆكسە نابێ تەنیا مەرجەعی ئاخوندی بیت و یان گۆڕان و گۆڕانكاریس تایبەت تێپەڕ بكرێ هەتا بەم ئاكامە بگات. ئیسلام و دێمۆكراسی لە دەسەڵاتدا دوو هێڵی هاوتەریبن. بە هەر رادە كە دێمۆكراسی، بەو شێوە كە ئەزموونی كۆمەڵگاكان نیشانی داوە، زۆرتر بەرەو چارەسەریی پارادۆكسەكانی كۆمەڵگا و بە قازانجی ئازادی و دێمۆكراسی دەڕوات ، بە هەمان رادەش ئیسلام (هەر دینێكی دیكە كەلە دەسەڵاتدا بێت) بەرەو سنووردار كردنی كۆمەڵگا و ئازادییەكان لە چوارچێوەی باوەڕ و ئەحكامەكانی خۆی دەڕوات.
هێزە پاشكەوتوو خوازەكان و ئیسلامگەراكەن كە ئامانجی خۆیان تەنیا لە گەیشتن بە دەسەڵات و دەسەڵاتی باوەڕە مەزهەبییەكانی خۆیان بەسەر ئەوانی دیكەدا پێناسە دەكەن، لە بەرامبەر دێمۆكراسیدا بە توندی و بە هەر شێوەیەك كە بۆیان بكرێ بەرگریی دەكەن. تاڵیبان، ئەخوانەلموسلمین، حەماس، جەهادی ئیسلامی و حیزبوڵڵا، لە پاڵ رێبەری هەنووكەیی رێژیمی كۆماری ئیسلامی لە ئێران و هەروەها رێكخراوی ئەلقاعیدە، هێمای ئەم بەرگرییە توندوتیژ ئامێز و خوێنڕێژانەن كە هیچ دەسەڵاتێكی جیهانی و هیچ ئامرازێك ناتوانێ ئەوان دوور بخاتەوە، مەگەر خەڵكانێك كە هێزە توندڕەوەكان، دەسەڵاتی خۆیانیان بۆ دەنوێنن.
بەهێز كردنی خەڵك، نە لە هەڵبژاردنێكی رواڵەتی، بەڵكوو لە رۆشنگەری و رێكخستنیان لە چوارچێوەی حیزبەكان، رێكخراوە سینفی و هەروەها رێكخراوە ناحكومییەكان و ناحیزبی دایە. رێكخراو شتێكە كە ئیسلامگەراكان خۆیان بە باشترین شێوە، بۆ نموونەش بە شێوەی هەستە سەربەخۆكان كەڵكی لێ وەردەگرن و هاوكات بەتەواوی هێزەوە دژ بە رێكخستنی یەكتر شەڕ دەكەن و ئەگەر لە دەسەڵاتدا نەبن، وەكوو كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، هەموو رێكخراوەكان تێك دەشكێنن یان بە بێدەنگی و هاوڕا بوون ملكەچ دەكەن، یان دەیانخەنە ژێر ركێفی خۆیانەوە، یان نموونەیەكیان لێ كۆپی دەكەن.
هێشتا روون نیە رۆڵی پراكتیكی كە وڵاتانی بەهێز لەسەر شەڕ لە (ئەفغانستان و عێراق و لیبی) و یان لەسەر بەستێنەكانی بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی (میسر، تونس و ئێران و ...) بە ئیسلام و كەسانێك كە ئیدیعای میانەڕەویین تێیدا، بە دامەزرانی كۆمارەكانی ئیسلامی و پشتیوانی لە مەزهەبییە \"میانەڕەو\"ەكانن، چیە: فێڵ كردن لە پارێزەرانی دێمۆكراسی یان بەڵێنی بە ئیسلامییەكانە!؟
جارێك ئەم بەڵێنیە رێبەری شۆڕشی ئیسلامی و بونیادنەرەكەی، روحوڵڵا خومەینی، هەم بە ولاتانێك كە ئەویان بە فڕۆكەی فەرانسەوی لە تاران دابەزاند و هەم بە دەورووبەرەكەی ئەو بەڵێنیانەی كە بەدەمیانەوە دەنا و دواتر بۆ بریتانیایی و فەرانسەوییەكان وەریان دەگێڕایەوە، هەمیش بەو خەڵكە كە پێیان وابوو ئاو و بەرقیان خۆڕایی دەبێ، بوو و ئاكامەكەی تا بە ئەمڕۆ سی و سێ ساڵ حكوومەتی ئیسلامی سەرەڕۆیانە!
ئەوڕۆكە ئێمە بۆ جارێكی دیكە لە بەرامبەر بڕگەیەكی مێژوویی داین:
ئایا بڕیار وایە كە وڵاتانی موسڵمان نشین چەندین دەیە چارەنووسی ئێران دووپات بكەنەوە هەتا بە قۆناغی ئێستای ئێرانییەكان بگەن كە تێی دان؟ كارێ كە بەتەواوەتی دوور نیە. یان ئەوەی كە بەهۆی ئەزموونی بە ئاكام نەگەیشتوو و خوێناویی كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، رێگایەكی دیكە هەڵدەبژێرن؟ بەڵام كام رێگا؟! ئیسلامی میانەڕەو؟! دێمۆكراسی لەسەر بنەمای شەریعەت؟! ئەگەر دیكتاتۆرە نەریتییەكان لە خەباتی نێوان سەرەڕۆیی سیاسی و مەزهەبی دژ بە نوێگەرایی و مۆدێڕنیتە، بازنەی تێنەپەڕ بوون هەتا بوار بۆ تێپەڕینی ئەم كۆمەڵگایە بەرەو ئایندە خۆش كردبێ، بازنەی دیكە كامە دەبێ؟ ئایا بەهاری عەرەبی بە رێنسانسی بیری سیاسی رۆژهەڵاتی ناڤین كۆتایی دێت، یان چەند دەیەی دیكە لە بەرزەخی پێكەوە گونجانی \"ئیسلام و دێمۆكراسی\" لە دەسەلاتدا، وەكوو تیۆریی \"ئیسلام و سۆسیالیزم\" لە میسری عەبدولناسر و لیبیی قەزافی و سورییەی ئەسەددا، لە جێی خۆیدا لێ دەدات؟ لە بنەڕەتدا ئیسلام یان هەر دینێكی دیكە لە دەسەڵاتدا، چ چۆنایەتی و چ چەندایەتی دەتوانێ لەژێر ركێفی دێمۆكراسیدا بن كە ببێتە هۆی قایم بوون و پەرەپێدانی جیا لە پێكهێنانی سنوورە عەقیدەتییەكان كە دێمۆكراسی هەتا لێواری روخان دەبەن؟
دەبێ بۆ ئەم پرسیارانە وەڵامی روون و ئاشكرا هەبێ هەتا بتوانین ئەوەی كەلە وڵاتانی عەرەبی و موسڵمان نشیندا روو دەدات، رابوونی ئیسلامی و ساوێری دێمۆكراتیكە یان رابوونی دێمۆكراتیك و ساوێری ئیسلامیە؟! هەموو بیرۆكە و سەرچاوەكانی چالاكیی سیاسیی ناوخۆ و دەرەوەی ئەم وڵاتانە، هەروەها ئێرانیش، لە ئاكامدا لە خزمەت و لە یەكێك لەم بەرانەدا خۆیان دەبیننەوە.
و: ئەفراسیاب گرامی
دیكتاتۆرە نەریتی یان كلاسیكەكانی رۆژهەڵاتی ناڤین و وڵاتانی ئیسلامی كە ئەوڕۆكە رووخاون بە \"دۆمینۆ\" دەشوبهێنرێن، لە روانگەی مێژووییەوە، بوونی بازنەیەكی تێنەپەڕی درێژخایەنی ئەم وڵاتانە لە نەریتەوە بەرەو مۆدێڕنیتە، لە دواكەوتوویەوە بەرەو نوێبوونەوە و لە سەرەڕۆییەوە بۆ دێمۆكراسی بوو. ئەگەر ئەم دیكتاتۆرانە لە بەرامبەر دەسەڵاتی تەماح و سكەڕۆیی مەرجەعە دینییەكان، گەلێ جار گۆڕانكاریی بنەڕەتی و زۆر جاریش نیوە ناتەواو بەتایبەتی لەمەڕ مافەكانی ژنان و لایەنگرانی ئایینەكانی دیكە پێك نەدەهێنا، كۆمەڵگای رۆژهەڵاتی ناڤین بەم خێراییە نەیاندەتوانی ئەم رێچكەیە بدۆزنەوە هەتا لە چوارچێوە نەریتییەكان تێپەڕ ببن و ئەوڕۆكە خوازیاری \"دێمۆكراسی\" بن، تەنانەت ئەگەر قەوارەی ئەم دێمۆكراسییە هێشتاكە نادیار و لە هەر لایەكەوە بەرەوڕووی مەترسییە.
رابوون یان ساوێر (توهم)ی ئیسلامی؟
دەسەڵاتی سەدان ساڵەی فیرقە ئیسلامییەكان كە هەمیشە بە تەنیشت دەسەڵاتەوە رۆڵێكی بەردەستانە و زۆرجار رۆڵی ئیستۆپی لە بەرامبەر هەوڵە پێشكەوتنخوازانەكانی دەسەڵاتەكاندا گێڕاوە، هێزێك نەبووە و نابێ كە بە هاسانی لە بەرامبەر گەشەكردن و لایەنگریی ئازادی و دێمۆكراسیدا گۆڕەپانەكە چۆڵ بكات. ئەم دەسەڵاتە مەزهەبییە بە پێداگری لەسەر ئەم ستراتێژییە كە \"ئامانج دەكاتە پاساوی ئامراز \"، لەپاڵ بەكارهێنانی رێكارە جۆراوجۆرەكان بۆ سەپاندن و سەركوت و تەنانەت توندوتیژیی رووت، لەسەر ئامرازی كارامەی هەستی مەزهەبیی خەڵك راوەستاوە.
بە پچڕانی بازنەی دیكتاتۆرە كلاسیكەكان كەلە كۆنترۆڵێكی دوولایەنەدا، هەم ئازدایخوازكان و هەم دواكەوتووەكانیان كۆنترۆڵ دەكرد، ئەوڕۆكە رۆژهەڵاتی ناڤین هەر دوو گرووپی ئازادیخواز و دواكەوتوو هاتوونەتە گۆڕپانەكەوە هەتا چارەنووسێكی مێژوویی و ئایندەی ئەم ناوچەیە لە بەرامبەر یەكتردا دیاری بكەن.
لەم ئایندەیەدا لە لایەكەوە رۆڵی سەرچاوە سروشتییەكان و سەرچاوەكاننی وزە و لە لایەكی دیكەشەوە بەرژەوەندییەكانی هێزە جیهانییەكان لەپاڵ بەرژەوەندیی نەتەوەیی خەڵكانی ئەم ناوچەیە هێڵكاری كراوە. ئەزموونێك كەلە حكوومەتی ئیسلامیی ئێران و تاڵیبانی ئەفغانستان و حەماسی كەرتی غەزە و حیزبوڵڵا دەركەوتووە، هێزێك كە بتوانێ پرسە حەكیمانەكان بە شێوەیەكی رێژەیی دادپەروەرانەی نێوان رۆڵ و بەرژەوەندییەكانی هەر دوولا دابین بكات، بە روونی لە بەرەی ئیسلامییەكان ناتوانێ ببێت. بەڵام پارادۆكسێكی چارەسەر نەكراو كە پێشینەكەی بۆ هەمان دیكتاتۆرییە نەریتییەكان دەگەڕێتەوە، هێزی دێمۆكراسیش خاوەن دەسەڵاتێكی وەها نیە كە بە تاقی تەنیا بتوانێ پێكهێنەری نەزمێكی نوێ لە وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا بێت!
لەم نێوانەدا، دەبێ بپرسین كە ئایا خەساندنی دێمۆكراسی بە بەهێزكردنی \"ئسیلامگەرا میانەڕەوەكان\" كە وا دیارە رۆڵێكی نێوبژێوانی لە نێوان مەزهەب و سیاسەت، نێوان ئیسلام و دێمۆكراسیدا دەگێڕێت، بازنەی دوایی ئەم گۆڕانكارییە ئیران و ئەفغانستان و تەنانەت توركیە دەبێ؟ بەسەرنج دان بەوەی كە دێمۆكراسی دەتوانێ لە ئاوەدان كردنەوە و پێشكەوتنی كۆمەڵگایەكدا رۆڵی هەبێت، هەم روونە و هەمیش ئەزموون كراوە، ئایا \"ئەحكامی ئیسلام و شەریعەت\"، ئەویش لە بیری كەسێك كە خۆی وەك بە پارێزەری دەزانێ، بڕیارە چ پێداویستییەك لەبەردەم ئەم كۆمەڵگایە دابنێ كە یارمەتیدەری چارەسەری هەمە لایەنەیان بێت؟!
وەڵامی دێمۆكراسی بە رۆڵی هەر دینێك، بە تایبەتی ئیسلام روونە: سێكولاریزم و جیایی دین لە دەوڵەت! بەلام وەڵامی دین، بە تایبەتی فیرقە جۆراوجۆرەكانی ئیسلامی، بۆ رۆڵی دێمۆكراسی چیە؟! ئەم پرسیارە باشترە لە كەسانێك بكرێ كە شارەزاییەكی تەواویان لە ئیسلام هەیە و لە وەڵامدانەوەدا فێڵ و تەڵەكە بەكار ناهێنن:
یەك، ئیسلامگەرایانی بناژۆخواز كە سەرچاوەكانیان بە تایبەتی لە كۆماری ئیسلامیدا هەمیشە نەگونجانی ئیسلام و دێمۆكراسی یان لە گۆڕەپانی دەسەڵات و سیاسەتدا هێناوەتە بەرباس، ئەوی دیكە بەرامبەریی ئەوان، واتە ئەو ئیسلامگەرایانەی كە بە تێگەیشتنی دێمۆكراسی و پێداویستییەكانی بە ئاكام گەیشتوون كەلە ئاكامدا بۆ پاراستنی دین، باشترە لە حكوومەت و دەوڵەت جیا بكرێتەوە. وەكوو هەندێك ئاخوند و چالاكانی سیاسی كە وەكوو سیما مەزهەبییەكان ناسراون، هەندێك لا كاتی خۆیدا رێفۆرمخواز بوون، لە چەمكی باوی كۆماری ئیسلامی دەهاتنە ئەژمار.
ئەوانەی كە وەڵامێكی روون و ئاشكرا لە پێوەندی نیوان دین و دێمۆكراسی لە دەسەڵاتدا نادەنەوە، هەمان ئیسلامگەرای میانەڕەون كە رۆژئاواییەكان سەرمایەگوزارییان لەسەر كردوون و یەكێ لەوانە مستەفا عەبدولجەلیل، رێبەری \"شۆرای ئینتقالیی لیبی\"یە كە حەوتووی رابردوو قۆڵ لە قۆڵی ساركوزی سەركۆماری فەرانسە و دەیوید كامرۆن، سەرۆك وەزیری بریتانیا، بەڵێنیی سەقامگیریی دێمۆكراسی لەسەر بنەمای ئەحكامی شەریعەت و ئیسلام دا.
رابوون یان ساوێری دێمۆكراتیك؟
ئەمە ساوێرییەكی دوو لایەنەیە: لە دەسەڵاتدا، ناتوانین ئیسلام و دێمۆكراسی پێكەوە بگونجێنین و بە شێوەیەكی ئیرادەگەرایانە بە لێكدانەوەی هەندێك لایەن \"دێمۆكراسیی دینی\" یان \"كۆماری ئیسلامی\" یان هەر شتێكی دیكە! بۆچی دوو لایەنە؟ چونكە نەتەنیا هەندێك لە ئیسلامگەرا میانەڕەوكان، بەڵكوو لە لایەنگرانی دێمۆكراسیش پێگەیەك بۆ هەردوو لا نابیننەوە و راست وەكوو ئەوانی دیكە لە وەڵامی روون و ئاشكرا بە پێوەندی دین و دێمۆكراسی خۆیان لا دەدەن!
بۆ تێگەیشتنی ئەم پارادۆكسە نابێ تەنیا مەرجەعی ئاخوندی بیت و یان گۆڕان و گۆڕانكاریس تایبەت تێپەڕ بكرێ هەتا بەم ئاكامە بگات. ئیسلام و دێمۆكراسی لە دەسەڵاتدا دوو هێڵی هاوتەریبن. بە هەر رادە كە دێمۆكراسی، بەو شێوە كە ئەزموونی كۆمەڵگاكان نیشانی داوە، زۆرتر بەرەو چارەسەریی پارادۆكسەكانی كۆمەڵگا و بە قازانجی ئازادی و دێمۆكراسی دەڕوات ، بە هەمان رادەش ئیسلام (هەر دینێكی دیكە كەلە دەسەڵاتدا بێت) بەرەو سنووردار كردنی كۆمەڵگا و ئازادییەكان لە چوارچێوەی باوەڕ و ئەحكامەكانی خۆی دەڕوات.
هێزە پاشكەوتوو خوازەكان و ئیسلامگەراكەن كە ئامانجی خۆیان تەنیا لە گەیشتن بە دەسەڵات و دەسەڵاتی باوەڕە مەزهەبییەكانی خۆیان بەسەر ئەوانی دیكەدا پێناسە دەكەن، لە بەرامبەر دێمۆكراسیدا بە توندی و بە هەر شێوەیەك كە بۆیان بكرێ بەرگریی دەكەن. تاڵیبان، ئەخوانەلموسلمین، حەماس، جەهادی ئیسلامی و حیزبوڵڵا، لە پاڵ رێبەری هەنووكەیی رێژیمی كۆماری ئیسلامی لە ئێران و هەروەها رێكخراوی ئەلقاعیدە، هێمای ئەم بەرگرییە توندوتیژ ئامێز و خوێنڕێژانەن كە هیچ دەسەڵاتێكی جیهانی و هیچ ئامرازێك ناتوانێ ئەوان دوور بخاتەوە، مەگەر خەڵكانێك كە هێزە توندڕەوەكان، دەسەڵاتی خۆیانیان بۆ دەنوێنن.
بەهێز كردنی خەڵك، نە لە هەڵبژاردنێكی رواڵەتی، بەڵكوو لە رۆشنگەری و رێكخستنیان لە چوارچێوەی حیزبەكان، رێكخراوە سینفی و هەروەها رێكخراوە ناحكومییەكان و ناحیزبی دایە. رێكخراو شتێكە كە ئیسلامگەراكان خۆیان بە باشترین شێوە، بۆ نموونەش بە شێوەی هەستە سەربەخۆكان كەڵكی لێ وەردەگرن و هاوكات بەتەواوی هێزەوە دژ بە رێكخستنی یەكتر شەڕ دەكەن و ئەگەر لە دەسەڵاتدا نەبن، وەكوو كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، هەموو رێكخراوەكان تێك دەشكێنن یان بە بێدەنگی و هاوڕا بوون ملكەچ دەكەن، یان دەیانخەنە ژێر ركێفی خۆیانەوە، یان نموونەیەكیان لێ كۆپی دەكەن.
هێشتا روون نیە رۆڵی پراكتیكی كە وڵاتانی بەهێز لەسەر شەڕ لە (ئەفغانستان و عێراق و لیبی) و یان لەسەر بەستێنەكانی بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی (میسر، تونس و ئێران و ...) بە ئیسلام و كەسانێك كە ئیدیعای میانەڕەویین تێیدا، بە دامەزرانی كۆمارەكانی ئیسلامی و پشتیوانی لە مەزهەبییە \"میانەڕەو\"ەكانن، چیە: فێڵ كردن لە پارێزەرانی دێمۆكراسی یان بەڵێنی بە ئیسلامییەكانە!؟
جارێك ئەم بەڵێنیە رێبەری شۆڕشی ئیسلامی و بونیادنەرەكەی، روحوڵڵا خومەینی، هەم بە ولاتانێك كە ئەویان بە فڕۆكەی فەرانسەوی لە تاران دابەزاند و هەم بە دەورووبەرەكەی ئەو بەڵێنیانەی كە بەدەمیانەوە دەنا و دواتر بۆ بریتانیایی و فەرانسەوییەكان وەریان دەگێڕایەوە، هەمیش بەو خەڵكە كە پێیان وابوو ئاو و بەرقیان خۆڕایی دەبێ، بوو و ئاكامەكەی تا بە ئەمڕۆ سی و سێ ساڵ حكوومەتی ئیسلامی سەرەڕۆیانە!
ئەوڕۆكە ئێمە بۆ جارێكی دیكە لە بەرامبەر بڕگەیەكی مێژوویی داین:
ئایا بڕیار وایە كە وڵاتانی موسڵمان نشین چەندین دەیە چارەنووسی ئێران دووپات بكەنەوە هەتا بە قۆناغی ئێستای ئێرانییەكان بگەن كە تێی دان؟ كارێ كە بەتەواوەتی دوور نیە. یان ئەوەی كە بەهۆی ئەزموونی بە ئاكام نەگەیشتوو و خوێناویی كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، رێگایەكی دیكە هەڵدەبژێرن؟ بەڵام كام رێگا؟! ئیسلامی میانەڕەو؟! دێمۆكراسی لەسەر بنەمای شەریعەت؟! ئەگەر دیكتاتۆرە نەریتییەكان لە خەباتی نێوان سەرەڕۆیی سیاسی و مەزهەبی دژ بە نوێگەرایی و مۆدێڕنیتە، بازنەی تێنەپەڕ بوون هەتا بوار بۆ تێپەڕینی ئەم كۆمەڵگایە بەرەو ئایندە خۆش كردبێ، بازنەی دیكە كامە دەبێ؟ ئایا بەهاری عەرەبی بە رێنسانسی بیری سیاسی رۆژهەڵاتی ناڤین كۆتایی دێت، یان چەند دەیەی دیكە لە بەرزەخی پێكەوە گونجانی \"ئیسلام و دێمۆكراسی\" لە دەسەلاتدا، وەكوو تیۆریی \"ئیسلام و سۆسیالیزم\" لە میسری عەبدولناسر و لیبیی قەزافی و سورییەی ئەسەددا، لە جێی خۆیدا لێ دەدات؟ لە بنەڕەتدا ئیسلام یان هەر دینێكی دیكە لە دەسەڵاتدا، چ چۆنایەتی و چ چەندایەتی دەتوانێ لەژێر ركێفی دێمۆكراسیدا بن كە ببێتە هۆی قایم بوون و پەرەپێدانی جیا لە پێكهێنانی سنوورە عەقیدەتییەكان كە دێمۆكراسی هەتا لێواری روخان دەبەن؟
دەبێ بۆ ئەم پرسیارانە وەڵامی روون و ئاشكرا هەبێ هەتا بتوانین ئەوەی كەلە وڵاتانی عەرەبی و موسڵمان نشیندا روو دەدات، رابوونی ئیسلامی و ساوێری دێمۆكراتیكە یان رابوونی دێمۆكراتیك و ساوێری ئیسلامیە؟! هەموو بیرۆكە و سەرچاوەكانی چالاكیی سیاسیی ناوخۆ و دەرەوەی ئەم وڵاتانە، هەروەها ئێرانیش، لە ئاكامدا لە خزمەت و لە یەكێك لەم بەرانەدا خۆیان دەبیننەوە.
