رۆژهه‌ڵاتی کوردستان ٧٠ ساڵ دوای کۆماری کوردستان
14:21 - 5 رێبەندان 2715
Unknown Author
لوقمان زه‌هرایی
ئه‌م ساڵ ٧٠هه‌مین ساڵیادی دروست بوونی ده‌وله‌تی جمهوری کوردستان به‌سه‌رۆک کۆماری جه‌نابی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستانه. کۆمارێکی کوردی که‌له‌سه‌ر بنه‌مای کورد بوون و کوردستانی بوون دامه‌زرا. کۆماری کوردستان ڕه‌دکردنه‌وه‌ی سیاسه‌تی مل هورانه‌ی قه‌ومی حاکم بوو که‌هه‌موو ئێرانی بۆخۆی ده‌ویست وهیچ که‌س و گروپ و نه‌ته‌وه‌یه‌کی دیکه‌ی غه‌یری خۆی قه‌بول نه‌بوو. کۆماری کوردستان دژایه‌تی کردنی راسته‌وخۆی سیاسه‌تی به‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌کردنی ئێرانی فره‌نه‌ته‌وه‌بوو.
سیاسه‌تێک که‌رێژیمی حه‌مه‌ره‌زاشا به‌پشتیوانی ئیستعماری کۆن واته‌بریتانیا و ئامریکای تازه‌زل هێزی دونیا به‌رێوه‌یان ده‌برد. تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌کانی غه‌یری فارس له‌ئێران دا به‌هه‌ر نرخێک بۆ ئه‌وه‌ی به‌قه‌ولی خۆیان \'\' ملت ایران \'\' دروست بکه‌ن.
کۆماری کوردستان ئه‌و په‌یامه‌ی به‌ده‌وله‌تی داگیرکه‌ری په‌هله‌وی دا که‌کورد خاوه‌نی زمان و فه‌رهه‌نگ و مێژوو و نیشتمانی خۆیه‌تی و ئاماده‌نابێ مل که‌چی ده‌وله‌تێک بێ که‌حاشا له‌شوناسی نه‌ته‌وه‌یی ده‌کا و ده‌یهه‌وێ سیاسه‌تی \'\' یه‌ک نه‌ته‌وه‌و یه‌ک ئالا و یه‌ک زمان \'\' له‌سه‌ر حیسابی توانه‌وه‌ی کورد و نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی ئێران جێ به‌جێ بکا. له‌راستیدا دامه‌زرانی کۆماری کوردستان نوخته‌وه‌رچه‌رخانێکی مێژوویی ناسیۆنالیزمی کوردی له‌هه‌مبه‌ر ناسیۆنالیزمی فارسی بوو که‌ئامانجی سرینه‌وه‌ی شوناس و هۆوییه‌تی کوردی بوو. کۆمارێک که‌له‌دڵی کوردستان هه‌ڵقوڵابوو و به‌ده‌ستی رۆله‌کانی ئه‌و گه‌له‌دامه‌زرابوو، نه‌ک هه‌ر خواست و ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردی له‌پشت بوو، به‌ڵکوو پێناسه‌ی راسته‌قینه‌ی کوردی بوو له‌هه‌مبه‌ر داگیرکه‌ری نیشتمانه‌که‌ی که‌له‌هه‌موو بارێکه‌وه‌له‌گه‌ڵ کورد جیاوازه.
له‌یه‌ک که‌لام دا کۆماری کوردستان له‌ئاکار و کرده‌وه‌دا بهتهواوی ده‌وله‌تێکی سه‌ربه‌خۆ و جیاواز بووهو به‌هیچ جۆرێک ده‌ستکردی روسه‌کان نه‌بووه‌و ته‌نانه‌ت وه‌کوو ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ جۆری په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ وڵا‌تانی ده‌وروبه‌ر و یه‌ک له‌وان یه‌کێتی سۆڤیه‌ت دیاری کردووه. ناوه‌ند یان پایه‌ته‌ختی کۆمار مه‌هاباد بووه. بوونی سه‌رۆک کۆمار، سه‌رۆک وه‌زیر و کابینه‌ی وه‌زیران و ئاڵای کوردستان، سوپای میللی که‌له‌هێزی پێشمه‌رگه‌پێکهاتبوو بهتهواوی له‌له‌شکری داگیرکه‌ر و کوردکوژی په‌هله‌وی جیاواز بووه. به‌فه‌رمی کردنی زمانی کوردی له‌ناوچه‌کانی ژێر ده‌ستی کۆمار، خویندن و په‌روه‌رده‌به‌زمانی کوردی و ده‌رکردنی رۆژنامه‌ی کوردستان وچه‌ندین گۆڤاری دیکه ودابینکردنی ئازادی سیاسی ومه‌ده‌نی، سه‌ربه‌خۆبوون وجیاوازی ئه‌و کۆماره‌له‌ده‌وله‌تی ناوه‌ندی که له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی‌دیکتاتۆری پاشایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وی بووه بهتهواوی ده‌رده‌خا.
به‌ڵگه‌فه‌رمییه‌کانی کۆمار و رۆژنامه‌ی کوردستان که‌زمانحالی کۆماربووه‌سه‌ربه‌خۆبوونی کۆمار بهتهواوی ده‌سه‌لمێنن و ئه‌وه‌ش مه‌سه‌له‌یه‌ک بووه‌که‌هیچکات بۆ رێژیمی پاشایه‌تی حه‌مه‌ره‌زاشا که‌ده‌سه‌ڵاتێکی دیکتاتۆری بووه قابیلی قبوڵ نه‌بووه. کورد له‌ماوه‌ی ١١ مانگ ده‌سه‌ڵاتی کۆماری کوردستان دا هه‌ستی به‌بوونی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی کردووه‌و ئازادی و سه‌ربه‌ستی له‌سه‌ر زێد ونیشتمانی خۆی له‌نه‌بوونی ده‌سه‌ڵاتی داگیرکه‌ری تاران به گۆشت وخوێن بهتهواوی هه‌ست پێکردووه وچێژی لێ وه‌رگرتووه. دامه‌زرانی کۆماری کوردستان هه‌روا به‌هه‌ڵکه‌وت وکوت وپڕ نه‌بووه، به‌ڵکوو به‌رهه‌می زولم و زۆری و بێ مافی کورد له‌رۆژهه‌لاتی کوردستان و ئاکامی سیاسه‌تی تواندنه‌وه‌ی کورد به‌ده‌ستی ره‌زاخان و کوڕه‌که‌ی بووه‌که‌به‌لاسایی کردنه‌وه‌له‌ئاتاتورک و هیتلێر ده‌یانویست به‌قه‌ولی خۆیان ئێران له‌ده‌ست قه‌وم وهۆز وعه‌شیره‌تان ڕزگار بکه‌ن و مۆدێرنیته‌له‌جێگای سووننه‌ت و دواکه‌وتوویی دابمه‌زرێنن و ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌دروست بکه‌ن.
که‌سایه‌تی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د چ وه‌ک سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان وچ وه‌ک سه‌رۆک کۆماری کۆماری کوردستان و سیاسه‌ت و ڕوانگه‌وهه‌ڵس وکه‌وتی به‌نیسبه‌ت خه‌ڵک و مافه‌کانیان و وه‌فادار بوون به‌و سوێنده‌ی که‌له‌کاتی بوون به‌سه‌رۆک کۆمار دا خواردی و به‌ته‌نیا نه‌هێشتنه‌وه‌ی گه‌له‌که‌ی له‌کاتی ته‌نگانه‌و هه‌ره‌س هێنانی کۆمار وخۆی به‌قوربانی نه‌ته‌وه‌که‌ی کردن جێگای تێڕامان و لێ فێربوون و رێزگرتنه. به‌باوه‌ری من که‌سایه‌تی پێشه‌وا قازی محمه‌مه‌د هاوتایه‌له‌گه‌ڵ چه‌ندین که‌سایه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی که‌هه‌موو ژیان وکات وساتیان بۆ به‌خته‌وه‌ری و ڕزگاری نه‌ته‌وه‌بنه‌ده‌سته‌که‌یان له‌ژێر زنجیری کۆیله‌تی وبێ مافی ته‌رخان کردووه‌و له‌ئاکامی خه‌بات وخۆراگری به‌رده‌وامیان ئازادی و سه‌ربه‌رزییان بۆ نه‌ته‌وه‌که‌یان و تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگاکه‌یان وه‌ده‌ست هێناوه‌و ته‌نانه‌ت له‌پێناو ئه‌و ئامانجه‌به‌رز و پیرۆزه ئینسانییه‌دا گیانیشیان به‌خت کردووه.
جه‌نابی پێشه‌وا قازی محمه‌ممه‌د هیچی له به‌رێزان \'\' ماهاتما گاندی، یه‌که‌م سه‌رۆکی هیندوستان دوای سه‌ربه‌خۆیی له‌بریتانیا و له\'\' نێسلۆن ماندێلا\'\' یه‌که‌م سه‌رۆک کۆماری ڕه‌ش پێستی پێشووی ئافریقای باشور و له \'\' د. مارتین لوترکینگ جونیۆر\'\' رێبه‌ری خه‌باتی مه‌ده‌نی ڕه‌شه‌کانی ئامریکا که‌متر نیه که‌هه‌موویان که‌سایه‌تێکی جیهانیان هه‌یه‌و وه‌کوو سه‌رمایه‌ی مرۆڤایه‌تی چاویان لێ ده‌کرێ. \'\'گاندی\'\' به‌ته‌حه‌ممول کردنی ده‌یان سه‌ختی، به‌زیندان، به‌سوکایه‌تی وته‌حقیرکران و دوورخرانه‌وه کۆلی نه‌دا و له‌به‌رامبه‌ر ئیستعماری بریتانیا که‌هیندوستانی داگیر کردبوو ڕاوه‌ستا و تاکوو وڵاته‌که‌ی به‌سه‌ربه‌خۆیی نه‌گه‌یاند وازی له‌خه‌بات و تێکۆشان نه‌هێنا.
\'\'گاندی\'\' ژیانێکی ساده‌وساکاری هه‌بوو.چ ئه‌و کاته‌ی که‌له‌خه‌بات و تێکوشان دابوو و رێبه‌ری جوڵانه‌وه‌ی خه‌ڵکی هیندوستانی له‌دژی داگیرکه‌ری بریتانی ده‌کرد وچ ئه‌و کاته‌ش که‌بوو به‌سه‌رۆکی هیندوستان له‌دوای سه‌ربه‌خۆیی. هیچکات به‌دوای مالی دونیاوه‌نه‌بوو. پشتی له‌خه‌لک نه‌کرد. خه‌لکی نه‌فرۆشت وخه‌لکی نه‌کرد به‌قه‌ڵغان و به‌ڵاگێره‌وه‌ی خۆی. هه‌موو کات له‌گه‌ڵ خه‌لک و له‌په‌نا خه‌لک بوو. جل وبه‌رگێکی ساده‌وساکاری له‌به‌ردابوو.گۆچانێکبه‌ده‌ست وبه‌جووتێک ده‌مپاییه‌وه‌به‌بێ پارێزگار ده‌گه‌ڕا. ئه‌و له‌خه‌ڵکی خۆی نه‌ده‌ترسا وخۆی یه‌کێک له‌وان ده‌زانی و به‌باشی هه‌ستی به‌ده‌رد و ئازار وهه‌ژاری خه‌ڵکه‌که‌ی ده‌رکرد.
هه‌رچه‌ند به‌داخه‌وه‌له‌کۆتاییه‌کانی ته‌مه‌نی دا به‌ده‌ستی که‌سێکی مێشک بۆگه‌نیو تێرۆر کرا.
\'\' نێلسۆن ماندێلا \'\' که‌سێک که‌‌له‌پێناو ئازادی ڕه‌ش پێسته‌کانی ئافریقای باشور وبۆ کۆتایی هێنان به‌سیاسه‌تی ئاپارتایدی ڕه‌گه‌زی و پێستی و زمانی و کۆمه‌ڵاێه‌تی سپی پێسته‌کان ٢٧ ساڵ له‌ته‌مه‌نی خۆی له‌زیندان دا گوزه‌راند وته‌حقیر بوون و سووکایه‌تی و زیندان و ئه‌شکه‌نجه‌چۆکی پێ دانه‌دا و له‌ئاکام دا سه‌رکه‌وت. دوای به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌سه‌ڵات و له‌پۆستی سه‌رۆک کۆماریش دا ئاماده‌نه‌بوو تۆڵه‌له‌سپی پێسته‌کان بکاته‌وه‌که ٢٧ ساڵ له‌زیندان دا ته‌حقیریان کردبوو، مافه‌کانیان پێشێل کردبوو. ته‌نانه‌ت له‌زیندان بانی به‌نده‌ی خۆشی خۆش بوو. دوای ٤ ساڵ سه‌رۆک کۆماری وازی له‌پۆسته‌که‌ی هێنا و رێگه‌ی دا که‌که‌سێکی دیکه‌جێگای بگرێته‌وه. دوای کۆچکردنه‌که‌شی هه‌ر که‌سایه‌تێکی کاریزماتیکی نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و هه‌موو که‌س به‌چاوی رێزه‌وه‌یادی ده‌که‌نه‌وه.
\'\' د. مارتین لوترکینگ جونیۆر\'\' سه‌رۆکی ڕه‌ش پێستی خه‌باتی مه‌ده‌نی ڕه‌ش پێسته‌کانی ئامریکا له‌دژی سیاسه‌تی ئاپارتایدی نژادی وهه‌ڵاواردنی سپی پێسته‌کانی ئامریکا که‌باوه‌ری به‌خه‌باتی مه‌ده‌نی به‌دوور له‌توندوتیژی هه‌بوو.
ناوبراو له‌پێناو دابینکردنی مافی یه‌کسان و دادپه‌روه‌رانه‌بۆ ڕه‌ش پێسته‌کانی ئامریکا له‌ته‌مه‌نی ٣٩ ساڵی دا له ١٩٦٨ به‌ده‌ستی سپی پێستێکی نژادپه‌ره‌ست تێرۆر کرا. له‌ئاکامی خه‌باتی د. لوترکینگ و دوای ئه‌ویش ڕه‌شه‌کانی ئامریکا توانیان یاسا نائینسانیه‌کانی سپی پێسته‌کان بگۆڕن و مافه‌ئینسانیه‌کانی خۆیان ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن. هه‌ڵبژاردنی \'\' باراک ئۆباما \'\' به‌سه‌رۆک کۆماری ئامریکا وه‌کوو یه‌که‌مین ڕه‌ش پێست، یه‌کێک له‌خه‌ونه‌گه‌وره‌کانی د.مارتین لوترگینگی وه‌دی هێنا که‌ئاره‌زووی ده‌کرد رۆژێک له‌و وڵاته‌دا هه‌ڵاواردنی نژادی و ڕه‌گه‌زی نه‌مێنێ و سپی و ڕه‌ش هه‌موو وه‌کوو یه‌ک به‌ماف وئه‌رکی به‌رابه‌ر و یه‌کسان هاووڵاتی ئامریکایی بن.
ئامانجی هه‌موو ئه‌و رێبه‌رانه‌خه‌بات له‌دژی کویلایه‌تی،هه‌ڵاواردنی زمانی، نژادی، پێستی،ڕه‌گه‌زی بووهو له‌پێناو دروست کردنی کۆمه‌ڵگایه‌کی ئازاد و دێموکراتیک که‌مافه‌کانی هه‌موو تاکه‌کان به‌بێ جیاوازی زمانی و دینی و ڕه‌گه‌زی ونژادی تێدا ده‌سته‌به‌ر بکرێ وته‌نانه‌ت له‌پیناو وه‌دیهاتین ئه‌و ئامانجه‌به‌رزه‌ئینسانیانه‌که‌ئامانجگه‌لی جیهانین سه‌ریشیان داناوه.
پێشه‌وا قازیش وه‌کوو ئه‌و 3 رێبه‌ره‌ی ئاماژه‌م پێ کردوون که‌سایه‌تێکی کاریزمای هه‌یه. که‌سێکی به‌ئه‌خلاق له‌سیاسه‌ت کردن دا. که‌سێک که‌له‌کاتی ته‌نگانه‌دا خه‌ڵکی نه‌کرده‌قه‌ڵغانی خۆی و ڕای نه‌کرد. سه‌رۆک کۆمارێک که‌به‌دوای کۆ کردنه‌وه‌ی مالی دونیاوه‌نه‌بووه. که‌سێکی دز و گه‌نده‌ڵ نه‌بووه. که‌سێکی ڕاستگۆ و خاوه‌ن که‌سایه‌تێکی به‌رز بووه‌وئاماده‌نه‌بووه‌له‌دوای هه‌ره‌س هێنانی کۆماری کوردستان خه‌ڵکه‌که‌ی خۆی به‌ته‌نیا بێلێته‌وه‌و وه‌کوو سه‌رانی حکومه‌تی ئازربایجان بۆ ئازربایجانی سۆڤییه‌ت ڕابکا. ئه‌گه‌ر ئیراده‌ی کردبا ده‌یتوانی خۆی و ژن ومندال و براو ئامۆزا و زۆر که‌سی دیکه‌ی نزیک له‌خۆی له‌سۆڤییه‌ت یان له‌ئامریکا و بریتانیا داوای په‌نابه‌ری بکه‌ن وبرۆن ئاوڕ له‌دوایه‌شیان نه‌ده‌نه‌وه وگیانیان ڕزگار بکه‌ن. پێشه‌وای مه‌زن سه‌ربه‌رزانه‌په‌تی سێداره‌ی هه‌ڵبژارد، به‌ڵام ئاماده‌نه‌بوو له‌هه‌مبه‌ر داگیرکه‌ر دا چۆک دابدا و بۆ گیانی بپارێته‌وه.
ئه‌و مه‌رگی هه‌ڵبژارد، به‌ڵام خه‌یانه‌تی له‌نیشتمان وله‌نه‌ته‌وه‌که‌ی نه‌کرد.
ئێستا دوای ٧٠ ساڵ که‌ئاوڕ له‌دواوه‌ده‌دینه‌وه‌و چاوێک به‌ئاکار و کرده‌وه‌کانی پێشه‌وا قازی داده‌خشێنین، گه‌وره‌یی ئه‌و رێبه‌ره‌مه‌زنه‌زیاتر ده‌رده‌که‌وێ. پێشه‌وا هه‌م ژیان وهه‌میش شه‌هید بوونی پڕن له‌ده‌سکه‌وتی به‌نرخ بۆ کوردی به‌گشتی وبۆ کوردی رۆژهه‌ڵات به‌تایبه‌تی. ئه‌وه‌ی که زۆر جێگای‌داخ وکه‌سه‌ره، رێبوارانی حیزبه‌که‌ی پێشه‌وا قازی مه‌حه‌ممه‌د، واته‌حیزبی دێموکراتی کوردستان نه‌یانتوانیوه‌وه‌سییه‌تی پێشه‌واکه‌یان له‌گوێ بگرن و یه‌کگرتوو بن و حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌هێز و یه‌کگرتوو ڕابگرن. کێشه‌ی شه‌ڕه‌کورسی هیندێک له‌ئه‌ندامانی رێبه‌ری له‌هه‌ردولایه‌نی دێـموکرات، حیزبه‌که‌ی پێشه‌وای تووشی لێکدابڕان کرد و ئه‌و حیزبه‌له‌ئاکامی دابه‌شبوونی دا یه‌کجار زۆر لاواز بووهو به‌داخه‌وه‌ئه‌و جێگه‌و پێگه‌و رێز وحورمه‌ت و توانایه‌ی نه‌ماوه‌که‌سالانی پێشوو هه‌یبوو. رۆژهه‌ڵاتی کوردستان به‌ده‌ستی داگیرکه‌ر رۆژگارێکی تاڵ و ڕه‌ش تێپه‌ڕ ده‌کا وخه‌لک بهتهواوی ناهومێد وبێ هیوان. بێ هیوایی به‌داهاتوو، بێ هیوایی به‌حیزبه‌کانی رۆژهه‌ڵات که‌به‌داخه‌وه‌نه‌یانتوانیه‌وه‌داخواز و ئاواته‌کانیان وه‌دی بێن و له‌جیاتی کۆده‌نگی وته‌بایی و یه‌کریزی دابڕدابڕ بوونه‌وهیچکامیان چاره‌ی ئه‌وه‌ی دیکه‌ی ناوێ. داگیرکه‌ریش ئه‌وه‌ی حه‌زوئاره‌زوی لێ بێ جێ به‌جێی ده‌کا.
خه‌لکیش له‌و نێوه‌دا باجه‌که‌ی به‌گیان وبه‌ماڵ ده‌دا.
بۆ ئه‌وه‌ی به‌راستی ده‌رکه‌وێ که دێموکراته‌کان‌رێبواری رێگای پێشه‌وای شه‌هیدن، ده‌بێ هه‌ر دووک لا هه‌ول بده‌ن چاره‌سه‌ری کێشه‌کانیان بکه‌ن و ده‌ست له‌دوژمنایه‌تی یه‌کتر هه‌ڵگرن و له‌شه‌ڕه‌جنێوی نێو راگه‌یاندن و فه‌یس بووک خۆ بپارێزن و به‌دڵ و به‌گیان و به‌باوه‌ر و متمانه‌به‌یه‌کترکردن ئاشت ببنه‌وه‌وبه‌عه‌قلییه‌تی نوی و سه‌رده‌میانه‌حیزبێکی نوێ و به‌توانا دروست بکه‌نه‌وه.
له‌هه‌مان کاتدا بۆ رێزگرتن له‌پێشه‌وای مه‌زن هه‌م وه‌کوو سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان و هه‌میش وه‌کوو یه‌که‌م سه‌رۆک کۆماری شه‌هید، پێویسته‌هه‌م له‌سالیادی له‌دایک بوونی دا وهه‌میش له‌سالیادی له‌سێداره‌درانی دا خه‌لاتێک به‌ناوی پێشه‌وا قازی دیاری بکه‌ن که‌به‌سه‌ر که‌ساییه‌تیه‌ئه‌ده‌بی، هونه‌ری، سیاسی، رۆژنامه‌وانی، ژینگه‌پارێزی ،ژنان ، لاوان وغه‌یره‌دابه‌ش بکرێ و به‌و شێوه‌رێز له‌پێشه‌وای شه‌هیدمان بگرن. ڕه‌نگ بێ ئه‌وه‌که‌مترین خزمه‌ت بێ که‌بتوانن به‌پێشه‌وای شه‌هیدمانی بکه‌ن.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی وئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
ئه‌م ساڵ ٧٠هه‌مین ساڵیادی دروست بوونی ده‌وله‌تی جمهوری کوردستان به‌سه‌رۆک کۆماری جه‌نابی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستانه. کۆمارێکی کوردی که‌له‌سه‌ر بنه‌مای کورد بوون و کوردستانی بوون دامه‌زرا. کۆماری کوردستان ڕه‌دکردنه‌وه‌ی سیاسه‌تی مل هورانه‌ی قه‌ومی حاکم بوو که‌هه‌موو ئێرانی بۆخۆی ده‌ویست وهیچ که‌س و گروپ و نه‌ته‌وه‌یه‌کی دیکه‌ی غه‌یری خۆی قه‌بول نه‌بوو. کۆماری کوردستان دژایه‌تی کردنی راسته‌وخۆی سیاسه‌تی به‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌کردنی ئێرانی فره‌نه‌ته‌وه‌بوو.
سیاسه‌تێک که‌رێژیمی حه‌مه‌ره‌زاشا به‌پشتیوانی ئیستعماری کۆن واته‌بریتانیا و ئامریکای تازه‌زل هێزی دونیا به‌رێوه‌یان ده‌برد. تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌کانی غه‌یری فارس له‌ئێران دا به‌هه‌ر نرخێک بۆ ئه‌وه‌ی به‌قه‌ولی خۆیان \'\' ملت ایران \'\' دروست بکه‌ن.
کۆماری کوردستان ئه‌و په‌یامه‌ی به‌ده‌وله‌تی داگیرکه‌ری په‌هله‌وی دا که‌کورد خاوه‌نی زمان و فه‌رهه‌نگ و مێژوو و نیشتمانی خۆیه‌تی و ئاماده‌نابێ مل که‌چی ده‌وله‌تێک بێ که‌حاشا له‌شوناسی نه‌ته‌وه‌یی ده‌کا و ده‌یهه‌وێ سیاسه‌تی \'\' یه‌ک نه‌ته‌وه‌و یه‌ک ئالا و یه‌ک زمان \'\' له‌سه‌ر حیسابی توانه‌وه‌ی کورد و نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی ئێران جێ به‌جێ بکا. له‌راستیدا دامه‌زرانی کۆماری کوردستان نوخته‌وه‌رچه‌رخانێکی مێژوویی ناسیۆنالیزمی کوردی له‌هه‌مبه‌ر ناسیۆنالیزمی فارسی بوو که‌ئامانجی سرینه‌وه‌ی شوناس و هۆوییه‌تی کوردی بوو. کۆمارێک که‌له‌دڵی کوردستان هه‌ڵقوڵابوو و به‌ده‌ستی رۆله‌کانی ئه‌و گه‌له‌دامه‌زرابوو، نه‌ک هه‌ر خواست و ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردی له‌پشت بوو، به‌ڵکوو پێناسه‌ی راسته‌قینه‌ی کوردی بوو له‌هه‌مبه‌ر داگیرکه‌ری نیشتمانه‌که‌ی که‌له‌هه‌موو بارێکه‌وه‌له‌گه‌ڵ کورد جیاوازه.
له‌یه‌ک که‌لام دا کۆماری کوردستان له‌ئاکار و کرده‌وه‌دا بهتهواوی ده‌وله‌تێکی سه‌ربه‌خۆ و جیاواز بووهو به‌هیچ جۆرێک ده‌ستکردی روسه‌کان نه‌بووه‌و ته‌نانه‌ت وه‌کوو ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ جۆری په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ وڵا‌تانی ده‌وروبه‌ر و یه‌ک له‌وان یه‌کێتی سۆڤیه‌ت دیاری کردووه. ناوه‌ند یان پایه‌ته‌ختی کۆمار مه‌هاباد بووه. بوونی سه‌رۆک کۆمار، سه‌رۆک وه‌زیر و کابینه‌ی وه‌زیران و ئاڵای کوردستان، سوپای میللی که‌له‌هێزی پێشمه‌رگه‌پێکهاتبوو بهتهواوی له‌له‌شکری داگیرکه‌ر و کوردکوژی په‌هله‌وی جیاواز بووه. به‌فه‌رمی کردنی زمانی کوردی له‌ناوچه‌کانی ژێر ده‌ستی کۆمار، خویندن و په‌روه‌رده‌به‌زمانی کوردی و ده‌رکردنی رۆژنامه‌ی کوردستان وچه‌ندین گۆڤاری دیکه ودابینکردنی ئازادی سیاسی ومه‌ده‌نی، سه‌ربه‌خۆبوون وجیاوازی ئه‌و کۆماره‌له‌ده‌وله‌تی ناوه‌ندی که له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی‌دیکتاتۆری پاشایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وی بووه بهتهواوی ده‌رده‌خا.
به‌ڵگه‌فه‌رمییه‌کانی کۆمار و رۆژنامه‌ی کوردستان که‌زمانحالی کۆماربووه‌سه‌ربه‌خۆبوونی کۆمار بهتهواوی ده‌سه‌لمێنن و ئه‌وه‌ش مه‌سه‌له‌یه‌ک بووه‌که‌هیچکات بۆ رێژیمی پاشایه‌تی حه‌مه‌ره‌زاشا که‌ده‌سه‌ڵاتێکی دیکتاتۆری بووه قابیلی قبوڵ نه‌بووه. کورد له‌ماوه‌ی ١١ مانگ ده‌سه‌ڵاتی کۆماری کوردستان دا هه‌ستی به‌بوونی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی کردووه‌و ئازادی و سه‌ربه‌ستی له‌سه‌ر زێد ونیشتمانی خۆی له‌نه‌بوونی ده‌سه‌ڵاتی داگیرکه‌ری تاران به گۆشت وخوێن بهتهواوی هه‌ست پێکردووه وچێژی لێ وه‌رگرتووه. دامه‌زرانی کۆماری کوردستان هه‌روا به‌هه‌ڵکه‌وت وکوت وپڕ نه‌بووه، به‌ڵکوو به‌رهه‌می زولم و زۆری و بێ مافی کورد له‌رۆژهه‌لاتی کوردستان و ئاکامی سیاسه‌تی تواندنه‌وه‌ی کورد به‌ده‌ستی ره‌زاخان و کوڕه‌که‌ی بووه‌که‌به‌لاسایی کردنه‌وه‌له‌ئاتاتورک و هیتلێر ده‌یانویست به‌قه‌ولی خۆیان ئێران له‌ده‌ست قه‌وم وهۆز وعه‌شیره‌تان ڕزگار بکه‌ن و مۆدێرنیته‌له‌جێگای سووننه‌ت و دواکه‌وتوویی دابمه‌زرێنن و ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌دروست بکه‌ن.
که‌سایه‌تی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د چ وه‌ک سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان وچ وه‌ک سه‌رۆک کۆماری کۆماری کوردستان و سیاسه‌ت و ڕوانگه‌وهه‌ڵس وکه‌وتی به‌نیسبه‌ت خه‌ڵک و مافه‌کانیان و وه‌فادار بوون به‌و سوێنده‌ی که‌له‌کاتی بوون به‌سه‌رۆک کۆمار دا خواردی و به‌ته‌نیا نه‌هێشتنه‌وه‌ی گه‌له‌که‌ی له‌کاتی ته‌نگانه‌و هه‌ره‌س هێنانی کۆمار وخۆی به‌قوربانی نه‌ته‌وه‌که‌ی کردن جێگای تێڕامان و لێ فێربوون و رێزگرتنه. به‌باوه‌ری من که‌سایه‌تی پێشه‌وا قازی محمه‌مه‌د هاوتایه‌له‌گه‌ڵ چه‌ندین که‌سایه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی که‌هه‌موو ژیان وکات وساتیان بۆ به‌خته‌وه‌ری و ڕزگاری نه‌ته‌وه‌بنه‌ده‌سته‌که‌یان له‌ژێر زنجیری کۆیله‌تی وبێ مافی ته‌رخان کردووه‌و له‌ئاکامی خه‌بات وخۆراگری به‌رده‌وامیان ئازادی و سه‌ربه‌رزییان بۆ نه‌ته‌وه‌که‌یان و تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگاکه‌یان وه‌ده‌ست هێناوه‌و ته‌نانه‌ت له‌پێناو ئه‌و ئامانجه‌به‌رز و پیرۆزه ئینسانییه‌دا گیانیشیان به‌خت کردووه.
جه‌نابی پێشه‌وا قازی محمه‌ممه‌د هیچی له به‌رێزان \'\' ماهاتما گاندی، یه‌که‌م سه‌رۆکی هیندوستان دوای سه‌ربه‌خۆیی له‌بریتانیا و له\'\' نێسلۆن ماندێلا\'\' یه‌که‌م سه‌رۆک کۆماری ڕه‌ش پێستی پێشووی ئافریقای باشور و له \'\' د. مارتین لوترکینگ جونیۆر\'\' رێبه‌ری خه‌باتی مه‌ده‌نی ڕه‌شه‌کانی ئامریکا که‌متر نیه که‌هه‌موویان که‌سایه‌تێکی جیهانیان هه‌یه‌و وه‌کوو سه‌رمایه‌ی مرۆڤایه‌تی چاویان لێ ده‌کرێ. \'\'گاندی\'\' به‌ته‌حه‌ممول کردنی ده‌یان سه‌ختی، به‌زیندان، به‌سوکایه‌تی وته‌حقیرکران و دوورخرانه‌وه کۆلی نه‌دا و له‌به‌رامبه‌ر ئیستعماری بریتانیا که‌هیندوستانی داگیر کردبوو ڕاوه‌ستا و تاکوو وڵاته‌که‌ی به‌سه‌ربه‌خۆیی نه‌گه‌یاند وازی له‌خه‌بات و تێکۆشان نه‌هێنا.
\'\'گاندی\'\' ژیانێکی ساده‌وساکاری هه‌بوو.چ ئه‌و کاته‌ی که‌له‌خه‌بات و تێکوشان دابوو و رێبه‌ری جوڵانه‌وه‌ی خه‌ڵکی هیندوستانی له‌دژی داگیرکه‌ری بریتانی ده‌کرد وچ ئه‌و کاته‌ش که‌بوو به‌سه‌رۆکی هیندوستان له‌دوای سه‌ربه‌خۆیی. هیچکات به‌دوای مالی دونیاوه‌نه‌بوو. پشتی له‌خه‌لک نه‌کرد. خه‌لکی نه‌فرۆشت وخه‌لکی نه‌کرد به‌قه‌ڵغان و به‌ڵاگێره‌وه‌ی خۆی. هه‌موو کات له‌گه‌ڵ خه‌لک و له‌په‌نا خه‌لک بوو. جل وبه‌رگێکی ساده‌وساکاری له‌به‌ردابوو.گۆچانێکبه‌ده‌ست وبه‌جووتێک ده‌مپاییه‌وه‌به‌بێ پارێزگار ده‌گه‌ڕا. ئه‌و له‌خه‌ڵکی خۆی نه‌ده‌ترسا وخۆی یه‌کێک له‌وان ده‌زانی و به‌باشی هه‌ستی به‌ده‌رد و ئازار وهه‌ژاری خه‌ڵکه‌که‌ی ده‌رکرد.
هه‌رچه‌ند به‌داخه‌وه‌له‌کۆتاییه‌کانی ته‌مه‌نی دا به‌ده‌ستی که‌سێکی مێشک بۆگه‌نیو تێرۆر کرا.
\'\' نێلسۆن ماندێلا \'\' که‌سێک که‌‌له‌پێناو ئازادی ڕه‌ش پێسته‌کانی ئافریقای باشور وبۆ کۆتایی هێنان به‌سیاسه‌تی ئاپارتایدی ڕه‌گه‌زی و پێستی و زمانی و کۆمه‌ڵاێه‌تی سپی پێسته‌کان ٢٧ ساڵ له‌ته‌مه‌نی خۆی له‌زیندان دا گوزه‌راند وته‌حقیر بوون و سووکایه‌تی و زیندان و ئه‌شکه‌نجه‌چۆکی پێ دانه‌دا و له‌ئاکام دا سه‌رکه‌وت. دوای به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌سه‌ڵات و له‌پۆستی سه‌رۆک کۆماریش دا ئاماده‌نه‌بوو تۆڵه‌له‌سپی پێسته‌کان بکاته‌وه‌که ٢٧ ساڵ له‌زیندان دا ته‌حقیریان کردبوو، مافه‌کانیان پێشێل کردبوو. ته‌نانه‌ت له‌زیندان بانی به‌نده‌ی خۆشی خۆش بوو. دوای ٤ ساڵ سه‌رۆک کۆماری وازی له‌پۆسته‌که‌ی هێنا و رێگه‌ی دا که‌که‌سێکی دیکه‌جێگای بگرێته‌وه. دوای کۆچکردنه‌که‌شی هه‌ر که‌سایه‌تێکی کاریزماتیکی نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و هه‌موو که‌س به‌چاوی رێزه‌وه‌یادی ده‌که‌نه‌وه.
\'\' د. مارتین لوترکینگ جونیۆر\'\' سه‌رۆکی ڕه‌ش پێستی خه‌باتی مه‌ده‌نی ڕه‌ش پێسته‌کانی ئامریکا له‌دژی سیاسه‌تی ئاپارتایدی نژادی وهه‌ڵاواردنی سپی پێسته‌کانی ئامریکا که‌باوه‌ری به‌خه‌باتی مه‌ده‌نی به‌دوور له‌توندوتیژی هه‌بوو.
ناوبراو له‌پێناو دابینکردنی مافی یه‌کسان و دادپه‌روه‌رانه‌بۆ ڕه‌ش پێسته‌کانی ئامریکا له‌ته‌مه‌نی ٣٩ ساڵی دا له ١٩٦٨ به‌ده‌ستی سپی پێستێکی نژادپه‌ره‌ست تێرۆر کرا. له‌ئاکامی خه‌باتی د. لوترکینگ و دوای ئه‌ویش ڕه‌شه‌کانی ئامریکا توانیان یاسا نائینسانیه‌کانی سپی پێسته‌کان بگۆڕن و مافه‌ئینسانیه‌کانی خۆیان ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن. هه‌ڵبژاردنی \'\' باراک ئۆباما \'\' به‌سه‌رۆک کۆماری ئامریکا وه‌کوو یه‌که‌مین ڕه‌ش پێست، یه‌کێک له‌خه‌ونه‌گه‌وره‌کانی د.مارتین لوترگینگی وه‌دی هێنا که‌ئاره‌زووی ده‌کرد رۆژێک له‌و وڵاته‌دا هه‌ڵاواردنی نژادی و ڕه‌گه‌زی نه‌مێنێ و سپی و ڕه‌ش هه‌موو وه‌کوو یه‌ک به‌ماف وئه‌رکی به‌رابه‌ر و یه‌کسان هاووڵاتی ئامریکایی بن.
ئامانجی هه‌موو ئه‌و رێبه‌رانه‌خه‌بات له‌دژی کویلایه‌تی،هه‌ڵاواردنی زمانی، نژادی، پێستی،ڕه‌گه‌زی بووهو له‌پێناو دروست کردنی کۆمه‌ڵگایه‌کی ئازاد و دێموکراتیک که‌مافه‌کانی هه‌موو تاکه‌کان به‌بێ جیاوازی زمانی و دینی و ڕه‌گه‌زی ونژادی تێدا ده‌سته‌به‌ر بکرێ وته‌نانه‌ت له‌پیناو وه‌دیهاتین ئه‌و ئامانجه‌به‌رزه‌ئینسانیانه‌که‌ئامانجگه‌لی جیهانین سه‌ریشیان داناوه.
پێشه‌وا قازیش وه‌کوو ئه‌و 3 رێبه‌ره‌ی ئاماژه‌م پێ کردوون که‌سایه‌تێکی کاریزمای هه‌یه. که‌سێکی به‌ئه‌خلاق له‌سیاسه‌ت کردن دا. که‌سێک که‌له‌کاتی ته‌نگانه‌دا خه‌ڵکی نه‌کرده‌قه‌ڵغانی خۆی و ڕای نه‌کرد. سه‌رۆک کۆمارێک که‌به‌دوای کۆ کردنه‌وه‌ی مالی دونیاوه‌نه‌بووه. که‌سێکی دز و گه‌نده‌ڵ نه‌بووه. که‌سێکی ڕاستگۆ و خاوه‌ن که‌سایه‌تێکی به‌رز بووه‌وئاماده‌نه‌بووه‌له‌دوای هه‌ره‌س هێنانی کۆماری کوردستان خه‌ڵکه‌که‌ی خۆی به‌ته‌نیا بێلێته‌وه‌و وه‌کوو سه‌رانی حکومه‌تی ئازربایجان بۆ ئازربایجانی سۆڤییه‌ت ڕابکا. ئه‌گه‌ر ئیراده‌ی کردبا ده‌یتوانی خۆی و ژن ومندال و براو ئامۆزا و زۆر که‌سی دیکه‌ی نزیک له‌خۆی له‌سۆڤییه‌ت یان له‌ئامریکا و بریتانیا داوای په‌نابه‌ری بکه‌ن وبرۆن ئاوڕ له‌دوایه‌شیان نه‌ده‌نه‌وه وگیانیان ڕزگار بکه‌ن. پێشه‌وای مه‌زن سه‌ربه‌رزانه‌په‌تی سێداره‌ی هه‌ڵبژارد، به‌ڵام ئاماده‌نه‌بوو له‌هه‌مبه‌ر داگیرکه‌ر دا چۆک دابدا و بۆ گیانی بپارێته‌وه.
ئه‌و مه‌رگی هه‌ڵبژارد، به‌ڵام خه‌یانه‌تی له‌نیشتمان وله‌نه‌ته‌وه‌که‌ی نه‌کرد.
ئێستا دوای ٧٠ ساڵ که‌ئاوڕ له‌دواوه‌ده‌دینه‌وه‌و چاوێک به‌ئاکار و کرده‌وه‌کانی پێشه‌وا قازی داده‌خشێنین، گه‌وره‌یی ئه‌و رێبه‌ره‌مه‌زنه‌زیاتر ده‌رده‌که‌وێ. پێشه‌وا هه‌م ژیان وهه‌میش شه‌هید بوونی پڕن له‌ده‌سکه‌وتی به‌نرخ بۆ کوردی به‌گشتی وبۆ کوردی رۆژهه‌ڵات به‌تایبه‌تی. ئه‌وه‌ی که زۆر جێگای‌داخ وکه‌سه‌ره، رێبوارانی حیزبه‌که‌ی پێشه‌وا قازی مه‌حه‌ممه‌د، واته‌حیزبی دێموکراتی کوردستان نه‌یانتوانیوه‌وه‌سییه‌تی پێشه‌واکه‌یان له‌گوێ بگرن و یه‌کگرتوو بن و حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌هێز و یه‌کگرتوو ڕابگرن. کێشه‌ی شه‌ڕه‌کورسی هیندێک له‌ئه‌ندامانی رێبه‌ری له‌هه‌ردولایه‌نی دێـموکرات، حیزبه‌که‌ی پێشه‌وای تووشی لێکدابڕان کرد و ئه‌و حیزبه‌له‌ئاکامی دابه‌شبوونی دا یه‌کجار زۆر لاواز بووهو به‌داخه‌وه‌ئه‌و جێگه‌و پێگه‌و رێز وحورمه‌ت و توانایه‌ی نه‌ماوه‌که‌سالانی پێشوو هه‌یبوو. رۆژهه‌ڵاتی کوردستان به‌ده‌ستی داگیرکه‌ر رۆژگارێکی تاڵ و ڕه‌ش تێپه‌ڕ ده‌کا وخه‌لک بهتهواوی ناهومێد وبێ هیوان. بێ هیوایی به‌داهاتوو، بێ هیوایی به‌حیزبه‌کانی رۆژهه‌ڵات که‌به‌داخه‌وه‌نه‌یانتوانیه‌وه‌داخواز و ئاواته‌کانیان وه‌دی بێن و له‌جیاتی کۆده‌نگی وته‌بایی و یه‌کریزی دابڕدابڕ بوونه‌وهیچکامیان چاره‌ی ئه‌وه‌ی دیکه‌ی ناوێ. داگیرکه‌ریش ئه‌وه‌ی حه‌زوئاره‌زوی لێ بێ جێ به‌جێی ده‌کا.
خه‌لکیش له‌و نێوه‌دا باجه‌که‌ی به‌گیان وبه‌ماڵ ده‌دا.
بۆ ئه‌وه‌ی به‌راستی ده‌رکه‌وێ که دێموکراته‌کان‌رێبواری رێگای پێشه‌وای شه‌هیدن، ده‌بێ هه‌ر دووک لا هه‌ول بده‌ن چاره‌سه‌ری کێشه‌کانیان بکه‌ن و ده‌ست له‌دوژمنایه‌تی یه‌کتر هه‌ڵگرن و له‌شه‌ڕه‌جنێوی نێو راگه‌یاندن و فه‌یس بووک خۆ بپارێزن و به‌دڵ و به‌گیان و به‌باوه‌ر و متمانه‌به‌یه‌کترکردن ئاشت ببنه‌وه‌وبه‌عه‌قلییه‌تی نوی و سه‌رده‌میانه‌حیزبێکی نوێ و به‌توانا دروست بکه‌نه‌وه.
له‌هه‌مان کاتدا بۆ رێزگرتن له‌پێشه‌وای مه‌زن هه‌م وه‌کوو سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان و هه‌میش وه‌کوو یه‌که‌م سه‌رۆک کۆماری شه‌هید، پێویسته‌هه‌م له‌سالیادی له‌دایک بوونی دا وهه‌میش له‌سالیادی له‌سێداره‌درانی دا خه‌لاتێک به‌ناوی پێشه‌وا قازی دیاری بکه‌ن که‌به‌سه‌ر که‌ساییه‌تیه‌ئه‌ده‌بی، هونه‌ری، سیاسی، رۆژنامه‌وانی، ژینگه‌پارێزی ،ژنان ، لاوان وغه‌یره‌دابه‌ش بکرێ و به‌و شێوه‌رێز له‌پێشه‌وای شه‌هیدمان بگرن. ڕه‌نگ بێ ئه‌وه‌که‌مترین خزمه‌ت بێ که‌بتوانن به‌پێشه‌وای شه‌هیدمانی بکه‌ن.
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی وئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە.
