دێموكراسی له‌تیۆرییه‌وه‌بۆ تێڕوانین! به‌شی ٦
13:51 - 18 گەلاوێژ 2715
Unknown Author
ئاریتما موحه‌ممه‌دی
ته‌نیا ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی كۆنه‌پارێز ڕێگره‌له‌وه‌كه‌سیسته‌می سیاسیی ئاڵوگۆڕی بنه‌ڕه‌تیی به‌سه‌ردا بێ و كۆمه‌ڵگا هه‌نگاوه‌كانی گه‌شه‌سه‌ندن به‌ره‌و پێشه‌وه‌بنێت، ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ش‌خۆی له‌هێزی بنه‌ماڵه، فاشیزمی سیاسیی، ڕه‌گه‌زیی و نه‌ته‌وه‌یی ده‌بینێته‌وه. هه‌ركام له‌م دیاردانه‌ش پشت‌ئه‌ستوورن‌به‌هێزی جه‌ماوه‌ریی و ده‌ماره‌كانی له‌نێو كۆمه‌ڵ‌خوێن ده‌درێن و ڕیشكی له كۆمه‌ڵگاوه‌وزه‌وه‌رده‌گرێت و هه‌ركام له‌و پڕۆسانه‌ش خاوه‌ن تیئۆری و فه‌لسه‌فه‌ی تاییبه‌ت به‌خۆیه‌تی، كه‌له‌ئاره‌سته‌كردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی سیاسیی، ئابووریی و كۆمه‌ڵایه‌تییدا ڕۆڵی سه‌ره‌كیی ده‌گێڕێت.
كردنه‌وه‌ی جۆگه‌ی دێموكراسی و دابه‌زاندنی كولتووری دێموكراتی بۆ نێو كۆمه‌ڵگا و به‌تاییبه‌ت ئه‌و كۆمه‌ڵگانه‌ی كه‌ئه‌زموونی كرانه‌وه‌ی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تییان تێپه‌ڕ نه‌كردووه‌گه‌لێك قورس و دژواره‌و به‌ئاسانی ئه‌و پڕۆسه‌جێگیر نابێت، چونكه‌له‌لایه‌ن سیسته‌می دیكتاتۆری و بیروبۆچوونی ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌و بیروهزری دواكه‌وتوو ڕێگری لێده‌كرێت‌و له‌لایه‌كی دیكه‌ش كۆمه‌ڵگا و تێنه‌گه‌ییشتنی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تیی چینه‌كانی كۆمه‌ڵ له‌و پڕۆسه‌یه‌به‌له‌مپه‌ری بنه‌ڕه‌تیی جێگری بوونی دێموكراتی له‌كۆمه‌ڵگا ئه‌ژمار ده‌كرێت. سه‌پاندنی هێز به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا و بیروبۆچوونی جیاوازی كۆمه‌ڵ ناكرێت وه‌ك چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشانه‌پێناسه‌بكرێت، چونكه‌له‌ئاكامدا ئه‌وه‌كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیی و كۆمه‌ڵه‌كه‌بڕیار له‌سه‌ر ئه‌و پرسه‌ده‌دات و ده‌بێت به‌بێژنگ و هێڵه‌كی كولتووریی كۆمه‌ڵگا تێپه‌ڕێنرێت. كه‌واتا پێویسته‌له‌هه‌مبه‌ر جێگیر كردنی چه‌مكی دێموكراسی پشوودرێژیی بێته‌كایه‌وه‌و پێش ئه‌وه‌كه‌به‌هێز ئه‌و پڕۆسه‌یه‌بسه‌پێنرێته‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا و هه‌وڵ بۆ جێگیركردنی كۆڵه‌كه‌كانی دێموكراسی و مافه‌كانی مرۆڤ و به‌رابه‌ری نێوان ژن و پیاو بدرێت، پێویسته‌‌كه‌كۆمه‌ڵگه‌هۆشیار بكرێته‌وه‌و له‌پێوه‌ندیی به‌ماف و ئازادی و یه‌كسانی نێوان چینه‌كانی كۆمه‌ڵ و مافی تاكه‌كه‌سیی تاكه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگه ده‌رفه‌تیی تێگه‌ییشتن بڕه‌قسێنرێت و شی و شرۆڤه‌ی پێویست له‌و پێوه‌ندییه‌دا بۆ گه‌ل بێته‌گۆڕێ. به‌ده‌ر له‌تێپه‌ڕاندنی ئه‌و دۆخ و قۆناغانه‌ئاڵۆزیی سیاسیی گشتگیر ده‌بێ و ولات به‌ره‌و وێرانه‌گاو ده‌نێ.
ناكرێ پێش ئه‌وه‌كه‌تێگه‌ییشتنی هاوبه‌ش له‌پێوه‌ندی به‌و كێشانه‌ی پێوه‌ندیدار به‌كۆمه‌ڵگا بێته‌كایه‌وه، ئه‌و چه‌مكانه‌ی نوێ‌بسه‌پێنرێنه‌سه‌ركۆمه‌ڵ و تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا له‌پێوه‌ندی به‌و پڕۆسه‌یه‌ئه‌ركدار بكرێن، چونكه‌ئه‌گه‌ر كۆڵه‌كه‌كانی پڕۆسه‌ی دێموكراسی به‌باشی له‌كۆمه‌ڵگادا جێگیر نه‌كرێن و تێگه‌ییشتی كۆمه‌ڵایه‌تیی و هاوبه‌ش له‌و پێوه‌ندییه‌دا نه‌ێته‌كایه‌وه، له‌ئاكامدا تووندووتیژی كۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسیی به‌رهه‌م ده‌هێنێت و قه‌یران و كێشه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تیی په‌ره‌ده‌ستێنێت. له‌به‌ر ئه‌وه‌تێگه‌ییشتنی كۆمه‌ڵگا له‌پێوه‌ندی به‌ماف و ئازادی، یه‌كسانیی و به‌رابه‌ریی نێوان ژن و پیاو ڕۆخسارێكی نه‌رێنیی كۆمه‌ڵایه‌تیی هه‌یه‌و پتر به‌ستراوه‌ته‌وه‌به‌كاریگه‌رییه‌كانی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵگا و سه‌رچاوه‌كانی ئه‌و نادادپه‌روه‌رییه‌ش‌به‌شێكی بۆ یاساكانی ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و به‌شێكیتریشی له‌قووڵایی قه‌یرانه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی كۆمه‌ڵگا و كولتوور سه‌رچاوه‌ده‌گرێت كه‌له‌ڕێڕه‌ی مێژوودا ئاوێته‌ی ژیان بوونه‌و‌به‌رده‌وام به‌بێ پێشگیری له‌په‌ره‌سه‌ندندان و دۆخی سیاسیی، كۆمه‌ڵایه‌تیی و ئابووریی كۆمه‌ڵگاش له‌به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌و قه‌یرانانه‌ڕێخۆشكه‌ر بووه‌و ده‌سه‌ڵاتی سیاسیش كاریگه‌ریی سه‌ره‌كی له‌سه‌ر داناوه.
ئه‌گه‌ر دێموكراسی پڕۆژه‌یه‌كی ڕۆژئاوایی بێت كه‌نییه، خۆ سیسته‌می جڤاكیی و شۆرایی پڕۆسه‌یه‌كی تاییبه‌ت به‌میزوپۆتامیایه‌و له‌ئایینی پیرۆزی ئیسلامیشدا وه‌ك باشترین چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا ئاماژه‌ی پێكراوه، ئه‌ی بۆ دیكتاتۆران، ده‌سه‌ڵاتداران و بنه‌ماڵه‌كانی‌ده‌ست ڕۆییشتوو دژایه‌تی ده‌كه‌ن.
بێگوومان دژایه‌تی كردنی سیسته‌می جڤاكیی، شۆرایی و دێموكراسی ته‌نیا یه‌ك هۆی هه‌یه. هۆكاره‌كه‌‌شی ئه‌وه‌یه‌بنه‌ماڵه‌و دیكتاتۆران ده‌سه‌ڵات له‌ده‌ست ده‌ده‌ن و كه‌سانی شیاو و دڵخوازی كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌ڵات به‌ده‌سته‌وه‌ده‌گرن.
كه‌واتا كێشه‌كه‌ڕۆژئاوایی بوونی پڕۆسه‌ی دێموكراسیی نییه‌كه‌به‌رده‌وام له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتبه‌ده‌ستانی دیكتاتۆر و فاشیستییه‌وه‌دژایه‌تی ده‌كرێت. منیش سیسته‌می دێموكراسی به‌پڕۆسه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیی مه‌زن ئه‌ژمار ناكه‌م و پێموایه‌كه‌دێموكراسی سیسته‌مێكه‌كه‌بنه‌مای پێكهاتنی كاپیتالیزم پێك ده‌هێنێت و بۆ ده‌ستاوده‌ست كردنی ده‌سه‌ڵاتێكی سیاسییه‌كه‌تێیدا سه‌رمایه‌و سه‌رمایه‌دار ڕۆڵی سه‌ره‌كیی ده‌گێڕێت، به‌ڵام سیسته‌می جڤاكیی و شۆرایی به‌چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا پێناسه‌ده‌كه‌م و له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌ی چاره‌سه‌ری جڤاكییانه‌ی كێشه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی. سیاسیی و ئابووریی دام.
درێژه‌ی هه‌یه …
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەڕۆکی بەرپرسیار نییە
ته‌نیا ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی كۆنه‌پارێز ڕێگره‌له‌وه‌كه‌سیسته‌می سیاسیی ئاڵوگۆڕی بنه‌ڕه‌تیی به‌سه‌ردا بێ و كۆمه‌ڵگا هه‌نگاوه‌كانی گه‌شه‌سه‌ندن به‌ره‌و پێشه‌وه‌بنێت، ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ش‌خۆی له‌هێزی بنه‌ماڵه، فاشیزمی سیاسیی، ڕه‌گه‌زیی و نه‌ته‌وه‌یی ده‌بینێته‌وه. هه‌ركام له‌م دیاردانه‌ش پشت‌ئه‌ستوورن‌به‌هێزی جه‌ماوه‌ریی و ده‌ماره‌كانی له‌نێو كۆمه‌ڵ‌خوێن ده‌درێن و ڕیشكی له كۆمه‌ڵگاوه‌وزه‌وه‌رده‌گرێت و هه‌ركام له‌و پڕۆسانه‌ش خاوه‌ن تیئۆری و فه‌لسه‌فه‌ی تاییبه‌ت به‌خۆیه‌تی، كه‌له‌ئاره‌سته‌كردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی سیاسیی، ئابووریی و كۆمه‌ڵایه‌تییدا ڕۆڵی سه‌ره‌كیی ده‌گێڕێت.
كردنه‌وه‌ی جۆگه‌ی دێموكراسی و دابه‌زاندنی كولتووری دێموكراتی بۆ نێو كۆمه‌ڵگا و به‌تاییبه‌ت ئه‌و كۆمه‌ڵگانه‌ی كه‌ئه‌زموونی كرانه‌وه‌ی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تییان تێپه‌ڕ نه‌كردووه‌گه‌لێك قورس و دژواره‌و به‌ئاسانی ئه‌و پڕۆسه‌جێگیر نابێت، چونكه‌له‌لایه‌ن سیسته‌می دیكتاتۆری و بیروبۆچوونی ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌و بیروهزری دواكه‌وتوو ڕێگری لێده‌كرێت‌و له‌لایه‌كی دیكه‌ش كۆمه‌ڵگا و تێنه‌گه‌ییشتنی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تیی چینه‌كانی كۆمه‌ڵ له‌و پڕۆسه‌یه‌به‌له‌مپه‌ری بنه‌ڕه‌تیی جێگری بوونی دێموكراتی له‌كۆمه‌ڵگا ئه‌ژمار ده‌كرێت. سه‌پاندنی هێز به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا و بیروبۆچوونی جیاوازی كۆمه‌ڵ ناكرێت وه‌ك چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشانه‌پێناسه‌بكرێت، چونكه‌له‌ئاكامدا ئه‌وه‌كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیی و كۆمه‌ڵه‌كه‌بڕیار له‌سه‌ر ئه‌و پرسه‌ده‌دات و ده‌بێت به‌بێژنگ و هێڵه‌كی كولتووریی كۆمه‌ڵگا تێپه‌ڕێنرێت. كه‌واتا پێویسته‌له‌هه‌مبه‌ر جێگیر كردنی چه‌مكی دێموكراسی پشوودرێژیی بێته‌كایه‌وه‌و پێش ئه‌وه‌كه‌به‌هێز ئه‌و پڕۆسه‌یه‌بسه‌پێنرێته‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا و هه‌وڵ بۆ جێگیركردنی كۆڵه‌كه‌كانی دێموكراسی و مافه‌كانی مرۆڤ و به‌رابه‌ری نێوان ژن و پیاو بدرێت، پێویسته‌‌كه‌كۆمه‌ڵگه‌هۆشیار بكرێته‌وه‌و له‌پێوه‌ندیی به‌ماف و ئازادی و یه‌كسانی نێوان چینه‌كانی كۆمه‌ڵ و مافی تاكه‌كه‌سیی تاكه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگه ده‌رفه‌تیی تێگه‌ییشتن بڕه‌قسێنرێت و شی و شرۆڤه‌ی پێویست له‌و پێوه‌ندییه‌دا بۆ گه‌ل بێته‌گۆڕێ. به‌ده‌ر له‌تێپه‌ڕاندنی ئه‌و دۆخ و قۆناغانه‌ئاڵۆزیی سیاسیی گشتگیر ده‌بێ و ولات به‌ره‌و وێرانه‌گاو ده‌نێ.
ناكرێ پێش ئه‌وه‌كه‌تێگه‌ییشتنی هاوبه‌ش له‌پێوه‌ندی به‌و كێشانه‌ی پێوه‌ندیدار به‌كۆمه‌ڵگا بێته‌كایه‌وه، ئه‌و چه‌مكانه‌ی نوێ‌بسه‌پێنرێنه‌سه‌ركۆمه‌ڵ و تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا له‌پێوه‌ندی به‌و پڕۆسه‌یه‌ئه‌ركدار بكرێن، چونكه‌ئه‌گه‌ر كۆڵه‌كه‌كانی پڕۆسه‌ی دێموكراسی به‌باشی له‌كۆمه‌ڵگادا جێگیر نه‌كرێن و تێگه‌ییشتی كۆمه‌ڵایه‌تیی و هاوبه‌ش له‌و پێوه‌ندییه‌دا نه‌ێته‌كایه‌وه، له‌ئاكامدا تووندووتیژی كۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسیی به‌رهه‌م ده‌هێنێت و قه‌یران و كێشه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تیی په‌ره‌ده‌ستێنێت. له‌به‌ر ئه‌وه‌تێگه‌ییشتنی كۆمه‌ڵگا له‌پێوه‌ندی به‌ماف و ئازادی، یه‌كسانیی و به‌رابه‌ریی نێوان ژن و پیاو ڕۆخسارێكی نه‌رێنیی كۆمه‌ڵایه‌تیی هه‌یه‌و پتر به‌ستراوه‌ته‌وه‌به‌كاریگه‌رییه‌كانی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵگا و سه‌رچاوه‌كانی ئه‌و نادادپه‌روه‌رییه‌ش‌به‌شێكی بۆ یاساكانی ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و به‌شێكیتریشی له‌قووڵایی قه‌یرانه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی كۆمه‌ڵگا و كولتوور سه‌رچاوه‌ده‌گرێت كه‌له‌ڕێڕه‌ی مێژوودا ئاوێته‌ی ژیان بوونه‌و‌به‌رده‌وام به‌بێ پێشگیری له‌په‌ره‌سه‌ندندان و دۆخی سیاسیی، كۆمه‌ڵایه‌تیی و ئابووریی كۆمه‌ڵگاش له‌به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌و قه‌یرانانه‌ڕێخۆشكه‌ر بووه‌و ده‌سه‌ڵاتی سیاسیش كاریگه‌ریی سه‌ره‌كی له‌سه‌ر داناوه.
ئه‌گه‌ر دێموكراسی پڕۆژه‌یه‌كی ڕۆژئاوایی بێت كه‌نییه، خۆ سیسته‌می جڤاكیی و شۆرایی پڕۆسه‌یه‌كی تاییبه‌ت به‌میزوپۆتامیایه‌و له‌ئایینی پیرۆزی ئیسلامیشدا وه‌ك باشترین چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا ئاماژه‌ی پێكراوه، ئه‌ی بۆ دیكتاتۆران، ده‌سه‌ڵاتداران و بنه‌ماڵه‌كانی‌ده‌ست ڕۆییشتوو دژایه‌تی ده‌كه‌ن.
بێگوومان دژایه‌تی كردنی سیسته‌می جڤاكیی، شۆرایی و دێموكراسی ته‌نیا یه‌ك هۆی هه‌یه. هۆكاره‌كه‌‌شی ئه‌وه‌یه‌بنه‌ماڵه‌و دیكتاتۆران ده‌سه‌ڵات له‌ده‌ست ده‌ده‌ن و كه‌سانی شیاو و دڵخوازی كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌ڵات به‌ده‌سته‌وه‌ده‌گرن.
كه‌واتا كێشه‌كه‌ڕۆژئاوایی بوونی پڕۆسه‌ی دێموكراسیی نییه‌كه‌به‌رده‌وام له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتبه‌ده‌ستانی دیكتاتۆر و فاشیستییه‌وه‌دژایه‌تی ده‌كرێت. منیش سیسته‌می دێموكراسی به‌پڕۆسه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیی مه‌زن ئه‌ژمار ناكه‌م و پێموایه‌كه‌دێموكراسی سیسته‌مێكه‌كه‌بنه‌مای پێكهاتنی كاپیتالیزم پێك ده‌هێنێت و بۆ ده‌ستاوده‌ست كردنی ده‌سه‌ڵاتێكی سیاسییه‌كه‌تێیدا سه‌رمایه‌و سه‌رمایه‌دار ڕۆڵی سه‌ره‌كیی ده‌گێڕێت، به‌ڵام سیسته‌می جڤاكیی و شۆرایی به‌چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا پێناسه‌ده‌كه‌م و له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌ی چاره‌سه‌ری جڤاكییانه‌ی كێشه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی. سیاسیی و ئابووریی دام.
درێژه‌ی هه‌یه …
ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەڕۆکی بەرپرسیار نییە
