خەمی نان و قەیرانی ئابووری و شانۆی هەڵبژاردن
13:33 - 21 جۆزەردان 2713
Unknown Author
چەكۆ ئەحمەدی
بەجیهانیبوون، دیاردەیەكی تا رادەیەک نوێیە كە نزیک بە هەموو جیهانی لەخۆگرتووە و رۆژ لە دوای رۆژ كاریگەرییەكانی و بەرژەوەندییە گشتییەكانی زیاتر گەشە و پەرە دەسێنێ. وڵاتانی باشوور (جیهانی سێیەم) بە كەڵكوەرگرتن لە ئەزموون و دەستكەوتەكانی وڵاتانی پێشكەوتوو، بەردەوام لە هەوڵی نزیكبوونەوە لەو شێوازە بەڕێوەبەرییەن و لە هەموو ئامرازەكانی دونیای مۆدێڕن كەڵك وەردەگرن تاكوو زۆرتر لە رابردوو ژیانی شیاو بۆ تاكەكانی كۆمەڵگاكەیان دابین بكەن.
پێشكەوتن لە هەموو بوارەكانی ژیانی مرۆڤایەتیدا راستییەكی حاشاهەڵنەگرە. بەڵام ئاست و خێرایی ئەو پێشكەوتنانە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە جیاوازیی زۆری هەیە. لە رابردوودا شەڕ و ئاڵۆزی یەكێک لە ئامرازە قازانجدەرەكان بوو بۆ بەهێزبوون و دەسەڵاتداری و پێشكەوتن لە بواری سیاسی و ئابووریدا، بەڵام لە سەردەمی گولوبالیزاسیۆندا هەموو بگۆڕەكان جێگای خۆیان بە دیاردە پێشكەوتووە دێموكراتیكەكان داوە و بۆ هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا دەركەوتووە كە سیستمی دێموكراتیك زۆر باشتر لە دیكتاتۆری وڵامدەری داواكارییەكان، تەنانەت بەهێزترین ئامرازە بۆ پاوانخوازیی بە رواڵەت دێموكرات.
جێی سەرسووڕمانە كە سەرەڕای هەموو ئەو زانستە سەلمێندراوانە و هەموو ئەزموونەكانی رابردوو، هەنووكەش وڵاتانێكی سەرەڕۆ و دیكتاتۆر دەبینرێن كە پێداگری لە سەر ئەو شێوازە لە بەڕێوەبەری و دەسەڵاتداری دەكەن و هەموو توانایان دەخەنەگەڕ تاكوو بە هەر شێوازێكی لواو، هێژمۆنیی خۆیان بە سەر مرۆڤەكاندا بسەپێنن كە بە خۆشییەوە كولتووری مرۆڤەكانی ئێستای گۆی زەوی وەرگری ئەمجۆرە كردەوانە نین.
یەكێك لەو بوارانەی كە بە تەواوی گرێدراوی سیستمی دێموكراتیكە، ئابووریی جیهانی بەگشتی و وڵاتان بەتایبەتییە. لە سەردەمی بەجیهانیبووندا ئابووریی تایبەت بە وڵاتێك چی دیكە واتای خۆی لەدەست داوە و بە بێ‌تێكەڵبوون بە سیستمی ئابووریی جیهانی، ئەو ئابووریە دەبێ‌بە داڕماو و بێ‌داهاتوو بێنینە ئەژمار.
ئەوەی كە باس كرا، بۆ ئێمە كە ساڵانێكە لەگەڵی دەژین زۆر روون و ئاشكرایە. خەڵكی وڵاتی ئێران بەتایبەت خەڵكی نەتەوە بندەستەكان لە ئێران زۆر بە باشی هەستیان بەو قەیرانەی كە لە سیاسەتی هەڵە و دیكتاتۆرانەوە سەرچاوە دەگرێت، كردووە.
بەكورتی، رێژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران، هەر لە سەرەتای گرتنەدەستی دەسەڵاتەوە بە خوڵقاندنی كێشە و قەیران، لای زۆربەی زلهێزانەوە بە گومانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرا. یەكێك لەم زلهێزانە كە خاوەن هێژمۆنی و كاریگەریی زۆر بەهێز بووە و هەیە، ئامریكایە كە هەر لە سەرەتاوە ئەم رێژیمەی خستە ژێر گەمارۆی ئابووری و سیاسی. هەموو ئەو كەسانەی بەدواداچوون بۆ پرسی ئابووری دەكەن بە باشی دەزانن كە سیستمی بانكی جیهانی نزیك بە تەواوی لە ژێر دەسەڵاتی وڵاتی ئامریكادایە و ئەم وڵاتە زۆر بە ئاسانی دەتوانێ‌لە سەر ئابووریی جیهان كاریگەریی ئەرێنی و نەرێنی دابنێت. لەم نێوەشدا رێژیمی كۆماری ئیسلامی بە هەموو توانایەوە و بە شێوازێكی زۆر نائاگایانە كەوتە ململانێ‌لەگەڵ هێزێك كە دەتوانێ‌هەم ماڵوێرانكەر و هەمیش دۆستێكی پشتیوان و كاریگەر بێت.
ئابووری و هەڵبژاردن
دیسان شانۆی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری لە ئێراندا دەستی پێكردووە. بەربژێر زۆر و زەوەندە، بەڵام تێپەڕبووان لە بێژینگی ویلایەتیی فەقیە تەنیا هەشت كەس. گەمارۆی ئابووری و تا رادەیەكیش سیاسی بەردەوام روو لە پەرەسەندن و بارودۆخی ژیان لەم وڵاتە قەیراناوییەدا پڕ لە مەینەتیی و خەمی نان رۆژ لە دوای رۆژ زۆرتر بەرۆكی خەڵك دەگرێت.
پێویستییەكان بۆ بەریانی خەڵك بەرامبەر بە بەشداری لە هەڵبژاردن
ئەوەی لە جیهانی مۆدێڕندا هەڵبژاردنی ئازادی پێ‌دەگوترێ، كۆمەڵێك فاكتۆری پێویستە كە بەشی هەرە زۆری راستەوخۆ پێوەندیی بە تاكەكانی كۆمەڵگاوە هەیە. ئابووری یەكێك لەو فاكتانە و لە راستیدا یەكێك لە فاكتە زۆر گرینگەكانیشە. ئاستی خۆش بژێوی، ئاوسان، پیشە، خانووبەرە و بەگشتی دۆخی ژیانی كۆمەڵگا، پێوەندیی راستەوخۆی بە رێژەی بەشداریی خەڵك لە هەڵبژاردن هەیە. ئەگەر سەرنجی ئەو خالانەی سەرەوە بدەین و بارودۆخی ئێستای ئێران كە لە بەرەبەری هەڵبژاردندایە هەڵسەنگێنین، بە روونی بۆمان دەردەكەوێت كە ئەوەی پێوەرە بۆ بەریانی خەڵك بەرامبەر بە بەشداری لە دەنگداندا، لە ئێستای ئێراندا زۆر لاوازە و بەم پێیەش دەبێ‌رێژەی بەشداریكردن لە ئاستێكی زۆر نزمدا بێت و ئەگەر لۆژیكییانە سەرنج بدرێت، چاوەڕوانی بۆ بەشداریی كەمی خەڵك لەو شانۆیەدا نالۆژیكی نابێت، چونكە هەموو ئەو داتانەی لە توێژینەوە جیهانییەكانەوە بەدەست هاتووە، وانیشان دەدەن كە لە وڵاتێكی پڕ قەیرانی ئابووری ـ سیاسیدا رێژەی دڵخۆشیی خەڵك بۆ بەشداربوون لە پڕۆسەیەكی بەرینی وەك هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری زۆر لاواز دەبێت و خەمی نان و ژیانی ئاسوودە جێگای ئەكتیڤبوون لە پرسە سیاسییەكاندا دەگرێتەوە و بەم پێیەش، هەركام لە پێوەرەكان لەبەرچاو بگرین، پێمان دەڵێ‌كە دانیشتوانی ئێستای ئێران لە ژێر سێبەری ئەو سیاسەتە هەڵە و پڕ لە قەیرانەی رێژیمی ئیسلامیی ئێران مەیل و بەریانی بەشداری كردنیان نابێت و دیسانەوە رێژیم ناچارە بە ساختەكاری نیشان بدات كە وڵات پڕە لە ئاسایش و تەناهی و ئەم رێژیمەش رەوایی خۆی لە خەڵكەوە وەردەگرێ. بەڵام بە راستی رێژیم رەوایی خۆی لە ئایینەوە وەردەگرێ‌یان لە دەنگی خەڵكی برسی و هەژار؟
بەجیهانیبوون، دیاردەیەكی تا رادەیەک نوێیە كە نزیک بە هەموو جیهانی لەخۆگرتووە و رۆژ لە دوای رۆژ كاریگەرییەكانی و بەرژەوەندییە گشتییەكانی زیاتر گەشە و پەرە دەسێنێ. وڵاتانی باشوور (جیهانی سێیەم) بە كەڵكوەرگرتن لە ئەزموون و دەستكەوتەكانی وڵاتانی پێشكەوتوو، بەردەوام لە هەوڵی نزیكبوونەوە لەو شێوازە بەڕێوەبەرییەن و لە هەموو ئامرازەكانی دونیای مۆدێڕن كەڵك وەردەگرن تاكوو زۆرتر لە رابردوو ژیانی شیاو بۆ تاكەكانی كۆمەڵگاكەیان دابین بكەن.
پێشكەوتن لە هەموو بوارەكانی ژیانی مرۆڤایەتیدا راستییەكی حاشاهەڵنەگرە. بەڵام ئاست و خێرایی ئەو پێشكەوتنانە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە جیاوازیی زۆری هەیە. لە رابردوودا شەڕ و ئاڵۆزی یەكێک لە ئامرازە قازانجدەرەكان بوو بۆ بەهێزبوون و دەسەڵاتداری و پێشكەوتن لە بواری سیاسی و ئابووریدا، بەڵام لە سەردەمی گولوبالیزاسیۆندا هەموو بگۆڕەكان جێگای خۆیان بە دیاردە پێشكەوتووە دێموكراتیكەكان داوە و بۆ هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا دەركەوتووە كە سیستمی دێموكراتیك زۆر باشتر لە دیكتاتۆری وڵامدەری داواكارییەكان، تەنانەت بەهێزترین ئامرازە بۆ پاوانخوازیی بە رواڵەت دێموكرات.
جێی سەرسووڕمانە كە سەرەڕای هەموو ئەو زانستە سەلمێندراوانە و هەموو ئەزموونەكانی رابردوو، هەنووكەش وڵاتانێكی سەرەڕۆ و دیكتاتۆر دەبینرێن كە پێداگری لە سەر ئەو شێوازە لە بەڕێوەبەری و دەسەڵاتداری دەكەن و هەموو توانایان دەخەنەگەڕ تاكوو بە هەر شێوازێكی لواو، هێژمۆنیی خۆیان بە سەر مرۆڤەكاندا بسەپێنن كە بە خۆشییەوە كولتووری مرۆڤەكانی ئێستای گۆی زەوی وەرگری ئەمجۆرە كردەوانە نین.
یەكێك لەو بوارانەی كە بە تەواوی گرێدراوی سیستمی دێموكراتیكە، ئابووریی جیهانی بەگشتی و وڵاتان بەتایبەتییە. لە سەردەمی بەجیهانیبووندا ئابووریی تایبەت بە وڵاتێك چی دیكە واتای خۆی لەدەست داوە و بە بێ‌تێكەڵبوون بە سیستمی ئابووریی جیهانی، ئەو ئابووریە دەبێ‌بە داڕماو و بێ‌داهاتوو بێنینە ئەژمار.
ئەوەی كە باس كرا، بۆ ئێمە كە ساڵانێكە لەگەڵی دەژین زۆر روون و ئاشكرایە. خەڵكی وڵاتی ئێران بەتایبەت خەڵكی نەتەوە بندەستەكان لە ئێران زۆر بە باشی هەستیان بەو قەیرانەی كە لە سیاسەتی هەڵە و دیكتاتۆرانەوە سەرچاوە دەگرێت، كردووە.
بەكورتی، رێژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران، هەر لە سەرەتای گرتنەدەستی دەسەڵاتەوە بە خوڵقاندنی كێشە و قەیران، لای زۆربەی زلهێزانەوە بە گومانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرا. یەكێك لەم زلهێزانە كە خاوەن هێژمۆنی و كاریگەریی زۆر بەهێز بووە و هەیە، ئامریكایە كە هەر لە سەرەتاوە ئەم رێژیمەی خستە ژێر گەمارۆی ئابووری و سیاسی. هەموو ئەو كەسانەی بەدواداچوون بۆ پرسی ئابووری دەكەن بە باشی دەزانن كە سیستمی بانكی جیهانی نزیك بە تەواوی لە ژێر دەسەڵاتی وڵاتی ئامریكادایە و ئەم وڵاتە زۆر بە ئاسانی دەتوانێ‌لە سەر ئابووریی جیهان كاریگەریی ئەرێنی و نەرێنی دابنێت. لەم نێوەشدا رێژیمی كۆماری ئیسلامی بە هەموو توانایەوە و بە شێوازێكی زۆر نائاگایانە كەوتە ململانێ‌لەگەڵ هێزێك كە دەتوانێ‌هەم ماڵوێرانكەر و هەمیش دۆستێكی پشتیوان و كاریگەر بێت.
ئابووری و هەڵبژاردن
دیسان شانۆی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری لە ئێراندا دەستی پێكردووە. بەربژێر زۆر و زەوەندە، بەڵام تێپەڕبووان لە بێژینگی ویلایەتیی فەقیە تەنیا هەشت كەس. گەمارۆی ئابووری و تا رادەیەكیش سیاسی بەردەوام روو لە پەرەسەندن و بارودۆخی ژیان لەم وڵاتە قەیراناوییەدا پڕ لە مەینەتیی و خەمی نان رۆژ لە دوای رۆژ زۆرتر بەرۆكی خەڵك دەگرێت.
پێویستییەكان بۆ بەریانی خەڵك بەرامبەر بە بەشداری لە هەڵبژاردن
ئەوەی لە جیهانی مۆدێڕندا هەڵبژاردنی ئازادی پێ‌دەگوترێ، كۆمەڵێك فاكتۆری پێویستە كە بەشی هەرە زۆری راستەوخۆ پێوەندیی بە تاكەكانی كۆمەڵگاوە هەیە. ئابووری یەكێك لەو فاكتانە و لە راستیدا یەكێك لە فاكتە زۆر گرینگەكانیشە. ئاستی خۆش بژێوی، ئاوسان، پیشە، خانووبەرە و بەگشتی دۆخی ژیانی كۆمەڵگا، پێوەندیی راستەوخۆی بە رێژەی بەشداریی خەڵك لە هەڵبژاردن هەیە. ئەگەر سەرنجی ئەو خالانەی سەرەوە بدەین و بارودۆخی ئێستای ئێران كە لە بەرەبەری هەڵبژاردندایە هەڵسەنگێنین، بە روونی بۆمان دەردەكەوێت كە ئەوەی پێوەرە بۆ بەریانی خەڵك بەرامبەر بە بەشداری لە دەنگداندا، لە ئێستای ئێراندا زۆر لاوازە و بەم پێیەش دەبێ‌رێژەی بەشداریكردن لە ئاستێكی زۆر نزمدا بێت و ئەگەر لۆژیكییانە سەرنج بدرێت، چاوەڕوانی بۆ بەشداریی كەمی خەڵك لەو شانۆیەدا نالۆژیكی نابێت، چونكە هەموو ئەو داتانەی لە توێژینەوە جیهانییەكانەوە بەدەست هاتووە، وانیشان دەدەن كە لە وڵاتێكی پڕ قەیرانی ئابووری ـ سیاسیدا رێژەی دڵخۆشیی خەڵك بۆ بەشداربوون لە پڕۆسەیەكی بەرینی وەك هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری زۆر لاواز دەبێت و خەمی نان و ژیانی ئاسوودە جێگای ئەكتیڤبوون لە پرسە سیاسییەكاندا دەگرێتەوە و بەم پێیەش، هەركام لە پێوەرەكان لەبەرچاو بگرین، پێمان دەڵێ‌كە دانیشتوانی ئێستای ئێران لە ژێر سێبەری ئەو سیاسەتە هەڵە و پڕ لە قەیرانەی رێژیمی ئیسلامیی ئێران مەیل و بەریانی بەشداری كردنیان نابێت و دیسانەوە رێژیم ناچارە بە ساختەكاری نیشان بدات كە وڵات پڕە لە ئاسایش و تەناهی و ئەم رێژیمەش رەوایی خۆی لە خەڵكەوە وەردەگرێ. بەڵام بە راستی رێژیم رەوایی خۆی لە ئایینەوە وەردەگرێ‌یان لە دەنگی خەڵكی برسی و هەژار؟
