خەریكە چی روو دەدات؟ بۆ هاوڕێیانی رووناكبیر
15:17 - 21 سەرماوەز 2712
Unknown Author
مەسعوود بابایی
كێشەكان چین؟ هەمیشە پرسیارانێك هەن مرۆڤ لەبەر هەندێ هۆ خۆی لە قەرەیان نادات.
با پرسیارێكی بوێرانە لە خۆمان بكەین: كێشەكانی ئێمە چین؟ ئایا رووناكبیرانمان بەڕاستی بوێریی ئەوەیان هەیە پێمان بڵێن لە خۆماندا و لە ناخماندا خەمێكی كەڵەكەكراوی هەزاران ساڵە \"لە دڵم(ان)دا بوو بە گرێ\". هەموومان لە دەرەوەی خۆمان بۆ وڵامەكان دەگەڕێین، هەڵەكان و دزێوییەكان دەخەینە ئۆباڵی ئەو و ئەوان، ئێمەش رەخنەگرانە بەقەدپاڵی كێشەكاندا تێدەپەڕین.
تێپەڕین و گوزەركردن، هەمیشە بیرەوەریی رۆژانەی ئێمە لە بینیندا قەتیس دەكەنەوە و رەخنەشمان لە چوارچێوەی هەمان گوزەری قاچ و چاودایە.
گوزەری قاچ و چاوی رووناكیبران لە خاكێكدا كە خاكی خۆیانە و لە كولتوورێكدا كە لەودا لەدایك دەبێ و تیایدا دەمرێ، هیچكات ناشێ و ناكرێ لە ئاستیدا بە رەخنەیەك لەویدی و كفرێكی ئاگرین و كەفێكی رەخنەیەكی كرچوكاڵ بەلایدا گوزەر بكەی.
كێشەی سیاسیی ئێمە لەگەڵ برایانی دوژمنمان! یان كێشەی نێوخۆییمان كە بەشە سەرەكییەكەی لایەنی دووركەوتنەوەی وردەكولتورەكان و بەریەككەوتنی كولتورە ناوچەییەكانە؟
با بپرسین ئایا شۆڤێنیزم بە واتایەك لە واتاكان لە ناخی ئێمەشدا چەكەرەی نەكردوە؟ ئایا ئێمەش هەڵوێستی شۆڤێنیانەمان بەرانبەر خۆمان و ئەویدی نیە؟
ئایا بەریەككەوتنی شارەكان و ناوچەكانمان لەبەر نۆستالێژیای ناوچەییی سەردەمی دەرەبەگایەتی و میرنشینی مەیلی رووناكبیرانی بۆ ناوچە و زارەكەیان نەورووژاندوە؟
ئایا رووناكبیرانی دیاری ئێستای ئێمە قەت لە خۆیان پرسیویانە و دەپرسن كە لەدەرەوەی جیهانی بچووكی دەوروبەریان كێ ئاگاداری ئازاریانە و نەبیستنی ئازاریشیان سووچی كێیە؟
بەڕای نووسەری ئەم چەند دێڕە كێشەی كولتووریی كورد هاوشانی كێشەی سیاسیمانە، شۆڤێنیزمی ئێمەش بەرانبەر خۆمان لە رۆحی ناوچەگەریی ئێمەدا چەكەرەی كردوە. رۆحێك كە خێڵا دێنێتە نێو سیاسەتەوە، هۆز و ڤێستیڤاڵی هۆزەكان زەق دەكاتەوە و رەوتێك كە بەرەبەرە لێكترازانی كولتوریی هەرچی زیاتر بەدوای خۆیدا دێنێ. شۆڤێنیزمی ناوچەییی ئێمە بەرامبەر خۆمان لە هەناسەی نووسین و قسەی رووناكیبرانی ئێمەشدا دەردەكەوێ.
فرەكولتووری دیمەنێكی جوان و فرەڕەنگە، بەمەرجێك ئاسۆی گفتوگۆی كولتوورەكان بە یەكپارچەییەكی كولتووری، بە رەچاوگرتنی جیاوازییەكان بگات.
كێشەكە بە ڕای من ئەوە نیە لە دەرەوەی سنوورەكانەوە كێ پیلانمان بۆ دادەڕێژێ، بەڵكوو كێشەی سەرەكی ئەوەیە ئاخۆ كەی بێ هاوگەرایی لەنێو ئەم نەتەوەیەدا بڕەخسێ!
بە داوای لێبوردنەوە دەبێ بڵێین رووناكیبرانی كورد ــ بەشێكی زۆریان ــ بە شتێكەوە خەریكن كە كاری ئەوان نیە. واتە لەم \"ئیزم\" و \"لەو \"ئیزم\"ەوە بازدەدەن و دواجار بێجگە واق و وڕمان و سەرسوڕمان بە هیچ ناگەین. هەموومان دەبێ بپرسین بیرمەندان و رووناكیبرانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پاش ئەو هەموو چالاكییانەی بەناو رۆشنگەری و كایە بە بیری فەلسەفیی رۆژئاوا چ پشكێكیان لە بەهاری عەرەبیدا هەبوو؟ رووناكبیرانی ئێمەش بێجگە كایەی زاراوەیی و چەمكی كاریگەرییان لەكوێدایە؟
دیسان پرسیار دەكەین خەریكە چی ڕوودەدات؟
مەترسییەكان:
بارودۆخی كولتوریی كورد لە قۆناغی ئێستاماندا تووشی لێكترازانی گەورە هاتووە. ئەم لێكترازانە رۆژانە بە سیمای شارەكان و راگەیاندنەكان و چاپەمەنییەكانەوە بە زەقی دیارە. فەرموو فەرموویەكی سەیر لە رێگەدان بە بەكارهێنانی ناقۆڵای زاراوەیی و وشەیی و زار و زارۆچكەگەرییەكی گاڵتەجاڕانە لەئارادایە. بازرگانیكردن بە زارگەری و ناوچەگەری و فێستیڤاڵی دەرەبەگ و میر و ئاغا لەپێناوی دەسەڵاتی سیاسیی كۆمەڵە بازرگانێكی سیاسی لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا كەم تا زۆر دەیبنرێ كە قەشمەرجاڕێكی ناوەتەوە كە لەوپەڕی تراژێدیاوە بووەتە كۆمێدیایەكی سەیروسەمەرە. ناسیونالیزمی كوردی بەپێچەوانەی بانگەشە بریقەدارەكان خەریكە دەگاتە بنبەست.
بەڵام بەداخەوە سیاسەت لە وڵاتی ئێمە ــ بەتێكڕایی ـ كار لەسەر جەماوەری زۆر و زەوەند و جەماوەریچیەتی دەكات و بەكورتی گرەو لەسەر ئەسپی دۆڕاو دەكات.
كارەكتەرە سیاسییەكان دەبێ بزانن كەڵك وەرگرتن لە هێزی ناوچە و بنەماڵە و زار و زارۆچكە تەنیا ئەوە نیە كە كەڵكیان لێوەردەگری، بەڵكوو بەرامبەرەكەشت بەو بارتەقایەی كە تۆ سوودی لێوەردەگری ئەویش تۆ بۆ خۆی بەكار دەهێنێ. ئەمە دیالكتیكی هێزە و لەم پێناوەدا دەبێتە هۆی ئەوەی كە وردە كولتورێك دەسەڵاتی سیاسی پەیدا بكات و ئەو عەقڵییەتەش بۆ ناسیونالیزمی كوردی كارەساتبارە.
رووناكبیران دەبێ پەی بەم خاڵە ترسناكە ببەن، هەرچەند خۆیشیان بە ناوی ڕووناكبیر و نووسەر و رۆژنامەنووسەوە نازناوی ناوچەیی بۆ خۆیان دادەتاشن بێ ئەوەی ئاگاداربن لە داوی ناوچەگەری كەتوون.
نازناوی ناوەكان بەبێ ناوەكان دەهێنمەوە و ئەمە بۆ سەلماندنی گوتەكەمانە و ئەم نازناوانەش بە زەقی لە راگەیاندن و چاپەمەنیی ئێمەدا دەبینرێن:
ــ... هەڵەبجەیی، .... قەرەداغی، .... هەورامی، .... پێنجوێنی،.... گەرمیانی، .... بەرزنجی، .... بارزانی، .... پشدەری، .... مەریوانی، .... مێرگەسۆری، .... سەنگاوی، .... سەراوی،..... باراوی، ..... سیوەیلی، .... مەنگوڕی، ..... رەواندوزی، ....قەڵادزێیی، .... زەنگەنە، .... باجەڵانی، ....گەڵاڵی، .... شارباژێڕی، ..... كەركووكی، .... مەخموری، .... مەنمی، .... زاخویی، .... هەركی، .... جەباری، ....جاف، .... كۆیی،.... تاڵەبانی،
.... پێندرۆیی، ....كاكەیی، .... مزووری، .... ساڵەیی، .... شاكەلی، ....شكاك،... موكریانی، .... گەردیكلانی، .... بۆكانی، هتد. هەڵبەت نموونەكان زۆر لەوە زیاترن و بە دڵنیاییەوە خوێنەر نموونەی زیاتریشی لەلا گەڵاڵە دەبێ.
بە سەیركردنی ناوەكان و نازناوەكان كە بەشێكی زۆریان نووسەر و رووناكبیرن مرۆ سەری دەسوڕمێ ئەدی چۆن دەشێ ئێمە بگەین بە ئەنتگراسیۆن؟ بەڕای من ئەمە خۆی لە زەینی ئێمەدا هەوێنی شۆڤێنیزمێكی خەوتووە.
پێشینەی میرنشینی و دەرەبەگایەتی و شوناسی شوێنی تا ئێستاش لە نۆستالێژیای ئێمەی كورددا زیندووە. ئەم پێشینەیە هەمیشە لە رەوتی دیالۆگ و نووسیندا لەمپەر و بەربەستێكی ئەستوورە كە ناهێڵێ بە ئاسۆی وتووێژی كولتووری لە نێوان خۆماندا بگەین. تەنانەت تێكەڵبوونی حەشیمەتی شارەكانیش تا ئێستە نەیتوانیوە كولتوورێكی شارنشین بەرهەم بێنێ. ئەگە ر بمانەوێ ببین بە خاوەنی ناسیونالیزم و تۆكمەیی نەتەوەیی پێویستە ئەدگارەكانی لێكترازان كە پێوەندییان بە شوناسی خێڵا و شوناسی شوێنەوە هەیە لەنێو ببەین.
دەبێ بزانین نازناوی ناوچەیی و خێڵایەتیی من هەمیشە لە دۆخی دیالۆگدا سڵەمینەوە درووستدەكات، هەمیشە قەیران بۆ \"كوردبوون\" دەخوڵقێنێ. لەبەرئەوەی شوناسە بچووكەكانی دیكەش خۆیان لە بەرانبەر وردە شوناسەكاندا زەق دەكەنەوە و مەترسییەكە زیاتر دەكەن. بەداخەوە كاتێك دێینە شار شوێنی پێشوومان لەگەڵ خۆمان دەهێنینە شار. شوناسی شاری مودێڕن و شوناسی خێڵ هیچكات پێكەوە ناسازێن و بەریەككەوتن درووستدەكات. تەنانەت قەیران بۆ زار و زمان دەخوڵقێنن.
ئا لێرەوە، ئەنجامی ئەم بەریەككەوتنە درووستكردنی نوكتەیە بۆ یەكدی. ئەم نوكتانە كە ناوچەكان بۆ یەكدییان هەڵدەبەستن سەرەتای شەڕێكی شاراوەیە كە لەژێر پێستی شارەكاندا سەرهەڵدەدا و دواجار لە كۆڕوكۆمەڵ و چایخانە و كتێبخانە و تەنانەت مزگەوتەكانیشدا دێنە گۆڕێ.
ئەم شوناسە بچووكانە لەباری دەروونییەوە كاریگەرییان دەگوازرێتەوە بۆ باری كۆمەڵایەتی و، ئەنتگراسیۆن لەگەڵ كێشە و تەنگژە بەرەوڕوو دەكەن.
رووناكبیری گەیشتنە بە خودئاگاییەك لە هەمبەر\" من\" و \"ئەویدی\"، سەیركردنی خۆمە لە خۆمدا و شوێنی\" تۆ\" ی هاو نەژاد و هاوچەشن و \" ئەو\" ی دوورە كە واتای راستەقینەی مرۆڤبوونی ئێمەش دەشێ ئەویش بگرێتەوە.
رووناكبیربوون رۆشنگەرییە، ئەگەر بمەوێ ئەوەی لە ناخ و لە مێشكم دایە بە تۆی ببەخشم دەبێ بەرلەهەموو شتێك هاوگەرایی درووست بكەم. چۆن دەتوانم بە شوناسی خێڵ، ئاسۆی وتووێژ لەگەڵ تۆدا وەدیار بخەم.
پرسیارێك بۆ ویژدانی هەموومان : بۆچی دەقەكانمان ناتوانن ئاوێنەی باڵانوێنی یەكدی بن؟
وڵامێكی تاڵ لە دووتوێی ئەم پرسیارەدایە ئەویش ئەوەیە : ئێمە هێشتا بەتەواوی نەتەوە نین. ئەم وڵامە خراپ بەسەرماندا دەشكێتەوە، وەلێ دەشێ نقورچكی بیركردنەوە بێت. تا ئێستاش هەست بە ئازارەكانی خۆمان ناكەین، چونكە لە ناخودئاگای ئێمەدا چاوی ناوچە و خێڵ و میر نەك \"من\" وەك \"خۆم\"، سەیری \"تۆ\" دەكەن. قەیرانەكانی \"كوردبوون\" زۆرتر لە كولتووردا پەپكەیان داوە نەك سیاسەت. سیاسەت دیوێكی دیكەی كولتوورە لە كردەوەی سیاسیدا، هەربۆیە رەفتاری سیاسیمان رەگاژۆی لە كولتوورماندایە.
ئەگەر ڕووناكیبرانی ئێمە دەیانهەوێ كاریگەرییان هەبێت و كۆمەڵگە گوێگریان بێت، پێویستە لەگەڵا ناخیاندا گفتوگۆ بكەن، واتە با ئاوێنە نەشكێنن، با خۆیان بشكێنن و پاشان خۆیان درووست بكەنەوە. كاتێك لە سیمای نازناوەكان ورد دەبینەوە ئەوكاتەیە كە پاڵنەرەكانمان لەلا ئاشكرا دەبن، نازناوێك هەڵقوڵاوی خێڵا و ناوچە بێت دەبێ بزانین رەگێكی قووڵی لە كۆنەستی ئێمەدا داكوتاوە كە تەنیا لە ڕۆچوونی مەعنەوی نەك فیكریدا خۆی دەردەخات.
بۆ ئەوەی متمانەت پێبكەم دەبێ دڵنیا بم متمانەت بە خۆت هەیە. ئەگەر توانیم لە شوێندا خۆم هەڵبكەنم و لە زەینمدا خۆم پێناسە بكەم، ئەگەر توانیم \"كوردبوون\" وەك گوتەزایەك بۆ پێناسەی\"مرۆڤبوون\"م هەڵببژێرم، رەنگە ئەو كاتە بتوانم گوێت بۆ هەڵخەم و بە زمانێكی هاوبەش بگەین، ئەو كاتەیە كە دەتوانین لە یەكدی تێبگەین. كاریگەریی رووناكبیران لە رۆژئاوا لە پەروەردەی مەعنەویی خۆیان بوو كە دەتوانین پێیان بڵێین \"پێغەمبەرانی رۆشنگەری\". مەسەلەی رۆشنگەری كەڵەكەكردنی زانیاری و فرۆشتنەوەی بە كۆمەڵگە نیە، ئەوەی رووناكیبرانی ئێمە دەیكەن بەخشینەوە و بەشینەوەی زانیارییە بەسەرماندا كە تەنیا خولانەوەیە بەدەوری بازنەدا.
رووناكبیران لە بیریان چووە كە رووناكبیری میراتی كەس نیە و بەباڵای هیچكەسیشدا نەبڕاوە. رووناكبیری بەرلەوەی ڕووی قسەی لەویدی بێت رووی لە ناخی رووناكبیرە. پەروەردەی مەعنەویی هەركام لە ئێمە دەبێتە هۆی درووستكردنی متمانە لای ئەویدی.
بەداخەوە رەوتی رووناكبیریی ئێمە زۆرتر وەك مافیا كاری كردوە. كە ناوی دەنێین \"مافیای رووناكبیری\". بازنەیەك لە كەسانی رووناكیبر و بازنەیەك لایەنگری دەمارگرژ. ئەگەر بژاردەكان پێكەوە بسازێن ئەوە لە خوارەوەش \"ئاگربەستی لایەنگران\" دەست پێدەكات و ئەگەریش ململانێی دوو سێ بژاردەیەك توند بێتەوە ئەوە \"شەڕی لایەنگران\" لەسەر ئەوەی كێ باشتر لە فڵانە فەیلەسووف تێدەگات، دەخوڵقێ. شەڕێكی نێوخۆیی بەبێ بۆنی باروت، بەڵام ترسناك و گاڵتەجاڕانە، شەڕی هیچی ئەم سەری دنیا لەسەر ئەوسەری دنیا، شەڕ لەسەر وەرگێڕانی فەلسەفە بە شێوەزاری گەڕەك.
فەزای نووسین:
رۆحی سەردەم وادەخوازێ هەمیشە پلار و سەرنج لە دەوروبەرت بدەی. مرۆڤ بە سێكوچكەی كات و شوێن و ڕووداو گەمارۆ دراوە كە بەمە دەوترێ فەزا. گوتەیەك هەیە كە دەڵێ هەموو كەسێك كوڕی سەردەمی خۆیەتی\" هەروەها بێرنارد شاو دەڵێ:\" هەر كەس باسی شتێك دەكا كە نیەتی\".
دەق بەرهەمی بەركەوتی جیهانی دەرەكی و راڤەی جیهانی نێوەكی (زەین)ە. بەركەوتی فاكتی بەرهەست و دەركەوتی فاكتی دەرهەستە. جیهان لێڵا و نائاشنایە و زمان لە لێڵی و نادیاریدا دەری دەهێنێ و ئاشنای دەكات.
دەق بە هەر جیهانبینییەكەوە بنووسرێت تەنیا مەبەستی دواندنی جیهانێكی بێ كۆدە كە لە سیاچاڵی بێماناییدا دەخولێتەوە. زمان جیهان لەم سیاچاڵە رزگار دەكا و شوناسێكی پێدەبەخشێ كە دەتوانین بە مرۆڤكرد ناودێری بكەین.
جیهان وەك \"بوون\" هەرچییەك بێت، مرۆڤكرد نیە، بەڵام وەك زەین و زمان \"مرۆڤكرد\"ە. دەق جیهانێكە لەنێوان \"بوون\" و \"زمان\" دا. بە دەربڕینێكی ساناتر دەق دووهێڵی یەكتربڕە لەنێوان بوون و دیاردە و دەركەوت و زمان.
بەڵام دواجار دەق جیهانی مرۆڤە كە قسە دەخاتە زاری بوون و بوونەوەرەوە، بەڵام سەیر لەوەدایە كە هەمان زمان، هەمان مرۆڤ چەواشە دەكا.
فەزای نووسین، فەزای كارەكتەرێكی زەینییە كەلە قاڵبدراوی فاكتەكانە. رووناكبیریش یەكێك لەو كارەكتەرانەیە كە بێگومان بەدەر لەم فەزایە نیە.
یەكێك لە كێشەكانی دەقی ڕووناكبیری كورد ئەوەیە كە دەیهەوێ بەدەر لەو فەزا زاڵە فەزایەكی نوستالێژیك بخوڵقێنێ یا بەداخەوە فەزایەكی دەرەكی و بەدەر لەو فەزایەی كە تیایدا دەژی بەرهەم بێنێ كە دواجار دەیخاتە پارادۆكسێكی دیكەوە.
نووسین لە فەزایەكدا كە فەزای خۆت نیە هەمیشە دەقی لێڵا بەرهەم دێنێ. دەقی لێڵیش نیشانەی ئەوەیە كە رووناكبیری ئێمە دەیهەوێ كەسایەتیی خۆی بەسەر فەزایەكدا بسەپێنێ كە مەخابن دوورە لە جیهانی ئەوەوە. كۆپیكردنی خۆت یا كۆپیكردنی ئەویدی بەسەر یەك یا دوو فەزای جیاوازدا خوێنەر تووشی سەرلێشێوان و تەنگژەی واتا لەنێوان ئاشنایەتی و نامۆییدا دەكات. گلەیی رووناكبیریش لە كەمیی خوێنەر بەوە وڵام دەدرێتەوە كە جەنابی ڕووناكبیر تۆ بەربێژ(موخاتەب)ت دیار نیە.
نەبوونی پێوەندییەكی دووسەرە لەنێوان فاكتەكان و فەزاكاندا هۆیەكی دیكەی لێڵبوونی دەقە. بەڕاشكاوی دەبێ بێژین بیری ڕووناكبیران ڕووی لە كۆمەڵگەی ئێمە نیە، بەڵكوو تەنیا هێنانی فیكری دەرەوەیە بۆ نێو كۆمەڵگەیەك كە ناتوانێ پێوەندیی پێوە بگرێ. بێجگە لەوەی رووناكبیریش زمانی پێوەندیگرتن لەگەڵ كۆمەڵگە نازانێ. ئەگەر ئەركی رووناكیبر رۆشنگەرییە، كەوابوو دەبێ دەقیش رۆشنگەرانە بێت. ئەگەر دەمانەوێ هزرێك لە هێڵێكی ستوونییەوە بگاتە هێڵی ئاسۆیی و درووستكردنی پێوەندی و دیالۆگ، دەبێ \"زوڵاڵسازی\" بكەین، \"زوڵاڵسازی\" بریتییە لە وەرگێڕانی بیرۆكە بۆ سەر نموونە. وەلێ رووناكبیری كورد نازانێ نموونەكان چین و بیرۆكەی خۆیشی بیرۆكەی كتێبەكان و خوێندنەوەی تیۆرەكانە و پێشتر هیچ گەڵاڵەیەكی زەینیی لەلا درووست نەبووە. هەربۆیە رۆشنگەری ئەوە نیە كە لەدەرەوەی كۆمەڵگەیەكەوە كابرایەك بە زمان و كولتوور و فەزایەكەوە بگوازینەوە بۆ فەزای ئێمە و چاوەڕێ بكەین تا كتێبەكان و خوێندنەوەكان جیهانی دڵخوازی ئێمە بخوڵقێنن. هیچ رۆشنگەرییەك بەبێ دیالۆگ لەگەڵا توخمە لۆكاڵەكانی كولتوور سەرناگرێ. بەڵام بەداخەوە كاتێك رووناكبیری ئێمە نایهەوێ گفتوگۆ لەگەڵ توخمی لۆكاڵدا بكا ئەدی چۆن دەتوانێ رۆشنگەریی بكات و كاردانەوەش قبووڵ نەكات. بەبوێرییەوە دەڵێم زۆرن ئەو رووناكیبرانەی كە بەچاوی سووكەوە سەیری كولتورەكەیان دەكەن و نازانن بەر لە هەموو شتێك خەریكن سووكایەتی بە خۆیان دەكەن.
ئێمە دەبێ دەقمان ئاوەڵا و رۆحسووك و دڵفراوان بێت تاكوو بتوانین ئاسۆیەكی بێمەرجی دیالۆگ بڕەخسێنن و لەوەش نەترسێین ئەگەر بسەلمێنرێ تەنانەت بیرۆكەكانیشمان هەڵەن، تەنانەت ئەم وتارەش دەلوێ لە خەسارناسیشدا و بە درووستكردنی ئاسۆی دیالۆگ هەڵە زەقەكانیشی دەربكەون.
دەقی فیكری، دەقێكە كە تواناییەكەی لە وروژاندنی بیرۆكەكان دایە و زمانەكەیشی دەبێ هەوێنی باسێكی رەخنەگرانە بێت و پێشتر لە خوێنەرانی بخوازێ بیر بكەنەوە و ئامادەش بێت بكەوێتە بەر رەخنەی توندەوە، ئەگەر تەنانەت پەلوپۆیشی پێوە نەمێنێ. هەر رەوتێكی رووناكبیری بیهەوێ بە درووستكردنی دەروێشی فیكری ئەویدی دەمكوت بكا چۆن دەتوانی رۆشنگەری بكات. دەقێك كە بەرهەمی رەخنەی دەقەكانی دیكە نەبێت، خۆیشی ناتوانێ هەوێنی دەقەكانی پاش خۆی بێت.
گفتوگۆی رووناكبیران لەگەڵ یەكدی ــ نەك درووستكردنی تاقم و گروپی جیاجیا ــ دەتوانێ متمانە بۆ دەق و خوێنەر و زمان و هزر بگێڕێتەوە. با رووناكبیرانمان گەنجانی هۆگری بیركردنەوە و رامان و فەلسەفە نەكەن بە قەڵغانی ئەو بۆچوونانەی كە دەشێ هەڵە بن. با رووناكبیرانمان زیاتر گرنگی بە پەروەردەی مەعنەویی خۆیان بدەن. باشترین رێگا بۆ ئەوەی دەقەكان بخوێنرێنەوە ئەوەیە كە چەمكەكان و زاراوەكان و گوتەزاكان لە سیستمێكی تۆكمەی وشەنامەییدا ڕێكبخرێن. ئەمەش بە دیالۆگ و وتوێژی بژاردەكان دەكرێت نەك بە شەڕی لایەنگرەكانیان. هیچ دەقێك ناخوێنرێتەوە ئەگەر خۆی لە بۆتەی رەخنەدا تاقی نەكاتەوە و ئەگەر نووسەرەكەی نەیخاتە نێو بازنەی دیالۆگەوە. ئەگەر رۆشنگەریمان دەوێ دەبێ ئەوەش بزانین بەقەد قسەكان بیستنیش هەن. دیسانەوە جەخت لەسەر پەروەردەی مەعنەوی دەكەینەوە و دواگوتەش ئەوەیە كە : هەر مامۆستایەك كە قوتابییەكەی لە خۆی باشتر بێت، ئەوە باشترین مامۆستایە.
كێشەكان چین؟ هەمیشە پرسیارانێك هەن مرۆڤ لەبەر هەندێ هۆ خۆی لە قەرەیان نادات.
با پرسیارێكی بوێرانە لە خۆمان بكەین: كێشەكانی ئێمە چین؟ ئایا رووناكبیرانمان بەڕاستی بوێریی ئەوەیان هەیە پێمان بڵێن لە خۆماندا و لە ناخماندا خەمێكی كەڵەكەكراوی هەزاران ساڵە \"لە دڵم(ان)دا بوو بە گرێ\". هەموومان لە دەرەوەی خۆمان بۆ وڵامەكان دەگەڕێین، هەڵەكان و دزێوییەكان دەخەینە ئۆباڵی ئەو و ئەوان، ئێمەش رەخنەگرانە بەقەدپاڵی كێشەكاندا تێدەپەڕین.
تێپەڕین و گوزەركردن، هەمیشە بیرەوەریی رۆژانەی ئێمە لە بینیندا قەتیس دەكەنەوە و رەخنەشمان لە چوارچێوەی هەمان گوزەری قاچ و چاودایە.
گوزەری قاچ و چاوی رووناكیبران لە خاكێكدا كە خاكی خۆیانە و لە كولتوورێكدا كە لەودا لەدایك دەبێ و تیایدا دەمرێ، هیچكات ناشێ و ناكرێ لە ئاستیدا بە رەخنەیەك لەویدی و كفرێكی ئاگرین و كەفێكی رەخنەیەكی كرچوكاڵ بەلایدا گوزەر بكەی.
كێشەی سیاسیی ئێمە لەگەڵ برایانی دوژمنمان! یان كێشەی نێوخۆییمان كە بەشە سەرەكییەكەی لایەنی دووركەوتنەوەی وردەكولتورەكان و بەریەككەوتنی كولتورە ناوچەییەكانە؟
با بپرسین ئایا شۆڤێنیزم بە واتایەك لە واتاكان لە ناخی ئێمەشدا چەكەرەی نەكردوە؟ ئایا ئێمەش هەڵوێستی شۆڤێنیانەمان بەرانبەر خۆمان و ئەویدی نیە؟
ئایا بەریەككەوتنی شارەكان و ناوچەكانمان لەبەر نۆستالێژیای ناوچەییی سەردەمی دەرەبەگایەتی و میرنشینی مەیلی رووناكبیرانی بۆ ناوچە و زارەكەیان نەورووژاندوە؟
ئایا رووناكبیرانی دیاری ئێستای ئێمە قەت لە خۆیان پرسیویانە و دەپرسن كە لەدەرەوەی جیهانی بچووكی دەوروبەریان كێ ئاگاداری ئازاریانە و نەبیستنی ئازاریشیان سووچی كێیە؟
بەڕای نووسەری ئەم چەند دێڕە كێشەی كولتووریی كورد هاوشانی كێشەی سیاسیمانە، شۆڤێنیزمی ئێمەش بەرانبەر خۆمان لە رۆحی ناوچەگەریی ئێمەدا چەكەرەی كردوە. رۆحێك كە خێڵا دێنێتە نێو سیاسەتەوە، هۆز و ڤێستیڤاڵی هۆزەكان زەق دەكاتەوە و رەوتێك كە بەرەبەرە لێكترازانی كولتوریی هەرچی زیاتر بەدوای خۆیدا دێنێ. شۆڤێنیزمی ناوچەییی ئێمە بەرامبەر خۆمان لە هەناسەی نووسین و قسەی رووناكیبرانی ئێمەشدا دەردەكەوێ.
فرەكولتووری دیمەنێكی جوان و فرەڕەنگە، بەمەرجێك ئاسۆی گفتوگۆی كولتوورەكان بە یەكپارچەییەكی كولتووری، بە رەچاوگرتنی جیاوازییەكان بگات.
كێشەكە بە ڕای من ئەوە نیە لە دەرەوەی سنوورەكانەوە كێ پیلانمان بۆ دادەڕێژێ، بەڵكوو كێشەی سەرەكی ئەوەیە ئاخۆ كەی بێ هاوگەرایی لەنێو ئەم نەتەوەیەدا بڕەخسێ!
بە داوای لێبوردنەوە دەبێ بڵێین رووناكیبرانی كورد ــ بەشێكی زۆریان ــ بە شتێكەوە خەریكن كە كاری ئەوان نیە. واتە لەم \"ئیزم\" و \"لەو \"ئیزم\"ەوە بازدەدەن و دواجار بێجگە واق و وڕمان و سەرسوڕمان بە هیچ ناگەین. هەموومان دەبێ بپرسین بیرمەندان و رووناكیبرانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پاش ئەو هەموو چالاكییانەی بەناو رۆشنگەری و كایە بە بیری فەلسەفیی رۆژئاوا چ پشكێكیان لە بەهاری عەرەبیدا هەبوو؟ رووناكبیرانی ئێمەش بێجگە كایەی زاراوەیی و چەمكی كاریگەرییان لەكوێدایە؟
دیسان پرسیار دەكەین خەریكە چی ڕوودەدات؟
مەترسییەكان:
بارودۆخی كولتوریی كورد لە قۆناغی ئێستاماندا تووشی لێكترازانی گەورە هاتووە. ئەم لێكترازانە رۆژانە بە سیمای شارەكان و راگەیاندنەكان و چاپەمەنییەكانەوە بە زەقی دیارە. فەرموو فەرموویەكی سەیر لە رێگەدان بە بەكارهێنانی ناقۆڵای زاراوەیی و وشەیی و زار و زارۆچكەگەرییەكی گاڵتەجاڕانە لەئارادایە. بازرگانیكردن بە زارگەری و ناوچەگەری و فێستیڤاڵی دەرەبەگ و میر و ئاغا لەپێناوی دەسەڵاتی سیاسیی كۆمەڵە بازرگانێكی سیاسی لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا كەم تا زۆر دەیبنرێ كە قەشمەرجاڕێكی ناوەتەوە كە لەوپەڕی تراژێدیاوە بووەتە كۆمێدیایەكی سەیروسەمەرە. ناسیونالیزمی كوردی بەپێچەوانەی بانگەشە بریقەدارەكان خەریكە دەگاتە بنبەست.
بەڵام بەداخەوە سیاسەت لە وڵاتی ئێمە ــ بەتێكڕایی ـ كار لەسەر جەماوەری زۆر و زەوەند و جەماوەریچیەتی دەكات و بەكورتی گرەو لەسەر ئەسپی دۆڕاو دەكات.
كارەكتەرە سیاسییەكان دەبێ بزانن كەڵك وەرگرتن لە هێزی ناوچە و بنەماڵە و زار و زارۆچكە تەنیا ئەوە نیە كە كەڵكیان لێوەردەگری، بەڵكوو بەرامبەرەكەشت بەو بارتەقایەی كە تۆ سوودی لێوەردەگری ئەویش تۆ بۆ خۆی بەكار دەهێنێ. ئەمە دیالكتیكی هێزە و لەم پێناوەدا دەبێتە هۆی ئەوەی كە وردە كولتورێك دەسەڵاتی سیاسی پەیدا بكات و ئەو عەقڵییەتەش بۆ ناسیونالیزمی كوردی كارەساتبارە.
رووناكبیران دەبێ پەی بەم خاڵە ترسناكە ببەن، هەرچەند خۆیشیان بە ناوی ڕووناكبیر و نووسەر و رۆژنامەنووسەوە نازناوی ناوچەیی بۆ خۆیان دادەتاشن بێ ئەوەی ئاگاداربن لە داوی ناوچەگەری كەتوون.
نازناوی ناوەكان بەبێ ناوەكان دەهێنمەوە و ئەمە بۆ سەلماندنی گوتەكەمانە و ئەم نازناوانەش بە زەقی لە راگەیاندن و چاپەمەنیی ئێمەدا دەبینرێن:
ــ... هەڵەبجەیی، .... قەرەداغی، .... هەورامی، .... پێنجوێنی،.... گەرمیانی، .... بەرزنجی، .... بارزانی، .... پشدەری، .... مەریوانی، .... مێرگەسۆری، .... سەنگاوی، .... سەراوی،..... باراوی، ..... سیوەیلی، .... مەنگوڕی، ..... رەواندوزی، ....قەڵادزێیی، .... زەنگەنە، .... باجەڵانی، ....گەڵاڵی، .... شارباژێڕی، ..... كەركووكی، .... مەخموری، .... مەنمی، .... زاخویی، .... هەركی، .... جەباری، ....جاف، .... كۆیی،.... تاڵەبانی،
.... پێندرۆیی، ....كاكەیی، .... مزووری، .... ساڵەیی، .... شاكەلی، ....شكاك،... موكریانی، .... گەردیكلانی، .... بۆكانی، هتد. هەڵبەت نموونەكان زۆر لەوە زیاترن و بە دڵنیاییەوە خوێنەر نموونەی زیاتریشی لەلا گەڵاڵە دەبێ.
بە سەیركردنی ناوەكان و نازناوەكان كە بەشێكی زۆریان نووسەر و رووناكبیرن مرۆ سەری دەسوڕمێ ئەدی چۆن دەشێ ئێمە بگەین بە ئەنتگراسیۆن؟ بەڕای من ئەمە خۆی لە زەینی ئێمەدا هەوێنی شۆڤێنیزمێكی خەوتووە.
پێشینەی میرنشینی و دەرەبەگایەتی و شوناسی شوێنی تا ئێستاش لە نۆستالێژیای ئێمەی كورددا زیندووە. ئەم پێشینەیە هەمیشە لە رەوتی دیالۆگ و نووسیندا لەمپەر و بەربەستێكی ئەستوورە كە ناهێڵێ بە ئاسۆی وتووێژی كولتووری لە نێوان خۆماندا بگەین. تەنانەت تێكەڵبوونی حەشیمەتی شارەكانیش تا ئێستە نەیتوانیوە كولتوورێكی شارنشین بەرهەم بێنێ. ئەگە ر بمانەوێ ببین بە خاوەنی ناسیونالیزم و تۆكمەیی نەتەوەیی پێویستە ئەدگارەكانی لێكترازان كە پێوەندییان بە شوناسی خێڵا و شوناسی شوێنەوە هەیە لەنێو ببەین.
دەبێ بزانین نازناوی ناوچەیی و خێڵایەتیی من هەمیشە لە دۆخی دیالۆگدا سڵەمینەوە درووستدەكات، هەمیشە قەیران بۆ \"كوردبوون\" دەخوڵقێنێ. لەبەرئەوەی شوناسە بچووكەكانی دیكەش خۆیان لە بەرانبەر وردە شوناسەكاندا زەق دەكەنەوە و مەترسییەكە زیاتر دەكەن. بەداخەوە كاتێك دێینە شار شوێنی پێشوومان لەگەڵ خۆمان دەهێنینە شار. شوناسی شاری مودێڕن و شوناسی خێڵ هیچكات پێكەوە ناسازێن و بەریەككەوتن درووستدەكات. تەنانەت قەیران بۆ زار و زمان دەخوڵقێنن.
ئا لێرەوە، ئەنجامی ئەم بەریەككەوتنە درووستكردنی نوكتەیە بۆ یەكدی. ئەم نوكتانە كە ناوچەكان بۆ یەكدییان هەڵدەبەستن سەرەتای شەڕێكی شاراوەیە كە لەژێر پێستی شارەكاندا سەرهەڵدەدا و دواجار لە كۆڕوكۆمەڵ و چایخانە و كتێبخانە و تەنانەت مزگەوتەكانیشدا دێنە گۆڕێ.
ئەم شوناسە بچووكانە لەباری دەروونییەوە كاریگەرییان دەگوازرێتەوە بۆ باری كۆمەڵایەتی و، ئەنتگراسیۆن لەگەڵ كێشە و تەنگژە بەرەوڕوو دەكەن.
رووناكبیری گەیشتنە بە خودئاگاییەك لە هەمبەر\" من\" و \"ئەویدی\"، سەیركردنی خۆمە لە خۆمدا و شوێنی\" تۆ\" ی هاو نەژاد و هاوچەشن و \" ئەو\" ی دوورە كە واتای راستەقینەی مرۆڤبوونی ئێمەش دەشێ ئەویش بگرێتەوە.
رووناكبیربوون رۆشنگەرییە، ئەگەر بمەوێ ئەوەی لە ناخ و لە مێشكم دایە بە تۆی ببەخشم دەبێ بەرلەهەموو شتێك هاوگەرایی درووست بكەم. چۆن دەتوانم بە شوناسی خێڵ، ئاسۆی وتووێژ لەگەڵ تۆدا وەدیار بخەم.
پرسیارێك بۆ ویژدانی هەموومان : بۆچی دەقەكانمان ناتوانن ئاوێنەی باڵانوێنی یەكدی بن؟
وڵامێكی تاڵ لە دووتوێی ئەم پرسیارەدایە ئەویش ئەوەیە : ئێمە هێشتا بەتەواوی نەتەوە نین. ئەم وڵامە خراپ بەسەرماندا دەشكێتەوە، وەلێ دەشێ نقورچكی بیركردنەوە بێت. تا ئێستاش هەست بە ئازارەكانی خۆمان ناكەین، چونكە لە ناخودئاگای ئێمەدا چاوی ناوچە و خێڵ و میر نەك \"من\" وەك \"خۆم\"، سەیری \"تۆ\" دەكەن. قەیرانەكانی \"كوردبوون\" زۆرتر لە كولتووردا پەپكەیان داوە نەك سیاسەت. سیاسەت دیوێكی دیكەی كولتوورە لە كردەوەی سیاسیدا، هەربۆیە رەفتاری سیاسیمان رەگاژۆی لە كولتوورماندایە.
ئەگەر ڕووناكیبرانی ئێمە دەیانهەوێ كاریگەرییان هەبێت و كۆمەڵگە گوێگریان بێت، پێویستە لەگەڵا ناخیاندا گفتوگۆ بكەن، واتە با ئاوێنە نەشكێنن، با خۆیان بشكێنن و پاشان خۆیان درووست بكەنەوە. كاتێك لە سیمای نازناوەكان ورد دەبینەوە ئەوكاتەیە كە پاڵنەرەكانمان لەلا ئاشكرا دەبن، نازناوێك هەڵقوڵاوی خێڵا و ناوچە بێت دەبێ بزانین رەگێكی قووڵی لە كۆنەستی ئێمەدا داكوتاوە كە تەنیا لە ڕۆچوونی مەعنەوی نەك فیكریدا خۆی دەردەخات.
بۆ ئەوەی متمانەت پێبكەم دەبێ دڵنیا بم متمانەت بە خۆت هەیە. ئەگەر توانیم لە شوێندا خۆم هەڵبكەنم و لە زەینمدا خۆم پێناسە بكەم، ئەگەر توانیم \"كوردبوون\" وەك گوتەزایەك بۆ پێناسەی\"مرۆڤبوون\"م هەڵببژێرم، رەنگە ئەو كاتە بتوانم گوێت بۆ هەڵخەم و بە زمانێكی هاوبەش بگەین، ئەو كاتەیە كە دەتوانین لە یەكدی تێبگەین. كاریگەریی رووناكبیران لە رۆژئاوا لە پەروەردەی مەعنەویی خۆیان بوو كە دەتوانین پێیان بڵێین \"پێغەمبەرانی رۆشنگەری\". مەسەلەی رۆشنگەری كەڵەكەكردنی زانیاری و فرۆشتنەوەی بە كۆمەڵگە نیە، ئەوەی رووناكیبرانی ئێمە دەیكەن بەخشینەوە و بەشینەوەی زانیارییە بەسەرماندا كە تەنیا خولانەوەیە بەدەوری بازنەدا.
رووناكبیران لە بیریان چووە كە رووناكبیری میراتی كەس نیە و بەباڵای هیچكەسیشدا نەبڕاوە. رووناكبیری بەرلەوەی ڕووی قسەی لەویدی بێت رووی لە ناخی رووناكبیرە. پەروەردەی مەعنەویی هەركام لە ئێمە دەبێتە هۆی درووستكردنی متمانە لای ئەویدی.
بەداخەوە رەوتی رووناكبیریی ئێمە زۆرتر وەك مافیا كاری كردوە. كە ناوی دەنێین \"مافیای رووناكبیری\". بازنەیەك لە كەسانی رووناكیبر و بازنەیەك لایەنگری دەمارگرژ. ئەگەر بژاردەكان پێكەوە بسازێن ئەوە لە خوارەوەش \"ئاگربەستی لایەنگران\" دەست پێدەكات و ئەگەریش ململانێی دوو سێ بژاردەیەك توند بێتەوە ئەوە \"شەڕی لایەنگران\" لەسەر ئەوەی كێ باشتر لە فڵانە فەیلەسووف تێدەگات، دەخوڵقێ. شەڕێكی نێوخۆیی بەبێ بۆنی باروت، بەڵام ترسناك و گاڵتەجاڕانە، شەڕی هیچی ئەم سەری دنیا لەسەر ئەوسەری دنیا، شەڕ لەسەر وەرگێڕانی فەلسەفە بە شێوەزاری گەڕەك.
فەزای نووسین:
رۆحی سەردەم وادەخوازێ هەمیشە پلار و سەرنج لە دەوروبەرت بدەی. مرۆڤ بە سێكوچكەی كات و شوێن و ڕووداو گەمارۆ دراوە كە بەمە دەوترێ فەزا. گوتەیەك هەیە كە دەڵێ هەموو كەسێك كوڕی سەردەمی خۆیەتی\" هەروەها بێرنارد شاو دەڵێ:\" هەر كەس باسی شتێك دەكا كە نیەتی\".
دەق بەرهەمی بەركەوتی جیهانی دەرەكی و راڤەی جیهانی نێوەكی (زەین)ە. بەركەوتی فاكتی بەرهەست و دەركەوتی فاكتی دەرهەستە. جیهان لێڵا و نائاشنایە و زمان لە لێڵی و نادیاریدا دەری دەهێنێ و ئاشنای دەكات.
دەق بە هەر جیهانبینییەكەوە بنووسرێت تەنیا مەبەستی دواندنی جیهانێكی بێ كۆدە كە لە سیاچاڵی بێماناییدا دەخولێتەوە. زمان جیهان لەم سیاچاڵە رزگار دەكا و شوناسێكی پێدەبەخشێ كە دەتوانین بە مرۆڤكرد ناودێری بكەین.
جیهان وەك \"بوون\" هەرچییەك بێت، مرۆڤكرد نیە، بەڵام وەك زەین و زمان \"مرۆڤكرد\"ە. دەق جیهانێكە لەنێوان \"بوون\" و \"زمان\" دا. بە دەربڕینێكی ساناتر دەق دووهێڵی یەكتربڕە لەنێوان بوون و دیاردە و دەركەوت و زمان.
بەڵام دواجار دەق جیهانی مرۆڤە كە قسە دەخاتە زاری بوون و بوونەوەرەوە، بەڵام سەیر لەوەدایە كە هەمان زمان، هەمان مرۆڤ چەواشە دەكا.
فەزای نووسین، فەزای كارەكتەرێكی زەینییە كەلە قاڵبدراوی فاكتەكانە. رووناكبیریش یەكێك لەو كارەكتەرانەیە كە بێگومان بەدەر لەم فەزایە نیە.
یەكێك لە كێشەكانی دەقی ڕووناكبیری كورد ئەوەیە كە دەیهەوێ بەدەر لەو فەزا زاڵە فەزایەكی نوستالێژیك بخوڵقێنێ یا بەداخەوە فەزایەكی دەرەكی و بەدەر لەو فەزایەی كە تیایدا دەژی بەرهەم بێنێ كە دواجار دەیخاتە پارادۆكسێكی دیكەوە.
نووسین لە فەزایەكدا كە فەزای خۆت نیە هەمیشە دەقی لێڵا بەرهەم دێنێ. دەقی لێڵیش نیشانەی ئەوەیە كە رووناكبیری ئێمە دەیهەوێ كەسایەتیی خۆی بەسەر فەزایەكدا بسەپێنێ كە مەخابن دوورە لە جیهانی ئەوەوە. كۆپیكردنی خۆت یا كۆپیكردنی ئەویدی بەسەر یەك یا دوو فەزای جیاوازدا خوێنەر تووشی سەرلێشێوان و تەنگژەی واتا لەنێوان ئاشنایەتی و نامۆییدا دەكات. گلەیی رووناكبیریش لە كەمیی خوێنەر بەوە وڵام دەدرێتەوە كە جەنابی ڕووناكبیر تۆ بەربێژ(موخاتەب)ت دیار نیە.
نەبوونی پێوەندییەكی دووسەرە لەنێوان فاكتەكان و فەزاكاندا هۆیەكی دیكەی لێڵبوونی دەقە. بەڕاشكاوی دەبێ بێژین بیری ڕووناكبیران ڕووی لە كۆمەڵگەی ئێمە نیە، بەڵكوو تەنیا هێنانی فیكری دەرەوەیە بۆ نێو كۆمەڵگەیەك كە ناتوانێ پێوەندیی پێوە بگرێ. بێجگە لەوەی رووناكبیریش زمانی پێوەندیگرتن لەگەڵ كۆمەڵگە نازانێ. ئەگەر ئەركی رووناكیبر رۆشنگەرییە، كەوابوو دەبێ دەقیش رۆشنگەرانە بێت. ئەگەر دەمانەوێ هزرێك لە هێڵێكی ستوونییەوە بگاتە هێڵی ئاسۆیی و درووستكردنی پێوەندی و دیالۆگ، دەبێ \"زوڵاڵسازی\" بكەین، \"زوڵاڵسازی\" بریتییە لە وەرگێڕانی بیرۆكە بۆ سەر نموونە. وەلێ رووناكبیری كورد نازانێ نموونەكان چین و بیرۆكەی خۆیشی بیرۆكەی كتێبەكان و خوێندنەوەی تیۆرەكانە و پێشتر هیچ گەڵاڵەیەكی زەینیی لەلا درووست نەبووە. هەربۆیە رۆشنگەری ئەوە نیە كە لەدەرەوەی كۆمەڵگەیەكەوە كابرایەك بە زمان و كولتوور و فەزایەكەوە بگوازینەوە بۆ فەزای ئێمە و چاوەڕێ بكەین تا كتێبەكان و خوێندنەوەكان جیهانی دڵخوازی ئێمە بخوڵقێنن. هیچ رۆشنگەرییەك بەبێ دیالۆگ لەگەڵا توخمە لۆكاڵەكانی كولتوور سەرناگرێ. بەڵام بەداخەوە كاتێك رووناكبیری ئێمە نایهەوێ گفتوگۆ لەگەڵ توخمی لۆكاڵدا بكا ئەدی چۆن دەتوانێ رۆشنگەریی بكات و كاردانەوەش قبووڵ نەكات. بەبوێرییەوە دەڵێم زۆرن ئەو رووناكیبرانەی كە بەچاوی سووكەوە سەیری كولتورەكەیان دەكەن و نازانن بەر لە هەموو شتێك خەریكن سووكایەتی بە خۆیان دەكەن.
ئێمە دەبێ دەقمان ئاوەڵا و رۆحسووك و دڵفراوان بێت تاكوو بتوانین ئاسۆیەكی بێمەرجی دیالۆگ بڕەخسێنن و لەوەش نەترسێین ئەگەر بسەلمێنرێ تەنانەت بیرۆكەكانیشمان هەڵەن، تەنانەت ئەم وتارەش دەلوێ لە خەسارناسیشدا و بە درووستكردنی ئاسۆی دیالۆگ هەڵە زەقەكانیشی دەربكەون.
دەقی فیكری، دەقێكە كە تواناییەكەی لە وروژاندنی بیرۆكەكان دایە و زمانەكەیشی دەبێ هەوێنی باسێكی رەخنەگرانە بێت و پێشتر لە خوێنەرانی بخوازێ بیر بكەنەوە و ئامادەش بێت بكەوێتە بەر رەخنەی توندەوە، ئەگەر تەنانەت پەلوپۆیشی پێوە نەمێنێ. هەر رەوتێكی رووناكبیری بیهەوێ بە درووستكردنی دەروێشی فیكری ئەویدی دەمكوت بكا چۆن دەتوانی رۆشنگەری بكات. دەقێك كە بەرهەمی رەخنەی دەقەكانی دیكە نەبێت، خۆیشی ناتوانێ هەوێنی دەقەكانی پاش خۆی بێت.
گفتوگۆی رووناكبیران لەگەڵ یەكدی ــ نەك درووستكردنی تاقم و گروپی جیاجیا ــ دەتوانێ متمانە بۆ دەق و خوێنەر و زمان و هزر بگێڕێتەوە. با رووناكبیرانمان گەنجانی هۆگری بیركردنەوە و رامان و فەلسەفە نەكەن بە قەڵغانی ئەو بۆچوونانەی كە دەشێ هەڵە بن. با رووناكبیرانمان زیاتر گرنگی بە پەروەردەی مەعنەویی خۆیان بدەن. باشترین رێگا بۆ ئەوەی دەقەكان بخوێنرێنەوە ئەوەیە كە چەمكەكان و زاراوەكان و گوتەزاكان لە سیستمێكی تۆكمەی وشەنامەییدا ڕێكبخرێن. ئەمەش بە دیالۆگ و وتوێژی بژاردەكان دەكرێت نەك بە شەڕی لایەنگرەكانیان. هیچ دەقێك ناخوێنرێتەوە ئەگەر خۆی لە بۆتەی رەخنەدا تاقی نەكاتەوە و ئەگەر نووسەرەكەی نەیخاتە نێو بازنەی دیالۆگەوە. ئەگەر رۆشنگەریمان دەوێ دەبێ ئەوەش بزانین بەقەد قسەكان بیستنیش هەن. دیسانەوە جەخت لەسەر پەروەردەی مەعنەوی دەكەینەوە و دواگوتەش ئەوەیە كە : هەر مامۆستایەك كە قوتابییەكەی لە خۆی باشتر بێت، ئەوە باشترین مامۆستایە.
