جه‌عفه‌ر سه‌حراڕوودی ئه‌و کوردکوژه‌ی پیاوچاکانی هه‌رێم به‌گه‌رمی پێشوازییان لێی کرد؟

ئاریتما محه‌مه‌دی‌

له‌پره‌نسیبه‌کانی دیپلۆماسیدا ئاساییه‌که‌وڵاتان له‌کاتی پێوه‌ندی دیپلۆماتیکدا که‌ڵک له‌و که‌سایه‌تییانه‌وه‌ربگرن که‌کاریگه‌ری ئه‌رێنیان له‌‌سه‌ر لایه‌نی به‌رامبه‌ره‌وه‌هه‌یه‌و له‌چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌کانی نێوانیان ڕۆڵی چاره‌سه‌ر و ئه‌رێنی ده‌گێڕن. به‌تاییبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و که‌سایه‌تییانه‌له‌لایه‌ن لایه‌نی به‌رامبه‌ره‌وه‌به‌که‌سایه‌تییه‌کی کاریگه‌ر پێناسه‌بکرێت و ڕێزی لێ بنرێت و پێوه‌ندی تووندوتۆڵی له‌گه‌ڵ لایه‌نی به‌رامبه‌ردا هه‌بێت.

له‌دونیای ئه‌مڕۆدا که‌دیپلۆماسی گرینگترین ویستگه‌ی چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌کانه‌، که‌واتا ئاساییه‌که‌که‌ڵک له‌و که‌سانه‌وه‌ربگرن که‌باشتر له‌زمانی به‌رامبه‌ر تێ ده‌گه‌ن و له‌گه‌ڵ کولتووری لایه‌نی به‌رامبه‌ردا ئاشنان و که‌سایه‌تییه‌کی به‌هێز و ناسراویان له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا هه‌یه‌‪.‬ هه‌روه‌ها نامۆیه‌که‌وڵاتێک که‌ڵک له‌که‌س و که‌سایه‌تییه‌ک وه‌ربگرێت که‌له‌لایه‌ن وڵاتی به‌رامبه‌ره‌وه‌‌یانخود له‌لایه‌ن به‌شێک له‌دانیشتووانی وڵاتی خانه‌خوێوه‌که‌سایه‌تیی ئه‌و که‌سه‌نه‌رێنی بێت و ڕۆڵی چاره‌سه‌رکه‌ر له‌پێوه‌ندی به‌کێشه‌کان نه‌گێڕێت و پێچه‌وانه‌کێشه‌کان پتر ئاڵۆز بکات و شه‌قام بورووژێنێت.

ناردنی ئه‌و چه‌شنه‌ له‌که‌سایه‌تییه‌کان که‌ڕۆڵی نه‌رێنی ده‌گێڕن و توانای دیپلۆماسیان له‌ئاستێکی نزم دایه‌و له‌لایه‌ن به‌شێک له‌پێکهاته‌کانی وڵاتی خانه‌خوێوه‌که‌سایه‌تییه‌کی لاوازی هه‌یه‌و دژکرده‌وه‌ی به‌شێک له‌دانیشتووانی وڵاتی خانه‌خوێ به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت له‌وانه‌یه‌ئامانجێکی سیاسیی و ته‌نانه‌ت ده‌کرێ تاکتیکێکی سه‌ربازیشی له‌پشته‌وه‌بێت.

ئامانج له‌ناردنی ئه‌و که‌سایه‌تییانه‌په‌ره‌دانه‌به‌ئاژاوه‌و ئاڵۆزکردنی پێوه‌ندی نێوان پێکهاته‌ی سیاسیی وڵاتێک و به‌مه‌به‌ستی پەلکێشکردنی قه‌واره‌کانی سیاسی و پێکهاته‌گه‌لی جیاوازی وڵات بۆ شه‌ڕێکی ده‌روونی و نه‌خوازراوه‌که‌ته‌نیا کۆمەڵگەی سیاسیی وڵات یانخود نه‌ته‌وه‌ی خانه‌خوێ تێیدا زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌که‌م ده‌بێت. ئه‌م چه‌شنه‌له‌پێوه‌ندی دیپلۆماسی له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی جیهانی یه‌که‌م و دووه‌م و ته‌نانه‌ت له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی ساردیشدا که‌ڵکی لێوه‌ر گیراوه‌و کاریگه‌ری نه‌رێنی خۆشی داناوه‌.

به‌ڵام له‌دوونیای ئه‌مڕۆدا که‌دیپلۆماسی به‌پڕۆسه‌یه‌کی گرینگ و چاره‌سه‌رکه‌ری کێشه‌کانی نێوان وڵاتان پێناسه‌ده‌کرێت، پێش هاتن و ڕۆییشتنی شاندێک له‌وڵاتێکه‌وه‌بۆ وڵاتێکی دیکه‌هه‌ر دوو لایه‌ن له‌باره‌ی که‌سایه‌تییه‌کانه‌وه‌گفتوگۆ ده‌که‌ن و ئه‌و که‌سانه‌ده‌نێرن که‌دڵخوازی هه‌ردوو وڵات بن، ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر که‌سی پێشوازیکه‌ریش ڕێکه‌وتن ده‌که‌ن که‌کام که‌س له‌فڕۆکه‌خانه‌پێشوازی له‌نوێنه‌ری وڵاتی مێوان ده‌کات و کام که‌س دانیشتن و گفتوگۆی له‌گه‌ڵ ده‌کات.

هاوکات هه‌ردوو وڵات مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌که‌که‌سایه‌تییه‌کانی پێشنیارکراو بۆ ناردن وه‌ک نوێنه‌ر و ته‌نانه‌ت وه‌ک پێشوازیکه‌ریش ڕه‌فز بکه‌نه‌وه‌و داوای گۆڕانکاری له‌ئه‌ندامانی شاندی نێردراو یانخود پێشوازیکه‌ر بکه‌ن و به‌ته‌واوه‌تی له‌سه‌ر هه‌موو پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار به‌وردی گفتوگۆ و ڕێکه‌وتن بکه‌ن.
وه‌ک ئاماژه‌له‌دوونیای دیپلۆماسیدا ئاساییه‌که‌سه‌رۆکی پارله‌مانی وڵاتی مێوان ته‌نیا له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی پارله‌مانی وڵاتی خانه‌خوێ دانیشتن و گفتوگۆ بکات.

به‌ڵام کاتێ که‌سه‌رۆکوه‌زیری وڵات، سه‌رۆکی وڵات، سه‌رۆکی پارله‌مانی وڵات و تێکڕای سه‌رۆک و جێگری سکرتێره‌کانی پارته‌کانی سیاسیی وڵات و ته‌نانه‌ت ئه‌ندامانی سه‌رکردایه‌تیی حیزبه‌کانیش به‌بنه‌ماڵه‌کانیشیانه‌وه‌پێشوازی له‌نوێنه‌ر و که‌سایه‌تیی وڵاتی مێوان ده‌که‌ن، ئه‌وه‌ئیتر شتێکی ئاسایی نییه‌. ئه‌گه‌ریش که‌سایه‌تیی و نوێنه‌ری وڵاتی مێوانیش سه‌رۆکی پارله‌مان بێت و به‌رپرسی یه‌که‌می وڵات نه‌بێت ئه‌وه‌ئیتر کاره‌ساته‌. گرینگ نییه‌که‌سه‌رۆک و سه‌رۆکوه‌زیر و سه‌رۆک پارله‌مانی هه‌رێمێک بیت یانخود وڵاتێک، گرینگ ئه‌وه‌یه‌که‌سه‌رۆکێکی فه‌رمیت و له‌لایه‌ن یاسای بنه‌ڕه‌تی وڵاته‌وه‌وه‌ک هه‌رێم و سه‌رۆک هه‌رێمێک دانت پێدا نراوه‌. بچووکی و گه‌وره‌یی وڵات هیچ له‌باییخت که‌م ناکاته‌وه‌چونکه‌یاسای بنه‌ڕه‌تی وڵات دانی پێتدا ناوه‌.

چۆن ده‌بێ که‌سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان، سه‌رۆکی پارله‌مان، سه‌رۆکوه‌زیر و سکرتێر و جێگرانی سکرتێر و سه‌رۆکی حیزبه‌کانی کوردستان به‌ئه‌ندامانی سه‌رکردایه‌تییه‌وه‌پێشوازی له‌که‌سێک بکه‌ن که‌له‌لایه‌ن به‌شێکی سه‌ره‌کیی له‌نه‌ته‌وه‌ی کورده‌وه‌به‌که‌سێکی تاوا‌نبار پێناسه‌ده‌کرێت و ڕاسته‌وخۆ ده‌ستی له‌تیرۆرکردنی سه‌رکرده‌یه‌کی کورد هه‌بووبێت. باشه‌ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن که‌ئێمه‌ده‌سه‌ڵاتمان نه‌بووه‌ڕێگری له‌هاتنی ئه‌و که‌سه‌بکه‌ن، خۆ ده‌تانتوانی له‌هاتنی بۆ هه‌رێم ڕێگری بکه‌ن ئه‌وه‌ش به‌پێی یاسای هه‌رێم. باشه‌خۆ ده‌تاتوانی له‌رێگەی ئه‌و نوێنه‌ره‌وه‌که‌له‌وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێراق هه‌تانه‌ڕێ له‌هاتنی بۆ نێو ئێراق بگرن.

باشه‌خۆ ده‌تانتوانی له‌و ئاسته‌به‌رزه‌دا پێشوازی لێنه‌که‌ن. باشه‌خۆ ده‌تانتوانی خۆتان له‌پێشوازیکردنی ئه‌و که‌سه‌له‌هه‌رێم بکه‌نه‌وه‌، یانخود ده‌تانتوانی به‌شێوه‌ی نهێنی پێشوازی لێ بکه‌ن و به‌جیا له‌سه‌رۆکی پارله‌مانی ئێران پێشوازی بکه‌ن. له‌ڕاستیدا رێگە زۆر بوو که‌ڕێ له‌هاتنی ئه‌و تیرۆرسته‌بۆ کوردستان بگرن. به‌ڵام دیاره‌سیاسه‌تی ئێوه‌ش ده‌روڕووی نییه‌!

ته‌نانه‌ت ڕژیمی ئێرانیش له‌نزمیی که‌سایه‌تیی سه‌حراڕوودی ئاگاداره‌هه‌ربۆیه‌له‌و هه‌واڵانه‌ی میدیاکانی فه‌رمیی ئێران و پارله‌مانی ئێرانه‌وه‌باس له‌چوونی سه‌حراڕوودی بۆ ئێراق و لوبنان نه‌کراوه‌، ته‌نانه‌ت له‌و شانده‌دا که‌له‌لایه‌ن حکوومه‌تی ئێراقه‌وه‌پێشوازی لێکراوه‌نابینرێ، باشه‌ بۆ هه‌رکه‌ده‌گاته‌کوردستان ده‌بێته‌که‌سایه‌تییه‌کی زه‌ق و به‌رچاوی شانده‌که‌ی حوکوومه‌تی ئێران! ئه‌م سیاسه‌ته‌هه‌ڵه‌یه‌و نابێ دووپات بێته‌وه‌، چونکه‌له‌مه‌زنیی نه‌ته‌وه‌ی کورد که‌م ده‌کاته‌وه‌و ده‌سه‌ڵاتی ئێرانی له‌هه‌رێم بێ سنوور ده‌کات و حوکوومه‌تی هه‌رێمیش ڕۆڵی له‌جاران لاوازتر ده‌بێت. نه‌هاتنی شاندێک زۆر له‌وه‌باشتره‌که‌بێن و بێڕێزیت پێ بکه‌ن و کێشه‌و ئاژاوه‌ت بۆ درووست بکه‌ن. ئامانج له‌ناردنی ئه‌و چه‌شنه‌که‌سانه‌وه‌ک نوێنه‌ر له‌گه‌ڵ شاندێکدا به‌مانای داننان به‌ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی وڵاتێک یانخود هه‌رێمێک نایه‌ت و پێچه‌وانه‌مانای پێچه‌وانه‌ده‌گه‌یه‌نێت و ئاماژه‌به‌دۆستایه‌تیی نێوان دوو وڵات و دوو نه‌ته‌وه‌ناکات. ده‌بێ وڵاتان ڕێز له‌هه‌ستی یه‌کتر بگرن، ته‌نانه‌ت دوو وڵاتی دووژمنیش له‌کاتی پێوه‌ندی دیپلۆماسی له‌گه‌ڵ یه‌کتردا که‌ڵک له‌و که‌سانه‌وه‌رناگرن.

دوایین قسه‌ی من ئه‌وه‌یه‌با له‌و پرسه‌ گه‌ڕه‌یین که‌پێوه‌ندی به‌سیاسه‌ت و پرسه‌کانی سیاسیی و دیپلۆماسییه‌وه‌هه‌یه‌، که‌پێوه‌ندی به‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمیی و حیزبیی و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌هه‌یه‌، هه‌روه‌ک چۆن هه‌رێم ڕه‌خنه‌ی له‌سه‌ره‌پارته‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتیش به‌هه‌مان شێوه‌ڕه‌خنه‌یان له‌سه‌ره‌که‌چۆن مۆڵه‌که‌ئه‌وه‌نده‌ چۆڵه‌که‌که‌سانێکی وه‌ک سه‌حراڕوودی به‌ئاسانی دێن و ده‌چن و که‌سیش لێیان ناپرسێته‌وه‌! من ده‌ڵێم با ده‌سه‌ڵاتی باشوور ئاوڕێک له‌ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کانی باشوور بداته‌وه‌و وه‌ک په‌نابه‌ر سه‌یریان نه‌کات و مافیان ژێرپێ نه‌خرێت و وه‌ک هاوڵاتی کورد چاویان لێبکات نه‌ک وه‌ک بێگانه‌.

کاتی خۆی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمی کوردستان له‌گه‌ڵ ڕژیمی به‌حسی ئێراق به‌سه‌رۆکایه‌تیی سه‌دام حسێن که‌وتنه‌گفتوگۆوه‌، ئه‌وه‌له‌کاتێکدا بوو که‌به‌شێک له‌بنه‌ماڵه‌ی ئه‌و سه‌رکردانه‌ی باشوور له‌لایه‌ن سه‌دام و ڕژیمی به‌حسه‌وه‌ئه‌نفال، زینده‌به‌چاڵ و له‌سێداره‌درابوون، به‌ڵام له‌به‌ر چاره‌سه‌ری کێشه‌ی سیاسیی کورد له‌گه‌ڵ سه‌دام دانیشتنی ڕاسته‌وخۆیان کرد. ئه‌و کات ئه‌و دانیشتنه‌له‌و بارودۆخه‌دا بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد به‌ڕێوه‌چوون، به‌ڵام دڵنیام که‌ئێران ئامانجی ئاژاوه‌گێڕییه‌و یاریکردنه‌به‌ڕۆژهه‌ڵات و باشوور و مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌که‌درز بخاته‌نێوان پێکهاته‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد و به‌تاییبه‌ت به‌شێک له‌پارته‌کانی باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان. هاوکات دان به‌ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی هه‌رێم وه‌ک کیانێکی سه‌ربه‌ست و ئازاد نانێت. ئێران پێی وایه‌که‌هه‌رێمێکی له‌و چه‌شنه‌ نه‌به‌هێز و نه‌لاواز له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئێران نییه‌، چونکه‌هاوکێشه‌کان له‌ئێراق ده‌گۆڕێت. به‌ڵام ده‌یهه‌وێت که‌هه‌رێمی کوردستان پشتیوانی ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کان له‌ده‌ست بدات و ته‌نیا بمێنێته‌وه‌و له‌ڕۆژی ته‌نگانه‌دا ته‌نیا ده‌ست بۆ ئێران درێژ بکات. چونکه‌له‌باری ژئۆپلۆتیکه‌وه‌ڕۆژهه‌ڵات گه‌لێک گرینگه‌بۆ باشوور و هه‌روه‌ها باشووریش گرینگه‌بۆ ڕژهه‌ڵات. دابڕن و لێک دوورکه‌وتنه‌وه‌ی باشوور و ڕۆژهه‌ڵات ئێران له‌ئامانجه‌کانی نزیکتر ده‌کاته‌وه‌.

تێبینی؛ نه‌مویست له‌م باره‌وه‌بنووسم به‌ڵام که‌بینیم ڕژیمی ئێران خۆشی باسی له‌چوونی سه‌حراڕوودی بۆ ئێراق نه‌کردووه‌و له‌نزمیی که‌سایه‌تیی ئه‌و تیرۆرسته‌ئاگاداره‌و ده‌زانێ که‌جه‌عفه‌ر سه‌حراڕوودی که‌سایه‌تییه‌کی دیپلۆماتیکی نییه‌، خۆنه‌ویستانه‌که‌وتمه‌نێو ئه‌م باسه‌وه‌.

ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لە ناوەرۆکەکەی بەرپرسیار نییە.