شۆڤینیزمی زمانیی سەرنووسەری ماڵپەڕی سبەی بەرامبەر بە زمانی هەورامی
13:39 - 28 پووشپەڕ 2712
Unknown Author
موختار كەریمی
ماوەیەك لەمەوپێش بابەتی وتووێژێكم سەبارەت بە دەوری زمانی دایك، لەژێر سەردێڕی \"هەست و سۆز بە زمانی دایك باشتەر دەردەبڕدرێت\" وەرگێڕایەوە سەر زمانی هەورامی. ئەم وتووێژە لەگەڵ پڕۆفیسۆرێكی زمانناسی ئۆسترالیایی، كە مامۆستای زانكۆ‌یە، ئەنجام درابوو. ناوەرۆكی وتووێژەكە دەوری زمانی دایك لە پەروەدە و لەناو كۆمەڵگا بە شێوازێكی زانستیانە شی دەكاتەوە و لە كۆتاییدا رێگاچارەی \"كێشەی دەسكردی چەند زمانی\" لەناو كۆمەڵگا فرەزمانەكاندا پیشان دەدا. منیش پاش زەحمەتێكی زۆر بۆ وەرگێڕان و ئامادەكردن بابەتەكەم نارد بۆ چەند ماڵپەڕی ئینتێرنێتی كوردی، هەتا بەم شێوەیە بیخەمە بەردەستی خوێنەران.
هەموو ماڵپەڕە هەورامی زمانەكان زۆر بەخۆشحاڵیەوە دەسخۆشیان لێكردم و بابەتەكەیان بۆ بڵاو كردمەوە. هاوكات ئەو بابەتەم بۆ 34 ماڵپەڕی سۆرانیش نارد و تكام لێكردن كە بابەتەكەم لەسەر ماڵپەڕەكیان بۆ بڵاو بكەنەوە تا بكەوێتە بەردەست خوێنەرانی هەورامی زمان و هەورامی زان كە سەردانی ماڵپەڕەكەیان ئەكەن. سەیر ئەوەیە كە ئەم ماڵپەڕانە هەموویان خویان بە بێلایەن، ئازادیخواز، دێمۆكراسیخواز، كراوە بۆ بابەتی جۆراجۆر، رێزگر لە مافی مرۆڤ و كوردستانی و....... دەدەنە قەڵەم. لەم 34 ماڵپەڕە تەنیا 6 ماڵپەڕ حازر بوون كە بابەتەكەم بۆ بڵاو بكەنەوە. ئەگەر بە رێژەی 100% بەراوردیان بكەین، 17،6% بۆیان بڵاو كردمەوە و زۆر بەداخەوە 82،4% خۆیان لە بڵاوكردنەوەی پاراست، چون بابەتەكە بە سۆرانی نەبوو. ئەمەش لە حاڵێك دایە كە بەشێكی زۆری ئەو ماڵپەڕانە بابەتی عەرەبی و فارسی بە بەردەوامی بڵاو دەكەنەوە.
لێرەدا كورتە ئاماژەیەك بە ڕێژەی رەگەزپەرستی لە وڵاتی ئاڵمان، كە لەگەڵ توركیەدا بە رەگەزپەرستترین وڵاتی دونیا ناسروان و بەراوردكردنی ئەم رێژەیە لەگەڵ رێژەی نا \"رۆشنبیران\" و ماڵپەڕە دێمۆكراسیخواز و ئازادیخواز و...... و بێلایەنەكانی هاووڵاتییانی ئێمە قووڵایی كارەساتەكەمان بۆ دەردەخات: بەپێی لێكۆڵینەوەی ناوەندی (شێل - شتودیەن) لە ساڵی 2010 رێژەی ئەو ئاڵمانیانەی كە دژی هەڵسوكەوتی بێ جیاوازی و دابەش كردنی ئێمكاناتی یەكسانی دەوڵەتی نێوان بیانییەكان و هاووڵاتییانی ئاڵمان بوون، گەیشتە 47.3%. جێگای سەرسووڕمانە كە 82،4%ی بەناو نوخبەی ناوچەیەكی دیاریكراوی كوردستان ئیزنی بڵاوكردنەوەی بابەتێكی زانستی بە زمانی هاووڵاتییەكی خۆی نادات.
من ئێستا نامەوێ لەسەر یەك یەكی ئەو ماڵپەڕانە بنووسم، چون بە باشی نایانناسم و نازانم لە راستیدا سەر بە كام لایەنن، بەڵام ئەو هەڵوێستەیان بەرامبەر بە زمانی هەورامی زۆر شۆڤینیستانەیە. لەسەر سایتی سبەی دەتوانم بنوسم، چونكە ناسراوە و خۆی بە زمانحاڵی \"بزووتنەوەی گۆڕان\" لەسەر تۆڕی ئینتێرنێت دەناسێنێ و داوای لەناوبردنی نادادپەروەریی هەمەلایەنە و دامەزراندی كۆمەڵگایەكی سەردەمیانە دەكات كە تێیایدا دەبێ هەموو هاووڵاتییەكی كورد بە مافی رەوای خۆی بگات. ئەم گۆڕانخوازانە لە كاتی هەڵبژاردنی پارلەمانی باشوری كوردستاندا بەڵێنیی زۆریان بە خەڵكی هەورامان دا. من خۆم لە بەرنامەیەكی تەلەفیزیۆنیدا لە بەرنامەی هانەڕەنگینە، كە خۆم پێشكەشم ئەكرد، داواكارییەكانی خەڵكی هەورامانم وەكوو پرسیار ئاراستەی پاڵێوراوێكی گۆڕان كرد و ئەویش هەموویانی بە رەوا زانی و داكۆكی لێكردن و بەڵێنیشی دا كە دوای هەڵبژاردن بە دوایاندا دەچێت و دەیانخاتە بەردەستی بەرپرسانی حكوومەتی. بەڵام دوای هەڵبژاردن و چوونە ناو پارلەمان هەموو شتیكیان لەبیر چووە و هەر باسیشیان نەكرد. بەرنامەكەش وەكوو بەڵگە تۆمار كراوە و ماوە.
لێرەش وەكوو بەڵگە بەشێك لەو نووسینانەی نێوان من و سەرنوسەری ماڵپەڕی سبەی دەخەمە رو.
نووسینی من:
بەڕێزان ئەم كاتەتان باش، تكایە ئەم بابەتەم لەسەر ماڵپەڕەكەتان بۆ بڵاو بكەنەوە. بابەتەكە وەرگێڕاوی وتووێژێكە سەبارەت بە دەور و بایەخی زمانی دایك لە پەروەردەی مرۆڤدا. بابەتەكە هەڵبەت بە هەورامییە و بۆ هەورامی زمانەكان دەبێت كە سەردانی ماڵپەڕەكان ئەكەن.
لەگەڵ رێز و سڵاو بۆ ئێوە
موختار كەریمی
وەڵامی یەكەمی سەرنووسەر وەك خۆی:
سڵاو كاك موختار دەستخۆش بۆ بابەتەكەت، بەڵام تكایە بۆ هیچ كوێی ترت نەناردوە
لەوە ئەچێ تا ئێرە سەرنووسەر نەیزانیبێ بابەتەكە چیە و بە چە زمانێك نووسراوە. گرینگ ئەوە بووە كە پیتەكان لە سۆرانی چوون، بۆیە دەست خۆشیم لێ ئەكا. بەڵام پاش چەند خولەكێك سەرنووسەر بەپەلە و بە سەرسووڕمانەوە ئەم وەڵامەی بۆم ناردەوە:
كاك موختار..............وابزانم بابەتەكە هەورامییە............
وەك بڵێی بۆمبێكی نەتەقێنراوی بینیبێتەوە و دەورووبەر ئاگادار بكاتەوە كە نەیانكوژێت.
ئەو لێرەدا گومانی بۆ دروست دەبێت و ئەوەندە زمانی هەورامی بۆی نامۆیە كە دڵنیاش نیە كە ئەم زمانە بەڕاستی هەورامیە. دڵنیام كە ئەگەر بابەتەكە بە عەرەبی، فارسی، توركی یان ئێنگلیزی بوایە، زوو دەیزانی كامیانە و رێزیشی لێ دەگرتن. سەیر ئەوەیە كە رق و دوژمنایەتیی ئەو بەرپرسە \"كوردە\" لە زمانی هەورامی تا ئەو رادەیەیە كە هەر بە گومان لە هەورامی بوونی بابەتەكە بە بێ ئەملاوئەولا بڕیاری بڵاو نەكردنەوەی دەدات.
ئەم هەلسووكەوتە لە ڕوانگەی دەرونناسیەوە پیشاندەری هەڵوێستێكی نەرێنی(منفی) و دوورەپەرێزانەیە و زۆرجاریش ئاوێتە بە ڕق و دژمنایەتیەكی كوێر و بێ بنەما (پێشداوەری كوێر) بەرامبەر بە مرۆڤێك یان كۆمەڵە مرۆڤێك كە سەر بە گرووپی ئەوان نین. ئەم گرووپانە بەهۆی هەبوونی باوەڕێكی خەیاڵی و نەگۆڕ (ستێریۆتیپ) هەموو شتێكی خۆیان بەباش و ئەرێنی و پیرۆز دەدەنە قەڵەم و هی بەرامبەریان پێشاپێش بە خراپ و نەرێنی و نزم دەزانن.
سەرنووسەر هەروەها لە درێژەی نوسینەكەیدا راستیەك دەردەخات و دەڵێ:
بەڕاستی كەس لە ئێمە هەورامی نازانین........... جیگای شەرمە كە كەسێك زمانی رەسەنی خۆی كە بە هەزاران ساڵە دراوسێیەتی هیچی لێ نەزانێ، بەڵام زمانی داگیركەرەكانی كە هیچ پێوەندیان بە زمانی خویەوە نیە، بزانێت و سەریان بۆ دانەوێنێ و بەشێكی بەرچاو لە كات و هێز و بوودجەی راگەیەنە گشتییەكانی خۆی بۆ زمانی ئەوان تەرخان بكات و شەرمیش نەیگرێ كە ئەم بوودجەیە سەروەت و سامانی هەموو هاووڵاتییانی كوردە بە خەڵكی بێبەش كر‌اوی هەورامانیشەوە. هەر لەو شارە كە ئەوی لێ دەژیت، شاری \"هەڵمەت و قوربانی و كوردایەتی و ڕۆشنبیری و.....\" بە دیان هەزار هەورامی زمان دەژین و بە سەدان كادر و و ئەندام و پێشمەرگەی حێزبەكەی دوێنێ و ئەمڕۆشی هەر هەورامی زمانن. زۆر بە ئاسانی دەكرا لەوان بپرسێت كە ناوۆرۆكی بابەتەكە چیە.
ئەم دانپێدانانە كە هیچكامیان هەورامی نازانن، خوی پیشاندەر و سەلمێنەری 2 راستییە:
1 ـ هەورامی زمانە، نەك زاراوە و هەموو تایبەتمەندییەكانی زمانێكی سەربەخوی هەیە. زمانناسەكان ئەڵێن، ئەگەر 2 كەس لە شێوازی قسەكردنی یەكتری تێنەگەن، ئەوا ئەو 2 كەسە 2 زمانی جیاوازییان هەیە.
2 ـ خۆ بە زلزانین و بە چاوێكی نزم سەیركردنی هاووڵاتیانی تر و زمانەكەیان. ئەگینا چۆن دەبێ تۆ چارەنووسێكی هاوبەشت لەگەڵ هەورامییەكان لە هەڵەبجە هەبووبێت و پێكەوە بە گازە ژاراوییەكانی سەدامی ملهوڕ قەڵاچۆ كرابیت، پێكەوە بەر شاڵاو و ژینۆسایدی ئەنفال، وەكوو گەورەترین تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی، كەوتبیت و .... ئەویش تەنیا بە هۆی كوردستانی بوونتان، ئەمجار بە ساڵان پێكەوە چەكی پێشمەرگایەتیتان لە شان بووبێت و پێكەوە بۆ یەك چارەنووس خەباتتان كردبێت و ئێستا كە پێكەوە نێمچە دەسەڵاتێكتان دەس كەوتووە، دەبێ خاس یان خراب لە بەرهەمەكانیشیدا هاوبەش بن. زۆر جیگای پرسیارە كە تۆ هەر زوو هەموو شتێكت لەبیر چۆتەوە و بە ئاشكرا زمانی هاوخەباتی دوێنێت ئەبڕی و پێشگیری ئەكەی لە نووسین و بڵاوكردنەوە بە زمانەكەی. مەگەر پاراستنی زمان و ناسنامە و... ئامانجی خەباتی هاوبەشی دوێنێتان نەبوو؟؟؟ چۆن دەبێ لە كوشتن و بڕین و ماڵوێرانی و دەربەدەری و سووتان بە گازی ژاراوی و ئەنفال هاوبەش بن، بەڵام لە دەسكەوتەكاندا و لەژێر دەسەڵاتی كوردیدا هەر تۆ خاوەن بیت و هەورامیەكە هەمان چارەنووسی هەبێت كەلە كاتی دەسەڵاتدارێتیی سەدامدا پێكەوە هەتانبوو؟؟
سەرنووسەر لە كۆتاییا ئەنووسێت:
......بە هەورامییە، بۆیە ناتوانین بڵاوی بكەینەوە
ئەم شێوە هەڵسوكەوتە لە وشەنامەی سیاسیدا بە \"شۆڤینیزمی زمانی\" پێناسە كراوە. شۆڤینیزم بە مانای لەخۆبایی بوونی لەڕادەبەدەر و خۆ بە باشتر زانینێكی بێ بنەما و مەترسیدارە بەرامبەر بە رەگەز، نەتەوە و یان هەر گرووپێكی كۆمەڵایەتی تر. شۆڤینیستەكان هەموو شتێكی خۆیان بە باشترین و پیرۆزترین دەدەنە قەڵەم و هی كەسان یان كۆمەڵانی تر بە خرابترین و بێبایەخترین پێناسە دەكەن و بە چاوێكی زۆر نزمەوە سەیریان دەكەن و حازریشن خۆ نواندنی ئەو كەس و گرووپانە بە هەموو شێوە و ئامرازێك سەركوت بكەن و تەنانت لەنێوێشیان بەرەن. پەراوێز خستن، قەدەغە، سووكایەتی، تواندنەوە و.......لەو ئامرازانەن كە شۆڤینیستەكان بەرامبەر بە زمان و كولتور و تایبەتمەندیی گرووپەكانی تر بەكاریان دەهێنن. ئەم هەڵوێستەی سەرنووسەری سبەی بەرامبەر بە زمانی هەورامی بە ئاشكرا شۆڤینیزمی زمانییە و زۆر مەترسیدارە.
ئێمە هەموو پێكهاتە زمانییەكانی هەموو بەشەكانی كوردستان بە دیان و سەدان ساڵە بە دەس شۆڤینیزمی داگیركەرانی تورك و عەرەب و فارسەوە دەناڵێنین و خەساراتی قەرەبوو نەكراوی زۆریشمان لێكەوتوە. سەیر ئەوەیە كە هەمان سیاسەت ئێستا لە لایەن شۆڤینیستانی ناوخۆوە بەرامبەر بە زمانی هەورامی پێڕەو دەكریت. بەداخەوە بەشێكی بەرچاوی نا \"رۆشنبیرانی\" ناوچەی سۆرانی نووس و سۆرانیبێژ بە ئاشكرا داوای سەپاندنی شێوازی خویان دەكەن بەسەر هەموو شێواز و زمانەكانی تردا. نامەی 53 كەس بۆ سەرۆكی هەرێمی باشوری كوردستان و داوای سەپاندنی شێوازی خۆیان نمونەیەكی زەق و دیارە.
لەوەش مەترسیدارتر ئەم دێڕانەی خوارەوەن كە لەلایەن \"ئەمجەد شاكەلی\"یەوە كاتی خۆی، 2011 سەبارەت بە كۆنفرانسی زمانی كوردی لە هەولێر نووسیویەتی:
ئەگەر بڕیار بێت ئەم زمانە ستانداردەی ئێستای كوردی نەمێنێت و ببێتە جووت ستاندارد(بە دیدی جووتزانایان و جووت سیاسییان و جووت مۆدێڕنان و جووت پرۆفێسسۆران و جووت مامۆستایانی كورد) و ئەگەر بڕیار بێت، لە تەنیشت ئەم زمان و ئەلف و بێیە ستانداردەی ئێستای زمانی كوردیدا، ئەلف و بێی لاتینی بەكار ببرێت و زاراوەگەلی هەورامی و فەیلی و كرمانجی و دملی و هەموو ئەوانی دیكەش ببنە زمانی ستاندارد و رەسمی، ئەوا من بەشبەحاڵی خۆم زۆر زۆرم پێ باشترە و پێ خۆشترە و پێ راستترە، كە كورد دەستبەرداری ئەم زمانۆكانەی خۆی ببێت و زمانانی عەرەبی و فارسی و توركی ببنە زمانی خەڵكی كورد و شتێك بە ناوی زمانی كوردی تەنێ لەنێو ماڵاندا بمێنێتەوە و ئەویش بە تێپەڕبوونی كات و ساڵان بەرەبەرە نەمێنێت و لەبەین بچێت. من هیچ لەم قسەیەم پەشیمان نیم، چونكە نەتەوەیەك، بەتایبەت خوێندوانی، هێندە بیركۆڵ و نەزان و گێل و گەوج بن، هەرگیز شایستەی ژیان و مانەوە و سەربەخۆیی و ئازادی نییە. (سەرچاوە : ماڵپەڕی دەنگەكان)
ئەمجەد شاكەلی
23/9/2011
ئەمجار دەبێ ئەم پرسیارە ش لە ئەمجەد شاكەڵی بكرێت كە ئەگەر ئیستا ئەتاتورك و حەمەڕەزاشاە و سەدام لە ژیاند بوایەن، باشترین خەڵاتی زێڕینی خەمخوری و ئەمەكداری بۆ زمانی عەرەبی و توركی و فارسیان بۆ تۆ تەرخان نەدەكرد؟؟؟
تێبینی: ناوەرۆكی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەكەیەتی و ماڵپەڕی كوردپا لێی بەرپرسیار نیە
ماوەیەك لەمەوپێش بابەتی وتووێژێكم سەبارەت بە دەوری زمانی دایك، لەژێر سەردێڕی \"هەست و سۆز بە زمانی دایك باشتەر دەردەبڕدرێت\" وەرگێڕایەوە سەر زمانی هەورامی. ئەم وتووێژە لەگەڵ پڕۆفیسۆرێكی زمانناسی ئۆسترالیایی، كە مامۆستای زانكۆ‌یە، ئەنجام درابوو. ناوەرۆكی وتووێژەكە دەوری زمانی دایك لە پەروەدە و لەناو كۆمەڵگا بە شێوازێكی زانستیانە شی دەكاتەوە و لە كۆتاییدا رێگاچارەی \"كێشەی دەسكردی چەند زمانی\" لەناو كۆمەڵگا فرەزمانەكاندا پیشان دەدا. منیش پاش زەحمەتێكی زۆر بۆ وەرگێڕان و ئامادەكردن بابەتەكەم نارد بۆ چەند ماڵپەڕی ئینتێرنێتی كوردی، هەتا بەم شێوەیە بیخەمە بەردەستی خوێنەران.
هەموو ماڵپەڕە هەورامی زمانەكان زۆر بەخۆشحاڵیەوە دەسخۆشیان لێكردم و بابەتەكەیان بۆ بڵاو كردمەوە. هاوكات ئەو بابەتەم بۆ 34 ماڵپەڕی سۆرانیش نارد و تكام لێكردن كە بابەتەكەم لەسەر ماڵپەڕەكیان بۆ بڵاو بكەنەوە تا بكەوێتە بەردەست خوێنەرانی هەورامی زمان و هەورامی زان كە سەردانی ماڵپەڕەكەیان ئەكەن. سەیر ئەوەیە كە ئەم ماڵپەڕانە هەموویان خویان بە بێلایەن، ئازادیخواز، دێمۆكراسیخواز، كراوە بۆ بابەتی جۆراجۆر، رێزگر لە مافی مرۆڤ و كوردستانی و....... دەدەنە قەڵەم. لەم 34 ماڵپەڕە تەنیا 6 ماڵپەڕ حازر بوون كە بابەتەكەم بۆ بڵاو بكەنەوە. ئەگەر بە رێژەی 100% بەراوردیان بكەین، 17،6% بۆیان بڵاو كردمەوە و زۆر بەداخەوە 82،4% خۆیان لە بڵاوكردنەوەی پاراست، چون بابەتەكە بە سۆرانی نەبوو. ئەمەش لە حاڵێك دایە كە بەشێكی زۆری ئەو ماڵپەڕانە بابەتی عەرەبی و فارسی بە بەردەوامی بڵاو دەكەنەوە.
لێرەدا كورتە ئاماژەیەك بە ڕێژەی رەگەزپەرستی لە وڵاتی ئاڵمان، كە لەگەڵ توركیەدا بە رەگەزپەرستترین وڵاتی دونیا ناسروان و بەراوردكردنی ئەم رێژەیە لەگەڵ رێژەی نا \"رۆشنبیران\" و ماڵپەڕە دێمۆكراسیخواز و ئازادیخواز و...... و بێلایەنەكانی هاووڵاتییانی ئێمە قووڵایی كارەساتەكەمان بۆ دەردەخات: بەپێی لێكۆڵینەوەی ناوەندی (شێل - شتودیەن) لە ساڵی 2010 رێژەی ئەو ئاڵمانیانەی كە دژی هەڵسوكەوتی بێ جیاوازی و دابەش كردنی ئێمكاناتی یەكسانی دەوڵەتی نێوان بیانییەكان و هاووڵاتییانی ئاڵمان بوون، گەیشتە 47.3%. جێگای سەرسووڕمانە كە 82،4%ی بەناو نوخبەی ناوچەیەكی دیاریكراوی كوردستان ئیزنی بڵاوكردنەوەی بابەتێكی زانستی بە زمانی هاووڵاتییەكی خۆی نادات.
من ئێستا نامەوێ لەسەر یەك یەكی ئەو ماڵپەڕانە بنووسم، چون بە باشی نایانناسم و نازانم لە راستیدا سەر بە كام لایەنن، بەڵام ئەو هەڵوێستەیان بەرامبەر بە زمانی هەورامی زۆر شۆڤینیستانەیە. لەسەر سایتی سبەی دەتوانم بنوسم، چونكە ناسراوە و خۆی بە زمانحاڵی \"بزووتنەوەی گۆڕان\" لەسەر تۆڕی ئینتێرنێت دەناسێنێ و داوای لەناوبردنی نادادپەروەریی هەمەلایەنە و دامەزراندی كۆمەڵگایەكی سەردەمیانە دەكات كە تێیایدا دەبێ هەموو هاووڵاتییەكی كورد بە مافی رەوای خۆی بگات. ئەم گۆڕانخوازانە لە كاتی هەڵبژاردنی پارلەمانی باشوری كوردستاندا بەڵێنیی زۆریان بە خەڵكی هەورامان دا. من خۆم لە بەرنامەیەكی تەلەفیزیۆنیدا لە بەرنامەی هانەڕەنگینە، كە خۆم پێشكەشم ئەكرد، داواكارییەكانی خەڵكی هەورامانم وەكوو پرسیار ئاراستەی پاڵێوراوێكی گۆڕان كرد و ئەویش هەموویانی بە رەوا زانی و داكۆكی لێكردن و بەڵێنیشی دا كە دوای هەڵبژاردن بە دوایاندا دەچێت و دەیانخاتە بەردەستی بەرپرسانی حكوومەتی. بەڵام دوای هەڵبژاردن و چوونە ناو پارلەمان هەموو شتیكیان لەبیر چووە و هەر باسیشیان نەكرد. بەرنامەكەش وەكوو بەڵگە تۆمار كراوە و ماوە.
لێرەش وەكوو بەڵگە بەشێك لەو نووسینانەی نێوان من و سەرنوسەری ماڵپەڕی سبەی دەخەمە رو.
نووسینی من:
بەڕێزان ئەم كاتەتان باش، تكایە ئەم بابەتەم لەسەر ماڵپەڕەكەتان بۆ بڵاو بكەنەوە. بابەتەكە وەرگێڕاوی وتووێژێكە سەبارەت بە دەور و بایەخی زمانی دایك لە پەروەردەی مرۆڤدا. بابەتەكە هەڵبەت بە هەورامییە و بۆ هەورامی زمانەكان دەبێت كە سەردانی ماڵپەڕەكان ئەكەن.
لەگەڵ رێز و سڵاو بۆ ئێوە
موختار كەریمی
وەڵامی یەكەمی سەرنووسەر وەك خۆی:
سڵاو كاك موختار دەستخۆش بۆ بابەتەكەت، بەڵام تكایە بۆ هیچ كوێی ترت نەناردوە
لەوە ئەچێ تا ئێرە سەرنووسەر نەیزانیبێ بابەتەكە چیە و بە چە زمانێك نووسراوە. گرینگ ئەوە بووە كە پیتەكان لە سۆرانی چوون، بۆیە دەست خۆشیم لێ ئەكا. بەڵام پاش چەند خولەكێك سەرنووسەر بەپەلە و بە سەرسووڕمانەوە ئەم وەڵامەی بۆم ناردەوە:
كاك موختار..............وابزانم بابەتەكە هەورامییە............
وەك بڵێی بۆمبێكی نەتەقێنراوی بینیبێتەوە و دەورووبەر ئاگادار بكاتەوە كە نەیانكوژێت.
ئەو لێرەدا گومانی بۆ دروست دەبێت و ئەوەندە زمانی هەورامی بۆی نامۆیە كە دڵنیاش نیە كە ئەم زمانە بەڕاستی هەورامیە. دڵنیام كە ئەگەر بابەتەكە بە عەرەبی، فارسی، توركی یان ئێنگلیزی بوایە، زوو دەیزانی كامیانە و رێزیشی لێ دەگرتن. سەیر ئەوەیە كە رق و دوژمنایەتیی ئەو بەرپرسە \"كوردە\" لە زمانی هەورامی تا ئەو رادەیەیە كە هەر بە گومان لە هەورامی بوونی بابەتەكە بە بێ ئەملاوئەولا بڕیاری بڵاو نەكردنەوەی دەدات.
ئەم هەلسووكەوتە لە ڕوانگەی دەرونناسیەوە پیشاندەری هەڵوێستێكی نەرێنی(منفی) و دوورەپەرێزانەیە و زۆرجاریش ئاوێتە بە ڕق و دژمنایەتیەكی كوێر و بێ بنەما (پێشداوەری كوێر) بەرامبەر بە مرۆڤێك یان كۆمەڵە مرۆڤێك كە سەر بە گرووپی ئەوان نین. ئەم گرووپانە بەهۆی هەبوونی باوەڕێكی خەیاڵی و نەگۆڕ (ستێریۆتیپ) هەموو شتێكی خۆیان بەباش و ئەرێنی و پیرۆز دەدەنە قەڵەم و هی بەرامبەریان پێشاپێش بە خراپ و نەرێنی و نزم دەزانن.
سەرنووسەر هەروەها لە درێژەی نوسینەكەیدا راستیەك دەردەخات و دەڵێ:
بەڕاستی كەس لە ئێمە هەورامی نازانین........... جیگای شەرمە كە كەسێك زمانی رەسەنی خۆی كە بە هەزاران ساڵە دراوسێیەتی هیچی لێ نەزانێ، بەڵام زمانی داگیركەرەكانی كە هیچ پێوەندیان بە زمانی خویەوە نیە، بزانێت و سەریان بۆ دانەوێنێ و بەشێكی بەرچاو لە كات و هێز و بوودجەی راگەیەنە گشتییەكانی خۆی بۆ زمانی ئەوان تەرخان بكات و شەرمیش نەیگرێ كە ئەم بوودجەیە سەروەت و سامانی هەموو هاووڵاتییانی كوردە بە خەڵكی بێبەش كر‌اوی هەورامانیشەوە. هەر لەو شارە كە ئەوی لێ دەژیت، شاری \"هەڵمەت و قوربانی و كوردایەتی و ڕۆشنبیری و.....\" بە دیان هەزار هەورامی زمان دەژین و بە سەدان كادر و و ئەندام و پێشمەرگەی حێزبەكەی دوێنێ و ئەمڕۆشی هەر هەورامی زمانن. زۆر بە ئاسانی دەكرا لەوان بپرسێت كە ناوۆرۆكی بابەتەكە چیە.
ئەم دانپێدانانە كە هیچكامیان هەورامی نازانن، خوی پیشاندەر و سەلمێنەری 2 راستییە:
1 ـ هەورامی زمانە، نەك زاراوە و هەموو تایبەتمەندییەكانی زمانێكی سەربەخوی هەیە. زمانناسەكان ئەڵێن، ئەگەر 2 كەس لە شێوازی قسەكردنی یەكتری تێنەگەن، ئەوا ئەو 2 كەسە 2 زمانی جیاوازییان هەیە.
2 ـ خۆ بە زلزانین و بە چاوێكی نزم سەیركردنی هاووڵاتیانی تر و زمانەكەیان. ئەگینا چۆن دەبێ تۆ چارەنووسێكی هاوبەشت لەگەڵ هەورامییەكان لە هەڵەبجە هەبووبێت و پێكەوە بە گازە ژاراوییەكانی سەدامی ملهوڕ قەڵاچۆ كرابیت، پێكەوە بەر شاڵاو و ژینۆسایدی ئەنفال، وەكوو گەورەترین تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی، كەوتبیت و .... ئەویش تەنیا بە هۆی كوردستانی بوونتان، ئەمجار بە ساڵان پێكەوە چەكی پێشمەرگایەتیتان لە شان بووبێت و پێكەوە بۆ یەك چارەنووس خەباتتان كردبێت و ئێستا كە پێكەوە نێمچە دەسەڵاتێكتان دەس كەوتووە، دەبێ خاس یان خراب لە بەرهەمەكانیشیدا هاوبەش بن. زۆر جیگای پرسیارە كە تۆ هەر زوو هەموو شتێكت لەبیر چۆتەوە و بە ئاشكرا زمانی هاوخەباتی دوێنێت ئەبڕی و پێشگیری ئەكەی لە نووسین و بڵاوكردنەوە بە زمانەكەی. مەگەر پاراستنی زمان و ناسنامە و... ئامانجی خەباتی هاوبەشی دوێنێتان نەبوو؟؟؟ چۆن دەبێ لە كوشتن و بڕین و ماڵوێرانی و دەربەدەری و سووتان بە گازی ژاراوی و ئەنفال هاوبەش بن، بەڵام لە دەسكەوتەكاندا و لەژێر دەسەڵاتی كوردیدا هەر تۆ خاوەن بیت و هەورامیەكە هەمان چارەنووسی هەبێت كەلە كاتی دەسەڵاتدارێتیی سەدامدا پێكەوە هەتانبوو؟؟
سەرنووسەر لە كۆتاییا ئەنووسێت:
......بە هەورامییە، بۆیە ناتوانین بڵاوی بكەینەوە
ئەم شێوە هەڵسوكەوتە لە وشەنامەی سیاسیدا بە \"شۆڤینیزمی زمانی\" پێناسە كراوە. شۆڤینیزم بە مانای لەخۆبایی بوونی لەڕادەبەدەر و خۆ بە باشتر زانینێكی بێ بنەما و مەترسیدارە بەرامبەر بە رەگەز، نەتەوە و یان هەر گرووپێكی كۆمەڵایەتی تر. شۆڤینیستەكان هەموو شتێكی خۆیان بە باشترین و پیرۆزترین دەدەنە قەڵەم و هی كەسان یان كۆمەڵانی تر بە خرابترین و بێبایەخترین پێناسە دەكەن و بە چاوێكی زۆر نزمەوە سەیریان دەكەن و حازریشن خۆ نواندنی ئەو كەس و گرووپانە بە هەموو شێوە و ئامرازێك سەركوت بكەن و تەنانت لەنێوێشیان بەرەن. پەراوێز خستن، قەدەغە، سووكایەتی، تواندنەوە و.......لەو ئامرازانەن كە شۆڤینیستەكان بەرامبەر بە زمان و كولتور و تایبەتمەندیی گرووپەكانی تر بەكاریان دەهێنن. ئەم هەڵوێستەی سەرنووسەری سبەی بەرامبەر بە زمانی هەورامی بە ئاشكرا شۆڤینیزمی زمانییە و زۆر مەترسیدارە.
ئێمە هەموو پێكهاتە زمانییەكانی هەموو بەشەكانی كوردستان بە دیان و سەدان ساڵە بە دەس شۆڤینیزمی داگیركەرانی تورك و عەرەب و فارسەوە دەناڵێنین و خەساراتی قەرەبوو نەكراوی زۆریشمان لێكەوتوە. سەیر ئەوەیە كە هەمان سیاسەت ئێستا لە لایەن شۆڤینیستانی ناوخۆوە بەرامبەر بە زمانی هەورامی پێڕەو دەكریت. بەداخەوە بەشێكی بەرچاوی نا \"رۆشنبیرانی\" ناوچەی سۆرانی نووس و سۆرانیبێژ بە ئاشكرا داوای سەپاندنی شێوازی خویان دەكەن بەسەر هەموو شێواز و زمانەكانی تردا. نامەی 53 كەس بۆ سەرۆكی هەرێمی باشوری كوردستان و داوای سەپاندنی شێوازی خۆیان نمونەیەكی زەق و دیارە.
لەوەش مەترسیدارتر ئەم دێڕانەی خوارەوەن كە لەلایەن \"ئەمجەد شاكەلی\"یەوە كاتی خۆی، 2011 سەبارەت بە كۆنفرانسی زمانی كوردی لە هەولێر نووسیویەتی:
ئەگەر بڕیار بێت ئەم زمانە ستانداردەی ئێستای كوردی نەمێنێت و ببێتە جووت ستاندارد(بە دیدی جووتزانایان و جووت سیاسییان و جووت مۆدێڕنان و جووت پرۆفێسسۆران و جووت مامۆستایانی كورد) و ئەگەر بڕیار بێت، لە تەنیشت ئەم زمان و ئەلف و بێیە ستانداردەی ئێستای زمانی كوردیدا، ئەلف و بێی لاتینی بەكار ببرێت و زاراوەگەلی هەورامی و فەیلی و كرمانجی و دملی و هەموو ئەوانی دیكەش ببنە زمانی ستاندارد و رەسمی، ئەوا من بەشبەحاڵی خۆم زۆر زۆرم پێ باشترە و پێ خۆشترە و پێ راستترە، كە كورد دەستبەرداری ئەم زمانۆكانەی خۆی ببێت و زمانانی عەرەبی و فارسی و توركی ببنە زمانی خەڵكی كورد و شتێك بە ناوی زمانی كوردی تەنێ لەنێو ماڵاندا بمێنێتەوە و ئەویش بە تێپەڕبوونی كات و ساڵان بەرەبەرە نەمێنێت و لەبەین بچێت. من هیچ لەم قسەیەم پەشیمان نیم، چونكە نەتەوەیەك، بەتایبەت خوێندوانی، هێندە بیركۆڵ و نەزان و گێل و گەوج بن، هەرگیز شایستەی ژیان و مانەوە و سەربەخۆیی و ئازادی نییە. (سەرچاوە : ماڵپەڕی دەنگەكان)
ئەمجەد شاكەلی
23/9/2011
ئەمجار دەبێ ئەم پرسیارە ش لە ئەمجەد شاكەڵی بكرێت كە ئەگەر ئیستا ئەتاتورك و حەمەڕەزاشاە و سەدام لە ژیاند بوایەن، باشترین خەڵاتی زێڕینی خەمخوری و ئەمەكداری بۆ زمانی عەرەبی و توركی و فارسیان بۆ تۆ تەرخان نەدەكرد؟؟؟
تێبینی: ناوەرۆكی ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەكەیەتی و ماڵپەڕی كوردپا لێی بەرپرسیار نیە
