دەسکەوتی ژنان لە هەڵبژاردنەکاندا
01:05 - 19 رەشەمه 2711
Unknown Author
دەسکەوتی ژنان لە هەڵبژاردنەکاندا
شلێر باپیری
رۆژی هەشتی مارسی ئەمساڵ دەكەمە رۆژچنەیەک بۆ باسكردن لەبارەی \"ژنان و مافی دەنگدان\" لە هەلبژاردنەكانی لە وڵاتاندا. بەهۆی نێزیك‌بوونی هەڵبژاردنەكانی ئێران لەم بۆنەیەوە، زیاتر زووم دەكەمە سەر ژنان و هەڵبژاردنەكان لە ئێراندا كە هەردووكیان ئاماژە بە پێشێل‌کردنی مافەكانی ژن و جێگیر نەبوونی یەكسانیی رەگەزی دەكەن.
ژنان کە پێکهینەری نیوەی مرۆڤەکانی سەرزەوین، لە بەشێکی زۆری مافە كۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسییەکانیان بێبەشن. هەر وەك چۆن لە كۆنوانسیۆنی لابردنی هەر جۆرە هەڵاواردنێك دژ بە ژنان هاتووە، دەبێ ژنان لە هەموو هەڵبژادن و راپرسییەكاندا چ وەك دەنگدەر و یان وەك بەربژار، بەشدار بن. وڵاتان دەبێ ژنان بە دوور لە هەموو هەڵاواردنێك بە شێوەیەكی یەكسان و وەک پیاوان، لە بەڕێوەبەرایەتی و هەموو دەستەلاتەكانی حكوومەتی بەشدار بکەن.
پێناسەی \"مافی دەنگدان\"
مافی دەنگدانی ژنان،مانای بەشداریكردنی یەكسان و بێ‌هەڵاواردنی ژنانە لە هەڵبژاردنەکاندا و لە گرینگترین ویەکەمین بزووتنەوەكانی بەرگری لە مافەكانی ژنان بووە. داواكارانی مافی دەنگدانی ژنان كە بە \"سافروجتە‌کان\" ناسرابوون،بەدەستهێنانی مافی دەنگدانیان بە پێشەكییەك بۆ بەشداریكردنی سیاسیی ژنان دەزانی.
مێژوویەك لەسەر مافی دەنگدانی ژنان
لە ساڵی 1848 بزووتنەوەی مافی دەنگدانی ژنان لە ئەمریكا بەرەو بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی فراوان گۆڕانی بە سەر داهات. لە ساڵی1893دا، نیوزلەند یەكەم وڵات بوو كە مافی دەنگدانی ژنانی بەڕەسمی ناساسی. ئەمڕۆكە جگە لە برونئی، ڤاتیكان، هەموو وڵاتان مافی ژنانیان بۆ بەشداریكردن لە هەلبژاردنەكان بە رەسمی ناساندووە، بەڵام هێشتا لەو پرسەدا كۆمەڵێك پێشێلكاری هەیە.
سەركوتكردنی كۆمەڵایەتیی ژنان لە زۆربەی بوارەکانی سیاسی و كۆمەڵایەتی لە ئەوروپا كە ئەوکات لە پێشكەوتندابوو، هەوەها لە ئەمریكاش كە هەنگاوی بۆ دنیای مۆدێرن هەڵدەهێنایەوە، ئەو ئیزنەیان بە ژنان نەدەدا لە هەڵبژاردنەکاندا بەشدار بن. تا سەرهەڵدانی شەڕی یەكەمی جیهانی لە ساڵی 1914دا، تەنیا وڵاتانی فیلاند و دانیمارك مافی دەنگدان بە ژنان دابوو. لە ماوەی ئەو ساڵانەدا لە چەند ویلایەتێكی ئەمریكا، وەک ویلایەتکانی ئەریزۆنا، ئارگان و كانزاس، بەگرینگییەوە ئاوڕ لەم پرسە درایەوە و لە دواییدا مافی دەنگدان بۆ ژنان لەبەر چاو گیرا.
لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی یەكەمی جیهانی و كەمێك پێش ئەوەش رووداو و و گۆڕانكارییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان لە ئاستی نێودەوڵەتی بوو بەهۆی ئەوەی لە13 وڵاتی جیهاندا لەوانە \"بریتانیا، ئەڵمان، مەجارستان، هیندستان، چیك و سلۆواكی\" مافی دەنگدان بە ژنان بێتە بەرباس .
لە13 ویلایەتی ئەمریكا مافی دەنگدان بۆ ژنان لەبەر چاو گیرا، بەڵام سەركوتكردن و نایەكسانییەكان بەرانبەر بە ژنان هەر بەردەوام بوو. بە جۆرێك کە لە بەریتانیا تەنیا ژنانی شووکردوو لەگەڵ ئەوژنانەنی دەرچووی زانکۆکان بوون و تەمەنیان لە٣٠ ساڵ تێپەڕیبوو، ئەم مافەیان پێ‌درابوو.
لە سەرەتای شەڕی یەكەم تا كۆتایی شەڕی دووەمی جیهانی لە سالی 1945دا، رووداو و گۆڕانكاریی گەورە و كاریگەر لە ئاستی نێودەولەتی و بڕیاری وڵاتانی جیهاندا بوون بە هۆی ئەوە كە زیاتر لە 30 وڵات لەوانە \"ئەمریكا، ئیسپانیا، ئیتالیا و ژاپۆن\" مافی دەنگدان بۆ ژنان بە رەسمی بناسن، بەڵام ئەوەی جێگوی سەر‌نجە،لەو ساڵانەدا چالاكیی فراوانی هەندێك لە وڵاتانی ئەمریكای لاتین و ئاسیایی وەک ژاپۆن، ئەندەنۆزی و فلیپین لە ریزی ئەو وڵاتانە دابوون كە كە رازیبوون‌ژنان لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگ بدەن.
گەڕانەوە‌بۆ‌مێژوو و دۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتیی ژنان لە وڵاتانی جیاجیای جیهان، نیشانی دەدات كە لە ماوەی ئەو ساڵانەی دواییدا، دوای هێنانە گۆڕی سەربەخۆیی و دیموكراسی بەتایبەت لە وڵاتانی ئەفریقایی و ئاسیاییدا رەوتی مافی دەنگدان بە ژنان لەو وڵاتانەشدا پێش‌كەوت و دەستەڵاتی وڵاتانێكی وەك چین 1948، سووریا 1949، هایتی 1950، سیرالئون 1951، میسر 1956، سەنگاپور 1957، عێراق 1958، ئێران 1963، ئەفغانستان 1956، فیجی 1966. زامبیا 1978، ئوردن 1984، ئەفریقای باشوور 1994، رازی‌بوون ژنان مافی دەنگدانیان هەبێت.
مافی دەنگدانی ژنان لە ئێراندا
دوای سەركەوتنی شۆڕشی مەشروتە لە ساڵی 1906 لە ئێران، مەجلسی نوێنەرانی خەڵك لە تارانی پایەتەخت فراوان بوو. خەڵكی ئێران بۆ یەكەمجار بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی خۆیان بۆ مەجلسی شوڕای نەتەوەیی دەنگیان دا و لە یەكەم دەستووری كاری هەڵبژادنی مەجلسی شوڕای نەتەوەییدا ژنان لە دەنگدان بۆ هەڵبژاردنەكان بێبەش كران. لە دەستوورەی مەجلسدا، \"ژنان، دەرچووان لە ئاینی ئیسلام، بكوژان، دزیكاران و ئەو كەسانی کەمتەمەنتر لە 20 ساڵ \" لە دەنگدان بێبەش بوون. ساڵی 1943 مافی دەنگدان بە ژنان لەلایەن نوێنەرانی حزبی تودەوە لە مەجلس پێشنیاز كرا.
\"محمد مصدق\" (سەرۆك وەزیرانی ئێران 1951-1953) لە یاسای هەڵبژاردنەكاندا، ژنانی لە دەنگدان بێبەش كردبوو. كاتێك راوێژكارانی مصدق باسی یەكسانیی هاوڵاتییان لە یاسای بنەڕەتییدا، بە هۆكار بۆ مافی دەنگدانی ژنانیان پێشنیاز كرد. زانایان (علما) بە پشتیوانیی گەورەكانی دەستەی راوێژكار، ناڕەزاییان دەربری و گوتیان لە شەرعی ئیسلامدا دەنگدان تەنیا بە پیاوان دراوە. جگە لەوان كەسانی دیكەش هەبوون کە لەو سەردەمەدا لە مافی دەنگدان بۆ ژنان ناڕەزایەتیان دەردەبری و دەیانگوت حكوومەت نابێ ئیزن بدات ژنان بەشداری دەنگدانەکان بن، چونكە ئەوان دەبێ لە ماڵەوە بمێننەوە و ئەركی سەرەكیی خۆیان، واتە \"ماڵداری و بەخێوكردنی منداڵ\" ئەنجام بدەن.
لە خولی دووەمی مەجلیس شورای نەتەوەییدا لە مادەی چواری رەشنووسەكەدا دیسان ئەو باسە پێشنیاز كرایەوە و ناڕەزایەتیی زۆری لێكەوتەوە، لەوانە \"حسن مودەرس\" كە لە مەجلیسدا قسەی دەكرد، گوتی:\" مافی دەنگدان بە ژنان ناجیگیری سیاسی، فەسادی ئایینی و سەرلێشێواویی كۆمەڵایەتی لێ‌‌دەكەوێتەوە. لە ساڵی 1962 /1341ی هەتاوی/ پڕۆژەیاسای ئەنجوومەنەكانی ئەیالەتی و ویلایەتی لە دەستەی حكوومەتی ئێراندا پەسەند كرا. ژنان بۆ یەكەمین‌جار مۆڵەتی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكان و خۆكاندیدكردنیان پێ درا.
هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی نۆیەم
بە گوێرەی راگەیاندنی وەزارەتی ناوەخۆی ئێران، لەسەریەک بە گشتی 5 هەزار و 283 كەس بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ بەربژارن و ئەو ژمارەیە تەنیا 390 ژنی تێدایە. جیاوازییەكی یەكجار زۆر‌لە بەشداریكردنی ژنان بۆ پاڵێوران لە هەڵبژاردنەكاندا دەبینرێت، ئەوەش پێشانی دەدات كە بەشداریكردنی ژنان بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشووتری (مەجلسی هەشتەم)دا 31% كەمی كردوووە. لەگەڵ ئەوەی لە ئێراندا زۆرترین دەرچووانی زانكۆكان ژنانن، بەڵام وا دەردەكەوێ كە ئەوەی زیاتر لە ئێراندا رۆڵ دەبینێ فكری ئیسلامی_سیاسیی ژنانە و رۆلی ناڕاستەوخۆی ئەوانە لە سیاسەت نەك ئاستی خوێندەواری و تواناکان كە ئەوەش بۆ نەبوونی ئازادیی سیاسی دەگەڕێتەوە.
بە مافی سیاسیی بەشداریكردن لە حكوومەتدا، هەبوونی ئازادیی سیاسی جیگیر دەبێ، هەر كات لە سیستمێكی سیاسیدا ئازادییە سیاسیەكان بە رەسمی نەناسرابن، ناتوانرێ هەنگاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەكان برۆینە پێشەوە و بەتایبەت ئەم کارە بۆ ژنان دوو هێندە ئاستەمتر دەبێت، چونكە ئەوان دەبێ بۆ سەپاندنی بوونیان هەوڵ‌بدەن و لەهەمان‌كاتدا بۆ گەیشتن بە مافە سیاسییەكانی وەک بەشداركردن لە سیستمی سیاسیی دەوڵەتدا تێبکۆشن. ئەمەش لە ئێرانی ئێستادا كە هەموو مافەكانی مرۆڤ پێشێل دەكرێ، بە دوور دەبینرێت. باسكردن لەو ژنانەی كە دەتوانن خۆ كاندید بكەن و بەشدار بن، تەنیا بۆ بەرژەوەندییە سیاسییەکان و ئەو بۆشاییە لە هەوڵدان بۆ گەیشتن بە ماف و داواكارییەكان دەگەڕێتەوە، چونكە ئەوانەی ئێستا بەربژارن، تەنیا رۆڵی ئەو دەستەڵاتە سیاسییە زاڵەی دەگێڕن و مافی هیچ شتێكی دیكەیان نییە. ئازادیی سیاسی دەبێتە هۆی ئەوە خەڵك بتوانن ئازادانە رەخنە لە سیاسەتەكانی حكوومەت بگرن و بۆ گەیشتن بە خواستە رەواكانیان، ئەنجوومەن و رێكخراوی سیاسی پێك بهینن. ئازادیی سیاسی، ئەو ئازادییەیە كە وا لە كۆمەڵگە دەكات بەشداری لە حكوومەتدا بكەن و جیاوازیی رەنگ، رەگەز و نەژادەوە و لە پرۆسەی گۆڕانكاریی دەستەڵاتدا رۆلی یاساییی خۆیان ببینن.
لەم روانگەیەوە، هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی هەشتەم و حەوتەم لە ئێراندا هیچ دەستكەوتێكی بۆ ژنان نەبووە. كەواتە بە هۆی هاوبەشیی هەمان ئەو كەسانە كە دەستەڵات و هەمان سیستمی دیكتاتۆریان بەڕێوە دەبەن، لە مەجلیسی نۆیەمدا هیچ ئاسۆیەك بۆ گەیشتن بە مافەكانی ژنان بەدی ناكرێت و جگە لە مانۆڕێكی سیاسی هیچ دەسکەوتێکی سیاسیی ژنانی لێناکەوێتەوە.
بزووتنەوەی ژنان لە ئێراندا سەختی زۆری دیوە و زۆری تێچووە، هەر لە زیندانیكردنی چالاكانی ئەو بوارەوە تا دەگاتە ئەشكەنجە و تۆقاندن كە تا ئێستاش هەر بەردەوامە. بزووتنەوەی ژنان لە رێگەی سیاسیەوە هیچ دەستكەوتێك لە حكوومەتێكی دیكتاتۆریی ئیران وەدەست ناهێنێ جگە لە فەرامۆشكردن و سەركوتكردنی زیاتری ژنان لە هەموو بوارەكاندا.
هەرچەندە هەڵبژاردنەكان لە سەرەتاوە پێشبینی دەكرێ كە چ ئەنجامێكی هەبێ، كەواتە بۆ بزووتنەوەی ژنان پێویستە بە هۆی دوورکەوتنەوە لە سیستمی سیاسیی دەوڵەت، بۆ گەیشتن بە خواستەكانیان بۆ بەهێزتركردنی زیاتری كۆمەڵگەی مەدەنی و یەكگرتنێکی ئاوێتەی بە قبوڵكردنی بۆچوون و ئایدۆلۆژییە جیاوازەكان کار بكەن. هەروەها لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ژنانی دەرەوەوی ئێران ببنە مینبەرێك بۆ گەیاندنی خواستەكانی ژنان بە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان.
لەگەڵ هەر هەڵبژاردنێكدا داخوازەکانی چالاكانی ژنان وەک:\"مافی تەڵاق، دیەی هاوسەنگی پیاوان، یەكسانی لە میراتگرتن و بەئەستۆگرتنی سەرپەرەستیی منداڵ دوای جیابوونەی هاوسەران و ئیمزاكردنی كۆنواسیۆنی نێودەولەتی بۆ لابردنی هەر جۆرە هەڵاواردنێك دژ بە ژنان وەك خۆی دەمێنیتەوە، بەڵام دەبێ كاركردن بۆ سەركەوتنی زیاتری بزووتنەوەی ژنان و گەیشتن بە مافەكان بەردەوام بێت.
سەرچاوەكان:
- مەدرەسەی فیمینیستی
- ماڵپەری ویكیپیدیا
- ساناساریان، الیز. جنبش حقوق زنان در ایران (گغیان، افول و سركوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷). ترجمە، نوشین احمدی خراسانی. چاپ اول. تهران: نشر اختران
- مهرانگیز كار، كتاب مشاركت سیاسی زنان 1380. چاپ. روشنگران و مگالعات زنان
- ماڵپەری دویچە ویلە، انتخابات و مجلس نهم
شلێر باپیری
رۆژی هەشتی مارسی ئەمساڵ دەكەمە رۆژچنەیەک بۆ باسكردن لەبارەی \"ژنان و مافی دەنگدان\" لە هەلبژاردنەكانی لە وڵاتاندا. بەهۆی نێزیك‌بوونی هەڵبژاردنەكانی ئێران لەم بۆنەیەوە، زیاتر زووم دەكەمە سەر ژنان و هەڵبژاردنەكان لە ئێراندا كە هەردووكیان ئاماژە بە پێشێل‌کردنی مافەكانی ژن و جێگیر نەبوونی یەكسانیی رەگەزی دەكەن.
ژنان کە پێکهینەری نیوەی مرۆڤەکانی سەرزەوین، لە بەشێکی زۆری مافە كۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسییەکانیان بێبەشن. هەر وەك چۆن لە كۆنوانسیۆنی لابردنی هەر جۆرە هەڵاواردنێك دژ بە ژنان هاتووە، دەبێ ژنان لە هەموو هەڵبژادن و راپرسییەكاندا چ وەك دەنگدەر و یان وەك بەربژار، بەشدار بن. وڵاتان دەبێ ژنان بە دوور لە هەموو هەڵاواردنێك بە شێوەیەكی یەكسان و وەک پیاوان، لە بەڕێوەبەرایەتی و هەموو دەستەلاتەكانی حكوومەتی بەشدار بکەن.
پێناسەی \"مافی دەنگدان\"
مافی دەنگدانی ژنان،مانای بەشداریكردنی یەكسان و بێ‌هەڵاواردنی ژنانە لە هەڵبژاردنەکاندا و لە گرینگترین ویەکەمین بزووتنەوەكانی بەرگری لە مافەكانی ژنان بووە. داواكارانی مافی دەنگدانی ژنان كە بە \"سافروجتە‌کان\" ناسرابوون،بەدەستهێنانی مافی دەنگدانیان بە پێشەكییەك بۆ بەشداریكردنی سیاسیی ژنان دەزانی.
مێژوویەك لەسەر مافی دەنگدانی ژنان
لە ساڵی 1848 بزووتنەوەی مافی دەنگدانی ژنان لە ئەمریكا بەرەو بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی فراوان گۆڕانی بە سەر داهات. لە ساڵی1893دا، نیوزلەند یەكەم وڵات بوو كە مافی دەنگدانی ژنانی بەڕەسمی ناساسی. ئەمڕۆكە جگە لە برونئی، ڤاتیكان، هەموو وڵاتان مافی ژنانیان بۆ بەشداریكردن لە هەلبژاردنەكان بە رەسمی ناساندووە، بەڵام هێشتا لەو پرسەدا كۆمەڵێك پێشێلكاری هەیە.
سەركوتكردنی كۆمەڵایەتیی ژنان لە زۆربەی بوارەکانی سیاسی و كۆمەڵایەتی لە ئەوروپا كە ئەوکات لە پێشكەوتندابوو، هەوەها لە ئەمریكاش كە هەنگاوی بۆ دنیای مۆدێرن هەڵدەهێنایەوە، ئەو ئیزنەیان بە ژنان نەدەدا لە هەڵبژاردنەکاندا بەشدار بن. تا سەرهەڵدانی شەڕی یەكەمی جیهانی لە ساڵی 1914دا، تەنیا وڵاتانی فیلاند و دانیمارك مافی دەنگدان بە ژنان دابوو. لە ماوەی ئەو ساڵانەدا لە چەند ویلایەتێكی ئەمریكا، وەک ویلایەتکانی ئەریزۆنا، ئارگان و كانزاس، بەگرینگییەوە ئاوڕ لەم پرسە درایەوە و لە دواییدا مافی دەنگدان بۆ ژنان لەبەر چاو گیرا.
لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی یەكەمی جیهانی و كەمێك پێش ئەوەش رووداو و و گۆڕانكارییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان لە ئاستی نێودەوڵەتی بوو بەهۆی ئەوەی لە13 وڵاتی جیهاندا لەوانە \"بریتانیا، ئەڵمان، مەجارستان، هیندستان، چیك و سلۆواكی\" مافی دەنگدان بە ژنان بێتە بەرباس .
لە13 ویلایەتی ئەمریكا مافی دەنگدان بۆ ژنان لەبەر چاو گیرا، بەڵام سەركوتكردن و نایەكسانییەكان بەرانبەر بە ژنان هەر بەردەوام بوو. بە جۆرێك کە لە بەریتانیا تەنیا ژنانی شووکردوو لەگەڵ ئەوژنانەنی دەرچووی زانکۆکان بوون و تەمەنیان لە٣٠ ساڵ تێپەڕیبوو، ئەم مافەیان پێ‌درابوو.
لە سەرەتای شەڕی یەكەم تا كۆتایی شەڕی دووەمی جیهانی لە سالی 1945دا، رووداو و گۆڕانكاریی گەورە و كاریگەر لە ئاستی نێودەولەتی و بڕیاری وڵاتانی جیهاندا بوون بە هۆی ئەوە كە زیاتر لە 30 وڵات لەوانە \"ئەمریكا، ئیسپانیا، ئیتالیا و ژاپۆن\" مافی دەنگدان بۆ ژنان بە رەسمی بناسن، بەڵام ئەوەی جێگوی سەر‌نجە،لەو ساڵانەدا چالاكیی فراوانی هەندێك لە وڵاتانی ئەمریكای لاتین و ئاسیایی وەک ژاپۆن، ئەندەنۆزی و فلیپین لە ریزی ئەو وڵاتانە دابوون كە كە رازیبوون‌ژنان لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگ بدەن.
گەڕانەوە‌بۆ‌مێژوو و دۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتیی ژنان لە وڵاتانی جیاجیای جیهان، نیشانی دەدات كە لە ماوەی ئەو ساڵانەی دواییدا، دوای هێنانە گۆڕی سەربەخۆیی و دیموكراسی بەتایبەت لە وڵاتانی ئەفریقایی و ئاسیاییدا رەوتی مافی دەنگدان بە ژنان لەو وڵاتانەشدا پێش‌كەوت و دەستەڵاتی وڵاتانێكی وەك چین 1948، سووریا 1949، هایتی 1950، سیرالئون 1951، میسر 1956، سەنگاپور 1957، عێراق 1958، ئێران 1963، ئەفغانستان 1956، فیجی 1966. زامبیا 1978، ئوردن 1984، ئەفریقای باشوور 1994، رازی‌بوون ژنان مافی دەنگدانیان هەبێت.
مافی دەنگدانی ژنان لە ئێراندا
دوای سەركەوتنی شۆڕشی مەشروتە لە ساڵی 1906 لە ئێران، مەجلسی نوێنەرانی خەڵك لە تارانی پایەتەخت فراوان بوو. خەڵكی ئێران بۆ یەكەمجار بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی خۆیان بۆ مەجلسی شوڕای نەتەوەیی دەنگیان دا و لە یەكەم دەستووری كاری هەڵبژادنی مەجلسی شوڕای نەتەوەییدا ژنان لە دەنگدان بۆ هەڵبژاردنەكان بێبەش كران. لە دەستوورەی مەجلسدا، \"ژنان، دەرچووان لە ئاینی ئیسلام، بكوژان، دزیكاران و ئەو كەسانی کەمتەمەنتر لە 20 ساڵ \" لە دەنگدان بێبەش بوون. ساڵی 1943 مافی دەنگدان بە ژنان لەلایەن نوێنەرانی حزبی تودەوە لە مەجلس پێشنیاز كرا.
\"محمد مصدق\" (سەرۆك وەزیرانی ئێران 1951-1953) لە یاسای هەڵبژاردنەكاندا، ژنانی لە دەنگدان بێبەش كردبوو. كاتێك راوێژكارانی مصدق باسی یەكسانیی هاوڵاتییان لە یاسای بنەڕەتییدا، بە هۆكار بۆ مافی دەنگدانی ژنانیان پێشنیاز كرد. زانایان (علما) بە پشتیوانیی گەورەكانی دەستەی راوێژكار، ناڕەزاییان دەربری و گوتیان لە شەرعی ئیسلامدا دەنگدان تەنیا بە پیاوان دراوە. جگە لەوان كەسانی دیكەش هەبوون کە لەو سەردەمەدا لە مافی دەنگدان بۆ ژنان ناڕەزایەتیان دەردەبری و دەیانگوت حكوومەت نابێ ئیزن بدات ژنان بەشداری دەنگدانەکان بن، چونكە ئەوان دەبێ لە ماڵەوە بمێننەوە و ئەركی سەرەكیی خۆیان، واتە \"ماڵداری و بەخێوكردنی منداڵ\" ئەنجام بدەن.
لە خولی دووەمی مەجلیس شورای نەتەوەییدا لە مادەی چواری رەشنووسەكەدا دیسان ئەو باسە پێشنیاز كرایەوە و ناڕەزایەتیی زۆری لێكەوتەوە، لەوانە \"حسن مودەرس\" كە لە مەجلیسدا قسەی دەكرد، گوتی:\" مافی دەنگدان بە ژنان ناجیگیری سیاسی، فەسادی ئایینی و سەرلێشێواویی كۆمەڵایەتی لێ‌‌دەكەوێتەوە. لە ساڵی 1962 /1341ی هەتاوی/ پڕۆژەیاسای ئەنجوومەنەكانی ئەیالەتی و ویلایەتی لە دەستەی حكوومەتی ئێراندا پەسەند كرا. ژنان بۆ یەكەمین‌جار مۆڵەتی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكان و خۆكاندیدكردنیان پێ درا.
هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی نۆیەم
بە گوێرەی راگەیاندنی وەزارەتی ناوەخۆی ئێران، لەسەریەک بە گشتی 5 هەزار و 283 كەس بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ بەربژارن و ئەو ژمارەیە تەنیا 390 ژنی تێدایە. جیاوازییەكی یەكجار زۆر‌لە بەشداریكردنی ژنان بۆ پاڵێوران لە هەڵبژاردنەكاندا دەبینرێت، ئەوەش پێشانی دەدات كە بەشداریكردنی ژنان بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشووتری (مەجلسی هەشتەم)دا 31% كەمی كردوووە. لەگەڵ ئەوەی لە ئێراندا زۆرترین دەرچووانی زانكۆكان ژنانن، بەڵام وا دەردەكەوێ كە ئەوەی زیاتر لە ئێراندا رۆڵ دەبینێ فكری ئیسلامی_سیاسیی ژنانە و رۆلی ناڕاستەوخۆی ئەوانە لە سیاسەت نەك ئاستی خوێندەواری و تواناکان كە ئەوەش بۆ نەبوونی ئازادیی سیاسی دەگەڕێتەوە.
بە مافی سیاسیی بەشداریكردن لە حكوومەتدا، هەبوونی ئازادیی سیاسی جیگیر دەبێ، هەر كات لە سیستمێكی سیاسیدا ئازادییە سیاسیەكان بە رەسمی نەناسرابن، ناتوانرێ هەنگاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەكان برۆینە پێشەوە و بەتایبەت ئەم کارە بۆ ژنان دوو هێندە ئاستەمتر دەبێت، چونكە ئەوان دەبێ بۆ سەپاندنی بوونیان هەوڵ‌بدەن و لەهەمان‌كاتدا بۆ گەیشتن بە مافە سیاسییەكانی وەک بەشداركردن لە سیستمی سیاسیی دەوڵەتدا تێبکۆشن. ئەمەش لە ئێرانی ئێستادا كە هەموو مافەكانی مرۆڤ پێشێل دەكرێ، بە دوور دەبینرێت. باسكردن لەو ژنانەی كە دەتوانن خۆ كاندید بكەن و بەشدار بن، تەنیا بۆ بەرژەوەندییە سیاسییەکان و ئەو بۆشاییە لە هەوڵدان بۆ گەیشتن بە ماف و داواكارییەكان دەگەڕێتەوە، چونكە ئەوانەی ئێستا بەربژارن، تەنیا رۆڵی ئەو دەستەڵاتە سیاسییە زاڵەی دەگێڕن و مافی هیچ شتێكی دیكەیان نییە. ئازادیی سیاسی دەبێتە هۆی ئەوە خەڵك بتوانن ئازادانە رەخنە لە سیاسەتەكانی حكوومەت بگرن و بۆ گەیشتن بە خواستە رەواكانیان، ئەنجوومەن و رێكخراوی سیاسی پێك بهینن. ئازادیی سیاسی، ئەو ئازادییەیە كە وا لە كۆمەڵگە دەكات بەشداری لە حكوومەتدا بكەن و جیاوازیی رەنگ، رەگەز و نەژادەوە و لە پرۆسەی گۆڕانكاریی دەستەڵاتدا رۆلی یاساییی خۆیان ببینن.
لەم روانگەیەوە، هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی هەشتەم و حەوتەم لە ئێراندا هیچ دەستكەوتێكی بۆ ژنان نەبووە. كەواتە بە هۆی هاوبەشیی هەمان ئەو كەسانە كە دەستەڵات و هەمان سیستمی دیكتاتۆریان بەڕێوە دەبەن، لە مەجلیسی نۆیەمدا هیچ ئاسۆیەك بۆ گەیشتن بە مافەكانی ژنان بەدی ناكرێت و جگە لە مانۆڕێكی سیاسی هیچ دەسکەوتێکی سیاسیی ژنانی لێناکەوێتەوە.
بزووتنەوەی ژنان لە ئێراندا سەختی زۆری دیوە و زۆری تێچووە، هەر لە زیندانیكردنی چالاكانی ئەو بوارەوە تا دەگاتە ئەشكەنجە و تۆقاندن كە تا ئێستاش هەر بەردەوامە. بزووتنەوەی ژنان لە رێگەی سیاسیەوە هیچ دەستكەوتێك لە حكوومەتێكی دیكتاتۆریی ئیران وەدەست ناهێنێ جگە لە فەرامۆشكردن و سەركوتكردنی زیاتری ژنان لە هەموو بوارەكاندا.
هەرچەندە هەڵبژاردنەكان لە سەرەتاوە پێشبینی دەكرێ كە چ ئەنجامێكی هەبێ، كەواتە بۆ بزووتنەوەی ژنان پێویستە بە هۆی دوورکەوتنەوە لە سیستمی سیاسیی دەوڵەت، بۆ گەیشتن بە خواستەكانیان بۆ بەهێزتركردنی زیاتری كۆمەڵگەی مەدەنی و یەكگرتنێکی ئاوێتەی بە قبوڵكردنی بۆچوون و ئایدۆلۆژییە جیاوازەكان کار بكەن. هەروەها لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ژنانی دەرەوەوی ئێران ببنە مینبەرێك بۆ گەیاندنی خواستەكانی ژنان بە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان.
لەگەڵ هەر هەڵبژاردنێكدا داخوازەکانی چالاكانی ژنان وەک:\"مافی تەڵاق، دیەی هاوسەنگی پیاوان، یەكسانی لە میراتگرتن و بەئەستۆگرتنی سەرپەرەستیی منداڵ دوای جیابوونەی هاوسەران و ئیمزاكردنی كۆنواسیۆنی نێودەولەتی بۆ لابردنی هەر جۆرە هەڵاواردنێك دژ بە ژنان وەك خۆی دەمێنیتەوە، بەڵام دەبێ كاركردن بۆ سەركەوتنی زیاتری بزووتنەوەی ژنان و گەیشتن بە مافەكان بەردەوام بێت.
سەرچاوەكان:
- مەدرەسەی فیمینیستی
- ماڵپەری ویكیپیدیا
- ساناساریان، الیز. جنبش حقوق زنان در ایران (گغیان، افول و سركوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷). ترجمە، نوشین احمدی خراسانی. چاپ اول. تهران: نشر اختران
- مهرانگیز كار، كتاب مشاركت سیاسی زنان 1380. چاپ. روشنگران و مگالعات زنان
- ماڵپەری دویچە ویلە، انتخابات و مجلس نهم
