داواکاری بە ژێنۆساید ئەشناسای تاوانەو ئەنفالی و هەلەبجەی
13:46 - 25 رەشەمه 2713
Unknown Author
موختار کەریمی
پارلەمانتارێ پارلەمانوو سەرانسەری ئاڵمانی سەر بە دەسەو(فراکسیۆنوو) حێزبوو چەپوو ئی وەڵاتیە بە ڕەسمی داوا جە پارلەمانی کەرا کە تاوانەو ئەنفالی و شیمیاییوارانوو شاروو هەڵەنجەی جە ساڵەو١٩٨٧/ ١٩٨٨ی بە پیمانەو یاسا گەردوونیەکا بە ژێنۆساید بشناسۆ و یارمەتی مرۆڤیچ پەی قوربانیەکا دابین کەرۆ.
داوا جە پارلەمانوو ئاڵمانی کریۆ کە ئی خاڵا پەسەند کەرۆ:
:a -Iپارلەمانوو سەرانسەری ئاڵمانی شاڵاوەکاو ئەنفالی کە جە لاو سپاو ئێراقیەو جە ساڵەکاو ١٩٨٧/١٩٨٨ی ئەنجامێ دریاێ، و هەرپاسە چی پێوەندینە شیمیایوارانوو شاروو کوردنشینوو هەڵەبجەی جە لاو باڵەفڕەجەنگیەکاو ئی وەڵاتیەو جە ڕۆ ١٩٨٨.٠٣.١٦ی کە چاگەنە گازی شیمیایی دژ بە خەڵکی ئاسایی بەکار ئاما، سەروو بنەماو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" نرخبەندی کەرۆ و بە ڕەسمیش بشناسۆ.
:bپارلەمان پێشوازی کەرۆ جە بە ڕەسمی ئەشناسای ئی جەنایەتیە پێسەو ژێنۆسایدی جە لاو پارلەمانوو سوئێدی و ئینگلیسی(بەریتانیای) و ئێراقیەو هەرمانەو کەرۆ پەی بەڕەسمی ئەشناسای فرەتەرو وەروەڵاوتەری جە ئاستوو جەهانینە.
:cپارلەمان مشۆ هەستوو هەمدەردی وێش پەی قوربانیەکاو ئی جەنایەتیە و کەسووکاریشا کە تا ئارۆ دەسوو ئێشووئازارەو ئاکاموو ئی هێرشاوە ناڵا، بەروزۆ.
:dپارلەمان مشۆ شەرمێوە تایبەت پەی ئانەیە بەروزۆ کە چەکی شیمیایی دەوڵەتو ئا وەختەو ئێراقی بە ڕابەرایەتی سەدام حوسەینی بە یاردیدای کارگەکاو ئاڵمانی یاوا بەرهەم
:eپارلەمان مشۆ جە چەموستەی دووبارەی پی جەنایەتیرە ئی یاردیدایە پیسەو هەمکاری پەی ژێنۆسایدی بدۆ قەڵەم و پەیجۆری دووبارەی دادوەرانە دەسپەنەکەرۆوە.
II- پارلەمانوو ئاڵمانی داوا کەرۆ جە دەوڵەتوو ئاڵمانی کە:
:a هەوڵەکاش پەی بەڕەسمی ئەشناسای هێڕشەکاو ئەنفالی و بەکارئاردەی گازی ژاراوی جە هەڵەبجەنە پێسەو ژێنۆسایدی بە پێمانەو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" دەسپەنە کەرۆ.
:b بە وەرچەم گێرتەی وەرپەرسی کارگە بەرهەمئاوەرە ئاڵمانیەکا و وەرپەرسی ناڕاسەووێ حکوومەتەکاو ئا وەختەو ئاڵمانی، وجارایە و یارمەتی مرۆڤی پەی زەرەرمەنداو و کەسووکاروو قوربانیاو گازی ژاراوی و ئەنفالی دابین کریۆ و ئێمکاناتی مادی پەی بیناکەردەی داموودەزگای تایبەتێ شارستانیانێ و پزشکی و دەروونشناسی و... پەی چارەسەرکەردەی قوربانیەکا و کەسووکاریشا وزیۆ وەردەس، و هەرپاسە پرۆژێ تایبەتێ پەی ئەوەژوژنای و وەڵکەوتەی گردلایەنەی ئابووری و کۆمەڵایەتی جە هەڵەبجە و ناوچە ئەنفالکریایەکانە وزیا ڕا.
:c دەوڵەتوو ئاڵمانی مشۆ ئەرکە یاسایی و گەردونیەکاش، کە بە واژۆ کەردەی \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" وستێنێش سەروو شانەیش، بە یاگێشا بارۆ و پەیجۆری دادوەری دژوو ئا هەموەڵاتیە ئاڵمانیا وزۆڕا کە یاردیدەرێ ڕژیموو ئێراقی بیەنێ جە ڕاوستەی پرۆژە شیمیایەکاشەنە و زانیاری تێکنیکی وتاقیگەی و کەرەسەی تایبەتشا پەنە یاونان. ئی کەسوو لایەنا مشۆ پیسەو یاردیدەراو ژێنۆسایدی مامەڵەشا چەنی کریۆ.
شیمیایوارانوو هەڵەبجەی و شاڵاوەکاو ئەنفالی بە پەیجۆری و شیکەردەیەو \"ڕێکوزیاو چەمداریکەروو مافوو مرۆڤی\"( Human Rights Watch) و ڕاپۆرتوو تایبەتوو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی ئێراقی بە پیمانەو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" بە ژێنۆساید دریۆ قەڵەم. ئی پەیماننامە بە بڕیاروو ژمارە ٢٦٠ و ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا(UN) جە ڕۆ ٩ و دێسامبروو ساڵەو ١٩٤٨ مەرزیانەرە.
هێڕشی شیمیایی پەی شاروو هەڵەبجەی و شاڵاوەکاو ئەنفالی جە ئاستو جەهانیەنە، ١٧.٠٣.٢٠١١ جە لاو پارلەمانوو ئێراقیەو، ٠٥.١٢.٢٠١٢ جە لاو پارلەمانوو سوئێدیەو و ٢٨.٠٢.٢٠١٣ جە لاو پارلەمانوو ئینگلیسیەو(بەریتانیا) بە ڕەسمی بە ژێنۆساید ئەشناسیاینێ. بە ڕەسمی ئەشناسای هێڕشی شیمیایی پەی شاروو هەڵەبجەی و تاوانەو ئەنفالی جە لاو پارلەمانوو ئاڵمانیەو بە ئەستوگێرتەی هامتاوانی دەوڵەتوو ئاڵمانیش چی تاوانە گەورێنە ئینا شۆنیوە و ئاڵمان مشۆ بە نیازپاکی داواو چەنەویەردەی جە ئەوەمەناو قوربانیەکاو ئی تاوانێ و گردوو کوردەکا کەرۆ.
ددانپۆرەنیای پی تاوانێرە پیسەو ژێنۆسایدی جە ئاستی گەردوونینە ڕا وەشکەرۆ پەی وجارای گردلایەنەی ئەخلاقی و مادی ئەوەمەناو و قوربانیاو ئی تاوانێ.
بەرهەم ئاردەی گازی ژاراوی جە ئێراقەنە بە یاردیدای کارگە بەرهم ئاورە ئاڵمانی و ئەمریکایی و بەریتانی وفەرانسەوی و چینی و سەنگاپوری و هۆلەندی و مێسری و هێندی و.. بە سەمەر یاوا. زیاتەر جە ٦٠ کارگای بەرهەم ئاوەرێ ئاڵمانیێ، بە تایبەت Preussag, W.E.T, Karl Kolb و Pilot Plant 70% کەرەسە ژاراویەکاشا ورەتێ بە ئێراقی(Süddeutsche Zeitung, ٢٦.١١.١٩٩٧). حەر جە ساڵەو ١٩٨٤ یەو لایەنێ وەرپەرسی ئەمریکایێ و وڕیکوزیاو نهێنی بەروو ئاڵمانی(BND) بە رەسمی دەوڵەتوو ئاڵمانیشا جە یاردیدای کارگە ئاڵمانیەکا بە ئێراقی پەی بەرهەم ئاردەی گازی ژاراوی ئاگادار کەردەبێوە. سەرەڕاو ئانەیە دەوڵەتوو ئاڵمانی ئیزنش دا بە ورەتەی ئی کەرەسە ژاراویا.
ئاڵمان تا ئیسە حاشاش جە وەرپەرسی وێش کەردەن و گرد وەرپەرسیەوەش وستەن سەرو شانەو ئێراقی. ئاڵمان پیسەو واژۆکەروو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" ئەرکوو سەروو شانەیشەن کە بڕیارەکاو ئی پەیماننامەیە بە یاگێ بارۆ. بە تایبەت بڕیاروو\" بە سەزا یاونای قورسو ئا کەسا کە تووشو تاوانەو ژێنۆسایدی با\" (Artikel V). شێرکەتێ و یا هەموەڵاتیی ئاڵمانی کە سەروو خاکوو ئالمـانیەو بە ورەتەی ئی گازەژاراویا بەشدارێ ئی ژێنۆسایدیە بیەنێ، مشۆ دریا بە دادگای و وەرپەرسیشا دیاری کریۆ و بە سەزاو وێشا یاوا.
Ulla Jelpke, Jan van Aken, Wolfgang Gehrcke, Christine
Buchholz, Heidrun Dittrich, Frank Tempel und der Fraktion DIE LINKE.
Dr. Gregor Gysi und die Fraktion
پارلەمانتارێ پارلەمانوو سەرانسەری ئاڵمانی سەر بە دەسەو(فراکسیۆنوو) حێزبوو چەپوو ئی وەڵاتیە بە ڕەسمی داوا جە پارلەمانی کەرا کە تاوانەو ئەنفالی و شیمیاییوارانوو شاروو هەڵەنجەی جە ساڵەو١٩٨٧/ ١٩٨٨ی بە پیمانەو یاسا گەردوونیەکا بە ژێنۆساید بشناسۆ و یارمەتی مرۆڤیچ پەی قوربانیەکا دابین کەرۆ.
داوا جە پارلەمانوو ئاڵمانی کریۆ کە ئی خاڵا پەسەند کەرۆ:
:a -Iپارلەمانوو سەرانسەری ئاڵمانی شاڵاوەکاو ئەنفالی کە جە لاو سپاو ئێراقیەو جە ساڵەکاو ١٩٨٧/١٩٨٨ی ئەنجامێ دریاێ، و هەرپاسە چی پێوەندینە شیمیایوارانوو شاروو کوردنشینوو هەڵەبجەی جە لاو باڵەفڕەجەنگیەکاو ئی وەڵاتیەو جە ڕۆ ١٩٨٨.٠٣.١٦ی کە چاگەنە گازی شیمیایی دژ بە خەڵکی ئاسایی بەکار ئاما، سەروو بنەماو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" نرخبەندی کەرۆ و بە ڕەسمیش بشناسۆ.
:bپارلەمان پێشوازی کەرۆ جە بە ڕەسمی ئەشناسای ئی جەنایەتیە پێسەو ژێنۆسایدی جە لاو پارلەمانوو سوئێدی و ئینگلیسی(بەریتانیای) و ئێراقیەو هەرمانەو کەرۆ پەی بەڕەسمی ئەشناسای فرەتەرو وەروەڵاوتەری جە ئاستوو جەهانینە.
:cپارلەمان مشۆ هەستوو هەمدەردی وێش پەی قوربانیەکاو ئی جەنایەتیە و کەسووکاریشا کە تا ئارۆ دەسوو ئێشووئازارەو ئاکاموو ئی هێرشاوە ناڵا، بەروزۆ.
:dپارلەمان مشۆ شەرمێوە تایبەت پەی ئانەیە بەروزۆ کە چەکی شیمیایی دەوڵەتو ئا وەختەو ئێراقی بە ڕابەرایەتی سەدام حوسەینی بە یاردیدای کارگەکاو ئاڵمانی یاوا بەرهەم
:eپارلەمان مشۆ جە چەموستەی دووبارەی پی جەنایەتیرە ئی یاردیدایە پیسەو هەمکاری پەی ژێنۆسایدی بدۆ قەڵەم و پەیجۆری دووبارەی دادوەرانە دەسپەنەکەرۆوە.
II- پارلەمانوو ئاڵمانی داوا کەرۆ جە دەوڵەتوو ئاڵمانی کە:
:a هەوڵەکاش پەی بەڕەسمی ئەشناسای هێڕشەکاو ئەنفالی و بەکارئاردەی گازی ژاراوی جە هەڵەبجەنە پێسەو ژێنۆسایدی بە پێمانەو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" دەسپەنە کەرۆ.
:b بە وەرچەم گێرتەی وەرپەرسی کارگە بەرهەمئاوەرە ئاڵمانیەکا و وەرپەرسی ناڕاسەووێ حکوومەتەکاو ئا وەختەو ئاڵمانی، وجارایە و یارمەتی مرۆڤی پەی زەرەرمەنداو و کەسووکاروو قوربانیاو گازی ژاراوی و ئەنفالی دابین کریۆ و ئێمکاناتی مادی پەی بیناکەردەی داموودەزگای تایبەتێ شارستانیانێ و پزشکی و دەروونشناسی و... پەی چارەسەرکەردەی قوربانیەکا و کەسووکاریشا وزیۆ وەردەس، و هەرپاسە پرۆژێ تایبەتێ پەی ئەوەژوژنای و وەڵکەوتەی گردلایەنەی ئابووری و کۆمەڵایەتی جە هەڵەبجە و ناوچە ئەنفالکریایەکانە وزیا ڕا.
:c دەوڵەتوو ئاڵمانی مشۆ ئەرکە یاسایی و گەردونیەکاش، کە بە واژۆ کەردەی \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" وستێنێش سەروو شانەیش، بە یاگێشا بارۆ و پەیجۆری دادوەری دژوو ئا هەموەڵاتیە ئاڵمانیا وزۆڕا کە یاردیدەرێ ڕژیموو ئێراقی بیەنێ جە ڕاوستەی پرۆژە شیمیایەکاشەنە و زانیاری تێکنیکی وتاقیگەی و کەرەسەی تایبەتشا پەنە یاونان. ئی کەسوو لایەنا مشۆ پیسەو یاردیدەراو ژێنۆسایدی مامەڵەشا چەنی کریۆ.
شیمیایوارانوو هەڵەبجەی و شاڵاوەکاو ئەنفالی بە پەیجۆری و شیکەردەیەو \"ڕێکوزیاو چەمداریکەروو مافوو مرۆڤی\"( Human Rights Watch) و ڕاپۆرتوو تایبەتوو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی ئێراقی بە پیمانەو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" بە ژێنۆساید دریۆ قەڵەم. ئی پەیماننامە بە بڕیاروو ژمارە ٢٦٠ و ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا(UN) جە ڕۆ ٩ و دێسامبروو ساڵەو ١٩٤٨ مەرزیانەرە.
هێڕشی شیمیایی پەی شاروو هەڵەبجەی و شاڵاوەکاو ئەنفالی جە ئاستو جەهانیەنە، ١٧.٠٣.٢٠١١ جە لاو پارلەمانوو ئێراقیەو، ٠٥.١٢.٢٠١٢ جە لاو پارلەمانوو سوئێدیەو و ٢٨.٠٢.٢٠١٣ جە لاو پارلەمانوو ئینگلیسیەو(بەریتانیا) بە ڕەسمی بە ژێنۆساید ئەشناسیاینێ. بە ڕەسمی ئەشناسای هێڕشی شیمیایی پەی شاروو هەڵەبجەی و تاوانەو ئەنفالی جە لاو پارلەمانوو ئاڵمانیەو بە ئەستوگێرتەی هامتاوانی دەوڵەتوو ئاڵمانیش چی تاوانە گەورێنە ئینا شۆنیوە و ئاڵمان مشۆ بە نیازپاکی داواو چەنەویەردەی جە ئەوەمەناو قوربانیەکاو ئی تاوانێ و گردوو کوردەکا کەرۆ.
ددانپۆرەنیای پی تاوانێرە پیسەو ژێنۆسایدی جە ئاستی گەردوونینە ڕا وەشکەرۆ پەی وجارای گردلایەنەی ئەخلاقی و مادی ئەوەمەناو و قوربانیاو ئی تاوانێ.
بەرهەم ئاردەی گازی ژاراوی جە ئێراقەنە بە یاردیدای کارگە بەرهم ئاورە ئاڵمانی و ئەمریکایی و بەریتانی وفەرانسەوی و چینی و سەنگاپوری و هۆلەندی و مێسری و هێندی و.. بە سەمەر یاوا. زیاتەر جە ٦٠ کارگای بەرهەم ئاوەرێ ئاڵمانیێ، بە تایبەت Preussag, W.E.T, Karl Kolb و Pilot Plant 70% کەرەسە ژاراویەکاشا ورەتێ بە ئێراقی(Süddeutsche Zeitung, ٢٦.١١.١٩٩٧). حەر جە ساڵەو ١٩٨٤ یەو لایەنێ وەرپەرسی ئەمریکایێ و وڕیکوزیاو نهێنی بەروو ئاڵمانی(BND) بە رەسمی دەوڵەتوو ئاڵمانیشا جە یاردیدای کارگە ئاڵمانیەکا بە ئێراقی پەی بەرهەم ئاردەی گازی ژاراوی ئاگادار کەردەبێوە. سەرەڕاو ئانەیە دەوڵەتوو ئاڵمانی ئیزنش دا بە ورەتەی ئی کەرەسە ژاراویا.
ئاڵمان تا ئیسە حاشاش جە وەرپەرسی وێش کەردەن و گرد وەرپەرسیەوەش وستەن سەرو شانەو ئێراقی. ئاڵمان پیسەو واژۆکەروو \" پەیماننامەو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی بە سەزا یاونای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی\" ئەرکوو سەروو شانەیشەن کە بڕیارەکاو ئی پەیماننامەیە بە یاگێ بارۆ. بە تایبەت بڕیاروو\" بە سەزا یاونای قورسو ئا کەسا کە تووشو تاوانەو ژێنۆسایدی با\" (Artikel V). شێرکەتێ و یا هەموەڵاتیی ئاڵمانی کە سەروو خاکوو ئالمـانیەو بە ورەتەی ئی گازەژاراویا بەشدارێ ئی ژێنۆسایدیە بیەنێ، مشۆ دریا بە دادگای و وەرپەرسیشا دیاری کریۆ و بە سەزاو وێشا یاوا.
Ulla Jelpke, Jan van Aken, Wolfgang Gehrcke, Christine
Buchholz, Heidrun Dittrich, Frank Tempel und der Fraktion DIE LINKE.
Dr. Gregor Gysi und die Fraktion
