داعش له‌نێوان ململانێکانی ئێران و تورکیادا

سەروەت هەڵەبجەیی

هێرشی پیلان بۆ داڕێژراوی ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش بۆ سه‌ر شاری موسڵ و به‌شه‌کانی دیکه‌ی خاکی عێراق و به‌په‌له‌ده‌ست به‌سه‌رداگرتنیان بوو به‌هۆی سه‌رسوڕمانی زۆربه‌ی وڵاتانی جیهان به‌تایبه‌ت دوو وڵاتی ئێران و عێراق. ئه‌م ڕێکخراوه‌تیررۆریستی‌یه،‌که‌به‌یه‌کێک له‌شوێن که‌وتووه‌کانی قاعیده‌ی تیرۆریست ده‌ناسرێت نمونه‌یه‌کی ڕونی کێشه‌کانی ئێستای جیهانی ئیسلامه‌که‌ته‌نانه‌ت له‌زڕبابی خۆیشی واته‌ئه‌یمه‌ن زه‌واهری و ڕێکخراوی تیرۆریستی قاعیده‌ملکەچی ده‌کات و له‌پیلانه‌تیرۆریستیه‌کان که‌وتووه‌ته‌پێشی ئه‌وانه‌وه‌.

سه‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌موسڵمانه‌کان و زۆربه‌ی وڵاتانی ئیسلامی بۆ پێناسه‌و ناساندنی ئیسلامێکی ڕاسته‌قینه،‌که‌له‌سه‌ر هاوکاری و ته‌بایی و پێکه‌وه‌ژیانی ئاشتیانه‌بنیات نراوه‌هه‌وڵی زۆریان داوه‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌تیرۆریزمی وه‌پاڵدراوی ئیسلام یه‌کێک له‌کێشه‌هه‌ره‌گرنگه‌کانی سه‌ده‌ی ئێستای جیهانه‌که‌ زائیده‌ی تێگه‌ییشتنێکی توندڕه‌وانه‌و مه‌تسیداره‌له‌ئیسلام. هه‌رچه‌نده‌ڕه‌گ و ڕیشه‌ه‌ی ئه‌م گروپە توندڕه‌وو مه‌ترسیداره‌ ده‌بێت له‌بیرو هزری به‌رنامه‌داڕێژه‌رانی فه‌رهه‌نگی، سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی وڵاته‌زلهێزه‌کانی وه‌ک ئه‌مریکا و به‌ریتانیا شوێنگێڕی بکرێت، به‌ڵام هه‌ندێ له‌وڵاتان و ئه‌وانه‌ی که‌خۆیان به‌ڕێبه‌ری ئیسلامی ده‌زانن له‌م بواره‌دا ده‌ستێوه‌ردانیان هه‌یه‌و کاریگه‌رییه‌کی نه‌رێنییان له‌ناساندنی ڕواڵه‌تێکی مه‌ترسیدار له‌ئیسلام دا هه‌بووه‌.

هه‌ندێک له‌وانه‌ی که‌خۆیان وه‌ک ڕێبه‌ری جیهانی ئیسلام پیشان ده‌ده‌ن به‌کرده‌وه‌سه‌لماندویانه‌که‌ئیسلام خوازراوی ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌و ئیسلامه‌ڕاسته‌قینه‌ی سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ری ئازیز (د.خ) جیاوازی و دژایه‌تی زۆری هه‌یه‌. نمونه‌یه‌ه‌کی هه‌ره‌ڕوونی ئه‌م چه‌شنه‌ڕێبه‌رانه‌له‌وڵاتانی عه‌ره‌بستان، قه‌ته‌ر و تورکیا به‌دی ده‌کرێت. دوای ڕێکخستنی ڕێکخراو و گروپه‌تیرۆریستیه‌کان له‌جیهانی ئیسلام وه‌ک قاعیده‌و تاڵیبان بوو که‌پێویستی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی بنه‌ڕه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌م رێکخراوه‌تیرۆریستییانه‌که‌وته‌ڕیزی چالاکیی هه‌ندێک له‌وڵاتانی ئیسلامی.

به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌و دژایه‌تیکردنی ئه‌م گروپه‌تیرۆریستییانه‌ده‌کرێت له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی وڵاتانی زلهێز و وڵاتانی ئیسلامی لێکدانه‌وه‌ی بۆ بکرێت. وڵاتانێ وه‌ک ئه‌مریکا و به‌ریتانیا تا ئه‌و کاته‌ی که‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان و هاووڵاتیانیان له‌مه‌ترسیدا نه‌بێت به‌ئاشکرا و نهێنی پاڵپشتی ئه‌م چه‌شنه‌گروپانه‌ده‌بن. وڵاتانی ناوچه‌ی باشوری ڕۆژئاوای ئاسیا و ئیسلامی وه‌ک عه‌ره‌بستان، قه‌ته‌ر و تورکیا له‌ماوه‌ی چه‌ن ساڵی ڕابردوودا به‌تایبه‌ت دوای سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕشی ناسراو به‌به‌هاری عه‌ره‌بی نه‌ک ته‌نیا ڕووبه‌ڕووی ئه‌م گروپه‌تیرۆریستییانه‌نه‌بوونه‌ته‌وه‌بەپێچەوانەوە وه‌ک ئامرازێک بۆ به‌ده‌سهێنانی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان که‌ڵکیشیان لێیان وه‌رگرتووه‌. کێشه‌ی سوریا و سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕی ناوخۆیی له‌م وڵاته‌دا ده‌بێت به‌یه‌کێک له‌گه‌وره‌ترین و مه‌ترسیدارترین سیاسه‌ته‌کانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و هه‌ندێ له‌وڵاتانی ناوچه‌که‌وه‌ک عه‌ره‌بستان، قه‌ته‌ر و تورکیا بزانین.

له‌ساڵی ٢٠١١ که‌ئاڵۆزیه‌کانی سوریا پێی ناوەتە‌قۆناغی شه‌ڕ و تێکه‌ڵچونی گروپە تیرۆریستیه‌کان له‌گه‌ڵ ڕژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د، سوریا بوو به‌مۆڵگه‌ی تیرۆریسته‌نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و شوێنی پێکهاتنیان به‌پاڵپشتی ئه‌و وڵاتانه‌ی که‌ناوم برد.

هه‌رچه‌نده‌که‌ڕژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌دیش به‌خوێن ڕێژ و به‌دوور له‌بنه‌ماکانی مرۆڤایه‌تی و دیموکراسیه‌ت ده‌زانم. له‌نێو ئه‌و هه‌موو گروپه‌تیرۆریستییانه‌که له‌‌ئێستادا له‌سوریا کاری ڕێکخستنیان بۆ ده‌کرێت داعش وه‌کوو مه‌ترسیدارترین و گه‌وره‌ترین گروپی تیرۆریستیه‌که‌دژ به‌وڵاتی ئێران و هاوپه‌یمانه‌کانیه‌تی. له‌دژایه‌تیکردن و به‌ربه‌ره‌کانێی ئێران و عه‌ره‌بستان به‌تایبه‌ت له‌چه‌ن ده‌یه‌ی ڕابردوودا هیچ گومانێک نییه‌. له‌ئێرانیش هه‌ندێک لایه‌نی توندڕه‌و ئه‌وانه‌ی که‌له‌هه‌وڵی چاره‌سه‌رکردن و ئاسایی کردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان ئه‌م دوو وڵاته‌دان به‌خۆش خه‌یاڵ ناویان ده‌به‌ن و پاڵپشتی عه‌ره‌بستان بۆ گروپه‌تیرۆریستیه‌کان وه‌ک پاساوێک بۆ قسه‌کانی خۆیان دێنن و به‌دژایه‌تیکردنی شیعه‌و ده‌وڵه‌ته‌کانی شیعه‌ی ده‌زانن. به‌ڵام له‌لێکدانه‌وه‌ی هه‌موو تایبه‌‌تمه‌ندییه‌کان و رێدۆزی و رێگاکانی گه‌یشتن به‌مه‌به‌ستیش له‌لایه‌ن داعشه‌وه‌نابێت باس له‌ڕۆڵی حکومه‌تی تورکیا به‌تایبه‌ت سه‌رۆک وه‌زیرانی ئه‌و وڵاته‌نه‌کرێت. له‌سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانی سوریا، ئه‌ردۆغان به‌ئاشکرا پاڵپشتی له‌هه‌موو گروپه‌تیرۆریستیه‌کان کرد له‌و وڵاته‌و ڕژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د. ئه‌بێ بوترێت که‌ئه‌ردۆغان به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان و به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بستان و قه‌ته‌ر به‌دوای ڕوخاندنی ڕژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د و دژایه‌تیکردنی ئێرانه‌و بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش بانگه‌شه‌ی سیاسه‌تی ئێرانێکی مه‌ترسیداریان کردووه‌. هه‌ر بۆیه‌به‌ته‌ئکید تورکیا یه‌کێک له‌و وڵاتانه‌یه‌که‌له‌پشت به‌هێز بوونی ئه‌و گروپه‌تیرۆریستییانه‌یە.

ئه‌ردۆغان که‌به‌هۆی سیاسه‌ت و تێڕوانینی تایبه‌تی خۆی بۆ پاڵپشتی له‌موسڵمانه‌سوننه‌مه‌زهه‌به‌کان له‌م چه‌ن ساڵه‌ی ڕابردوودا له‌هه‌وڵی ڕێکخستنی سه‌رله‌نوێی ئیمپراتوریه‌تی عوسمانی یان هه‌مان ئیمپراتوریه‌تی یۆرۆ عوسمانی بووه‌ده‌ستی له‌کاروباری نێوخۆیی عێراق وه‌رداوه‌و ئاڵۆزی و دووبه‌ره‌کی له‌م وڵاته‌دا دروس کردووه‌. ئاشکرایه‌که‌ئه‌ردۆغان به‌پاڵپشتی له‌لایه‌نه‌سوننه‌کان دژایه‌تی حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی کردووه‌و سه‌رۆک وه‌زیرانی هاوپه‌یمانی ئێرانی به‌تائیفی ناو بردووه‌و چه‌ندین جار داوای ده‌س له‌کارکێشانه‌وه‌ی ئه‌وی کردووه‌. هه‌ر بۆیه‌ئه‌م چه‌شنه‌کردارانه‌له‌لایه‌ن تورکیاوه‌سه‌رجه‌م له‌به‌رژه‌وه‌ندی وڵاتی ئێران نییه‌.

من خۆم له‌و باوه‌ڕه‌دام که‌حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی یه‌کێک له‌دوژمنان و نه‌یارانی گه‌لی کورده‌و سه‌ره‌ڕای هاوکاری سه‌رکردایه‌تی کورد له‌به‌هێزتربوونی ئه‌م دیکتاتۆره‌به‌ڕواڵه‌ت گۆڕاوه‌ی عێراق به‌داخه‌وه‌زۆربه‌ی مافه‌ڕه‌واکانی گه‌لی کورد له‌پرۆسه‌ی نوێی سیاسی عێراقدا نه‌هاتنه‌دی و به‌م دواییه‌ش به‌بڕینی به‌شه‌بودجه‌کوردستانی تووشی قه‌یرانێکی ئابوری کردووه‌به‌ڵام ئه‌مه‌نابێته‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌واقیعه‌سیاسیه‌کانی ناوچه‌که‌ش له‌به‌رچاو نه‌گرین، هه‌ربۆیه‌ئه‌م بارودۆخه‌نوێیه‌ی عێراق به‌چه‌شنێک شه‌ڕوململانێی ناڕاسته‌وخۆی دو وڵاتی ئێران و تورکیا یان دو به‌ره‌ی سوننه‌و شیعه‌یه‌له‌ناو خاکی عێراق.

ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە