جاڕنامەو گەردوونی مافەکاو مرۆڤی
14:58 - 24 سەرماوەز 2712
Unknown Author
هۆرگێڵنەر: موختار کەریمی
ڕۆ ١٩٤٨.١٢.١٠ گلێرەوبیەی گردی ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا جە کۆشکەو (Palais de Chaillot) جە شاروو پاریسی جاڕنامەو گەردوونی مافەکاو مرۆڤیش بە ٤٨ دەنگێ جە گردوو 58 دەنگانە پەسەند کەرد و بە ویرووڕاو گردی جەهانیش یاونا. ئی گەڵاڵەنامە بەرهەموو شەڕوو دووهەموو جەهانی بێ و پەی یەکەمین جاری ئا مافا کە مافێ چەنە نەسنیای گرد مرۆڤیەنێ، جە ئاستوو جەهانینە جاڕشا پەی دریا.
مافێ چەنە نەسنیای مرۆڤی ئا مافە بنەڕەتیانێ کە هینەو گرد مرۆڤیەنێ تەنیا بە بۆنەو مرۆڤ بیەیشەو. ئی مافا جەهانیەنێ و سنور نمەشناسا و مرۆڤ هەر یاگێوەنە کە بۆ،ئی مافاشا هەنێ و ئەرکوو دەسەڵاتەکان کە پاێزناشا و بە بێ ئیلاو ئەولا بەراشا ڕاوە. چەسپنای مافەکاو مرۆڤی پیمانە و بنەمایە گرینگەنە پەی ئەرەمەرزنای قەوارێوە کارئامەی کۆمەڵایەتی دێمۆکراتیک جە ئاستوو وەڵاتی و جەهانینە و هەرپاسە بەیۆوەژیوایە ئاشتیوازانە بەینوو مرۆڤەکا ویشانە.
هەرچن ئی جاڕنامە جە ماوەو ئەرەمەرزنایشەنە تا ئیسە بە شێوازێوە ئەرێنی شۆنەماش سەروو کۆمەڵگاو مرۆڤایەتی نیاینەرە، و تەنانەت بڕێوە جە وەڵاتە ئەندامەکا جە عانوو پەسەندکەردەی یاساو بنەڕەتی وێشا کەڵکشا چی مافا هۆرگێرتەن، بەڵام بەگردی بەشێوە فرەو ئی مافا سەروو کاغەزیوە مەنێنێوە و فرەو جارایچ پاشێل کەرەکاشا بە بێ سەزا بەرێ مشا و بێ شەرمانە درێژە بە ئی پاشێلکاریە مدا. ئینەیچ ئەڵبەتە هۆکارێ تایبەتێ وێش هەنێ. یۆ چا هۆکارە گرینگا نەبیەی پشتیوانی یاسایی و دادوەرین جە ئاستوو جەهانینە. ئی جاڕنامە تائیسە نەبیەن بە ڕێکەوتنامێوە یاسایی-دادوەری دلێ ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکانە و دادگاێەوە دەسەڵاتبەدەسە و تایبەتە پەی پەیجۆری و شۆنیرەلوای پاشێلکەرا تائێسە نەمەرزیاینەرە.
ئەرەمەرزنای دادگایەوە تایبەتە پەیوازش بە ئەوەگژیایەوە سیاسی-کۆمەڵایەتی وەروەڵا جە ئاستوو جەهانینە هەن. پەی ڕێکوستەی ئی ئەوەگژیایە پەیوازما پانەیە هەن کە وێما ئی مافا خاستەر بشناسمێ و بشناسمێچشا بە کۆمەڵگاو وێما و کەرمێچشا بە بەشێوە جە فەرهەنگوو وێما. سەروو بنەماو ئی پەیلوایە منێچ بەش بە حاڵوو وێم بە خاسم زانا کە ئی جاڕنامەیە هۆرگێڵنووە سەروو زوانی هەورامی و وزووش وەروو دەسوو شمەی وانەری ئازیزی.
وەڵێنەو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا:
پاجۆرە کە ددانپۆرەنیای بە ئاوڕوو ڕێزوو هەرپاسە مافە یەکسانوو چەنە نەسنیایە کاو ئەنداماو کۆمەڵگاو مرۆڤایەتی بنەماو ئازادی و دادپەروەری و ئاشتین،
پاجۆرە کە ددانپۆرە نەنیای و بێ ڕێزی کەردەی بە مافکاو مرۆڤی،هێڕشێ دڕندانێ چامنێش چەنە بیەنێوە کە ویژدانوو مرۆڤایەتیشا زامدار کەردەن، ئەرەمەرزنای دنیایەوە کە چاگەنە مرۆڤەکێ تەرسەو بەروستەی ویرو پەیلوایشا نەبۆ، پێسەو بەرزتەرین ئامانجو مرۆڤی دریان قەڵەم،
پاجۆرە کە پەیوازەن کە مافوو مرۆڤی جە ڕاو دەسەڵاتوو یاسایەو پارێزیۆ تا مرۆڤ ناچار نەبۆ پیسەو دمایین ئامرازی دژ بە بێدادی و چەوسیایەو سەرهۆر بدۆ و شۆڕش کەرۆ،
پاجۆرە کە پەیوازەن کە پێوەندی دۆسانەو بەینوو نەتەوەکا پەرەش پەنە دریۆ،
پاجۆرە کە خەڵکوو وەڵاتاو سەر بە نەتەوە یۆگێرتەکا باوەڕوو وێشا بە مافە بنەڕەتیەکاو مرۆڤی، بە یاگێ و ڕێزوو تاکوو مرۆڤی و بە مافی یەکسانوو ژەن و پیای جە دەستووروو نەتەوە یۆگێرتەکانە دووبارە کەردەنەو و بڕیارشا دان کە یاردیدەرێبا پەی وەڵکەوتەی کۆمەڵایەتی و ڕەخسنای هەلوومەرجی باشتەرو ژیوای بە ئازادیە فرەتەرەو،
پاجۆرە کە دەوڵەتە ئەندامەکێ بە ئەرکوو وێشا زانان کە بە هەمکاری ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی ڕێزگێرتەی و چەسپنای مافەکاو مرۆڤی و ئازادیە بنەڕەتیەکا هەوڵێ بدا،
پاجۆرە کە ئەنەیاوایە هەمبەش چی مافاو و ئازادیا پەی چەسپنای و بە یاگێ ئاردەیشا بایەخێوە یەکجار گەورەو گرنگش هەن، گلێرەوبیەی گردی ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا جاڕ پەی ئی گەڵاڵەنامەیە، پێسەو ئاواتووئامانجێوە هەمبەشوو گردوو خەڵکەکا و نەتەوەکا مدۆ، تا گردوو تاکەکا و ڕێکوزیایە کۆمەڵاەتیەکا دایمە ئی جاڕنامەشا ویرەنە بۆ و هەوڵێ ئانەیە بدا کە جە ڕاو پەروەدەو فێرکەدەیەو ڕێزگێرتەی چی مافا و ئازادیا پەرە بسانۆ و بە ڕاچارێ بەردەوامێ نەتەوەیی و ناونەتەوەیە، ددانپۆرەنیای و ڕاوەبەردەی شۆندارو ئی مافا،چە دلێ وەڵاتە ئەندامەکانە و چە دلێ ئا وەڵاتانە کە ئینانی چێروو دەسەڵاتیشانە، دابین کریۆ.
مادەو ١.
مرۆڤەکا بە ئازادی جە ئەداێ بیەنێ و جە ماڤ و ڕێزەنە پێسەو یۆینێ. گردشا ساحیوو ژیری و ویژدانینێ و مشۆ چەنی یۆترینی بە گیانێوە برایانە هۆرزووکەوت کەرا.
مادەو٢.
گرد یۆ مافوو کەڵک هۆرگێرتەی جە گردوو ئی مافاو و ئازادیاشە هەن کە چی گەڵاڵەنامەنە دیاری کریاێنێ بە بێ جیاوازی ڕەگەزی، ڕەنگوو پۆسی، جنسی(نێرووما)، زوانی، ئایینی، ویروو پەیلوای سیاسی یا هەر پەیلوایەوەتەری،بنچینەی نەتەوەیی یا کۆمەڵایەتی،سەروتوسامان،شۆنەو جە ئەدابیەی وە یا هەر ئاستوو باروودۆخێوەتەری.
وە هەرپاسە ویەر بە هیچ جیاوازیەوە سەروو بنەماو یاگێ و باروودۆخی سیاسی و دادوەری وەڵاتێو یا ناوچێوە، کە مرۆف سەر پاگەینە، نمەدەریۆ. ئیتر تۆفیر نمەکەرۆ ئا وەڵاتە وەڵاتێوە سەر بەوێ بۆ، بێ دەوڵەت بۆ، چێرو چەمداری و ڕاوەبەردەی لایەنێوەتەرینە بۆ یا وێڕاوەبەر (خودمختار) بۆ.
مادەو٣.
گرد یۆ مافوو ژیوای، ئازادی و ئاسایش و پاریزیای تاکەکەسیش هەن
مادەو ٤.
هیچ مرۆڤێو نمەبۆ جە کۆیلایەتی یا بە گرێدریای ئابووری کەسێوەتەرەنە مەنۆوە. کۆیلایەتی و مامەڵەی کۆیلایەتی بە هەر شێوازێوە کە بۆ، قەدەخەن.
مادەو ٥.
هیچ مرۆفێو نمەبۆ گنۆ وەروو ئازارێ(ئەشکەنجە)ی وە یا وەروو هۆرزووکەوتێوە نامرۆفیانە و جەنایەتکارانەی، یان سوکایەتیش پەنە کریۆ و بە زۆرەملی سەزا دریۆ.
مادەو ٦.
گرد یۆ، وە جە گرد یاگێوەنە، مافوو پارێزیای و بەڕەسمی ئەشناسایش پێسەو تاکێوە داراو مافی هەن.
مادەو ٧.
گردوو مرۆفەکا وەراوەروو یاساێوە پێسەو یۆینێ و بە بێ جیاوازی مافوو پاێزیایشا هەن جە لاو یاساێوە. گردشا هەرپاسە مافوو پارێزیایشا وەراوەروو هەر هۆرزوو کەوتێوە جیاوازی وزیەوە هەن کە ئی مافا،کە چی گەڵاڵەنامەنە ئامێنێ، پاشێل کەرۆ وە یا وەراوەروو هەر هۆرنیای و خێزنایە کە بۆ بە هۆکاروو ئی جیاوازی وستەیە.
مادەو ٨.
گرد یۆ مافوو پارێزیای دادوەرانەیش هەن وەراوەرو دادگای پێوەندیدارێ دلێ وەڵاتینە دژ پا کردەوا کە مافە بنەڕەتیەکاو ئادی،کە جە یاسای بنەڕەتی یا جە یاساکاتەرینە پەیش وەرچەم گیریاینێ، پاشێل کەرا.
مادەو ٩.
هیچ مرۆفێو نمەبۆ سەرەڕویانە قۆڵبەس کریۆ، وزیۆ گێرتەیخانە، یان شاربەدەر(وەڵات بەدەر) کریۆ.
مادەو ١٠
گرد یۆ بە یەکسانی چەنی کەسانێ تەری مافوو پەیجوری سکاڵاکەیش هەن جە دادگاێوە سەربەوێ و بێلایەنە، بە شێوازیوە شیا و ئاشکرا. تەنیا دادگاێوە چیمنێ پەیش هەن جە بارەو مافوو ئەرکوو ئا کەسیە و هەرپاسە جە بارەو تاوانێوە کە دریاێنە پاڵش، بڕیار بدۆ.
مادەو ١١.
- هەر کەس کە بە تاوانێوە تاوانبار کریابۆ،مشۆ بە بێتاوان بژماریۆ هەتا ئا عانە کە تاوانەکێش جە پەیجورێەوە دادوەری ئاشکرا، کە گردوو شەرتوومەرجەکاو پارێزگاری جە وێش پەیش دابینێ کریاێبا، سەروو بنەماو یاساێ سەلەمیاێ بۆ.
- هیچکەس نمەبۆ بە بۆنەو ئەنجام دای یان ئەنجام نەدای کردەوێوە، کە جە عانوو ئەنجامەکەینە بە پاو مافە نەتەوەیی و ناونەتەوەییەکا بە تاوانە نەشناسیاێبۆ، تاوانبار کریۆ. وە هەرپاسە نمەبۆ سەزاێەوە قورستەرە جە سەزای شیاو ئا عانیە کە تاوانەکێ ئەنجام دریاێنە، پەیش دەسنیشان کریۆ.
مادەو ١٢.
بە هیچ شێوازێو نمەبۆ جە ژیوای تایبەتی، ژیوای بنەماڵەیی، یاگێ ئەرەنیشتەی و نامەنویستەی کەسێوەنە وێهۆرقۆڵتنای سەرەڕویانە وە یا سووکایەتی بە نامێ و نامداری و ئاوڕویش کریۆ. گرد یۆ مافوو وێپارێزنای یاسایانەیش هەن وەراوەروو ئی جۆرە هێڕشا و سوکایەتیاوە.
مادەو ١٣.
- گرد کەس مافوو ئاماولوای ئازادانەی دلێ وەڵاتی وە هەرپاسە مافوو دیاری کەردەی یاگێ ئەرەنیشتەیش دلێ ئا وەڵاتینە هەن.
- گرد کەس مافوو بە جیائاستەی گرد وەڵاتێوەش، بە وەڵاتەکەو وێچشەو، هەن و تاوۆ بە ئازادانەیچ گێڵۆوە پەی وەڵاتوو وێش.
مادەو ١٤.
- هەر مرۆفێو مافوو ئانەیشە هەن کە جە وەراوەروو ڕاوەنیای و ئازاردای جە وەڵاتەکاتەریەنە داواو پەنابەری کەرۆ و دریۆیچش پەنە.
- ئی مافە بەڵام نمەدریۆ بە کەسێوە کە بە بۆنەو تاوانێوە ناسیاسیە و یا تاوانێوە کە چەنی ئامانج و یاساکاو نەتەوە یۆگێرتەکا نەگونجیۆ و پی بۆنەوە کەوتە بۆ وەروو پەیجوری یاسایی.
مادەو ١٥.
- گرد یۆ مافوو هاموەڵاتیبیەیش هەن.
- هیچ کەس نمەبۆ سەرەڕویانە جە مافوو هاموەڵاتیبیەی و یا جە مافوو فاڕای هاموەڵاتیبیەی بێ بەش کریۆ.
مادەو ١٦.
- گرد ژەنوو پیایەو پەنەیاوا، بە بێ جیاوازی ڕەگەزی، هاموەڵاتی و یا ئایینی مافوو شووکەردەی و ژەن ئاردەیشا هەن و تاوا بنەماڵێوە هامبەش بنیایۆوە. جە عانوو هەمسەرگیری و جە ماوەو ژەنووشوویی و جە کاتوو جیابیەیەۆ مافی یەکسانشا هەن.
- هەمسەرگێری مشۆ بە ئازادانە و رەزامەندی تەماوو هەردوی لایا بە ئەنجام یاوۆ
- بنەماڵە کۆڵەکێ سروشتییە و بنەڕەتییەو کۆمەڵگەینە و مشۆ هەم جە لاو کۆمەڵگەیوە و هەم جە لاو دەوڵەتیوە پشتیوانیش چەنە کریۆ.
مادەو ١٧.
- گرد یۆ، بە تەنیا یان بە کۆمەڵ مافوو مڵکداریەتیش هەن.
- نمەبۆ کەسێو سەرەڕویانە جە مافوو مڵکداریەتی بێ بەش کریۆ.
مادەو ١٨.
گرد یۆ مشۆ مافوو ئازادی ویرکەردەیەو و ئایین و ویژدانیش بۆ. ئی مافە، مافوو ئازادی ئەوەفاڕای ویرووپەیلوای و ئایینیچ، و هەرپاسە ئازادی بەروستەی پەیلوای و بە یاگێئاردەی مەراسمە ئایینیەکا، بە تاک یان بە کۆمەڵ، چەنی کەسامێ تەری، بە ئاشکرا یا جە چوارچێوەو ژیوای تایبەتینە، وە هەرپاسە فێربیەیچشا گێرۆوێ.
مادەو ١٩.
گرد یۆ مافوو ئازادی بەروستەی ویرووپەیلوایش هەن و مشۆ مەترسیش جە بیەی ویرووپەیلواو وێش نەبۆ و جە بەدەس ئاردەی و وەڵاکەردەیەو زانیاری و ویرووپەیلوای، بە بێ وەرچەمگێرتەی سنورەکا و بە کەڵک هورگێرتەی جە ئامرازێ تایبەتێ ئازاد بۆ.
مادەو ٢٠.
- گرد یۆ مافوو ئازادی گلێرەوبیەی و ئەرەمەرزنای کۆڕووکۆمەڵێش پەی مەبەستێوە ئاشتیوازانەی هەن.
- نمەبۆ کەسێوە بە ناچار بە کۆڕووکۆمەڵێوەرە گرێ دریۆ.
مادەو ٢١.
- گرد یۆ مافوو بەشداری جە قەوارە پەنەدای و ڕاوەبەردەی وەڵاتوو ویش هەن، جا ڕاسەو وێ بۆ یا جە ڕاو کەسانێوە کە ئازادانە هۆرش چنیەبا.
- گرد یۆ ،جە هەلوومەرجێوە پێسە یۆی، مافوو بەدەس ئاردەی هەرمانێ و وەرپەرسایەتیش جە گردوو هەرمانگە گردیەکاو وەڵاتەکەیشەنە هەن.
- واستەی و بڕیاروو خەڵکی بنەماو دەسەڵاتوو حکوومەتین. ئی واستەیوبڕیارە مشۆ جە هۆرچنیایەوە دەورەیی و بێ فرتووفێڵ بەروزیۆ. هۆرچنیایەوە کە گردین و گردیۆ مافوو هۆرچنیەی پێسەو یۆیش هەن و بە دەنگدایەوە نهێنی یان بە شێوازیوە کە ئازادی دەنگدای دابین کریابۆ، ملۆڕاوە.
مادەو ٢٢.
گرد یۆ پێسەو ئەننامێوەو کۆمەڵگەی مافوو ئاسایەشی کۆمەڵایەتیش هەن و پەیش هەن بە یارمەتی وڕاوەشکەری جە دلێ وەڵاتینە (نەتەویی) و هەمکاری ناونەتەوەیی جە مافی ئابووری، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیەوە کە شایانوو یاگێ و ئاستوو مرۆڤایەتیش،و هەرپاسە پەیواز پەی گەشەکەردەی ئازادانەی کەسایەتیچش بۆ، بە وەرچەم گێرتەی داموودەزگا و ڕێکوزیایی و سەرچەمەکاو ئا وەڵاتیە، کەڵک هۆرگێرۆ.
مادەو ٢٣.
- گرد یۆ مافوو ئانەیشە هەن کە هەرمانەش بۆ، هەرمانەکێش بە ئازادانە هۆرچنۆ، شەرتوومەرجێ دادپەروەرانێ و یاگێ ڕەزامەندیش پەی دابین کریا و جە وەراوەروو بێ هەرمانینە پشتیوانیش چەنە کریۆ.
- گرد یۆ، بە بێ جیاوازی، مافوو مزەی (هەقەدەسی) یەکسانیش هەن پەی هەرمانێ یەکسانێ.
- هەر کەسێو کە هەرمانە کەرۆ، مافوو مزێوە (هەقەدەسێوە) دادپەروەرانەیش هەن. پی مزەیە مشۆ بتاوۆ بژیۆو وێشوو بنەماڵەێش، پاجۆرە کە شایانوو پلەوپایەو مرۆڤین، دابین کەرۆ و ئەگەر پەیواز بۆ، جە یارمەتی کۆمەڵایەتی، پێسەو تەمامکەروو بژیوو ڕوانەیش، بەهرەمەند بۆ.
- گرد یۆ پەی پارێزنای بەرژەوەندیەکاش مافوو ئەرەمرزنای ڕێکوزیای پێشەیی (سەندیکا)یش هەن، یا بتاوۆ بۆ بە ئەنناموو ئا جۆرە ڕێکوزیایا کە هەنێ.
مادەو ٢٤.
گرد یۆ مافوو ئەوەسەیای و وەختی ئازاد و بە تایبەت مافوو سەعاتکارێوە سنورداروو گونجیا و هەرپاسە موڵەتی دەورەیی و مزەدریایش هەن.
مادەو ٢٥.
- گرد یۆ مافوو بەهرەمەندی جە ژیوایەوە گردپەسەن (ستاندارد)یش پەی دابین کەردەی لەشساقی و وەشگوزەرانی وێشو بنەماڵەیش، بە تایبەت پەی دەس کەوتەی واردەمەنی، جلووبەرگ، یانەومەکان، چارەسەری پزشکی، دەواودەرمان و خزمەتکوزاری کۆمەڵایەتی هەن، و هەرپاسە مافوو ئانەیشە هەن کە جە ماوەو بێ هەرمانی، نەوەشی، سەقەتی، بێوەگی، پیری و یا چا عانانە کە کەرەسە پەیوازەکاو ژیوای ڕوانەیش جە دەس مشا، بە بێ ئانەیە کە ویش هۆکاروو ئی جە دەس دایە بۆ، جە یارمەتیە کۆمەڵایەتیەکانە کەڵک هۆرگێرۆ.
- ئەداێ چەنی زاڕٶڵەکاشا مافوو وەیکەردەی و پشتیوانی تایبەتیشا هەن. گردوو ئا زاڕٶڵا، چە ئانیشا کە هینەو ژەنووشوویەنێ و چە ئانیشا کە هینەو ژەنووشوویە نیەنێ، مافوو وەیکەردەی و داکۆکی کۆمەڵایەتی یەکسانشا هەن.
مادەو ٢٦.
- گرد یۆ مافوو بەهرەمەندی جە پەروەردەو و فێربییەیش هەن. پەروەردە و فێرکەردەی بە لای کەمەوە جە سەرەتایی و بنەڕەتینە مفتەن. وانای سەرەتایی ناچارین( ئێجبارین). وانای فەنی و پێشەیی مشۆ پەی گرد کەسی دەس پەنەیاوا بۆ و گرد یۆ مشۆ بە شێوازیە یەکسان و بە پاو توانایی و بەڵێمەتیش جە وانای بەرزی جە زانکۆەکانە بەهرەمەند بۆ.
- ئامانجوو پەروەردەی و فێرکەردەی مشۆ گەشەکەردەی گردلایەنەو کەسایەتی مرۆڤی و هەرپاسە بەهێز کەردەی ڕێزگێرتەی جە مافەکاو مرۆڤی و ئازادیە بنەڕەتیەکا بۆ. پەروەردەو و فێرکەردەی هەرپاسە مشۆ پەرە بە جەیۆئەنەیاوای، ڕەواداری (تۆلەرانس) و دۆسایەتی بەینوو گردوو نەتەوەکا و ڕەگەزەکا و باوەڕمەندە ئایینیەکا بدۆ و یاردیدەروو چالاکی نەتەوە یۆگێرتەکا بۆ پەی پارێزنای ئاشتی جە ئاستوو جەهانینە.
- بە پلەو یۆهەمی ئەداو تاتە مافوو هۆرچنیەی جۆروو پەروەردەی و فێرکەردەیشا هەن پەی زاڕۆڵەکاشا
مادەو ٢٧.
- گرد یۆ مافوو بەشداری ئازادانەیش جە ژیوای فەرهەنگی کۆمەڵگاینە هەن و مشۆ جە ویەرە هونەری و فەنی و زانستیەکانە بەشدار بۆ و جە دەسکەوتەکایچشانە بەهرەمەند بۆ.
- گرد یۆ مافوو پشتگێری چا قازانجە مادی و مەعنەویاشە هەن کە بەرهەموو هەرمانەی زانستیانێ و وێژەیی و هونەریە وێشەنێ.
مادەو ٢٨.
گرد یۆ مافوو داواکاری قەوارێوە کۆمەڵایەتی و ناونەتەوەی پاسنەیشە هەن کە گردوو مافوو ئازادیدەکاو ئی جاڕنامەیە جە چوارچێوەو ئا قەوارەینە دابێنێ کریا و بریا ڕاوە.
مادەو ٢٩.
- گرد یۆ تەنیا جە وەراوەروو کۆمەڵگایەوە ئەرکش گنۆ سەروو شانەی، کە چاگەنە گەشەی گردلایەنەی کەسایەتیش مسۆگەر کریابۆ.
- گرد تاکێو عانوو کەڵک هورگێرتەی جە مافوو ئازادیەکاش تەنیا ملکەچوو ئا سنورانە کە یاسا بە ئامانجوو پارێزنای و ڕێزگێرتەی جە مافوو ئازادیەکاو کەسانێتەری دیاریش کەردێنی. ئی سنوورا هەرپاسە پەیوازیە دادپەروەرانێ و ئەخلاقیە و ڕێکووپێکی کۆمەڵگەی و وەشگوزەرانی گردی جە کۆمەڵگایەوە دێمۆکراتیکەنە وەرچەم گێرا.
- ئی مافاو ئازادیا نمەبۆ جە هیچ ویەرێوەنە دژایەتی ئامانجوو بنەماکاو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا کەرا.
مادەو ٣٠.
هیچ خاڵێوەو ئی جاڕنامەیە نمەبۆ بە جۆرێو لەیەک دریۆوە کە مافێوە چامنە بدۆ بە دەوڵەتێوە، کۆمەڵە کەسانێوە یان بە کەسێوە کە پێ پاساوەو دەس بە هەرمانێوە یان هۆرزووکەوتێوە کەرا کە ئامانجشا پاشێل کەردەی و دلێنەبەردەی مافێ و ئازادیە پەسەند کریایەکاو ئی جارنامەیە بۆ.
ڕۆ ١٩٤٨.١٢.١٠ گلێرەوبیەی گردی ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا جە کۆشکەو (Palais de Chaillot) جە شاروو پاریسی جاڕنامەو گەردوونی مافەکاو مرۆڤیش بە ٤٨ دەنگێ جە گردوو 58 دەنگانە پەسەند کەرد و بە ویرووڕاو گردی جەهانیش یاونا. ئی گەڵاڵەنامە بەرهەموو شەڕوو دووهەموو جەهانی بێ و پەی یەکەمین جاری ئا مافا کە مافێ چەنە نەسنیای گرد مرۆڤیەنێ، جە ئاستوو جەهانینە جاڕشا پەی دریا.
مافێ چەنە نەسنیای مرۆڤی ئا مافە بنەڕەتیانێ کە هینەو گرد مرۆڤیەنێ تەنیا بە بۆنەو مرۆڤ بیەیشەو. ئی مافا جەهانیەنێ و سنور نمەشناسا و مرۆڤ هەر یاگێوەنە کە بۆ،ئی مافاشا هەنێ و ئەرکوو دەسەڵاتەکان کە پاێزناشا و بە بێ ئیلاو ئەولا بەراشا ڕاوە. چەسپنای مافەکاو مرۆڤی پیمانە و بنەمایە گرینگەنە پەی ئەرەمەرزنای قەوارێوە کارئامەی کۆمەڵایەتی دێمۆکراتیک جە ئاستوو وەڵاتی و جەهانینە و هەرپاسە بەیۆوەژیوایە ئاشتیوازانە بەینوو مرۆڤەکا ویشانە.
هەرچن ئی جاڕنامە جە ماوەو ئەرەمەرزنایشەنە تا ئیسە بە شێوازێوە ئەرێنی شۆنەماش سەروو کۆمەڵگاو مرۆڤایەتی نیاینەرە، و تەنانەت بڕێوە جە وەڵاتە ئەندامەکا جە عانوو پەسەندکەردەی یاساو بنەڕەتی وێشا کەڵکشا چی مافا هۆرگێرتەن، بەڵام بەگردی بەشێوە فرەو ئی مافا سەروو کاغەزیوە مەنێنێوە و فرەو جارایچ پاشێل کەرەکاشا بە بێ سەزا بەرێ مشا و بێ شەرمانە درێژە بە ئی پاشێلکاریە مدا. ئینەیچ ئەڵبەتە هۆکارێ تایبەتێ وێش هەنێ. یۆ چا هۆکارە گرینگا نەبیەی پشتیوانی یاسایی و دادوەرین جە ئاستوو جەهانینە. ئی جاڕنامە تائیسە نەبیەن بە ڕێکەوتنامێوە یاسایی-دادوەری دلێ ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکانە و دادگاێەوە دەسەڵاتبەدەسە و تایبەتە پەی پەیجۆری و شۆنیرەلوای پاشێلکەرا تائێسە نەمەرزیاینەرە.
ئەرەمەرزنای دادگایەوە تایبەتە پەیوازش بە ئەوەگژیایەوە سیاسی-کۆمەڵایەتی وەروەڵا جە ئاستوو جەهانینە هەن. پەی ڕێکوستەی ئی ئەوەگژیایە پەیوازما پانەیە هەن کە وێما ئی مافا خاستەر بشناسمێ و بشناسمێچشا بە کۆمەڵگاو وێما و کەرمێچشا بە بەشێوە جە فەرهەنگوو وێما. سەروو بنەماو ئی پەیلوایە منێچ بەش بە حاڵوو وێم بە خاسم زانا کە ئی جاڕنامەیە هۆرگێڵنووە سەروو زوانی هەورامی و وزووش وەروو دەسوو شمەی وانەری ئازیزی.
وەڵێنەو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا:
پاجۆرە کە ددانپۆرەنیای بە ئاوڕوو ڕێزوو هەرپاسە مافە یەکسانوو چەنە نەسنیایە کاو ئەنداماو کۆمەڵگاو مرۆڤایەتی بنەماو ئازادی و دادپەروەری و ئاشتین،
پاجۆرە کە ددانپۆرە نەنیای و بێ ڕێزی کەردەی بە مافکاو مرۆڤی،هێڕشێ دڕندانێ چامنێش چەنە بیەنێوە کە ویژدانوو مرۆڤایەتیشا زامدار کەردەن، ئەرەمەرزنای دنیایەوە کە چاگەنە مرۆڤەکێ تەرسەو بەروستەی ویرو پەیلوایشا نەبۆ، پێسەو بەرزتەرین ئامانجو مرۆڤی دریان قەڵەم،
پاجۆرە کە پەیوازەن کە مافوو مرۆڤی جە ڕاو دەسەڵاتوو یاسایەو پارێزیۆ تا مرۆڤ ناچار نەبۆ پیسەو دمایین ئامرازی دژ بە بێدادی و چەوسیایەو سەرهۆر بدۆ و شۆڕش کەرۆ،
پاجۆرە کە پەیوازەن کە پێوەندی دۆسانەو بەینوو نەتەوەکا پەرەش پەنە دریۆ،
پاجۆرە کە خەڵکوو وەڵاتاو سەر بە نەتەوە یۆگێرتەکا باوەڕوو وێشا بە مافە بنەڕەتیەکاو مرۆڤی، بە یاگێ و ڕێزوو تاکوو مرۆڤی و بە مافی یەکسانوو ژەن و پیای جە دەستووروو نەتەوە یۆگێرتەکانە دووبارە کەردەنەو و بڕیارشا دان کە یاردیدەرێبا پەی وەڵکەوتەی کۆمەڵایەتی و ڕەخسنای هەلوومەرجی باشتەرو ژیوای بە ئازادیە فرەتەرەو،
پاجۆرە کە دەوڵەتە ئەندامەکێ بە ئەرکوو وێشا زانان کە بە هەمکاری ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا پەی ڕێزگێرتەی و چەسپنای مافەکاو مرۆڤی و ئازادیە بنەڕەتیەکا هەوڵێ بدا،
پاجۆرە کە ئەنەیاوایە هەمبەش چی مافاو و ئازادیا پەی چەسپنای و بە یاگێ ئاردەیشا بایەخێوە یەکجار گەورەو گرنگش هەن، گلێرەوبیەی گردی ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا جاڕ پەی ئی گەڵاڵەنامەیە، پێسەو ئاواتووئامانجێوە هەمبەشوو گردوو خەڵکەکا و نەتەوەکا مدۆ، تا گردوو تاکەکا و ڕێکوزیایە کۆمەڵاەتیەکا دایمە ئی جاڕنامەشا ویرەنە بۆ و هەوڵێ ئانەیە بدا کە جە ڕاو پەروەدەو فێرکەدەیەو ڕێزگێرتەی چی مافا و ئازادیا پەرە بسانۆ و بە ڕاچارێ بەردەوامێ نەتەوەیی و ناونەتەوەیە، ددانپۆرەنیای و ڕاوەبەردەی شۆندارو ئی مافا،چە دلێ وەڵاتە ئەندامەکانە و چە دلێ ئا وەڵاتانە کە ئینانی چێروو دەسەڵاتیشانە، دابین کریۆ.
مادەو ١.
مرۆڤەکا بە ئازادی جە ئەداێ بیەنێ و جە ماڤ و ڕێزەنە پێسەو یۆینێ. گردشا ساحیوو ژیری و ویژدانینێ و مشۆ چەنی یۆترینی بە گیانێوە برایانە هۆرزووکەوت کەرا.
مادەو٢.
گرد یۆ مافوو کەڵک هۆرگێرتەی جە گردوو ئی مافاو و ئازادیاشە هەن کە چی گەڵاڵەنامەنە دیاری کریاێنێ بە بێ جیاوازی ڕەگەزی، ڕەنگوو پۆسی، جنسی(نێرووما)، زوانی، ئایینی، ویروو پەیلوای سیاسی یا هەر پەیلوایەوەتەری،بنچینەی نەتەوەیی یا کۆمەڵایەتی،سەروتوسامان،شۆنەو جە ئەدابیەی وە یا هەر ئاستوو باروودۆخێوەتەری.
وە هەرپاسە ویەر بە هیچ جیاوازیەوە سەروو بنەماو یاگێ و باروودۆخی سیاسی و دادوەری وەڵاتێو یا ناوچێوە، کە مرۆف سەر پاگەینە، نمەدەریۆ. ئیتر تۆفیر نمەکەرۆ ئا وەڵاتە وەڵاتێوە سەر بەوێ بۆ، بێ دەوڵەت بۆ، چێرو چەمداری و ڕاوەبەردەی لایەنێوەتەرینە بۆ یا وێڕاوەبەر (خودمختار) بۆ.
مادەو٣.
گرد یۆ مافوو ژیوای، ئازادی و ئاسایش و پاریزیای تاکەکەسیش هەن
مادەو ٤.
هیچ مرۆڤێو نمەبۆ جە کۆیلایەتی یا بە گرێدریای ئابووری کەسێوەتەرەنە مەنۆوە. کۆیلایەتی و مامەڵەی کۆیلایەتی بە هەر شێوازێوە کە بۆ، قەدەخەن.
مادەو ٥.
هیچ مرۆفێو نمەبۆ گنۆ وەروو ئازارێ(ئەشکەنجە)ی وە یا وەروو هۆرزووکەوتێوە نامرۆفیانە و جەنایەتکارانەی، یان سوکایەتیش پەنە کریۆ و بە زۆرەملی سەزا دریۆ.
مادەو ٦.
گرد یۆ، وە جە گرد یاگێوەنە، مافوو پارێزیای و بەڕەسمی ئەشناسایش پێسەو تاکێوە داراو مافی هەن.
مادەو ٧.
گردوو مرۆفەکا وەراوەروو یاساێوە پێسەو یۆینێ و بە بێ جیاوازی مافوو پاێزیایشا هەن جە لاو یاساێوە. گردشا هەرپاسە مافوو پارێزیایشا وەراوەروو هەر هۆرزوو کەوتێوە جیاوازی وزیەوە هەن کە ئی مافا،کە چی گەڵاڵەنامەنە ئامێنێ، پاشێل کەرۆ وە یا وەراوەروو هەر هۆرنیای و خێزنایە کە بۆ بە هۆکاروو ئی جیاوازی وستەیە.
مادەو ٨.
گرد یۆ مافوو پارێزیای دادوەرانەیش هەن وەراوەرو دادگای پێوەندیدارێ دلێ وەڵاتینە دژ پا کردەوا کە مافە بنەڕەتیەکاو ئادی،کە جە یاسای بنەڕەتی یا جە یاساکاتەرینە پەیش وەرچەم گیریاینێ، پاشێل کەرا.
مادەو ٩.
هیچ مرۆفێو نمەبۆ سەرەڕویانە قۆڵبەس کریۆ، وزیۆ گێرتەیخانە، یان شاربەدەر(وەڵات بەدەر) کریۆ.
مادەو ١٠
گرد یۆ بە یەکسانی چەنی کەسانێ تەری مافوو پەیجوری سکاڵاکەیش هەن جە دادگاێوە سەربەوێ و بێلایەنە، بە شێوازیوە شیا و ئاشکرا. تەنیا دادگاێوە چیمنێ پەیش هەن جە بارەو مافوو ئەرکوو ئا کەسیە و هەرپاسە جە بارەو تاوانێوە کە دریاێنە پاڵش، بڕیار بدۆ.
مادەو ١١.
- هەر کەس کە بە تاوانێوە تاوانبار کریابۆ،مشۆ بە بێتاوان بژماریۆ هەتا ئا عانە کە تاوانەکێش جە پەیجورێەوە دادوەری ئاشکرا، کە گردوو شەرتوومەرجەکاو پارێزگاری جە وێش پەیش دابینێ کریاێبا، سەروو بنەماو یاساێ سەلەمیاێ بۆ.
- هیچکەس نمەبۆ بە بۆنەو ئەنجام دای یان ئەنجام نەدای کردەوێوە، کە جە عانوو ئەنجامەکەینە بە پاو مافە نەتەوەیی و ناونەتەوەییەکا بە تاوانە نەشناسیاێبۆ، تاوانبار کریۆ. وە هەرپاسە نمەبۆ سەزاێەوە قورستەرە جە سەزای شیاو ئا عانیە کە تاوانەکێ ئەنجام دریاێنە، پەیش دەسنیشان کریۆ.
مادەو ١٢.
بە هیچ شێوازێو نمەبۆ جە ژیوای تایبەتی، ژیوای بنەماڵەیی، یاگێ ئەرەنیشتەی و نامەنویستەی کەسێوەنە وێهۆرقۆڵتنای سەرەڕویانە وە یا سووکایەتی بە نامێ و نامداری و ئاوڕویش کریۆ. گرد یۆ مافوو وێپارێزنای یاسایانەیش هەن وەراوەروو ئی جۆرە هێڕشا و سوکایەتیاوە.
مادەو ١٣.
- گرد کەس مافوو ئاماولوای ئازادانەی دلێ وەڵاتی وە هەرپاسە مافوو دیاری کەردەی یاگێ ئەرەنیشتەیش دلێ ئا وەڵاتینە هەن.
- گرد کەس مافوو بە جیائاستەی گرد وەڵاتێوەش، بە وەڵاتەکەو وێچشەو، هەن و تاوۆ بە ئازادانەیچ گێڵۆوە پەی وەڵاتوو وێش.
مادەو ١٤.
- هەر مرۆفێو مافوو ئانەیشە هەن کە جە وەراوەروو ڕاوەنیای و ئازاردای جە وەڵاتەکاتەریەنە داواو پەنابەری کەرۆ و دریۆیچش پەنە.
- ئی مافە بەڵام نمەدریۆ بە کەسێوە کە بە بۆنەو تاوانێوە ناسیاسیە و یا تاوانێوە کە چەنی ئامانج و یاساکاو نەتەوە یۆگێرتەکا نەگونجیۆ و پی بۆنەوە کەوتە بۆ وەروو پەیجوری یاسایی.
مادەو ١٥.
- گرد یۆ مافوو هاموەڵاتیبیەیش هەن.
- هیچ کەس نمەبۆ سەرەڕویانە جە مافوو هاموەڵاتیبیەی و یا جە مافوو فاڕای هاموەڵاتیبیەی بێ بەش کریۆ.
مادەو ١٦.
- گرد ژەنوو پیایەو پەنەیاوا، بە بێ جیاوازی ڕەگەزی، هاموەڵاتی و یا ئایینی مافوو شووکەردەی و ژەن ئاردەیشا هەن و تاوا بنەماڵێوە هامبەش بنیایۆوە. جە عانوو هەمسەرگیری و جە ماوەو ژەنووشوویی و جە کاتوو جیابیەیەۆ مافی یەکسانشا هەن.
- هەمسەرگێری مشۆ بە ئازادانە و رەزامەندی تەماوو هەردوی لایا بە ئەنجام یاوۆ
- بنەماڵە کۆڵەکێ سروشتییە و بنەڕەتییەو کۆمەڵگەینە و مشۆ هەم جە لاو کۆمەڵگەیوە و هەم جە لاو دەوڵەتیوە پشتیوانیش چەنە کریۆ.
مادەو ١٧.
- گرد یۆ، بە تەنیا یان بە کۆمەڵ مافوو مڵکداریەتیش هەن.
- نمەبۆ کەسێو سەرەڕویانە جە مافوو مڵکداریەتی بێ بەش کریۆ.
مادەو ١٨.
گرد یۆ مشۆ مافوو ئازادی ویرکەردەیەو و ئایین و ویژدانیش بۆ. ئی مافە، مافوو ئازادی ئەوەفاڕای ویرووپەیلوای و ئایینیچ، و هەرپاسە ئازادی بەروستەی پەیلوای و بە یاگێئاردەی مەراسمە ئایینیەکا، بە تاک یان بە کۆمەڵ، چەنی کەسامێ تەری، بە ئاشکرا یا جە چوارچێوەو ژیوای تایبەتینە، وە هەرپاسە فێربیەیچشا گێرۆوێ.
مادەو ١٩.
گرد یۆ مافوو ئازادی بەروستەی ویرووپەیلوایش هەن و مشۆ مەترسیش جە بیەی ویرووپەیلواو وێش نەبۆ و جە بەدەس ئاردەی و وەڵاکەردەیەو زانیاری و ویرووپەیلوای، بە بێ وەرچەمگێرتەی سنورەکا و بە کەڵک هورگێرتەی جە ئامرازێ تایبەتێ ئازاد بۆ.
مادەو ٢٠.
- گرد یۆ مافوو ئازادی گلێرەوبیەی و ئەرەمەرزنای کۆڕووکۆمەڵێش پەی مەبەستێوە ئاشتیوازانەی هەن.
- نمەبۆ کەسێوە بە ناچار بە کۆڕووکۆمەڵێوەرە گرێ دریۆ.
مادەو ٢١.
- گرد یۆ مافوو بەشداری جە قەوارە پەنەدای و ڕاوەبەردەی وەڵاتوو ویش هەن، جا ڕاسەو وێ بۆ یا جە ڕاو کەسانێوە کە ئازادانە هۆرش چنیەبا.
- گرد یۆ ،جە هەلوومەرجێوە پێسە یۆی، مافوو بەدەس ئاردەی هەرمانێ و وەرپەرسایەتیش جە گردوو هەرمانگە گردیەکاو وەڵاتەکەیشەنە هەن.
- واستەی و بڕیاروو خەڵکی بنەماو دەسەڵاتوو حکوومەتین. ئی واستەیوبڕیارە مشۆ جە هۆرچنیایەوە دەورەیی و بێ فرتووفێڵ بەروزیۆ. هۆرچنیایەوە کە گردین و گردیۆ مافوو هۆرچنیەی پێسەو یۆیش هەن و بە دەنگدایەوە نهێنی یان بە شێوازیوە کە ئازادی دەنگدای دابین کریابۆ، ملۆڕاوە.
مادەو ٢٢.
گرد یۆ پێسەو ئەننامێوەو کۆمەڵگەی مافوو ئاسایەشی کۆمەڵایەتیش هەن و پەیش هەن بە یارمەتی وڕاوەشکەری جە دلێ وەڵاتینە (نەتەویی) و هەمکاری ناونەتەوەیی جە مافی ئابووری، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیەوە کە شایانوو یاگێ و ئاستوو مرۆڤایەتیش،و هەرپاسە پەیواز پەی گەشەکەردەی ئازادانەی کەسایەتیچش بۆ، بە وەرچەم گێرتەی داموودەزگا و ڕێکوزیایی و سەرچەمەکاو ئا وەڵاتیە، کەڵک هۆرگێرۆ.
مادەو ٢٣.
- گرد یۆ مافوو ئانەیشە هەن کە هەرمانەش بۆ، هەرمانەکێش بە ئازادانە هۆرچنۆ، شەرتوومەرجێ دادپەروەرانێ و یاگێ ڕەزامەندیش پەی دابین کریا و جە وەراوەروو بێ هەرمانینە پشتیوانیش چەنە کریۆ.
- گرد یۆ، بە بێ جیاوازی، مافوو مزەی (هەقەدەسی) یەکسانیش هەن پەی هەرمانێ یەکسانێ.
- هەر کەسێو کە هەرمانە کەرۆ، مافوو مزێوە (هەقەدەسێوە) دادپەروەرانەیش هەن. پی مزەیە مشۆ بتاوۆ بژیۆو وێشوو بنەماڵەێش، پاجۆرە کە شایانوو پلەوپایەو مرۆڤین، دابین کەرۆ و ئەگەر پەیواز بۆ، جە یارمەتی کۆمەڵایەتی، پێسەو تەمامکەروو بژیوو ڕوانەیش، بەهرەمەند بۆ.
- گرد یۆ پەی پارێزنای بەرژەوەندیەکاش مافوو ئەرەمرزنای ڕێکوزیای پێشەیی (سەندیکا)یش هەن، یا بتاوۆ بۆ بە ئەنناموو ئا جۆرە ڕێکوزیایا کە هەنێ.
مادەو ٢٤.
گرد یۆ مافوو ئەوەسەیای و وەختی ئازاد و بە تایبەت مافوو سەعاتکارێوە سنورداروو گونجیا و هەرپاسە موڵەتی دەورەیی و مزەدریایش هەن.
مادەو ٢٥.
- گرد یۆ مافوو بەهرەمەندی جە ژیوایەوە گردپەسەن (ستاندارد)یش پەی دابین کەردەی لەشساقی و وەشگوزەرانی وێشو بنەماڵەیش، بە تایبەت پەی دەس کەوتەی واردەمەنی، جلووبەرگ، یانەومەکان، چارەسەری پزشکی، دەواودەرمان و خزمەتکوزاری کۆمەڵایەتی هەن، و هەرپاسە مافوو ئانەیشە هەن کە جە ماوەو بێ هەرمانی، نەوەشی، سەقەتی، بێوەگی، پیری و یا چا عانانە کە کەرەسە پەیوازەکاو ژیوای ڕوانەیش جە دەس مشا، بە بێ ئانەیە کە ویش هۆکاروو ئی جە دەس دایە بۆ، جە یارمەتیە کۆمەڵایەتیەکانە کەڵک هۆرگێرۆ.
- ئەداێ چەنی زاڕٶڵەکاشا مافوو وەیکەردەی و پشتیوانی تایبەتیشا هەن. گردوو ئا زاڕٶڵا، چە ئانیشا کە هینەو ژەنووشوویەنێ و چە ئانیشا کە هینەو ژەنووشوویە نیەنێ، مافوو وەیکەردەی و داکۆکی کۆمەڵایەتی یەکسانشا هەن.
مادەو ٢٦.
- گرد یۆ مافوو بەهرەمەندی جە پەروەردەو و فێربییەیش هەن. پەروەردە و فێرکەردەی بە لای کەمەوە جە سەرەتایی و بنەڕەتینە مفتەن. وانای سەرەتایی ناچارین( ئێجبارین). وانای فەنی و پێشەیی مشۆ پەی گرد کەسی دەس پەنەیاوا بۆ و گرد یۆ مشۆ بە شێوازیە یەکسان و بە پاو توانایی و بەڵێمەتیش جە وانای بەرزی جە زانکۆەکانە بەهرەمەند بۆ.
- ئامانجوو پەروەردەی و فێرکەردەی مشۆ گەشەکەردەی گردلایەنەو کەسایەتی مرۆڤی و هەرپاسە بەهێز کەردەی ڕێزگێرتەی جە مافەکاو مرۆڤی و ئازادیە بنەڕەتیەکا بۆ. پەروەردەو و فێرکەردەی هەرپاسە مشۆ پەرە بە جەیۆئەنەیاوای، ڕەواداری (تۆلەرانس) و دۆسایەتی بەینوو گردوو نەتەوەکا و ڕەگەزەکا و باوەڕمەندە ئایینیەکا بدۆ و یاردیدەروو چالاکی نەتەوە یۆگێرتەکا بۆ پەی پارێزنای ئاشتی جە ئاستوو جەهانینە.
- بە پلەو یۆهەمی ئەداو تاتە مافوو هۆرچنیەی جۆروو پەروەردەی و فێرکەردەیشا هەن پەی زاڕۆڵەکاشا
مادەو ٢٧.
- گرد یۆ مافوو بەشداری ئازادانەیش جە ژیوای فەرهەنگی کۆمەڵگاینە هەن و مشۆ جە ویەرە هونەری و فەنی و زانستیەکانە بەشدار بۆ و جە دەسکەوتەکایچشانە بەهرەمەند بۆ.
- گرد یۆ مافوو پشتگێری چا قازانجە مادی و مەعنەویاشە هەن کە بەرهەموو هەرمانەی زانستیانێ و وێژەیی و هونەریە وێشەنێ.
مادەو ٢٨.
گرد یۆ مافوو داواکاری قەوارێوە کۆمەڵایەتی و ناونەتەوەی پاسنەیشە هەن کە گردوو مافوو ئازادیدەکاو ئی جاڕنامەیە جە چوارچێوەو ئا قەوارەینە دابێنێ کریا و بریا ڕاوە.
مادەو ٢٩.
- گرد یۆ تەنیا جە وەراوەروو کۆمەڵگایەوە ئەرکش گنۆ سەروو شانەی، کە چاگەنە گەشەی گردلایەنەی کەسایەتیش مسۆگەر کریابۆ.
- گرد تاکێو عانوو کەڵک هورگێرتەی جە مافوو ئازادیەکاش تەنیا ملکەچوو ئا سنورانە کە یاسا بە ئامانجوو پارێزنای و ڕێزگێرتەی جە مافوو ئازادیەکاو کەسانێتەری دیاریش کەردێنی. ئی سنوورا هەرپاسە پەیوازیە دادپەروەرانێ و ئەخلاقیە و ڕێکووپێکی کۆمەڵگەی و وەشگوزەرانی گردی جە کۆمەڵگایەوە دێمۆکراتیکەنە وەرچەم گێرا.
- ئی مافاو ئازادیا نمەبۆ جە هیچ ویەرێوەنە دژایەتی ئامانجوو بنەماکاو ڕێکوزیاو نەتەوە یۆگێرتەکا کەرا.
مادەو ٣٠.
هیچ خاڵێوەو ئی جاڕنامەیە نمەبۆ بە جۆرێو لەیەک دریۆوە کە مافێوە چامنە بدۆ بە دەوڵەتێوە، کۆمەڵە کەسانێوە یان بە کەسێوە کە پێ پاساوەو دەس بە هەرمانێوە یان هۆرزووکەوتێوە کەرا کە ئامانجشا پاشێل کەردەی و دلێنەبەردەی مافێ و ئازادیە پەسەند کریایەکاو ئی جارنامەیە بۆ.
