گزارشی در مورد نقشه‌ی ترکیب ملی و مذهبی استان آذربایجان‌غربی
19:59 - 30 آبان 1391
Unknown Author
آژانس کُردپا: نقشه‌ی استان آذربایجان‌غربی که توسط هنرمند و دزاینر کُرد، سلیمان چوکلی آماده گردیده، در سطح گسترده‌ای چاپ و توزیع شد.
برپایه‌ی آژانس خبررسانی کُردپا، گزارشی در مورد نقشه و نحوه‌ی آماده‌سازی آن که از سوی این هنرمند کُرد در اختیار آژانس قرار گرفته است در پی می‌آید:
با سپری شدن مدت زمانی از مراحل مقدماتی، پیمایش و آمایش پروژه‌ای؛ اکنون بعد از خاتمه‌ی چاپ \" نقشه‌ی ترکیب ملی و مذهبی استان آذربایجان‌غربی که زمینه‌ی مساعدی برای پخش آن در منطقه‌ی فدرال کُردستان عراق و تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی و کانادا و استرالیا مهیا گشته است ؛ در راستای هر چه بیشتر شناساندن این پروژه بر خود لازم می‌بینم گزارش و ارزیابی هر چند مختصری را در این رابطه ارائه نمایم:
منطقه‌ای که با عنوان استان آذربایجان‌غربی نامگذاری شده است \" آذربایجان غربی، واقع در شمال غرب ایران \" بر اساس آخرین تغییرات تقسیمات استانی و اداری هیئت وزیران ایران تا انتهای آبان ١٣٨٨ از ١٧ شهرستان، ٣٩ شهر و ٢٨٦٣روستا تشکیل شده است. حدود استان از هر چهار جهت جغرافیایی از طریق استان و ایالت‌های تبریز، زنجان، سنندج \" در داخل مرزهای ایران\" و سلیمانیه، هولیر یا اربیل\" در داخل مرزهای عراق\" و حکاری، وان، آگری و ایدر \" در داخل مرزهای ترکیه \"و نخجوان در آذربایجان محصور می‌باشد.
دو ملت کُرد و تُرک ساکنان عمده‌‌ی این استان را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این دو، این استان اقلیت‌های دینی \"اهل حق، علی اللهی یا گوران، مسیحی، زرتشتی، یهودی و بهایی\" را نیز در خود جای داده است. بر اساس مستندات تاریخی خصوصا در عصر زمامداری صفویه، بخشی از قبایل و عشایر تُرک که متمایز از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و دینی کُردها بوده‌اند در منطقه اسکان داده شده‌اند. آخرین مورد از چنین اقداماتی که در طول ٢٠سال گذشته صورت گرفت اسکان ترک‌های \"شاغی\" بودند که در منطقه دشت شامات واقع در مسیر جاده‌ی \"مهاباد – میاندوآب\" سکنی یافتند. تغییرات دموگرافیکی حادث شده در این بُرهه که مملو از مطامع پشت پرده‌ی سیاسی بوده است تا به کنون موجد اختلافات و خونریزی‌های فراوانی بوده و درحافظه‌ی اجتماعی ساکنان آن تأثیرات عمیقی از خود بر جای گذارده است؛ تا جایی که در تواریخ مکتوب در ایران نیز اشارات فراوانی بر آن رفته است. علیرغم وجود چنین تالماتی همچنان می‌توان بر این نکته پای فشرد که با در نظر گرفتن \" امکان زیست مشترک کُردها و ترک‌ها\"، تمایزات ملی، اجتماعی، زبانی و دینی و سبک زندگی، این دو ملت می‌توانند با تکیه برپتانسیل‌های فرهنگی و فرهنگ گفت و گویی در تأسیس زندگی آزاد و جامعه‌ای دمکراتیک و زندگی سرشار از صلح و آشتی گام بردارند.
![\"9813.jpg\"](\"{imagepath}/9813.jpg\")
این پروژه همزمان با علم بر کلیهی مشکلاتی که بر سر راه حل موضوع کنونی و حل نشده‌ی سرزمینی، مابین هر دو ملت کُرد و ترک ساکن این استان، در تلاش است با در نظر گرفتن کلیهی حساسیت‌های مکانی این فضای جغرافیایی را درنظر گرفته و داده‌های آماری آن منطبق بر اطلاعات آماری موثق قرار گیرند؛ به گونه‌ای که واقعیت‌های پنهان و مسئله‌‌ساز جغرافیای مرزهای داخلی–کنونی ایران و پراکندگی مذهبی آن از طریق نقشه، جدول، نمودار و مجموعه راهنمای نقشه با شکلی مدرن و امروزی در اختیار خواننده و مخاطب خود قرار گیرد؛ تا زمینه‌ی مطالعه‌ای علمی و استراتژیک در مورد این منطقه و مناطق مشابه را فراهم سازد.
با توجه به مقدماتی که ذکر آن آمد یادآوری چند نکته الزامی بنظر می رسد:
١) سال ٢٠٠٦ آغاز پروژه و اواسط سال ٢٠١٠ میلادی اتمام بخش اصلی آن بود؛ از آن دوره تا زمان چاپ آن در اواخر تابستان ٢٠١٢، تغییرات جزئی انجام گرفته مورد ملاحظه قرار گرفته و سعی شده است که در محتویات نقشه گنجانیده شوند.
٢) این پروژه بر اساس خواست و مطامع سیاسی هیچ جریان و گروه سیاسی و غیرسیاسی شکل نگرفته و نشأت گرفته از اراده‌ای شخصی با علم بر کلیت مسأله و ابعاد مختلف آن بوده است.
٣) سال ٢٠١٠مجوزعلمی و نشر آن از طرف انستیتوی کُرد پاریس اخذ گردید. مراکز و سازمان‌های عمده‌‌ی سیاسی و غیر سیاسی و تعدادی از مؤسسات دیگر اقلیم کُردستان به دلیل پاره‌ای از مسائل از پذیرش مسئولیت آن سر باز زدند.
٤) کلیهی هزینه‌های پرداختی برای انجام این پروژه از آغاز\" ٢٠٠٦\" و تا اتمام و مرحله‌ی پخش آن \" در کل٧سال\" شخصی بوده و هیچ شخص یا گروهی نمی‌تواند ادعای حمایت مالی از این پروژه را داشته باشد.
٥) متد تحقیق مبتنی بر اصول علم جغرافیا بوده و از اکثر روش‌های آن از جمله: کتابخانه‌ای، میدانی و گفتگو استفاده شده است. عمده‌ترین بخش آن برداشت میدانی یا بازدید مستقیم از مناطق مطالعاتی بوده است. در بخش اعظم پیمایش‌های میدانی محقق حضور مستقیم داشته و در بقیه موارد افراد ساکن محل همکار پروژه بوده‌اند.
٦) هیچ تحقیقی خالی از اشکال نبوده و با علم به اینکه بخش اصلی پروژه‌ی تحقیقی و جمع‌آوری اطلاعات از جمله برداشت‌های آماری از اماکن و پیمایش میدانی در شرایط نامناسب امنیتی انجام گرفته است؛ در چنین شرایطی مطمئناً اطلاعات حاصله بدون نقص نخواهند بود.
٧) محقق هرگونه پیشنهاد، انتقاد و بازبینی علمی آمار و اطلاعات بکار گرفته شده را در جهت هر چه بیشتر پربار کردن محتویات و حذف کم و کاستی‌ها با آغوشی باز پذیرا است.
٨) محقق خود را در قبال هر نوع آمار، اطلاعات و مرزهای مشخص جغرافیایی بکار گرفته شده، مابین ساختارهاری جمعیتی \"گرچه همراه با کم وکاستی‌هایی هم باشد\"، مسئول می‌داند.
٩) بخشی از اطلاعات مربوط به شمار جمعیتی ترکیبات ملی، مذهبی و اقلیت‌های مذهبی در هیچ کدام از مدارک و اسناد رسمی و منتشر شده‌ی موثق بنابه دلایل امنیتی قابل دریافت نبوده؛ به همین دلیل از روش میدانی و بازدید مستقیم و گفتگو استفاده شده است.
١٠) این پروژه لزوم بررسی و شفاف‌سازی واقعیت‌های پنهان یک جغرافیای امنیتی و حساس به لحاظ اتنیکی، با جمعیتی نزدیک بر ٣ میلیون نفر را بر خود واجب دانسته و در راستای بازنمایی پتانسیل‌های جغرافیایی و منازعات احتمالی پیش‌رو و لزوم توجه مراکز تصمیم‌ساز و مدیریتی با هدف تقلیل منازعات آتی آن را به انجام رسانیده است.
١١) مرکز نشر و پخش \"کتابخانه‌ی اندیشه\" در شهر سلیمانیه منطقه‌ی فدرال کُردستان عراق، مسئولیت پخش آن را بر عهده گرفته است.
١٢) نقشه دارای شماره‌‌ی استاندارد بین‌المللی یا \" شابک\" می‌باشد. شابک آن از کشور نروژ دریافت شده است.
مختصری درباره ی محتویات نقشه:
1) چارچوب کلی استان و شهرستان‌ها منطبق بر آخرین تقسیمات سیاسی و اداری کشور ایران.
2) نشان دادن موقعیت جغرافیایی هر کدام از شهرستان‌ها، شهرها، روستاها و بخشی از عوارض طبیعی استان.
3) شمار جمعیتی هر یک از ترکیب‌های زبانی و مذهبی استان با تمرکز بر شهرستان، شهر و مجموع کلی روستاهای استان.
٤) نقشه با سه زبان کُردی، فارسی و انگلیسی آماده شده است.
٥) ذکر اسامی کلیهی روستاهای استان\" بالای یک خانوار و تخیله شده\".
٦) چگونگی پراکندگی زبانی، مذهبی و اقلیت‌های مذهبی استان از جمله: \"اهل حق، علی الهی، گوران‌ها، مسیحی، یهودی، زرتشتی و بهایی بر اساس مکان \" شهرستان، شهر و روستا\" از طرق علائم و شاخصه‌های خاص جغرافیایی.
٧) تغییر و بازگرداندن اسامی اکثر روستاها و مکان‌های جغرافیایی دیگر به اسامی اصیل و محلی.
٨) پیوست مجموعه‌ای مجزا از نقشه‌ها، جداول، نمودارها و راهنماهای متنوع به نقشه‌ی اصلی.
![\"9818.jpg\"](\"{imagepath}/9818.jpg\")
١) بر اساس درصد و شمارش‌های انجام گرفته، برآورد جمعیت ساکنان تعدادی از شهرها \" نه شهرستان‌ها\" بعد از بررسی‌های دقیق و همه جانبه تخمینی می‌باشند.
٢) جمعیت کمتر از ٥ درصد اعم از کُرد و تُرک در شهرها منظور نگردیده، همچنین آمار دیگر ساکنان که متعلق به گروه‌های زبانی یا دینی دیگری بوده و کمتر از ١درصد \"غیر از ارومیه\" جمعیت را شامل شده‌اند لحاظ نشده و در آمارها گنجانیده نشده‌اند.
٣) روستاهایی که کمتر از ٢٥درصد ساکنان آن شامل هر کدام از جمعیت کُرد یا ترک بوده‌اند روستایی یک دست و غیر ترکیبی اعلام شده و تماماً ترک یا کُرد قلمداد شده‌اند. اما در عین حال جهت نشان دادن اقلیت‌های دینی \" گوران یا مسیحی \" کمتر از ٢٥درصد نیز در نظر گرفته شده است.
٤) جمعیت ساکنان مراکز نظامی و پادگان‌ها، نواحی صنعتی و خدماتی و رفاهی اطراف شهرها که در سرشماری‌های دولتی با عنوان روستا مشخص شده‌اند، با آمارهای این نقشه تطابق نداشته و منظور نشده‌اند.
٥) جمعیت ساکنان روستاهایی که بنا به علل سیاسی، اقصادی و طبیعی ویران یا خالی از سکنه شده‌اند، در نقشه محسوب نشده اما به اسامی آنها اشاره شده است.
٦) منظور از کوره سنی‌ها، ترک‌های سنی مذهب می‌باشند. همچنین اهل حق \" علی اللهی\" های استان که کُردها از آنها به نام گوران یاد می‌کنند بخش اندکی از آنها که در جنوب استان ساکنند کُرد و بقیه تُرک زبان می‌باشند.
٧) مسیحی شامل تمامی ارامنه، آشوری‌ها و کلدانی‌ها می‌باشند.
٨) جمعیت ساکنان بهایی منطقه به جز شهرستان میاندوآب و ارومیه در سایر شهرها اعم از مهاباد و بوکان به دلیل شمار اندک شان به نسبت کل جمعیت شهرستان‌ها منظور نشده‌اند.
چگونگی دریافت نقشه:
همچنان که در بالا ذکر آن رفت، \"مرکز پخش و نشر کتابخانه‌ی اندیشه\" درشهر سلیمانیه، منطقه‌ی فدرال کُردستان مسئولیت پخش آن را در کُردستان بر عهده دارد و در خارج از کُردستان نیز جهت پخش آن اقداماتی صورت گرفته است.
برپایه‌ی آژانس خبررسانی کُردپا، گزارشی در مورد نقشه و نحوه‌ی آماده‌سازی آن که از سوی این هنرمند کُرد در اختیار آژانس قرار گرفته است در پی می‌آید:
با سپری شدن مدت زمانی از مراحل مقدماتی، پیمایش و آمایش پروژه‌ای؛ اکنون بعد از خاتمه‌ی چاپ \" نقشه‌ی ترکیب ملی و مذهبی استان آذربایجان‌غربی که زمینه‌ی مساعدی برای پخش آن در منطقه‌ی فدرال کُردستان عراق و تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی و کانادا و استرالیا مهیا گشته است ؛ در راستای هر چه بیشتر شناساندن این پروژه بر خود لازم می‌بینم گزارش و ارزیابی هر چند مختصری را در این رابطه ارائه نمایم:
منطقه‌ای که با عنوان استان آذربایجان‌غربی نامگذاری شده است \" آذربایجان غربی، واقع در شمال غرب ایران \" بر اساس آخرین تغییرات تقسیمات استانی و اداری هیئت وزیران ایران تا انتهای آبان ١٣٨٨ از ١٧ شهرستان، ٣٩ شهر و ٢٨٦٣روستا تشکیل شده است. حدود استان از هر چهار جهت جغرافیایی از طریق استان و ایالت‌های تبریز، زنجان، سنندج \" در داخل مرزهای ایران\" و سلیمانیه، هولیر یا اربیل\" در داخل مرزهای عراق\" و حکاری، وان، آگری و ایدر \" در داخل مرزهای ترکیه \"و نخجوان در آذربایجان محصور می‌باشد.
دو ملت کُرد و تُرک ساکنان عمده‌‌ی این استان را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این دو، این استان اقلیت‌های دینی \"اهل حق، علی اللهی یا گوران، مسیحی، زرتشتی، یهودی و بهایی\" را نیز در خود جای داده است. بر اساس مستندات تاریخی خصوصا در عصر زمامداری صفویه، بخشی از قبایل و عشایر تُرک که متمایز از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و دینی کُردها بوده‌اند در منطقه اسکان داده شده‌اند. آخرین مورد از چنین اقداماتی که در طول ٢٠سال گذشته صورت گرفت اسکان ترک‌های \"شاغی\" بودند که در منطقه دشت شامات واقع در مسیر جاده‌ی \"مهاباد – میاندوآب\" سکنی یافتند. تغییرات دموگرافیکی حادث شده در این بُرهه که مملو از مطامع پشت پرده‌ی سیاسی بوده است تا به کنون موجد اختلافات و خونریزی‌های فراوانی بوده و درحافظه‌ی اجتماعی ساکنان آن تأثیرات عمیقی از خود بر جای گذارده است؛ تا جایی که در تواریخ مکتوب در ایران نیز اشارات فراوانی بر آن رفته است. علیرغم وجود چنین تالماتی همچنان می‌توان بر این نکته پای فشرد که با در نظر گرفتن \" امکان زیست مشترک کُردها و ترک‌ها\"، تمایزات ملی، اجتماعی، زبانی و دینی و سبک زندگی، این دو ملت می‌توانند با تکیه برپتانسیل‌های فرهنگی و فرهنگ گفت و گویی در تأسیس زندگی آزاد و جامعه‌ای دمکراتیک و زندگی سرشار از صلح و آشتی گام بردارند.
این پروژه همزمان با علم بر کلیهی مشکلاتی که بر سر راه حل موضوع کنونی و حل نشده‌ی سرزمینی، مابین هر دو ملت کُرد و ترک ساکن این استان، در تلاش است با در نظر گرفتن کلیهی حساسیت‌های مکانی این فضای جغرافیایی را درنظر گرفته و داده‌های آماری آن منطبق بر اطلاعات آماری موثق قرار گیرند؛ به گونه‌ای که واقعیت‌های پنهان و مسئله‌‌ساز جغرافیای مرزهای داخلی–کنونی ایران و پراکندگی مذهبی آن از طریق نقشه، جدول، نمودار و مجموعه راهنمای نقشه با شکلی مدرن و امروزی در اختیار خواننده و مخاطب خود قرار گیرد؛ تا زمینه‌ی مطالعه‌ای علمی و استراتژیک در مورد این منطقه و مناطق مشابه را فراهم سازد. با توجه به مقدماتی که ذکر آن آمد یادآوری چند نکته الزامی بنظر می رسد:
١) سال ٢٠٠٦ آغاز پروژه و اواسط سال ٢٠١٠ میلادی اتمام بخش اصلی آن بود؛ از آن دوره تا زمان چاپ آن در اواخر تابستان ٢٠١٢، تغییرات جزئی انجام گرفته مورد ملاحظه قرار گرفته و سعی شده است که در محتویات نقشه گنجانیده شوند.
٢) این پروژه بر اساس خواست و مطامع سیاسی هیچ جریان و گروه سیاسی و غیرسیاسی شکل نگرفته و نشأت گرفته از اراده‌ای شخصی با علم بر کلیت مسأله و ابعاد مختلف آن بوده است.
٣) سال ٢٠١٠مجوزعلمی و نشر آن از طرف انستیتوی کُرد پاریس اخذ گردید. مراکز و سازمان‌های عمده‌‌ی سیاسی و غیر سیاسی و تعدادی از مؤسسات دیگر اقلیم کُردستان به دلیل پاره‌ای از مسائل از پذیرش مسئولیت آن سر باز زدند.
٤) کلیهی هزینه‌های پرداختی برای انجام این پروژه از آغاز\" ٢٠٠٦\" و تا اتمام و مرحله‌ی پخش آن \" در کل٧سال\" شخصی بوده و هیچ شخص یا گروهی نمی‌تواند ادعای حمایت مالی از این پروژه را داشته باشد.
٥) متد تحقیق مبتنی بر اصول علم جغرافیا بوده و از اکثر روش‌های آن از جمله: کتابخانه‌ای، میدانی و گفتگو استفاده شده است. عمده‌ترین بخش آن برداشت میدانی یا بازدید مستقیم از مناطق مطالعاتی بوده است. در بخش اعظم پیمایش‌های میدانی محقق حضور مستقیم داشته و در بقیه موارد افراد ساکن محل همکار پروژه بوده‌اند.
٦) هیچ تحقیقی خالی از اشکال نبوده و با علم به اینکه بخش اصلی پروژه‌ی تحقیقی و جمع‌آوری اطلاعات از جمله برداشت‌های آماری از اماکن و پیمایش میدانی در شرایط نامناسب امنیتی انجام گرفته است؛ در چنین شرایطی مطمئناً اطلاعات حاصله بدون نقص نخواهند بود.
٧) محقق هرگونه پیشنهاد، انتقاد و بازبینی علمی آمار و اطلاعات بکار گرفته شده را در جهت هر چه بیشتر پربار کردن محتویات و حذف کم و کاستی‌ها با آغوشی باز پذیرا است.
٨) محقق خود را در قبال هر نوع آمار، اطلاعات و مرزهای مشخص جغرافیایی بکار گرفته شده، مابین ساختارهاری جمعیتی \"گرچه همراه با کم وکاستی‌هایی هم باشد\"، مسئول می‌داند.
٩) بخشی از اطلاعات مربوط به شمار جمعیتی ترکیبات ملی، مذهبی و اقلیت‌های مذهبی در هیچ کدام از مدارک و اسناد رسمی و منتشر شده‌ی موثق بنابه دلایل امنیتی قابل دریافت نبوده؛ به همین دلیل از روش میدانی و بازدید مستقیم و گفتگو استفاده شده است.
١٠) این پروژه لزوم بررسی و شفاف‌سازی واقعیت‌های پنهان یک جغرافیای امنیتی و حساس به لحاظ اتنیکی، با جمعیتی نزدیک بر ٣ میلیون نفر را بر خود واجب دانسته و در راستای بازنمایی پتانسیل‌های جغرافیایی و منازعات احتمالی پیش‌رو و لزوم توجه مراکز تصمیم‌ساز و مدیریتی با هدف تقلیل منازعات آتی آن را به انجام رسانیده است.
١١) مرکز نشر و پخش \"کتابخانه‌ی اندیشه\" در شهر سلیمانیه منطقه‌ی فدرال کُردستان عراق، مسئولیت پخش آن را بر عهده گرفته است.
١٢) نقشه دارای شماره‌‌ی استاندارد بین‌المللی یا \" شابک\" می‌باشد. شابک آن از کشور نروژ دریافت شده است.
مختصری درباره ی محتویات نقشه:
1) چارچوب کلی استان و شهرستان‌ها منطبق بر آخرین تقسیمات سیاسی و اداری کشور ایران.
2) نشان دادن موقعیت جغرافیایی هر کدام از شهرستان‌ها، شهرها، روستاها و بخشی از عوارض طبیعی استان.
3) شمار جمعیتی هر یک از ترکیب‌های زبانی و مذهبی استان با تمرکز بر شهرستان، شهر و مجموع کلی روستاهای استان.
٤) نقشه با سه زبان کُردی، فارسی و انگلیسی آماده شده است.
٥) ذکر اسامی کلیهی روستاهای استان\" بالای یک خانوار و تخیله شده\".
٦) چگونگی پراکندگی زبانی، مذهبی و اقلیت‌های مذهبی استان از جمله: \"اهل حق، علی الهی، گوران‌ها، مسیحی، یهودی، زرتشتی و بهایی بر اساس مکان \" شهرستان، شهر و روستا\" از طرق علائم و شاخصه‌های خاص جغرافیایی.
٧) تغییر و بازگرداندن اسامی اکثر روستاها و مکان‌های جغرافیایی دیگر به اسامی اصیل و محلی.
٨) پیوست مجموعه‌ای مجزا از نقشه‌ها، جداول، نمودارها و راهنماهای متنوع به نقشه‌ی اصلی.
سلیمان چوکلی
ملاحظات:١) بر اساس درصد و شمارش‌های انجام گرفته، برآورد جمعیت ساکنان تعدادی از شهرها \" نه شهرستان‌ها\" بعد از بررسی‌های دقیق و همه جانبه تخمینی می‌باشند.
٢) جمعیت کمتر از ٥ درصد اعم از کُرد و تُرک در شهرها منظور نگردیده، همچنین آمار دیگر ساکنان که متعلق به گروه‌های زبانی یا دینی دیگری بوده و کمتر از ١درصد \"غیر از ارومیه\" جمعیت را شامل شده‌اند لحاظ نشده و در آمارها گنجانیده نشده‌اند.
٣) روستاهایی که کمتر از ٢٥درصد ساکنان آن شامل هر کدام از جمعیت کُرد یا ترک بوده‌اند روستایی یک دست و غیر ترکیبی اعلام شده و تماماً ترک یا کُرد قلمداد شده‌اند. اما در عین حال جهت نشان دادن اقلیت‌های دینی \" گوران یا مسیحی \" کمتر از ٢٥درصد نیز در نظر گرفته شده است.
٤) جمعیت ساکنان مراکز نظامی و پادگان‌ها، نواحی صنعتی و خدماتی و رفاهی اطراف شهرها که در سرشماری‌های دولتی با عنوان روستا مشخص شده‌اند، با آمارهای این نقشه تطابق نداشته و منظور نشده‌اند.
٥) جمعیت ساکنان روستاهایی که بنا به علل سیاسی، اقصادی و طبیعی ویران یا خالی از سکنه شده‌اند، در نقشه محسوب نشده اما به اسامی آنها اشاره شده است.
٦) منظور از کوره سنی‌ها، ترک‌های سنی مذهب می‌باشند. همچنین اهل حق \" علی اللهی\" های استان که کُردها از آنها به نام گوران یاد می‌کنند بخش اندکی از آنها که در جنوب استان ساکنند کُرد و بقیه تُرک زبان می‌باشند.
٧) مسیحی شامل تمامی ارامنه، آشوری‌ها و کلدانی‌ها می‌باشند.
٨) جمعیت ساکنان بهایی منطقه به جز شهرستان میاندوآب و ارومیه در سایر شهرها اعم از مهاباد و بوکان به دلیل شمار اندک شان به نسبت کل جمعیت شهرستان‌ها منظور نشده‌اند.
چگونگی دریافت نقشه:
همچنان که در بالا ذکر آن رفت، \"مرکز پخش و نشر کتابخانه‌ی اندیشه\" درشهر سلیمانیه، منطقه‌ی فدرال کُردستان مسئولیت پخش آن را در کُردستان بر عهده دارد و در خارج از کُردستان نیز جهت پخش آن اقداماتی صورت گرفته است.
