وضعیت ایرانیان جویای کار در کردستان عراق

فواد حقیقی

فقر، تنگدستی، مشکلات معیشتی، سطح نازل درآمدها، فشارهای روانی و امنیتی و... در سالیان اخیر شمار زیادی از ایرانیان را مجبور به جلای وطن کرده است.

بسیاری از این ایرانیان به منظور یافتن شغل و کسب درآمد به اقلیم کردستان عراق پناه‌برده‌اند. منطقه‌ای که دورانی صحنه جنگ‌و ویرانی و آوارگی بود.

در سالیان اخیر هزاران تن از ایرانیان به‌ویژه در استان‌های هم‌مرز با کردستان عراق جهت یافتن شغل و یا کسب و کار به این منطقه روی آورده‌اند.

آمار دقیق ایرانیانی که در این منطقه به کسب و کار مشغولند به دلیل خودداری نهادهای مربوطه از اعلام چنین آماری، مشخص نیست.

ایرانیانی که وارد کردستان عراق می‌شوند باید در \"آسایش (اداره امنیت کردستان عراق)\" مشخصات خود را به ثبت برسانند و مجوز اقامت را کسب نمایند.
بسیاری از کسانی هم که وارد این منطقه می‌شوند به دلیل مشکلاتی که ادارات کردستان عراق برای آنها ایجاد می‌کنند، ترجیح می‌دهند بصورت غیررسمی به کسب و کار بپردازند.

البته کسانی که بطور غیررسمی در کردستان عراق اقامت می‌گزینند، اغلب کارگرانی هستند که برای کار به اخذ مجوز نیازی ندارند.

ایرانیانی که در کردستان عراق کار می‌کنند از کارگر ساده ساختمانی گرفته، تا پیمانکار، بازرگان، سرمایه‌گذار، معامله‌گر، استاد دانشگاه، دانشجو و انواع شرکت‌های عمرانی و ساختمانی را دربر می‌گیرد.

خانه‌ای که آباد شده است
کُردهای عراقی در دو دوره با حجمی عظیم، آواره‌ی ایران شدند. نخست در سال 1975 وقتی که شورش ملا مصطفی بارزانی شکست خورد؛ و دوم، در سال 1991 هنگامی که صدام حسین با خشونت خواست قیام کُردها را سرکوب نماید.
در این دو دوره کُردهای عراقی زیادی به ایران آواره شدند. برخی از آنها در اردوگاه‌های مختلف اسکان داده شدند و برخی نیز به شهرهای مختلف ایران جهت امرار معاش خود و خانواده‌شان روی آوردند.

پس از بازگشت آرامش نسبی به کردستان عراق برخی از این آوارگان به خانه و کاشانه خود باز گشتند، ولی بسیاری از آنها به دلیل نبود امنیت و از همه مهمتر نبود فرصت‌های شغلی و مشکلات اقتصادی شدید، ترجیح دادند در ایران بمانند.
پس از سال 1991 کُردها که کنترل مناطق خود را دست داشتند، دو حزب عمده کُرد (اتحادیه میهنی کردستان و حزب دمکرات کردستان) علیه همدیگر وارد جنگ‌های ویرانگر شدند، که بیش از پیش زیرساخت‌ها و فرصت‌های شغلی و حتی احساس امنیت جانی را از بین برد.

پیامد قیام‌های کُردها، جنگ با نیروهای وابسته به رژیم صدام حسین، تحریم این منطقه توسط حکومت مرکزی عراق و از همه بدتر جنگ‌های داخلی، مردم این منطقه را با فقر، گرسنگی و تنگدستی روبرو کرده بود.

این وضعیت موجب شد تا برخی از کُردها، مثل افغانی‌ها، بصورت غیرقانونی جهت امرار معاش وارد ایران شوند و گاها با حق دست‌های کمتر در شهرهای مختلف مشغول کار شوند.

اما پس از سرنگونی رژیم صدام حسین در سال 2003ورق کاملا برگشت و بخت به آنها رو کرد. آنها اقدام به ساخت و ساز و آبادانی کردند و در مدتی کوتاه توانستند آوارگی‌های خود را تلافی کنند.

اکنون کردستان عراق یکی از مناطق آباد و در حال پیشرفت کشور عراق است که میزبان کسانی شده است که خود دورانی میزبان بودند. ولی حالا اوضاع کاملا تغییر کرده است.
اکنون این ایرانی‌ها هستند که باید براثر اوضاع وخامت‌بار اقتصادی به میهمانان سابق خود جهت امرار معاش و کسب درآمد پناه ببرند.

کیفیت کار ایرانی‌ها در زمینه‌های مختلف موجب شده است تا فرصت‌های شغلی و کاری زیادی در اختیار ایرانیان در کردستان عراق قرار بگیرد.

مشکلات کار و اقامت در کردستان عراق
وجود فرصت‌های زیاد شغلی و سطح بالای درآمدها نسبت به ایران، جذابیت کار در این منطقه را برای ایرانیان بیشتر کرده است. اما کار و کسب درآمد در کردستان عراق فارغ از مشکلات هم نیست.
فساد گسترده، کاغذبازی‌های اداری، ممانعت‌های تعمدی توسط کُردهای عراقی، تبعیضات، مسائل امنیتی و... مشکلاتی هستند که این ایرانیان با آن مواجه می‌شوند.

یکی از این ایرانیان به نگارنده گفت، برای اخذ مجوز اقامت موقت در کردستان عراق بالاجبار به یکی از مدیران \"آسایش\" رشوه داده‌اند، و او هم در مقابل کارهای آنها را رو به راه کرده است.

حضور پررنگ اطلاعات ایران در این منطقه، موجب شده است برای کسانی که از ایران فقط جهت امرار معاش به کردستان عراق روی می‌آورند، در رابطه با اخذ مجوز اقامت با مشکلات روبرو شوند، و از سوی نهادهای امنیتی کردستان عراق همواره به آنها با دیده شک و تردید نگریسته شود.

ایرانیانی که در کردستان عراق کار می‌کنند حتی با تبعیضاتی در رابطه با حق دست نیز روبرو هستند. آنها در مقابل کارهای با کیفیت‌تر، صرفا به خاطر پیدا کردن کار با حق دست‌های نازل‌تر از عراقی‌های که کارهای مشابه را انجام می‌دهند، تن می‌دهند.
در کردستان عراق منازل مجردی بسیار دشوار یافت می‌شود، لذا ایرانی‌ها در آپارتمان‌هایی خانه اجاره می‌کنند که به آنها \"شوقه\" گفته می‌شود. در این نوع منازل ترک‌ها و عرب‌های مناطق جنوبی عراق هم زندگی می‌کنند.

همخوابگی با روسپی‌ها و انجام کارهای خلاف عرف و عادات کُردهای عراقی در این گونه منازل، اغلب توسط عرب‌ها، رواج دارد. موضوعی که همواره توسط \"آسایش\" با انجام دهندگان آن برخورد شدید صورت می‌گیرد. در این گونه برخوردها تر و خشک با هم می‌سوزند. و ایرانی‌های که در این منازل اقامت می‌گزینند بارها از برخورد ناشایست آسایش بدون در نظر گرفتن اینکه چه کسی چنین اعمال را مرتکب شده، گلایه کرده‌اند که به شخصیت آنها تعارض شده است.

مشکل دیگری که ایرانی‌ها با آن مواجه‌اند پایمال شدن حقوق حقه آنهاست. در مواردی این ایرانیان خواه‌ناخواه با صاحب کاران عراقی خود دچار مشکل می‌شوند، ولی به این دلیل که تنها از یک مجوز اقامه ساده برخورداند نمی‌توانند به دادگاه‌ها پناه برده و از حقوق خود دفاع کنند. و حتی در گاهی موارد با دادن رشوه و یا اعمال نفوذ بر قضات و یا مسئولان مربوطه از راه‌های مختلف توسط طرف‌های عراقی، بارها مشاهده شده که حقوق طرف ایرانی تضییع شده است.

اغلب ایرانیانی که به قصد کار وارد کردستان عراق می‌شوند دارای تمایلات سیاسی نیستند و حتی از هر نوع نزدیکی به افراد و جریان‌های سیاسی امتناع می‌کنند. اما حضور احزاب کُرد ایرانی مخالف جمهوری اسلامی ایران در کردستان عراق باعث ایجاد مشکلاتی برای ایرانیانی شده است که صرفا برای کار به این منطقه می‌روند. برخی از آنها هنگام بازگشت به ایران با برخورد نهادهای امنیتی ایران مواجه شده و به آنها برچسب ایجاد رابطه و همکاری با این احزاب زده شده است.

گاهی این ایرانیان با ورود به کردستان عراق با مشکلات جدیدی که شاید هرگز به آن نیاندیشیده‌اند، مواجه می‌شوند. برخی از آنها در دام باندهای قاچاق انسان گرفتار می‌شوند که به آنها وعده رسیدن به بهشت کشورهای اروپایی با مبالغ ناچیز داده می‌شود. اما این قاچاقچیان با فریبکاری پول‌های آنها را به جیب زده و هرگز به وعده خود عمل نکرده‌اند. یکی از این ایرانیان در این رابطه به نگارنده گفت، حتی گاهی این قاچاقچیان کسانی را که به آنها وعده اروپا داده شده بود، به ایران تحویل داده‌اند.

البته وجود فرصت‌های زیاد شغلی و سطح بالای درآمدها در کردستان عراق نسبت به ایران، فرصتی را فراهم آورده تا ایرانیان زیادی در این منطقه امرار معاش کنند؛ و حتی هستند ایرانیانی که در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده و از درآمدهای خوبی برخوردارند.

با وجود تمامی مشکلات فوق‌الذکر کسانی که در کردستان عراق به کار مشغولند، از وضعیت خود ناراضی نیستند، و همین که توانسته‌اند از بیکاری رهایی یابند، خشنود هستند.