روز جهانی آگهی رسانی از خطرات مین و برچسب امنیتی به فعالیت نهادهای غیردولتی در زمینه کمک به پاکسازی مین در ایران

جنگ‌ها برای همه ساکنان زمین، دستاورد شومی داشته است؛ همواره قبل از آن مرگ و معلولیت به جای می‌ماند. به باور بسیاری از مدافعان حقوق بشر و معترضان به سیاست‌های جنگ‌طلبانه، مین یکی از خطرناک‌ترین ابداعات بشر از دوره چین باستان تا کنون بوده است. به کارگیری مین‌ها این قاتلان خاموش، روزانه انسان‌های بسیاری را قربانی سیاست‌های حکومت‌ها و تاکتیک اشتباه نیروهای نظامی و دفاعی می‌کند.

امروزه وجود بیش از ۱۱۰ میلیون تیر مین (تیر، واحد شمارش مین) در خاورمیانه و جهان، خطر بزرگی برای ساکنان زمین به شمار می‌رود. دولت‌ها ،نهادها و سازمان‌های بین‌المللی در تلاش هستند تا در چارچوب معاهده منع به کارگیری مین‌های زمینی، کشورهای تولید کننده و همچنین کشورهای آلوده به مین را در راستای توقف تولید مین و نیز پاکسازی و نابودی کامل میادین مین پیش ببرند.

در این میانه کسانی برای پاکسازی میادین مین قدم جلو گذاشته‌اند و به خنثی‌سازی و نابودی مین‌های کاشته شده اقدام می‌کنند. و یا به طور دیگری مانند آگهی رسانی از خطرات مین در مناطق آلوده سعی در کم کردن تلفات دارند.

قاتلی خاموش

از جنگ جهانی اول مین به عنوان کالایی جنگی، ارزان اما مؤثر، به مرور تکمیل و به عنوان یک قاتل خاموش در خاک، کاربرد بسیاری در جنگ‌ها پیدا کرد و قبل‌تر از آن در چین باستان کوزهای پر از باروت هم شکل اولیه ای از مین های کنونی بودند.

انسان‌های زیادی بر اثر برخورد با این وسیله مرگ بار، جان خود را از دست دادند؛ به طوری که در سال ۲۰۱۳، به طور میانگین روزانه ۹ تن بر اثر انفجار مین‌های به جا مانده از جنگ‌های بین‌المللی و داخلی در جهان جان خود را از دست دادند. در میان کشورهای آلوده به مین می‌توان به ایران اشاره کرد.

عیسی بازیار، کارشناس سابق حوزه‌ی پاکسازی میادین مین و فعال مدنی اهل ایلامعیسی بازیار، کارشناس سابق حوزه‌ی پاکسازی میادین مین و فعال مدنی اهل ایلام در گفت‌وگو با آژانس کُردپا در این‌باره اعلام کرد: کشور ایران از لحاظ وسعت، دومین کشور آلوده به مین پس از مصر در دنیا است.

وی گفت: آمار بسیار بالای تلفات غیر نظامی ناشی از انفجار مین‌های زمینی در ایران و عدم رسیدگی مناسب به این مصدومان و نبود یک ساز و کار مناسب برای آگاهی‌رسانی از خطرات آن در مناطق مین‌زده، باعث نگرانی سازمان‌های مدافع حقوق بشر و فعالان حقوق بشر شده است؛ به طوری که از سال ۱۳۶۷ تا پایان ۱۳۹۱، بیش از ۵۰۰۰ هزار نفر در بخش غیر نظامی، قربانی انفجار مین شده‌اند. نزدیک به ۲۰ درصد از این قربانیان، کشته و ۸۰ درصد دیگر مصدوم و نقص عضو شده‌اند. این خطرات جانی و مالی، کماکان برای ساکنین نزدیک به میادین مین در ۵ استان آلوده کشور (آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان) وجود دارد.

بازیار افزود: بیش از ۴ میلیون هکتار از اراضی مرزی که به گفته مسئولان حدود ۸۰ درصد آن پاکسازی شده است، آلوده به مین است. همچنان در این مناطق شاهد انفجار مین و قربانی شدن افراد مدنی هستیم، و همین موضوع لزوم پاکسازی سریع و اصولی مناطق آلوده و همچنین استفاده از روش‌های به روز و کارآمد بسیار می‌تواند تاثیرگذار باشد.
الزامات دولت و قوانین کاغذی و نه اجرایی

این کارشناس سابق حوزه‌ی پاکسازی میادین مین درباره دستور‌العمل ملاک پاکسازی در مرکز مین‌زدایی اظهار داشت: دستور عمل پاکسازی در «مرکز مین‌زدایی کشور» که بومی‌سازی شده است، برگرفته از استاندارد‌های پاکسازی جهانی است (توسط UNIMAS تهیه و تنظیم می‌شود) این دستور‌العمل ملاک پاکسازی در مرکز مین‌زدایی است ولی از سوی مسئولان این مرکز، جنبه صوری داشته و به آن عمل نمی‌شود.

عیسی بازیار عنوان کرد: در بخشی از این دستورالعمل که به نام (AIMAS) شناخته می‌شود آمده است که \"نهاد ملی مین موظف است برای پاکسازی مناطق آلوده به مین اقدامات جامع را به کار برد\" که تاکنون اینگونه نبوده است.

در آیمس (AIMAS) ۱۰۶۰ در مورد مسئولیت نهاد ملی مین چنین گفته شده است؛
الف- آلودگی مین‌ها ابتدائاً و نهایتاً یک مسئولیت ملی است و به همین خاطر دولت‌ها (یا مقامات ملی مربوطه) در قبال قربانیان در همه مناطق تحت تأثیر مین‌ها مسئولیت دارند. این مسئولیت شامل مناطق شناخته شده و ناشناخته، مناطقی که پاکسازی شده یا تحویل مقامات ملی یا اجتماعات داخلی شده، مناطقی که خنثی شده، یا در نتیجه فرآیند آزادسازی زمین مین‌های آن‌ها کاهش داده شده می‌شود. فقط وقتی یک آژانس تکمیلی مستقیماً و معمولاً مسئول یک منطقه تحت تاثیر باشد، این آژانس می‌تواند مسئول مصدومان آن منطقه نیز باشد. فقط در این صورت اعتبار این ادعا باید مورد به مورد اثبات شود.

این فعال مدنی اهل ایلام تصریح کرد: اعلام اتمام پاکسازی پیش‌تر درباره استان «کرمانشاه» در سال ١٣٩١، صورت گرفت. پس از انجام و اعلام این کار غیرکارشناسی و کاملا اشتباه، شهروندان بسیاری در این استان، قربانی انفجار مین و مواد منفجره بازمانده از جنگ شدند. این فجایع نشان از عدم پاکسازی علمی و صحیح در اراضی آلوده بود. و همچنان نیز قربانی خواهد گرفت. این قوانین تنها در کتابچه‌های کتابخانه مرکز مین‌زدایی است و هیچ سابقه استفاده اجرایی نداشته‌اند متاسفانه.

روز جهانی آگهی رسانی از مخاطرات مین‌ها

روز ۴ آوریل، برابر با ۱۵ فرودین هر سال از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز آگاهی رسانی از خطرات مین نامگذاری شده است. برای اطلاع‌رسانی از خطرات مین برای مردم ساکن در مناطق مین زده و آلوده به UXO (گلوله‌های عمل نکرده).

در این روز در همه نقاط آلوده به مین در جهان از طرف نهاد‌های دولتی و بین‌المللی نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شود. در این فرصت تأثیر گذار از مصدومان مین و افراد شاغل در امر پاکسازی میادین مین دعوت به عمل می‌آید تا در امر اطلاع رسانی از خطرات مین و همچنین بالا بردن ضریب آموزشی جامعه اقدام کنند.

به گفته عیسی بازیار، در ایران روز ۱۵ فروردین مصادف با تعطیلات نوروزی است و برگزاری برنامه‌های پاسداشت این روز به ۱۷ یا ۱۸ فروردین موکول می‌شود و سال‌های پیش تنها در تهران نمایشگاهی نه چندان با کیفیت از طرف نهاد ملی مین کشور در مرکز مین زدایی برگزار می‌گردد. در این نمایشگاه از پوستر‌ها و عکس‌هایی از فعالیت‌های مین زدایی استفاده می‌شود. این در حالی است که مناسبت این روز آگاهی رسانی از خطرات مین برای مردم است و نه تشریح عملکرد و برنامه‌های اجرائی و این کار کوچک نیز بطور کلی چند سالی است که انجام نمی‌شود.

ما چه می کنیم؟

این فعال مدنی ایلامی گفت: فعالیت نهادهای غیر دولتی در زمینه کمک به پاکسازی مین در ایران امنیتی تلقی شده و نهادهای غیر دولتی یا وجود ندارند یا مانند یک نهاد غیر دولتی ثبت شده، ترجیح می‌دهند تنها در همین روز جهانی آگهی‌رسانی از خطرات مین فعال شوند و دوباره تا سال بعد هیچ فعالیتی نداشته باشند و کار آگهی رسانی از خطرات مین در یک سازوکار نامناسب و اندک توسط برخی فعالان مستقل بصورت انفرادی پیگیری شود و از آنجایی که این افراد از هیچ جا و نهادی پشتیبانی مالی نمی‌شوند تمام هزینه‌های این کار بسیار انساندوستانه برعهده خودشان می‌باشد البته صلیب سرخ جهانی و هلال احمر ایران گاه گاهی اقدام به برگزاری ورک شاپ‌ها و کارگاه‌های آموزشی می‌نمایند که نه کافی است و نه اجازه دارند به مناطق درگیر با معضل مین بروند، در حال حاضر هیچ نهاد غیر دولتی بجز چند نفر که بصورت مستقل کار می‌کنند و به دلایل محدودیت مالی و کمبود نفرات نمی‌توانند جای خالی و مسئولیت ذاتی نهاد ملی مین ایران در مناطق آلوده پر کنند.

این کارشناس سابق حوزه‌ی پاکسازی میادین مین در پایان اظهار داشت: من به عنوان یک قربانی انفجار مین و یک مدیر اجرایی سابق مدت ١٧ سال است چه به صورت اجرایی (کار پاکسازی میادین مین) و چه به صورت یک فعال حقوق قربانیان مین در این راستا بصورت مستقل عمل می‌کنم شعار من در همه این سال‌ها آرزوی زمینی پاک و عاری از مین برای همه ساکنین بوده. به دلایلی که در سطرهای بالاتر توضیح دادم محدوده فعالیت‌های من نیز محدود است ولی با همین بضاعت کم. توانسته‌ام در بیش از ٥٠ روستا و نقطه آلوده و خطرناک کار آگهی رسانی از خطرات مین را بصورت تشکیل ورک شاپ‌ها به زبان محلی و فهم آسان برای بومی های این مناطق، پخش برشور و کتابچه‌های خطر مین، کمک به درک حقوقی قربانیان مین از حقوق خود بعد از حادثه انفجار مین، و اندک کمک‌های مالی برای قربانیان انفجار مین را پیش ببرم و این من تنها نیستم بلکه با کمک دوستانی در داخل و خارج از کشور توانسته‌ایم کمی از این کمبودها را که قاعدتاً دولت باید پوشش بدهد را جبران نماییم.