تحلیل سیستمی کُردستان و احزاب کُردستانی
21:18 - 26 اسفند 1391
Unknown Author
بهزاد خوشحالی
کُردستان به مثابهی \"یک سیستم باز\"، احزاب \"دمکرات\"، \"کومله\"، \"پژاک\" وساير \"احزاب کُردستاني\"به عنوان \"یک زیرسیستم\"
اگرچه تعاریف بسیاری برای سیستم وجود دارد اما دو تعریف برای سیستم بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند:
تعریف1: سیستم مجموعهی منظمی از عناصر به هم وابسته است که برای رسیدن به اهداف مشترکی، با یکدیگر در تعامل هستند.
تعریف2: سیستم به معنای یک کل به کار میرود که از ترکیب اجزای متعددی تشکیل یافتهاند، مجموعهای از عوامل با روابطی میان آنها و بین خصوصیات آنها وجود دارد که با هم مرتبط هستند و با محیط خویش نیز ارتباط دارند و یک کل را تشکیل میدهند.
اجزای یک سیستم نیز عواملی هستند که موجودیت آن را تشکیل میدهند و در رسیدن به اهداف سیستم، آن را یاری میکنند. این اجزا عبارتند از:
\"دادهها یا ورودیها\" (عواملی که به صورت های گوناگون وارد سیستم میشوند)، \"ستاندهها یا خروجیها\" (نتایج عملکرد فرآیند و یا نهایتاً هدفی هستند که سیستم به خاطر آن به وجود آمده است)،\"فرآیند یا پردازش\"(عبارت از تبدیل داده به ستانده)، \"بازخور یا کنترل\"(فرآیند سنجش مقایسهی عملکرد واقعی سیستم با عملکرد از پیش تعیین شده یا استانداردها است)، \"محدوده\"(مرزی که سیستمها را از محیطشان جدا میکند)، \"محیط سیستم\"(عامل خارج از سیستم که بر رفتار سیستم اثر میگذارد و در واقع، تعیین میکند که سیستم، چگونه باید انجام وظیفه کند).
سیستم ها بر اساس محدوده و محیط سیستم، به سیستمهای باز و سیستمهای بسته تقسیم میشوند. در عمل، گفته میشود سیستم بسته، به ندرت وجود دارد و بیشتر سیستمها، باز هستند.
ویژگی سیستمهای باز:
- کل گرایی
- نظم
- وابستگی اجزای سیستم
- تعامل
- هدف
- سلسله مراتب سیستم ها
- مکانیزم سازش
- هم پایانی
کل گرایی: یک سیستم، یک کل و پدیدهای یکپارچه است که فراتر از عناصر تشکیل دهنده و متمایز با آنهاست. کلیت و یکپارچگی سیستم نشان دهندهی آن است که عناصر تشکیل دهندهی آن چگونه درهم گره خورده است.گرچه هریک از بخشهای سیستم، وظایف منحصر به فردی را انجام میدهند اما همه با هم کار میکنند. در این صورت برای مطالعهی یک سیستم، باید کلیت آن را مورد بررسی قرار داد.
نظم: اجزای یک سیستم به گونهای مرتبط سازماندهی شده است که بتواند بر اساس یک برنامهی از پیش تعیین شده، با هم، فعالیت کنند.
وابستگی اجزای سیستم: هر سیستم برای انجام وظیفه یا رسیدن به اهداف، باید از سایر سیستمها درون دادههایی دریافت کند تا طبق هدف، آن را به برون دادههایی تبدیل کند. این برون دادهها به نوبه ی خود، درون دادهی سیستم دیگری میشوند.
تعامل: مفهوم تعامل، به ارتباط متقابل اجزای سیستم با هم، اشاره میکند.
هدف: سیستم ها دارای اهدافی هستند که برای رسیدن به آن در تلاش هستند.
سلسله مراتب سیستمها: در درون محدودهی سیستم، خود سیستم قرار دارد. سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستمها نیز ممکن است به زیرسیستمهای دیگری تفکیک و تقسیم شود.
مکانیزم سازش: سیستمها باید غالباً دو مکانیسم متضاد را در خود داشته باشند: از یک سو برای ابقای تعادل خود، باید سازوکاری داشته باشند که بین محیط و وضعیت زیرسیستمهای آن، حالت موازنهای برقرار کند. به این معنا که از تغییر شتابان زیرسیستمها در برابر تغییرات محیطی، به گونهای که وضعیت کل سیستم را به خطر اندازد جلوگیری کند و از سوی دیگر، چون سیستم در محیطی زندگی میکند که به طور مرتب در حال تغییر است لذا باید مکانیزمی داشته باشد که تغییرات مذکور را شناسایی کرده و خود را با آن تطبیق دهد تا در رابطه با محیط به تعادلی پویا دست یابد. چنین تعادلی معمولاً با یادگیری از طریق بازخورد اطلاعاتی و با تخصصیتر شدن واحدها و رشد زیرسیستمهای درونی مؤسسه و سازمانها حاصل میشود.
هم پایانی: مفهوم هم پایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی هم پایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
پرسش و پاسخ
- آیا میتوان به مناطق کُردنشین به مثابهی یک \"سیستم باز\" نگریست؟
اکنون دیگر به ندرت بتوان از رویکردی سخن به میان آورد که کُردستان را به مثابهی یک سیستم که دارای دروندادها، پروسه و بروندادهای منحصر به خود است در محاسبات داخلی\"ایران\"، منطقه ای\"ترکیه، عراق و سوریه\" و بینالمللی شناسایی نکند. کُردستان، اکنون، گرچه به لحاظ ماهیت حقوق بینالمللی، مرزهایی مصنوع را از میان خود عبور داده است اما به مثابهی یک کلیت سیستمی دارای محدوده است و مرزی که آن را به مثابهی سیستم از محیط اطراف خود جدا میکند و هم دارای محیط است به گونهای که عامل یا عوامل خارج از سیستم که بر رفتار سیستم اثر میگذارد در نهایت ، تعیین میکند که سیستم، چگونه باید انجام وظیفه کند و چه وظایفی را به هدف رهنمون سازد.
مثالهای روشنی براي تأييد اين ادعا وجود دارند که بر \"کُردستان به مثابه يک سيتم باز\" دلالت میکنند.
- نگاهی کوتاه به \"چرايي پيدايش\"، \"اقتضائات پديد آورندهی هر يک از احزاب\"، \"خط مشی\"، \"استراتژی، کنشها\"، \"واکنشها و برهم کنشها\" در بسياری از مقاطع تاريخی\"به استثناي مواردي چند\"، \"کنشگری و اقدام مستقل و مشترک در بسياري از بحرانهای پديد آمده\" در کُردستان، \"شيوههاي تقريباً يکسان سازماندهی و مقاومت\"،\"نگاه تقريباً يکسان به مسالهی ملي کُرد\"و \"توافقنامههای دوجانبه در دورهی اخير\"،باز بودن سیستم\" را تأیید میکند.
موضوع دیگری که ماهیت این سیستم را به عنوان کلیتی یکپارچه تأمین و تضمین نمود ظهور سازوکارهای \"بازخورد\"، در قالب\" تقویت وفاق ملی\" و \"همبستگی کُردستانی\" صرفنظر از ماهیت حقوقی بینالمللی هریک از مناطق کُردنشین به عنوان بخشی از کشورهای ایران، ترکیه، عراق و سوریه است.
این سیستم اکنون در سادهترین تعریف، عشق به ملت کُرد است که با قرار دادن بنیاد خود بر رویههای هنجاری،ادراکی و نهادین، مشارکت تودهای مردم را به عقلیتی \"ملت باور\" ارتقا میدهد، سیستمی که به منزلهی شکل بندیهای استدلالی، استراتژیک و تاکتیکی، وجوهی از واقعیتهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به هم پیوسته است که هدف نهایی خود را در کلیت یکپارچهای به نام کُردستان محقق میسازد.
به جرأت میتوان گفت صورتهای مشروعیت یافتهی زمان حال برای \"ملت کرد\"درقالب کنش و واکنش پویایی هویتی به نام \"کُرد\" با تأکید بر نهادها، رفتارها و ادراکات است که در تعهدات هنجاری، علایق و سیاستهای نهادینهی این حوزه دخیل هستند.
اکنون هویت ملی در \"سیستم باز کُردستان\"، برحسب آرمانهای مربوط به شهروندی،مشارکت و دمکراسی بیان، و اندیشهی \"کُرد ملت باوری\" را به عنوان شالودهای برای هویت شهروندی و همبستگی تقویت میکند.
-آیا هریک از احزاب کُردستانی \"دمکرات\"، \"کومله\" و \"پژاک\" را میتوان یک \"زیرسیستم\" از \"سیستم باز کُردستان\" دانست؟
همچنان که پیشتر، در سلسله مراتب سیستمها توضیح داده شد در درون محدودهی سیستم، خود سیستم قرار دارد.سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستم ها نیز ممکن است به زیرسیستمهای دیگری تفکیک و تقسیم شود.
نکته ی مهم دیگر در استدلال سیستمی ما، \"مکانیزم سازش\" است. بر اساس این سازوکار، سیستمها باید غالباً دو مکانیسم متضاد را در خود داشته باشند: از یکسو برای ابقای تعادل خود، باید سازوکاری داشته باشند که بین محیط و وضعیت زیرسیستمهای آن، حالت موازنهای برقرار کند. به این معنا که از تغییر شتابان زیرسیستمها در برابر تغییرات محیطی، به گونهای که وضعیت کل سیستم را به خطر اندازد جلوگیری کند و از سوی دیگر، چون سیستم در محیطی زندگی میکند که به طور مرتب در حال تغییر است لذا باید مکانیزمی داشته باشد که تغییرات مذکور را شناسایی کرده و خود را با آن تطبیق دهد تا در رابطه با محیط به تعادلی پویا دست یابد. چنین تعادلی معمولاً با یادگیری از طریق بازخورد اطلاعاتی و با تخصصیتر شدن واحدها و رشد زیرسیستم های درونی مؤسسه و سازمانها حاصل میشود.
وجوه مشترک هریک از سه حزب \"دمکرات\"، کومله\"، \"پژاک\" و ديگر \"احزاب کُردستاني\"چیست؟
ویژگی مشترک هر سه حزب صرفنظر از تاکتیکهای مقطعی هریک،مبارزه علیه سلطه است که دست کم شامل این ویژگیها بوده است:
ـ یک مبارزه ی ارضی همگانی و مشترک
ـ زبان همگانی و مشترک
ـ یک فرهنگ همگانی و مشترک
ـ وحدت همگانی و مشترک
ـ تاریخ همگانی و مشترک
ـ درک همگانی و مشترک دربارهی تعلق جمعی که \"احساسات همبستگی اجتماعی\" نامیده میشود.
- زمینهی روانی مشترک
هر سه حزب در حوزهی \"آرمانهای ملی\" نیز (در حوزه ی کلان) در جستجوی تحقق این اهداف بودهاند:
ـ تحقق استقلال سیاسی ملت کُرد از راه پیش گرفتن کُرد ملت باوری.
ـ تثبیت شأن و منزلت ملت کرد در مقام ملتی آزاد.
ـ تحقق اصل حاکمیت ملی و مساوات برای ملت کُرد در برابر سایر ملل.
صرفنظر از برخی موانع و فاصلهها در سطح خُرد که غالباً ناشی از اتخاذ تاکتيکهای گوناگون با نگرشهای متفاوت از لحاظ تقدم و تأخیر زمانی است و اغلب همین تقدم و تأخیرها منجر به بروز برخی ناسازگاریها شده است و \"مکانیزم سازش\" (صرفاً به معنای سیستمی آن را) دچار مخاطره نموده است احزاب کُردستانی را میتوان بر اساس چهارگانهی\"ارکان\"، \"سازمان\"، \"ایدئولوژی\" و \"آرمان\"، یک زیرسیستم از کلیتی سیستمی به نام کُردستان دانست که هریک میتواند در عین حفظ ماهیت و استقلال درونی، کارویژهی خود را در سیستم باز کُردستانی به انجام رساند و هر زیرسیستم، به تحقق \"اصل همپایانی\" یاری رساند.
همچنانکه پیشتر گفته شد مفهوم هم پایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی همپایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها \"احزاب یا زیرسیستمها\" با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
- آیا میتوان زیرسیستمهای حزبی را در کنار یکدیگر و در خدمت کلیت یکپارچهای به نام کُردستان قرار داد؟
در بررسی \"هدف\" و \"وسیله\" برای احزاب با توجه به سازگاری و ناسازگاری آنها با یکدیگر، میتوان چهار حالت مشخص را تعریف نمود:
- اگر هدف سازگار و وسیله سازگار باشند، \"همکاری\" به وجود میآید.
-اگر هدف ناسازگار و وسیله سازگار باشند، \"ائتلاف\" به وجود میآید.
- اگر هدف سازگار و وسیله ناسازگار باشند، \"رقابت\" به وجود میآید.
- اگر هدف ناسازگار و وسیله ناسازگار باشند \"کشمکش\" به وجود میآید.
این ماتریس نشان میدهد که تنها در یک حالت\"حالت چهارم\"، هریک از احزاب و سازمانها وارد کشمکش \"تعارض\" با یکدیگر میشوند و آن، هنگامی است که هدف ناسازگار و وسیله ناسازگار باشند. این در حالی است که در حالت حداکثری \"بر اساس اساسنامه، مرامنامه، برنامه و اهداف\"، هدف و وسیله نزد احزاب از نوعی سازگاری پیروی میکند و در حالت حداقلی، حتی اگر هدف، سازگار و وسیله ناسازگار باشند، رقابت\"به معنای واقعی واژه\" به وجود میآید که نمیتواند هیچگونه عدم همکاری و یا تعارض را توجیه کند.
از سوی دیگر، هنگام بررسی ماهیت احزاب\"ماهیت و ساختار\"، حداقل سه نقطهی مشترک را میتوان شناسایی کرد:
ـ احزاب راههای مختلف تولید و باز تولید شناخت را پیوسته بازشناخته، تائید و بیان میکنند \"شناخت شناسی احزاب\".
ـ احزاب وجوه مختلف هستی را پیوسته بازشناخته ،تائید و بیان می کنند (هستی شناسی احزاب).
ـ احزاب رویه های مختلف توانمند ی سازی را پیوسته بازشناخته، تائید و بیان می کنند (سیاست احزاب).
احزاب حتی در سه عامل بسیار مهم به عنوان رهایی ملی وجوه مشترکی دارند:
- اندیشهی ملی
- هویت ملی
- حقوق ملی
بنابراین می توان زیرسیستمهای حزبی را با توجه به سه امکان \"همکاری\"، ائتلاف\" و \"رقابت\" در قالب سازگاری و عدم سازگاری هدف و وسیله در احزاب در کلیت یکپارچهای به نام کُردستان قرار داد.
-آیا زیرسیستمهای حزبی میتوانند در کنار حفظ موجودیت خود به عنوان یک سیستم، هویت مستقل خود را حفظ کنند؟
مهمترین و برجستهترین ویژگی زیرسیستمها این است که در صورت تعریف شدن در یک سیستم، در عین آنکه هریک به عنوان یک سیستم در خدمت کلیت یکپارچهی سیستمی قرار میگیرند، هریک بنا به کارکرد و کارویژهی منحصر به خود، مستقل بوده و همزمان، ویژگی همپایانی را در کنار یکدیگر محقق میسازند. همچنان که پیشتر گفته شد مفهوم همپایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی همپایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
از سوی دیگر، در صورتی که قایل به این نگاه سیستمی شویم میتوان همچنان که پیش از این گفته شد ویژگی سلسله مراتب سیستمها را نیز در درون محدودهی سیستم، تعریف کرد. بر این اساس، سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستم ها نیز ممکن است به زیرسیستم های دیگری تفکیک و تقسیم شوند.
- کارکرد و کارویژه ی مثبت هریک از این زیرسیستم ها چه می تواند باشد؟
هرگاه هریک از احزاب کُردستانی \"دمکرات\"، \"کومله\" و \"پژاک\"، موضوعیت سیستمی کُردستان را به عنوان یک کلیت یکپارچه به صورت مصداقی بپذیرند و بر این اساس، قایل به \"زیرسیستم بودن\" خود شوند، یکی از مهمترین ویژگیهای سیستم باز یعنی \"مکانیسم سازش\" محقق خواهد شد.
بر این اساس، هریک از احزاب، برای ابقای تعادل خود، سازوکاری خواهد داشت که بین محیط و وضعیتهای پیش روی خود، حالات توازن برقرار نماید و از تغییر شتابان خود در برابر تغییرات محیطی به گونهای جلوگیری نماید که مانع از به خطر افتادن کل سیستم شود و از سوی دیگر با توجه به ادراک تغییرات مداوم و پیوستهی محیط سیستم، مکانیسمهایی اتخاذ خواهد نمود که تغییرات محیطی را شناسایی و خود را با آن به گونهای تطبیق دهد تا در رابطه با محیط خود به تعادلی پویا دست یابد.
این تعادل بر اساس مکانیسم سازش، از طریق بازخور اطلاعاتی و تخصصی تر شدن احزاب، در نهایت به رشد آنها منجر خواهد شد.
- آیا در صورت فعالیت \"کارا\" و \"اثربخش\"(کارایی و اثربخشی در کنار یکدیگر به معنای \"درست انجام دادن کار درست\" است و از جمع آنها مفهوم \"بهرهوری\" به دست میآید) هریک از زیرسیستمها، نیازی به نفی و اثبات \"یکدیگر\" به وجود میآید؟
ارتباط متقابل اجزای سیستم با یکدیگر\"به مثابهی زیرسیستم\" که به مفهوم تعامل میانجامد، سازماندهی زیرسیستمها به گونهای که هریک بتوانند بر اساس یک برنامهی از پیش تعیین شده در کنار یکدیگر فعالیت کنند و همچنین پذیرش مفهوم همپایانی که هریک از زیرسیستمها در کنار حفظ شرایط اولیه و دروندادهای متفاوت، در قالب یک سیستم به نتایج نهایی یکسانی دست یابند منجر بدان خواهد شد که هریک از احزاب بدون نیاز به نفی و اثبات یکدیگر، اهدافی را محقق سازند که کلیت سیستمی در جستجوی آن است.
نتیجه:
در صورت فعالیت هریک از احزاب به عنوان یک زیرسیستم از یک کلیت یکپارچه به نام کُردستان، میتوان از مفاهیم \"یا این یا آن\" و \"نه این نه آن\"،به مفهوم نوین در \"نظریهی سیستمی\" یعنی \"هم این هم آن\" دست یافت.
با رویکرد سیستمی و نگاه کلیتنگر در چارچوب ویژگیهای سیستمیک، میتوان به این واقعیت نوین دست پیدا کرد که نگاه سنتی و کلاسیک \"یا این یا آن\" Or Or\" و \"نه این نه آن\"\"(Nor Nor) را به رویکرد نوین \"هم این هم آن\"(And And) متحول ساخت.
- مزیت نسبی هریک از احزاب کردستانی به عنوان یک زیرسیستم از یک \"کلیت سیستمی کردستان\" محور چیست؟
با توجه به هریک از فاکتورهای \"برنامهریزی استراتژیک\"، \"امکانسنجی\"، \"تحلیل وضعیت موجود\"(شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف)، \"تحلیل وضعیت در آینده\"(شناسایی فرصتها و شناسایی تهدیدها)، \"طراحی برنامه\"، \"مدل سازی برنامه\"(تعریف الگوهای سیستمی) و سازوکار \"کنترل\"،میتوان نسبت به شناسایی مزیت نسبی هریک از احزاب کردستانی\"البته با توجه به منابع در دسترس و قابل استفاده\" اقدام نمود.
-مهم ترین موانع در دستیابی به این رهیافت، چه میتواند باشد؟
- آماده نبودن فرهنگ حزبی برای تغییر
- فقدان علاقه مندی رهبران احزاب
- ناتوانی در امکان سنجی نیازهای کنونی و آینده
- ناسازگاری با شرایط نوین
- عمق ناکافی اطلاعات
- فقدان مسئولیت پذیری در سیستم
- مقاومت سازمانی
- بیتوجهی به پیچیدگیهای نوین
- عدم احساس نیاز به تغییر شرایط کنونی
- عدم وجود رویکرد سیستمنگر در احزاب کُردستانی
بسيار روشن است که با اندکی تأمل در موانع پيشرو، و پرهيز از مقاومت در برابر راهکارهای دانش بنياد\"، در کنار \"ارادهی مصمم به تغيير\"، میتوان، اين موانع را اگرچه شايد در کوتاه مدت نه، اما در ميان مدت، چاره يابی و حل کرد....
توضيح: در اين نوشتار، دمکرات و کومله به عنوان کليت در نظر گرفته شدهاند و انشعابهای به وجود آمده در سالهای گذشته، به دليل آنکه ماهيتاً فاقد \"توجيه دانشی\"هستند در نظر گرفته نشدهاند \"اگرچه با واکاوی موانع، میتوان دريافت که وضعيتهای منجر به انشعاب، به چه دلايلی، روی دادهاند\".
کُردستان به مثابهی \"یک سیستم باز\"، احزاب \"دمکرات\"، \"کومله\"، \"پژاک\" وساير \"احزاب کُردستاني\"به عنوان \"یک زیرسیستم\"
اگرچه تعاریف بسیاری برای سیستم وجود دارد اما دو تعریف برای سیستم بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند:
تعریف1: سیستم مجموعهی منظمی از عناصر به هم وابسته است که برای رسیدن به اهداف مشترکی، با یکدیگر در تعامل هستند.
تعریف2: سیستم به معنای یک کل به کار میرود که از ترکیب اجزای متعددی تشکیل یافتهاند، مجموعهای از عوامل با روابطی میان آنها و بین خصوصیات آنها وجود دارد که با هم مرتبط هستند و با محیط خویش نیز ارتباط دارند و یک کل را تشکیل میدهند.
اجزای یک سیستم نیز عواملی هستند که موجودیت آن را تشکیل میدهند و در رسیدن به اهداف سیستم، آن را یاری میکنند. این اجزا عبارتند از:
\"دادهها یا ورودیها\" (عواملی که به صورت های گوناگون وارد سیستم میشوند)، \"ستاندهها یا خروجیها\" (نتایج عملکرد فرآیند و یا نهایتاً هدفی هستند که سیستم به خاطر آن به وجود آمده است)،\"فرآیند یا پردازش\"(عبارت از تبدیل داده به ستانده)، \"بازخور یا کنترل\"(فرآیند سنجش مقایسهی عملکرد واقعی سیستم با عملکرد از پیش تعیین شده یا استانداردها است)، \"محدوده\"(مرزی که سیستمها را از محیطشان جدا میکند)، \"محیط سیستم\"(عامل خارج از سیستم که بر رفتار سیستم اثر میگذارد و در واقع، تعیین میکند که سیستم، چگونه باید انجام وظیفه کند).
سیستم ها بر اساس محدوده و محیط سیستم، به سیستمهای باز و سیستمهای بسته تقسیم میشوند. در عمل، گفته میشود سیستم بسته، به ندرت وجود دارد و بیشتر سیستمها، باز هستند.
ویژگی سیستمهای باز:
- کل گرایی
- نظم
- وابستگی اجزای سیستم
- تعامل
- هدف
- سلسله مراتب سیستم ها
- مکانیزم سازش
- هم پایانی
کل گرایی: یک سیستم، یک کل و پدیدهای یکپارچه است که فراتر از عناصر تشکیل دهنده و متمایز با آنهاست. کلیت و یکپارچگی سیستم نشان دهندهی آن است که عناصر تشکیل دهندهی آن چگونه درهم گره خورده است.گرچه هریک از بخشهای سیستم، وظایف منحصر به فردی را انجام میدهند اما همه با هم کار میکنند. در این صورت برای مطالعهی یک سیستم، باید کلیت آن را مورد بررسی قرار داد.
نظم: اجزای یک سیستم به گونهای مرتبط سازماندهی شده است که بتواند بر اساس یک برنامهی از پیش تعیین شده، با هم، فعالیت کنند.
وابستگی اجزای سیستم: هر سیستم برای انجام وظیفه یا رسیدن به اهداف، باید از سایر سیستمها درون دادههایی دریافت کند تا طبق هدف، آن را به برون دادههایی تبدیل کند. این برون دادهها به نوبه ی خود، درون دادهی سیستم دیگری میشوند.
تعامل: مفهوم تعامل، به ارتباط متقابل اجزای سیستم با هم، اشاره میکند.
هدف: سیستم ها دارای اهدافی هستند که برای رسیدن به آن در تلاش هستند.
سلسله مراتب سیستمها: در درون محدودهی سیستم، خود سیستم قرار دارد. سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستمها نیز ممکن است به زیرسیستمهای دیگری تفکیک و تقسیم شود.
مکانیزم سازش: سیستمها باید غالباً دو مکانیسم متضاد را در خود داشته باشند: از یک سو برای ابقای تعادل خود، باید سازوکاری داشته باشند که بین محیط و وضعیت زیرسیستمهای آن، حالت موازنهای برقرار کند. به این معنا که از تغییر شتابان زیرسیستمها در برابر تغییرات محیطی، به گونهای که وضعیت کل سیستم را به خطر اندازد جلوگیری کند و از سوی دیگر، چون سیستم در محیطی زندگی میکند که به طور مرتب در حال تغییر است لذا باید مکانیزمی داشته باشد که تغییرات مذکور را شناسایی کرده و خود را با آن تطبیق دهد تا در رابطه با محیط به تعادلی پویا دست یابد. چنین تعادلی معمولاً با یادگیری از طریق بازخورد اطلاعاتی و با تخصصیتر شدن واحدها و رشد زیرسیستمهای درونی مؤسسه و سازمانها حاصل میشود.
هم پایانی: مفهوم هم پایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی هم پایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
پرسش و پاسخ
- آیا میتوان به مناطق کُردنشین به مثابهی یک \"سیستم باز\" نگریست؟
اکنون دیگر به ندرت بتوان از رویکردی سخن به میان آورد که کُردستان را به مثابهی یک سیستم که دارای دروندادها، پروسه و بروندادهای منحصر به خود است در محاسبات داخلی\"ایران\"، منطقه ای\"ترکیه، عراق و سوریه\" و بینالمللی شناسایی نکند. کُردستان، اکنون، گرچه به لحاظ ماهیت حقوق بینالمللی، مرزهایی مصنوع را از میان خود عبور داده است اما به مثابهی یک کلیت سیستمی دارای محدوده است و مرزی که آن را به مثابهی سیستم از محیط اطراف خود جدا میکند و هم دارای محیط است به گونهای که عامل یا عوامل خارج از سیستم که بر رفتار سیستم اثر میگذارد در نهایت ، تعیین میکند که سیستم، چگونه باید انجام وظیفه کند و چه وظایفی را به هدف رهنمون سازد.
مثالهای روشنی براي تأييد اين ادعا وجود دارند که بر \"کُردستان به مثابه يک سيتم باز\" دلالت میکنند.
- نگاهی کوتاه به \"چرايي پيدايش\"، \"اقتضائات پديد آورندهی هر يک از احزاب\"، \"خط مشی\"، \"استراتژی، کنشها\"، \"واکنشها و برهم کنشها\" در بسياری از مقاطع تاريخی\"به استثناي مواردي چند\"، \"کنشگری و اقدام مستقل و مشترک در بسياري از بحرانهای پديد آمده\" در کُردستان، \"شيوههاي تقريباً يکسان سازماندهی و مقاومت\"،\"نگاه تقريباً يکسان به مسالهی ملي کُرد\"و \"توافقنامههای دوجانبه در دورهی اخير\"،باز بودن سیستم\" را تأیید میکند.
موضوع دیگری که ماهیت این سیستم را به عنوان کلیتی یکپارچه تأمین و تضمین نمود ظهور سازوکارهای \"بازخورد\"، در قالب\" تقویت وفاق ملی\" و \"همبستگی کُردستانی\" صرفنظر از ماهیت حقوقی بینالمللی هریک از مناطق کُردنشین به عنوان بخشی از کشورهای ایران، ترکیه، عراق و سوریه است.
این سیستم اکنون در سادهترین تعریف، عشق به ملت کُرد است که با قرار دادن بنیاد خود بر رویههای هنجاری،ادراکی و نهادین، مشارکت تودهای مردم را به عقلیتی \"ملت باور\" ارتقا میدهد، سیستمی که به منزلهی شکل بندیهای استدلالی، استراتژیک و تاکتیکی، وجوهی از واقعیتهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به هم پیوسته است که هدف نهایی خود را در کلیت یکپارچهای به نام کُردستان محقق میسازد.
به جرأت میتوان گفت صورتهای مشروعیت یافتهی زمان حال برای \"ملت کرد\"درقالب کنش و واکنش پویایی هویتی به نام \"کُرد\" با تأکید بر نهادها، رفتارها و ادراکات است که در تعهدات هنجاری، علایق و سیاستهای نهادینهی این حوزه دخیل هستند.
اکنون هویت ملی در \"سیستم باز کُردستان\"، برحسب آرمانهای مربوط به شهروندی،مشارکت و دمکراسی بیان، و اندیشهی \"کُرد ملت باوری\" را به عنوان شالودهای برای هویت شهروندی و همبستگی تقویت میکند.
-آیا هریک از احزاب کُردستانی \"دمکرات\"، \"کومله\" و \"پژاک\" را میتوان یک \"زیرسیستم\" از \"سیستم باز کُردستان\" دانست؟
همچنان که پیشتر، در سلسله مراتب سیستمها توضیح داده شد در درون محدودهی سیستم، خود سیستم قرار دارد.سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستم ها نیز ممکن است به زیرسیستمهای دیگری تفکیک و تقسیم شود.
نکته ی مهم دیگر در استدلال سیستمی ما، \"مکانیزم سازش\" است. بر اساس این سازوکار، سیستمها باید غالباً دو مکانیسم متضاد را در خود داشته باشند: از یکسو برای ابقای تعادل خود، باید سازوکاری داشته باشند که بین محیط و وضعیت زیرسیستمهای آن، حالت موازنهای برقرار کند. به این معنا که از تغییر شتابان زیرسیستمها در برابر تغییرات محیطی، به گونهای که وضعیت کل سیستم را به خطر اندازد جلوگیری کند و از سوی دیگر، چون سیستم در محیطی زندگی میکند که به طور مرتب در حال تغییر است لذا باید مکانیزمی داشته باشد که تغییرات مذکور را شناسایی کرده و خود را با آن تطبیق دهد تا در رابطه با محیط به تعادلی پویا دست یابد. چنین تعادلی معمولاً با یادگیری از طریق بازخورد اطلاعاتی و با تخصصیتر شدن واحدها و رشد زیرسیستم های درونی مؤسسه و سازمانها حاصل میشود.
وجوه مشترک هریک از سه حزب \"دمکرات\"، کومله\"، \"پژاک\" و ديگر \"احزاب کُردستاني\"چیست؟
ویژگی مشترک هر سه حزب صرفنظر از تاکتیکهای مقطعی هریک،مبارزه علیه سلطه است که دست کم شامل این ویژگیها بوده است:
ـ یک مبارزه ی ارضی همگانی و مشترک
ـ زبان همگانی و مشترک
ـ یک فرهنگ همگانی و مشترک
ـ وحدت همگانی و مشترک
ـ تاریخ همگانی و مشترک
ـ درک همگانی و مشترک دربارهی تعلق جمعی که \"احساسات همبستگی اجتماعی\" نامیده میشود.
- زمینهی روانی مشترک
هر سه حزب در حوزهی \"آرمانهای ملی\" نیز (در حوزه ی کلان) در جستجوی تحقق این اهداف بودهاند:
ـ تحقق استقلال سیاسی ملت کُرد از راه پیش گرفتن کُرد ملت باوری.
ـ تثبیت شأن و منزلت ملت کرد در مقام ملتی آزاد.
ـ تحقق اصل حاکمیت ملی و مساوات برای ملت کُرد در برابر سایر ملل.
صرفنظر از برخی موانع و فاصلهها در سطح خُرد که غالباً ناشی از اتخاذ تاکتيکهای گوناگون با نگرشهای متفاوت از لحاظ تقدم و تأخیر زمانی است و اغلب همین تقدم و تأخیرها منجر به بروز برخی ناسازگاریها شده است و \"مکانیزم سازش\" (صرفاً به معنای سیستمی آن را) دچار مخاطره نموده است احزاب کُردستانی را میتوان بر اساس چهارگانهی\"ارکان\"، \"سازمان\"، \"ایدئولوژی\" و \"آرمان\"، یک زیرسیستم از کلیتی سیستمی به نام کُردستان دانست که هریک میتواند در عین حفظ ماهیت و استقلال درونی، کارویژهی خود را در سیستم باز کُردستانی به انجام رساند و هر زیرسیستم، به تحقق \"اصل همپایانی\" یاری رساند.
همچنانکه پیشتر گفته شد مفهوم هم پایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی همپایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها \"احزاب یا زیرسیستمها\" با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
- آیا میتوان زیرسیستمهای حزبی را در کنار یکدیگر و در خدمت کلیت یکپارچهای به نام کُردستان قرار داد؟
در بررسی \"هدف\" و \"وسیله\" برای احزاب با توجه به سازگاری و ناسازگاری آنها با یکدیگر، میتوان چهار حالت مشخص را تعریف نمود:
- اگر هدف سازگار و وسیله سازگار باشند، \"همکاری\" به وجود میآید.
-اگر هدف ناسازگار و وسیله سازگار باشند، \"ائتلاف\" به وجود میآید.
- اگر هدف سازگار و وسیله ناسازگار باشند، \"رقابت\" به وجود میآید.
- اگر هدف ناسازگار و وسیله ناسازگار باشند \"کشمکش\" به وجود میآید.
این ماتریس نشان میدهد که تنها در یک حالت\"حالت چهارم\"، هریک از احزاب و سازمانها وارد کشمکش \"تعارض\" با یکدیگر میشوند و آن، هنگامی است که هدف ناسازگار و وسیله ناسازگار باشند. این در حالی است که در حالت حداکثری \"بر اساس اساسنامه، مرامنامه، برنامه و اهداف\"، هدف و وسیله نزد احزاب از نوعی سازگاری پیروی میکند و در حالت حداقلی، حتی اگر هدف، سازگار و وسیله ناسازگار باشند، رقابت\"به معنای واقعی واژه\" به وجود میآید که نمیتواند هیچگونه عدم همکاری و یا تعارض را توجیه کند.
از سوی دیگر، هنگام بررسی ماهیت احزاب\"ماهیت و ساختار\"، حداقل سه نقطهی مشترک را میتوان شناسایی کرد:
ـ احزاب راههای مختلف تولید و باز تولید شناخت را پیوسته بازشناخته، تائید و بیان میکنند \"شناخت شناسی احزاب\".
ـ احزاب وجوه مختلف هستی را پیوسته بازشناخته ،تائید و بیان می کنند (هستی شناسی احزاب).
ـ احزاب رویه های مختلف توانمند ی سازی را پیوسته بازشناخته، تائید و بیان می کنند (سیاست احزاب).
احزاب حتی در سه عامل بسیار مهم به عنوان رهایی ملی وجوه مشترکی دارند:
- اندیشهی ملی
- هویت ملی
- حقوق ملی
بنابراین می توان زیرسیستمهای حزبی را با توجه به سه امکان \"همکاری\"، ائتلاف\" و \"رقابت\" در قالب سازگاری و عدم سازگاری هدف و وسیله در احزاب در کلیت یکپارچهای به نام کُردستان قرار داد.
-آیا زیرسیستمهای حزبی میتوانند در کنار حفظ موجودیت خود به عنوان یک سیستم، هویت مستقل خود را حفظ کنند؟
مهمترین و برجستهترین ویژگی زیرسیستمها این است که در صورت تعریف شدن در یک سیستم، در عین آنکه هریک به عنوان یک سیستم در خدمت کلیت یکپارچهی سیستمی قرار میگیرند، هریک بنا به کارکرد و کارویژهی منحصر به خود، مستقل بوده و همزمان، ویژگی همپایانی را در کنار یکدیگر محقق میسازند. همچنان که پیشتر گفته شد مفهوم همپایانی این است که سیستم میتواند با شرایط اولیه و درون دادههای متفاوت، به نتایج نهایی یکسانی دست یابد. بر اساس ویژگی همپایانی که ویژگی سیستمهای باز است سازمانها با استفاده از دروندادهای متفاوت و راه حلهای گوناگون و به روشهای مختلف میتوانند به اهداف خود دست یابند.
از سوی دیگر، در صورتی که قایل به این نگاه سیستمی شویم میتوان همچنان که پیش از این گفته شد ویژگی سلسله مراتب سیستمها را نیز در درون محدودهی سیستم، تعریف کرد. بر این اساس، سیستم ممکن است از یک عنصر، یا چندین عنصر تشکیل شده باشد. هرگاه هریک از عناصر، به نوبهی خود، سیستم دیگری باشد، یک \"زیرسیستم\" نامیده میشود. هریک از زیرسیستم ها نیز ممکن است به زیرسیستم های دیگری تفکیک و تقسیم شوند.
- کارکرد و کارویژه ی مثبت هریک از این زیرسیستم ها چه می تواند باشد؟
هرگاه هریک از احزاب کُردستانی \"دمکرات\"، \"کومله\" و \"پژاک\"، موضوعیت سیستمی کُردستان را به عنوان یک کلیت یکپارچه به صورت مصداقی بپذیرند و بر این اساس، قایل به \"زیرسیستم بودن\" خود شوند، یکی از مهمترین ویژگیهای سیستم باز یعنی \"مکانیسم سازش\" محقق خواهد شد.
بر این اساس، هریک از احزاب، برای ابقای تعادل خود، سازوکاری خواهد داشت که بین محیط و وضعیتهای پیش روی خود، حالات توازن برقرار نماید و از تغییر شتابان خود در برابر تغییرات محیطی به گونهای جلوگیری نماید که مانع از به خطر افتادن کل سیستم شود و از سوی دیگر با توجه به ادراک تغییرات مداوم و پیوستهی محیط سیستم، مکانیسمهایی اتخاذ خواهد نمود که تغییرات محیطی را شناسایی و خود را با آن به گونهای تطبیق دهد تا در رابطه با محیط خود به تعادلی پویا دست یابد.
این تعادل بر اساس مکانیسم سازش، از طریق بازخور اطلاعاتی و تخصصی تر شدن احزاب، در نهایت به رشد آنها منجر خواهد شد.
- آیا در صورت فعالیت \"کارا\" و \"اثربخش\"(کارایی و اثربخشی در کنار یکدیگر به معنای \"درست انجام دادن کار درست\" است و از جمع آنها مفهوم \"بهرهوری\" به دست میآید) هریک از زیرسیستمها، نیازی به نفی و اثبات \"یکدیگر\" به وجود میآید؟
ارتباط متقابل اجزای سیستم با یکدیگر\"به مثابهی زیرسیستم\" که به مفهوم تعامل میانجامد، سازماندهی زیرسیستمها به گونهای که هریک بتوانند بر اساس یک برنامهی از پیش تعیین شده در کنار یکدیگر فعالیت کنند و همچنین پذیرش مفهوم همپایانی که هریک از زیرسیستمها در کنار حفظ شرایط اولیه و دروندادهای متفاوت، در قالب یک سیستم به نتایج نهایی یکسانی دست یابند منجر بدان خواهد شد که هریک از احزاب بدون نیاز به نفی و اثبات یکدیگر، اهدافی را محقق سازند که کلیت سیستمی در جستجوی آن است.
نتیجه:
در صورت فعالیت هریک از احزاب به عنوان یک زیرسیستم از یک کلیت یکپارچه به نام کُردستان، میتوان از مفاهیم \"یا این یا آن\" و \"نه این نه آن\"،به مفهوم نوین در \"نظریهی سیستمی\" یعنی \"هم این هم آن\" دست یافت.
با رویکرد سیستمی و نگاه کلیتنگر در چارچوب ویژگیهای سیستمیک، میتوان به این واقعیت نوین دست پیدا کرد که نگاه سنتی و کلاسیک \"یا این یا آن\" Or Or\" و \"نه این نه آن\"\"(Nor Nor) را به رویکرد نوین \"هم این هم آن\"(And And) متحول ساخت.
- مزیت نسبی هریک از احزاب کردستانی به عنوان یک زیرسیستم از یک \"کلیت سیستمی کردستان\" محور چیست؟
با توجه به هریک از فاکتورهای \"برنامهریزی استراتژیک\"، \"امکانسنجی\"، \"تحلیل وضعیت موجود\"(شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف)، \"تحلیل وضعیت در آینده\"(شناسایی فرصتها و شناسایی تهدیدها)، \"طراحی برنامه\"، \"مدل سازی برنامه\"(تعریف الگوهای سیستمی) و سازوکار \"کنترل\"،میتوان نسبت به شناسایی مزیت نسبی هریک از احزاب کردستانی\"البته با توجه به منابع در دسترس و قابل استفاده\" اقدام نمود.
-مهم ترین موانع در دستیابی به این رهیافت، چه میتواند باشد؟
- آماده نبودن فرهنگ حزبی برای تغییر
- فقدان علاقه مندی رهبران احزاب
- ناتوانی در امکان سنجی نیازهای کنونی و آینده
- ناسازگاری با شرایط نوین
- عمق ناکافی اطلاعات
- فقدان مسئولیت پذیری در سیستم
- مقاومت سازمانی
- بیتوجهی به پیچیدگیهای نوین
- عدم احساس نیاز به تغییر شرایط کنونی
- عدم وجود رویکرد سیستمنگر در احزاب کُردستانی
بسيار روشن است که با اندکی تأمل در موانع پيشرو، و پرهيز از مقاومت در برابر راهکارهای دانش بنياد\"، در کنار \"ارادهی مصمم به تغيير\"، میتوان، اين موانع را اگرچه شايد در کوتاه مدت نه، اما در ميان مدت، چاره يابی و حل کرد....
توضيح: در اين نوشتار، دمکرات و کومله به عنوان کليت در نظر گرفته شدهاند و انشعابهای به وجود آمده در سالهای گذشته، به دليل آنکه ماهيتاً فاقد \"توجيه دانشی\"هستند در نظر گرفته نشدهاند \"اگرچه با واکاوی موانع، میتوان دريافت که وضعيتهای منجر به انشعاب، به چه دلايلی، روی دادهاند\".
