تحلیل زمین‌شناسی زمین لرزه‌های استان ایلام
20:49 - 30 مرداد 1393
Unknown Author
دکتر موسی ملک‌پور*
صفحات زمین بر روی مواد مذاب در حرکت هستند و سالانه چند سانتیمتر حرکت می‌کنند بر اثر این حرکات انرژی در محل گسله‌ها ذخیره شده و هنگام آزاد شدن زلزله رخ می‌دهد.
استان ایلام در مناطق با خطر زلزله‌خیزی متوسط قرار گرفته است و در مسیر گسل‌های اصلی و مخرب کشور قرار ندارد. این استان بیشترین تراکم گسل‌های محلی (بیش از صد گسل) و زمین لرزه‌های کشور را داراست و منطقه تکتونیک فعال به لحاظ زمین‌شناسی محسوب می‌گردد اما وقوع زمین‌لرزه‌های مخرب با ساختار زمین‌شناسی استان مطابقت ندارد.
نقشه گسل‌های استان ایلام
در چند سال اخیر گسل‌های جلیزی، سیاه کوه، اناران فعال شده‌اند و منشاء اکثر لرزش‌های محلی استان می‌باشند. کوه کاسه‌ماس مورموری، با قرار گیری چندین گسل کوچک مهمترین نقطه لرزه‌خیز استان محسوب می‌شود با توجه به حداکثر قدرت لرزه‌ای آن(٦ ریشتر)، ترک خوردگی ساختمان‌ها و تخریب منازل فرسوده و ریزش کوه از پی‌آمدهای آن می‌باشد این خط گسلش، از سه گسل ترکیبی تشکیل می‌شود که بزرگترین لرزش ثبت شده چند صد سال اخیر استان محسوب می‌گردد. مطالعه زمین‌شناسی گسل نشان می‌دهد که با توجه به کوتاه بودن طول گسل، تا شعاع ده کیلومتری می‌تواند خطراتی برای مساکن ناپایدار ایجاد کند.
موقعیت زلزله مورموری
یکی دیگر از فعالترین خط گسلش استان، در جنوب شهرستان دهلران (از روستای جلیزی شروع تا مرز عراق) بطول ٤٠ کیلومتری ادامه می‌یابد آخرین فعالیت این شکستگی مربوط به شهریور ١٣٨٧ می‌باشد که بیش از بیست بار زمین در چندین نوبت لرزید. که بزرگترین لرزش با بزرگی حداکثر ٥/٥ ریشتر بوده است. این گسل در چند روز اخیر فعالیت داشته و تا ٨/٤ ریشتر فعالیت لرزه‌ایی آن به ثبت رسیده است، که برای مساکن ناپایدار روستایی بخش موسیان می‌تواند آسیب‌های محدودی را در پی داشته باشد.
بر اساس ثبت اطلاعات مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تمامی گسل‌های استان فعالیت خود را در چند روز اخیر آغاز نموده و با توجه به دوره بازگشت سی ساله به تخلیه انرژی مشغول هستند بنابراین در چند روز آینده شاهد لرزش‌های دیگر نیز در سطح استان می‌باشیم.
اطلاعات پانصد ساله اخیر نشان می‌دهد، زلزله ویرانگری در استان ایلام رخ نداده و دلایلی مبنی بر اینکه شهرهای تاریخی استان بر اثر این پدیده از بین رفته باشند وجود ندارد. بر اساس اطلاعات تاریخی و معاصر، استان فاقد دوره‌های بازگشت زلزله‌های مخرب است در تاریخ طبری زلزله‌ایی تحت عنوان زلزله در شمال کبیرکوه در تاریخ ٢٥٨ ه.ق اشاره شده که طی آن بیست هزار نفر کشته و آبادی‌های زیادی ویران شد. حال آنکه با توجه به تاریخ وقوع آن مربوط به کوه راندگی دامنه شمالی کبیرکوه بوده و مرتبط به ایجاد زلزله نمی‌باشد. بنابراین فرض خرابی شهرهای باستانی در استان بر اثر زلزله رد می‌شود.
زمین لرزه‌های را می‌توان ناشی از آزاد شدن انرژی زمین در شکسگی‌های طاقدیس‌های کاسه ماس، سیاهکوه و دالپری دانست به دلایل کوچک بودن طول گسله‌ها, نرم بودن جنس زمین و ... پیش بینی می‌شود که بتدریج از شدت لرزش‌ها کم شده و تا اوایل شهریور فعالیت‌ها پایان یابد.
بنظر می‌رسد که زمین لرزه‌های اخیر می‌تواند باعث ترک خوردگی ساختمان‌ها ،تخریب بافت فرسوده، ریزش کوه و آسیب به تاسیسات زیر بنایی و جادها در سطح محلی ( شعاع چند کیلومتری گسل‌ها) گردد اما فرض وقوع زلزله‌های مخرب و ویرانگر با واقعیت‌های زمین شناسی استان (کوتاه بودن طول گسل‌ها و نبود دوره بازگشت زلزله) مطابقت ندارد.
زلزله پدیده‌ایی خطرناک نیست بلکه ساختمان‌های ناایمن و مساکنی که بدور از ضوابط مهندسی ساخته می‌شوند می‌تواند خطرآفرین باشد، که لزوم دوری از ساخت و ساز‌های ناپایدار و بافت‌های فرسوده توصیه می‌گردد. در انتها، با توجه به لرزه‌خیزی بالا در استان، لزوم استحکام‌بخشی و مقاوم‌سازی مساکن استان از ضروریات می‌باشد و کمک‌های دولتی و اعطای وام‌های تسهیلاتی در بخش مسکن می‌تواند تا حدی در آینده مشکلات را مرتفع گرداند.
*کارشناس ارشد ژئومرفولوژی دانشگاه تهران
صفحات زمین بر روی مواد مذاب در حرکت هستند و سالانه چند سانتیمتر حرکت می‌کنند بر اثر این حرکات انرژی در محل گسله‌ها ذخیره شده و هنگام آزاد شدن زلزله رخ می‌دهد.
استان ایلام در مناطق با خطر زلزله‌خیزی متوسط قرار گرفته است و در مسیر گسل‌های اصلی و مخرب کشور قرار ندارد. این استان بیشترین تراکم گسل‌های محلی (بیش از صد گسل) و زمین لرزه‌های کشور را داراست و منطقه تکتونیک فعال به لحاظ زمین‌شناسی محسوب می‌گردد اما وقوع زمین‌لرزه‌های مخرب با ساختار زمین‌شناسی استان مطابقت ندارد.
نقشه گسل‌های استان ایلام
در چند سال اخیر گسل‌های جلیزی، سیاه کوه، اناران فعال شده‌اند و منشاء اکثر لرزش‌های محلی استان می‌باشند. کوه کاسه‌ماس مورموری، با قرار گیری چندین گسل کوچک مهمترین نقطه لرزه‌خیز استان محسوب می‌شود با توجه به حداکثر قدرت لرزه‌ای آن(٦ ریشتر)، ترک خوردگی ساختمان‌ها و تخریب منازل فرسوده و ریزش کوه از پی‌آمدهای آن می‌باشد این خط گسلش، از سه گسل ترکیبی تشکیل می‌شود که بزرگترین لرزش ثبت شده چند صد سال اخیر استان محسوب می‌گردد. مطالعه زمین‌شناسی گسل نشان می‌دهد که با توجه به کوتاه بودن طول گسل، تا شعاع ده کیلومتری می‌تواند خطراتی برای مساکن ناپایدار ایجاد کند.
موقعیت زلزله مورموری
یکی دیگر از فعالترین خط گسلش استان، در جنوب شهرستان دهلران (از روستای جلیزی شروع تا مرز عراق) بطول ٤٠ کیلومتری ادامه می‌یابد آخرین فعالیت این شکستگی مربوط به شهریور ١٣٨٧ می‌باشد که بیش از بیست بار زمین در چندین نوبت لرزید. که بزرگترین لرزش با بزرگی حداکثر ٥/٥ ریشتر بوده است. این گسل در چند روز اخیر فعالیت داشته و تا ٨/٤ ریشتر فعالیت لرزه‌ایی آن به ثبت رسیده است، که برای مساکن ناپایدار روستایی بخش موسیان می‌تواند آسیب‌های محدودی را در پی داشته باشد.
بر اساس ثبت اطلاعات مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تمامی گسل‌های استان فعالیت خود را در چند روز اخیر آغاز نموده و با توجه به دوره بازگشت سی ساله به تخلیه انرژی مشغول هستند بنابراین در چند روز آینده شاهد لرزش‌های دیگر نیز در سطح استان می‌باشیم.
اطلاعات پانصد ساله اخیر نشان می‌دهد، زلزله ویرانگری در استان ایلام رخ نداده و دلایلی مبنی بر اینکه شهرهای تاریخی استان بر اثر این پدیده از بین رفته باشند وجود ندارد. بر اساس اطلاعات تاریخی و معاصر، استان فاقد دوره‌های بازگشت زلزله‌های مخرب است در تاریخ طبری زلزله‌ایی تحت عنوان زلزله در شمال کبیرکوه در تاریخ ٢٥٨ ه.ق اشاره شده که طی آن بیست هزار نفر کشته و آبادی‌های زیادی ویران شد. حال آنکه با توجه به تاریخ وقوع آن مربوط به کوه راندگی دامنه شمالی کبیرکوه بوده و مرتبط به ایجاد زلزله نمی‌باشد. بنابراین فرض خرابی شهرهای باستانی در استان بر اثر زلزله رد می‌شود.
زمین لرزه‌های را می‌توان ناشی از آزاد شدن انرژی زمین در شکسگی‌های طاقدیس‌های کاسه ماس، سیاهکوه و دالپری دانست به دلایل کوچک بودن طول گسله‌ها, نرم بودن جنس زمین و ... پیش بینی می‌شود که بتدریج از شدت لرزش‌ها کم شده و تا اوایل شهریور فعالیت‌ها پایان یابد.
بنظر می‌رسد که زمین لرزه‌های اخیر می‌تواند باعث ترک خوردگی ساختمان‌ها ،تخریب بافت فرسوده، ریزش کوه و آسیب به تاسیسات زیر بنایی و جادها در سطح محلی ( شعاع چند کیلومتری گسل‌ها) گردد اما فرض وقوع زلزله‌های مخرب و ویرانگر با واقعیت‌های زمین شناسی استان (کوتاه بودن طول گسل‌ها و نبود دوره بازگشت زلزله) مطابقت ندارد.
زلزله پدیده‌ایی خطرناک نیست بلکه ساختمان‌های ناایمن و مساکنی که بدور از ضوابط مهندسی ساخته می‌شوند می‌تواند خطرآفرین باشد، که لزوم دوری از ساخت و ساز‌های ناپایدار و بافت‌های فرسوده توصیه می‌گردد. در انتها، با توجه به لرزه‌خیزی بالا در استان، لزوم استحکام‌بخشی و مقاوم‌سازی مساکن استان از ضروریات می‌باشد و کمک‌های دولتی و اعطای وام‌های تسهیلاتی در بخش مسکن می‌تواند تا حدی در آینده مشکلات را مرتفع گرداند.
*کارشناس ارشد ژئومرفولوژی دانشگاه تهران
