آخرین سرودە یک مبارز

آرش صالح
بی شک اگر تاریخ مبارزات ملت کُرد بخواهد از میان خود سمبلی برای عقلانیت و تفکر سیاسی ارائە دهد انتخابی جز دکتر قاسملو نخواهد داشت. بسیار کم اما، این سرمایە جنبش‌های آزادیخواهی در کردستان و ایران بازشناختە شدە، مورد واکاوی قرار گرفتە و در بوتە نقد نهادە شدە است. و صد البتە یکی از مواردی کە کە در زندگی سیاسی او بە این سرنوشت دچار شدە و تنها در هالەای از روایت درک ناشدە باقی ماندە است مرگ وی میباشد. مرگی کە شاید با مجموعە ای از سوالات در چگونگی آن روبرو شدە باشد و در بسیاری از موارد با داشتەهایمان از دکتر قاسملو بە عنوان فردی با درک و دور اندیشی بالا ناهمخوان بنماید.

روایت‌ها چنان‌اند کە فهم ما را از آنچە کە درپی درک آنیم تحت الشعاع قرار میدهند تا جایی کە گاها\" دیگر نشانە ها را بە بیراهە بردە و و نظامهای دلالتی را با مدلولهایی بی ارتباط با متن روبرو میگردانند. در چنین شرایطی آنچە میخوانیم نە تاویل پذیر بلکە گیج کنندە است و همچنین فهم ما از پدیدە‌های خاص بسیار متناقض با نظام داشتەهای پیشینمان مینمایاند. متنهای بسیاری در مبارزات طولانی و دراز مدت ملت کورد بە چنین سرنوشتی دچار شدەاند. چە بسیار کنە وجودی کنشهایی درک ناشدە ماندە اند و بە تبع آن تاویل ناپذیر و هضم ناشدنی.

بە تعبیری رمانتیک اگر بە آن بنگریم، مرگ دکتر قاسملو آخرین حرکت قلم مویی بود کە باید بر روی بوم میلغزید تا زادە شدن اثری درخشان پس از سالها بارداری بە انجام خود برسد. از نگاهی واقگرایانە اما و از زاویە دیدی متفاوت، مرگ دکتر قاسملو باید در چارچوب شخصیت، ارزشها، اصول و مبانی تئوریک وی مورد مطالعە قرار گیرد تا بتوان درک شود و در تفسیر و تاویلی متفاوت و شایستە قرار گیرد.

در بررسی چرایی قبول دکتر قاسملو برای مذاکرە با نمایندگان دولت جمهوری اسلامی، سکویی کە تحلیلگر بر روی آن خواهد نشست بسیار متاثر از شناخت دکتر قاسملو است. قطعا\" شناختی سطحی از دکتر قاسملو جوابی سطحی برای مسئلە در پی خواهد داشت جوابی آسان و کوتاه. اما اگر بخواهیم کمی بیشتر در این مسئلە تعمق کنیم اولین مسئلەای کە شاید توجهمان را بە خود جلب خواهد کرد این واقعیت است کە دکتر قاسملو از زمانی کە از کردستان بە سوی اروپا بە راه می افتد کە در این گفتگوها شرکت کند کاملا\" آگاهانە و با احتمال بسیار بالای ترور خود شرکت در مذاکرات را بر میگزیند.

آگاهانە نە تنها بە این معنا کە آگاه بە احتمال بسیار بالای ترور خود بودە بلکە بە این معنا کە ابعاد مختلف مرگ احتمالی خود را سنجیدە و بە آن بە مثابە کنشی سیاسی می نگرد.
از نگاه دکتر قاسملو چە ترور اتفاق بیافتد و چە اتفاق نیافتد و جمهوری اسلامی بە طور جد در پی حل مسالمت آمیز مسئلە کرد باشد در نهایت نتیجە بە نفع ملت کرد خواهد بود چرا کە تنها ارادە واقعی حل مسالمت آمیز مسئلە کرد از سوی طرفین شرط لازم و کافی برای آشتی است و در نهایت توافقات بر سر جزئیات خواهد بود کە با توجە بە شخصیت دکتر قاسملو کە در میان دوستان اروپایی خود بە نام پیامبر آشتی خاورمیانە معروف بود این مسئلە حائز اهمیت حیاتی بود.
از سوی دیگر ترور یک رهبر در خاک اروپا نتنها جهانی شدن مسئلە کرد بلکە وارد کردن اروپا بە قضیە را بە عنوان یک طرف درگیر در پی خواهد داشت. اگرچە شاید در آن زمان این امر بە وضوح و بە شدتی کە مورد انتظار دکتر قاسملو بود خود را نشان نداد اما هزینەای کە دکتر قاسملو تقبل کرد اولین سنگبنای درگیر شدن نهادی اروپا با مسئلە کرد در ایران را بنیان نهاد.

از یک نقطە نظر، مرگ بە عنوان یک پروسە باز اجتماعی شدن تعریف میشود کە در طی آن کنشها و واکنشهای فردی تحت تاثیر آن شکل میگریند و بازتولید می شوند. از آنزمان کە دکتر قاسملو با مسئلە گفتگوها روبرو میشود سعی دارد بە شیوەای آگاهانە این روند را برای خود و حزبش سرعت بخشد. دکتر قاسملو از زمانی کە تصمیم بە آغاز سفر خود میگیرد بە گونەای سعی در آمادە کردن حزب برای مواجهە با ترور احتمالی خود دارد.
در میتینگهایی کە قبل از عزیمت دکتر قاسملو برای اعضا بر پا کردە است در مقام تبیین اهمیت ساختار و مبانی تئوریک در حزب اذعان میدارد کە اکنون حزب دمکرات بە مرحلەی از تکامل خود رسیدە کە تثبیت شدە است و مرگ رهبران این حزب نمیتواند این حزب را از مسیر خود خارج کند و یا ضربەای سنگین بە این حزب وارد کند. چنین صحبتهایی نتنها نشانەای بر آگاهی همەجانبە دکتر قاسملو از پدیدە احتمالی ترور خود است بلکە دلیلی بر تعقل و عقلانیت در پس این تصمیم است.

عقلانیت بە زبانی سادە کنش بر مبنای محاسبە تفاضل سود و زیان است. روشن است دکتر قاسملو با توجە بە شاخصە مزبور کە از حزب دمکرات کردستان ایران بر میشمردهزینە فقدان خود برای حزب را کمتر ازدستاوردهای محتمل آن میسنجد و بدین ترتیب استدلالی عقلانی برای کنش خود ارائە میدهدو بر همین اساس است کە دکتر قاسملو علی رغم هشدارهای بسیاری کە از همسر و تعدادی از دوستان خود کە آگاه از این گفتگوها بودند دریافت میکند در تصمیم خود مصمم است.

فارغ از پشتوانە عقلانی، این کنش دکتر قاسملو همچنین پایە در اصول وابعاد شخصیتی وی دارد. دکتر قاسملو رهبری مسئولیت پذیر و اخلاق مدار بودەاست. مسئولیت پذیری دکتر قاسملو بیش از هرچیز متوجە رهبری جنبش است کە بتواند با کمترین هزینە ممکن و بە شیوەای پراگماتیستی وبە دور از شعار زدگی جنبش را بە سوی نیل بە مطالبات ملت کرد رهنون سازد و همچنین اخلاق مداری بە این معنا کە در مقام یک رهبر بیش از هر فرد دیگری این مسئولیت را متوجە خود میداند و بیش از هر کسی تمامی اصول، ارزشها ودستورالعملهای مبارزاتی را رعایت کردە و آن ها را اجرا میکند.
دکتر قاسملو در یکی از میتینگهای حزبی خود در مقام تبیین مبارز ماندن و در عین حال آوانگارد ماندن حزب دمکرات با اشارە بە ماهیت سیاست حزب در قبال واقعیات جامعە ایران و کردستان مسئولیت پذیری را یکی از بنیادی ترین اصول سیاستگذاری در حزب دمکرات کردستان ایران معرفی میکند.

اما مسئولیتی کە بە زعم دکتر قاسملو برای حزب متبوعش وجود دارد نتنها معطوف بە مبارزە بلکە معطوف بە آشتی و صلح نیز میباشد چرا کە در ادامە همین سخنان اشارە میدارد کە این حزب در زمان مبارزە، راه مبارزە را بە بهترین وجە پیش گرفتە و در زمان لازم هم تمام توان خود را برای برقراری آشتی بە کار بردە است. لذا آنچە با تفکر و شخصیت دکتر قاسملو بە عنوان یک رهبر قوی و عمل گرا میگنجد این واقعیت است کە ضمن آمادە بودن برای تقبل هر هزینەای در راستای مبارزە بە شیوەای موثر پایبند بە اصول دمکراتیک است و بە همین جهت با توجە بە مبانی و اصول خود آمادە هر هزینەای در این مسیر نیز است.

فاکتور دیگری کە در تبیین این کنش دکتر قاسملو حائز اهمیت است نوع نگاهی است کە وی بە مفهوم شهید و هدف مبارزە دارد. از نگاه دکتر قاسملو مبارزە ای کە حزب وی رهبری میکند در راستای یک زندگی بهتر است و در تبیین این اصل معتقد است کە پیشمرگە برای کشتە شدن بە وجود نیامدە و بە مبارزە نپیوستەاست بلکە آنچنان کە از نامش پیداست برای ادای هر هزینەای آمادە است. دکتر قاسملو همچنین با مقایسە مبارزە حزب با جریاناتی کە هدف از مبارزە را نائل شدن بە مرگی میدانند کە رستگاری از پس آن می آید نشان میدهد کە مبارزە بە پیشواز شهادت رفتن نیست بلکە مبارزەای در راه زندگی و برای زندە ماندن است.
از سوی دیگر دکتر قاسملو هزینە برای آزادی را امری غیر قابل اجتناب میداند این جملە دکتر قاسملو کە میگوید هر ملتی کە آزادی میخواهد ناچار ازپرداخت هزینە آن است جملە بسیار معروفی در میان ملت کرد است. دکتر قاسملو نگاهی واقعگرایانە بە مبارزە داشتە است و لازمە یک نگاه واقعگرایانە اشراف بە ابعاد هزینە هایست کە مبارزە در بر دارد.
چنین نگاهی کە دکتر قاسملو بە مبارزە و مفهوم شهید دارد مانع از آن است کە نوع برداشتی از کنش مزبور دکتر قاسملو شکل گیرد مبنی بر اینکە دکتر قاسملو در حرکتی انقلابی بە استقبال شهادت رفتە باشد. دکتر قاسملوچە در سخنان و نوشتەهایش و چە در عملش در سالهای پر از افتخارهای آکادمیک و اخلاقی این را بە اثبات رسانیدە کە انسانی انقلابی و آوانگارد است اما همزمان این مسئلە بسیار مبرهن است کە عقلانیت از بنیادی ترین راهنماهای اکتهای ایشان است کما اینکە خود با صراحت میگوید کە زمانی کە خمینی در اولین مجلس خبرەگان وی را بە عنوان تنها نمایندە لائیک این مجلس مفسدفی الارض میخواند ناچار از گریز از حکم مرگیست کە بە تبع این اتهام خمینی در پی خواهد آمد. پر واضح است دکتر قاسملو بە پیشواز مرگی قهرمانانە کە توجیە عقلانی نداشتە نمی رفتەاست.

در نگاه دکتر قاسملو همچنین مفهوم شهید در ارتباطی تنگاتنگ با مفهومی دیگر در نظام ارزشی وی تحت عنوان مسئولیت نسلها تعریف میشود از نگاه دکتر قاسملو اگر نسلهای پیشین مسئولیت خود را بە درستی بە انجام رسانیدە بودند نسلهای کنونی دیگر الزامی بە ارائە چنین هزینەای نبودند. لذا شهادت در این نگاه امری ذاتا\" تقدیس شدەنیست بلکە بخشی از هزینە غیر قابل اجتنابی است کە الزاما\" مقطعی است. لذا دکتر قاسملو با چنین نگاهی نمیتواند بە صرف تهدید جانی از مسئولیت پذیری و اخلاق مداری خود در قبال ملتش و در قبال آشتی سر باز زند مسئولیتی کە اگر درست بە انجام برسد این امکان وجود دارد کە یک کشور را و یک جامعە را با تمام ملتهایش از بازتولید خشونت و هزینە های سنگین رها سازد.

نتیجتا\" آنچە در تحلیل ترور دکتر قاسملو حائز اهمیت است این واقعیت است کە حضور در مذاکرات و مرگ خود را بە مثابە یک کنش سیاسی سنجیدە شدە مد نظر قرار دادە است و درک این کنش بسیار بە این امر وابستە است کە بتوان درک صحیحی از شخصیت عملگرا و اخلاقی او داشت و همچنین مبانی تئوریک حزب دمکرات کردستان ایران و دکتر قاسملو را در آن زمان باز شناخت.

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه ایالتی نیویورک