بانه؛ تشدید نظارت دیجیتال بر شهروندان با نصب دوربین‌های گسترده امنیتی در سطح شهر
دوم آذر ۱۴۰۴؛ در ادامه تشدید نظارت دیجیتال بر مردم با اهداف امنیتی، گزارش‌های میدانی از شهرستان بانه نشان می‌دهد که طی ماه‌های اخیر پروژه‌ای گسترده برای نصب دوربین‌های نظارتی در ده‌ها نقطه شهری آغاز شده است. پس از پایان نصب پایه‌ها، این پروژه اکنون وارد مرحله نصب دوربین‌ها بر روی پایه‌های از پیش‌نصب‌شده شده است. بنا بر اعلام منابع محلی، این طرح تحت نظارت نهادهای امنیتی و اداره اطلاعات و با اجرای فرمانداری بانه پیش می‌رود.
یک منبع مطلع به کُردپا گفت که پایه‌های دوربین‌های مداربسته به‌طور مشخص در چهارراه‌ها و میدان‌های اصلی شهر از جمله «چهارراه جاده سلیمانی»، «چهارراه پایین هتل آریان»، «چهارراه مسجد اقبالی» و «چهارراه سوری بیمارستان رازی» نصب شده‌اند و به‌زودی دوربین‌ها بر روی این پایه‌ها قرار خواهند گرفت.
نمونه‌های از نصب دوربین‌های مداربسته با اهداف امنیتی در کُردستان، طی سال‌های اخیر؛
طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۳، کُردپا حداقل ۶ مورد مستند از نصب دوربین‌های مداربسته با اهداف امنیتی در مناطق کردنشین ایران منتشر کرده است. این نمونه‌ها، از کرمانشاه و پاوه در ابتدای دهه ۱۳۹۰ تا سقز، مهاباد، پیرانشهر و ایلام پس خیزش انقلابی ژن ژیان ئازادی و قتل حکومتی ژینا-مهسا امینی را شامل می‌شوند. این شواهد نشان می‌دهد که حکومت ایران با استفاده از بهانه‌های ظاهری مانند کنترل ترافیک و مدیریت شهری، به تدریج شبکه‌ای گسترده از نظارت دیجیتال بر شهروندان ایجاد کرده است که پس از سال ۱۴۰۱، برای رصد، تهدید و سرکوب اعتراضات مدنی و اجتماعی به شکل شدیدتری به کار گرفته شد.
۲۴ شهریور ۱۴۰۳؛ کُردپا در گزارشی اختصاصی از تشدید فضای امنیتی و ارعاب‌آور در آستانه دومین سالگرد قتل حکومتی ژینا-مهسا امینی در شهرهایی از جمله مهاباد و پیرانشهر خبر داد و نوشت؛ در شهر مهاباد چند دوربین امنیتی جدید در سه‌راه قبرن و داخل آرامستان مهاباد نصب شده‌اند که نشان از کنترل کامل این فضا دارد. همچنین درباره شهر پیرانشهر از توابع استان آذربایجان غربی نوشت؛ فضای پیرانشهر نیز شدت امنیتی یافته و نهادهای حکومتی میادین اصلی این شهر را به دوربین‌های مداربسته مجهز کرده‌اند. همچنین آرامستان کهنه‌خانه (محل دفن تعداد زیادی از جانباختگان خیزش) به تازگی با چند دوربین بسیار بلند پوشش داده شده تا کل محوطه و بخش زیادی از اطراف آن زیر نظارت باشد.
۱۲ شهریور ۱۴۰۲؛ در آستانه سالگرد قتل حکومتی ژینا-مهسا امینی، حکومت با میلیتاریزه کردن سقز مجموعه‌ای از اقدامات امنیتی گسترده را آغاز کرده است. با دستور نهادهای امنیتی و بودجه اختصاصی از تهران، پروژه نصب دوربین‌های فوق‌امنیتی در میدان‌ها، خیابان‌ها، خروجی‌های شهر و آرامستان آیچی اجرا شده و یکی از این دوربین‌ها مستقیماً در کنار مزار ژینا نصب شده است. این عملیات عمدتا شبانه و پنهانی انجام شده و دوربین‌ها قابلیت شناسایی چهره و خودرو دارند. هم‌زمان، اداره اماکن و اطلاعات با تهدید و ضبط مجوزهای کسبه آنها را از مشارکت در اعتصاب و برنامه‌های سالگرد منع کرده‌اند.نیروهای سرکوبگر با گشت‌زنی گسترده و اعزام واحدهای جدید فضای شهر را کاملا امنیتی کرده‌اند و پیامک‌های تهدیدآمیز «حفاظت اطلاعات وزارت دفاع» نیز برای شهروندان ارسال شده است. همچنین حکومت با تغییرات هدفمند در آرامستان آیچی می‌کوشد کنترل بیشتری بر مزار ژینا و تجمعات مردمی اعمال کند. گزارش اختصاصی کُردپا در این رابطه را اینجا بخوانید.
نهم آذر ۱۴۰۲؛ مصطفی قیصری، برادر محسن قیصری از جانباختگان خیزش انقلابی ژن، ژیان، ئازادی در ایلام تصویری از نصب دوربین مداربسته توسط نهادهای امنیتی بر مزار برادرش را منتشر کرده است. او نوشته بود؛ «از چه می‌ترسید؟! از سنگِ مزارش؟! یا از نام و یادش؟! تهدید و ارعاب تا کی؟! ما دادخواهیم و تا آخر ایستاده‌ایم.» ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ محسن قیصری ۳۲ ساله و اهل ایلام در جریان اعتراضات مردمی این شهر در پارک کودک بر اثر اصابت بیش از ٥٠ گلوله ساچمه‌ای به ناحیه سر و سینه توسط نیروهای سرکوبگر کشته شد.
مریوان-کُردستان؛ کُردپا در سال ۱۳۹۴ (سه سال قبل از اعتراضات اخیر) گزارش کرده بود که پلیس راهنمایی‌ورانندگی مریوان نصب دوربین‌های هوشمند در سطح شهر را آغاز کرده و در آن زمان دو مسیر شهری کاملا تحت کنترل تصویری قرار گرفته‌اند. برخی شهروندان آن زمان تاکید می‌کردند این شهر کوچک به‌ندرت نیاز به دوربین برای کنترل ترافیک دارد و هدف اصلی، ایجاد فضای رعب و نظارت بر تجمعات مدنی است.
پاوه-کرمانشاه)؛ طبق گزارش کُردپا (مهر ۱۳۹۲)، در خیابان‌ها و میادین عمومی پاوه چندین دوربین مداربسته به‌بهانه «طرح کنترل ترافیک» نصب شد. اهالی محلی گفته‌اند که این شهر کوچک فاقد ترافیک سنگین یا جرم‌خیزی خاص است و نصب دوربین‌ها بیشتر جنبه امنیتی و بازداشت اهداف معترضان را دارد.
کرمانشاه؛ کُردپا در بهمن ۱۳۹۱ نقل کرده که مقامات حکومتی ۲۹ دوربین مداربسته در نقاط مختلف شهر کرمانشاه نصب کردند تا «رفتار و اعمال شهروندان» را کنترل نمایند. این اقدام رسما بهانه مهار جرایم خیابانی اعلام شد اما تحلیلگران حقوقی معتقد بودند در عمل ابزاری برای پایش سیاسی و اجتماعی مردم کردستان است.
طرح‌های «شهر هوشمند» یا «شهرداری الکترونیک»؛ پوششی برای اشراف کامل امنیتی حکومت بر شهروندان:
پس از اعتراضات ۱۴۰۱، رویکرد امنیتی در استان کردستان از «حضور فیزیکی» به «نظارت دیجیتال» تغییر کرد. در این استراتژی جدید، پروژه‌های امنیتی تحت پوشش نام‌های موجه و مدرنی همچون «توسعه زیرساخت شهری» و «مدیریت ترافیک» اجرایی می‌شوند. نهادهای امنیتی با استفاده از بودجه و بستر قانونی شهرداری‌ها، شبکه‌ای گسترده از دوربین‌ها و سنسورها را نصب کرده‌اند که اگرچه در ظاهر برای رفاه شهروندان است، اما در عمل ابزاری برای رصد لحظه‌به‌لحظه، شناسایی مخالفان و اعمال کنترل‌های اجتماعی (مانند حجاب) می‌باشد.
۱. نام‌گذاری طرح‌ها در ادبیات حکومتی
مقامات و رسانه‌های رسمی برای کاهش حساسیت عمومی، از واژگان تکنولوژیک و خدماتی برای این طرح‌های امنیتی استفاده می‌کنند؛
«شهرداری الکترونیک» و «شهر هوشمند»: پورتال رسمی شهرداری سنندج و خبرگزاری‌های دولتی، نصب سامانه‌های نظارتی را بخشی از پروژه «شهرداری الکترونیک» و «سنندج من» معرفی می‌کنند که هدف ادعایی آن کاهش ترافیک و فساد اداری است. حکومت و شهرداری‌ها این پروژه‌ها را راهکاری برای کاهش ترافیک و فساد معرفی می‌کنند، اما در عمل زیرساخت جمع‌آوری داده‌های انبوه را فراهم می‌کنند.
«پایش تصویری» و «هوشمندسازی ترافیک»: خبرگزاری فارس و ایسنا به نقل از فرماندهان انتظامی و شهرداران، نصب انبوه دوربین‌ها در معابر را تحت عنوان «پایش تصویری» و «رفع نقاط حادثه‌خیز» پوشش می‌دهند. این عنوان پوششی برای نصب دوربین در نقاط حساس سیاسی و میادین اصلی است که توسط پلیس و شهرداری استفاده می‌شود.
«طرح ناظر»: این عنوان مشخصا توسط فراجا برای استفاده از دوربین‌های شهری و جاده‌ای جهت شناسایی و برخورد با عدم رعایت حجاب اجباری استفاده می‌شود. استفاده از زیرساخت‌های دوربین شهری و جاده‌ای برای شناسایی زنان و توقیف خودروها.
«پلاک هوشمند (QR Code)»: طرحی برای جایگزینی پلاک‌های پستی که امکان دسترسی سریع به اطلاعات هویتی و ملکی شهروندان را فراهم می‌کند. طرحی برای ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق مکان‌محور از شهروندان و املاک.
۲. گستره پوشش (مکان‌ها)
شبکه نظارتی حکومت از خیابان‌های اصلی فراتر رفته و به خصوصی‌ترین لایه‌های زیست شهری و روستایی نفوذ کرده است:
مراکز ثقل شهری: تمرکز دوربین‌ها بر میادین اصلی مانند میدان آزادی و چهارراه فلسطین در سنندج است که کانون‌های سنتی تجمعات هستند.
روستاها: خبرگزاری ایرنا گزارش داده است که حتی روستاهای توابع بانه مانند «یوردچوپان» و «امیرآباد» نیز با بودجه دهیاری‌ها به سامانه پایش تصویری مجهز شده‌اند.
آرامستان‌ها: تحت عنوان «سامانه جامع مدیریت آرامستان‌ها»، نظارت بر این مکان‌ها که پتانسیل تبدیل شدن به کانون اعتراض را دارند، افزایش یافته است.
جاده‌ها و مبادی ورودی: پوشش کامل جاده‌های مواصلاتی سقز، بانه و سنندج با دوربین‌های پلاک‌خوان برای کنترل تردد بین‌شهری.
۳. اهداف نهایی
هدف غایی این طرح‌ها، ایجاد یک سیستم «اشراف کامل» است:
شناسایی و سرکوب هوشمند: تغییر فاز از برخورد فیزیکی در خیابان به شناسایی دیجیتال معترضان و احضار یا بازداشت آنها پس از تجمعات.
کنترل سبک زندگی (حجاب): استفاده از زیرساخت ترافیکی برای اعمال حجاب اجباری. خبرگزاری مهر به نقل از فراجا اعلام کرد که ۸۰۰۰ خودرو صرفا به دلیل کشف حجاب (رصد شده توسط همین دوربین‌ها) توقیف شده‌اند.
تلفیق داده‌ها: ایجاد بانک اطلاعاتی جامع که موقعیت مکانی (GIS)، اطلاعات هویتی و الگوی تردد شهروندان را یکجا در اختیار نهادهای امنیتی قرار می‌دهد.
۴. نهادهای دخیل
این پروژه محصول همکاری نزدیک نهادهای خدماتی، امنیتی و پیمانکاران حوزه فناوری است:
کارفرمایان: شهرداری‌های سنندج، سقز و بانه (تامین بودجه و بستر قانونی).
بهره‌برداران: نیروی انتظامی (فراجا) و پلیس راهور (کنترل ترافیک و امنیت اخلاقی) به همراه نهادهای اطلاعاتی.
پیمانکار زیرساخت: «شرکت ارتباطات مبین‌نت» که طبق گزارش سیتنا و خبرگزاری دانشجو، مجری انحصاری پروژه فیبر نوری و هوشمندسازی در سنندج و سایر شهرهاست.
پیمانکار تجهیزات: شرکت‌هایی مانند «ستاپ» که مجری نصب دوربین‌های پلاک‌خوان و سامانه‌های ثبت تخلف هستند.
این گزارش با اتکا به موارد مستند کُردپا و اخبار حکومتی نشان می‌دهد که پروژه‌های نصب دوربین‌های مداربسته در شهرهای کُردستان؛ فارغ از عناوینی همچون «شهرداری الکترونیک» یا «شهر هوشمند»، ماهیت امنیتی و سرکوب‌گرانه دارند. تمرکز این دوربین‌ها بر میادین، مسیرهای شهری و آرامستان‌ها، همراه با فقدان شفافیت حکومتی، نشان‌دهنده رصد، تهدید و کنترل اجتماعی شهروندان و معترضان است. نمونه‌های ثبت‌شده از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۳ روند پیوسته و تشدید شده این نظارت امنیتی را قبل و بعد از اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» و قتل ژینا-مهسا امینی به روشنی نشان می‌دهد.
