٢٠ معیار جهانی سلامت روان

دکتر المیرا علیجانی

از آنجایی‌که در گذشته هدف مطالعات روان‌شناختی بیشتر بررسی بیماری‌های روانی و درمان بوده، تعریف سلامت روان مترادف با نبود بیماری‌های روانی و علایم بیمارگونه تلقی شده است در حالی که از دهه‌ی ٨٠ میلادی در تعریف سلامت روان تغییر و تحول بسیاری پدید آمده است.

با چشم‌پوشی از بعضی تمایزات بین دو اصطلاح \"بهداشت روان\" و \"سلامت روان\"، یکی از جامع‌ترین تعریف‌های سلامت روان، تعریف سازمان جهانی بهداشت از این مفهوم خواهد بود، بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی و سلامت روان، فقط به معنای نبود اختلال روانی نیست، بلکه بیشتر به‌نوعی سلامت ذهنی ارتباط دارد.

این سازمان سلامت روانی را این‌گونه تعریف می‌کند: \"سلامت روانی در درون مفهوم کلی سلامت قرار دارد و سلامت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش‌های روانی و جسمی، سلامت به معنای نبود بیماری یا عقب‌ماندگی نیست.\" از آنجا که سلامت روان به‌عنوان یکی از معیارهای تعیین‌کننده سلامت عمومی شناخته شده از منظر جهانی، ٢٠ اصل به‌عنوان معیارهای سلامت روانی در فرد مشخص شده است که فراتر از هر نژاد، قومیت، جنسیت و غیره است و اگر شخصی دو یا سه معیار زیر را نداشته باشد با اطمینان می‌توان گفت که سلامت روانی وی در آینده در معرض خطر قرار خواهد گرفت، البته ناگفته نماند این معیارها در یک شرایط محیطی فارغ از هرگونه فشارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کاربرد دارد که به اختصار می‌توان آن‌ها را در زیر برشمرد:

١ـ توجه به سلامت فیزیکی، افرادی که به سلامت جسمانی خود اهمیت چندانی نمی‌دهند یا از سلامت فیزیکی مناسب برخوردار نیستند.

٢ـ فردی که آرمان‌خواه است و به یک سیستم باوری مشخص اعتقاد دارد و علاوه بر آن انتقاد‌پذیر است.

٣ـ فردی که به اصول اخلاقی و هنجارهای جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند پایبند است و باید و نبایدها را می‌پذیرد.

٤ـ حرمت و حیثیت انسانی برای فرد مهم است و به حق و حقوق دیگران احترام می‌گذارد.

٥ـ فردی که از خرافات و اصول غیرعلمی پرهیز می‌کند و هر چیزی را بر مبنای علمی و از طریق آن می‌پذیرد.

٦ـ شخصی که به‌دنبال یافتن علت و معلول و کشف قوانین جهان هستی است و به عقل به‌عنوان یک اصل رجوع می‌کند.

٧ـ فردی که با رویا و تخیلات، زمان خود را سپری نمی‌کند و از واقعیات فرار نمی‌کند.

٨ ـ مسئولیت‌پذیری فرد و این‌که مسئولیت را با وظیفه اشتباه نمی‌گیرد.

٩ـ فردی که دارای هدف و مقصد مشخص است.

١٠ـ ارزش‌گذاری برای وقت و زمان.

١١ـ فردی که امروز را مساوی با فردا می‌داند.

١٢ـ فردی که دارای استقلال شخصی است.

١٣ـ شخصی که از منظر عاطفی دلبسته می‌شود نه وابسته.

١٤ـ احترام گذاشتن به خود و داشتن عزت‌نفس

١٥ـ داشتن اعتماد به نفس مثبت و ارزش گذاشتن برای توانایی خویش

١٦ـ تعادل بین اوقات فراغت و زندگی کاری و شغلی

١٧ـ داشتن یک برنامه‌ریزی دقیق برای ٢٤ ساعت آینده

١٨ـ تعادل بین زندگی عاطفی، زناشویی و خانوادگی

١٩ـ کنترل خشم و عصبانیت و بروز ندادن تنفر، کینه و افکار منفی

٢٠ـ آخرین معیار سلامت روان نیز، اطمینان داشتن به اطرافیان و جهان پیرامون خویش است.

با توجه به معیارهای برشمرده باید اضافه کرد که سه تیپ شخصیتی در علم روانشناسی هستند که بیش از دیگران ممکن است سلامت روانی آن‌ها در معرض خطر قرار گیرد.

شخصیت‌های جنگجو:

افرادی که دائما در حال کنترل کردن دیگران و تلاش برای تسلط برآنها هستند.

شخصیت‌های طلبکار:

این دسته از اشخاص دائما در این فکرند که دیگران به آن‌ها بدهکارند.

شخصیت‌های مهرطلب:

افرادی که با درد و رنج به دیگران مهربانی می‌کنند به دلیل آن‌که نگران هستند که دیگران در آینده به آن‌ها لطمه می‌رسانند.

درباره‌ی ارتباط بین رضایت و لذت بردن از زندگی و سلامت روان، محققان مختلف نشان داده‌اند رضایت و لذت بردن از زندگی، یکی از پیش‌بینی‌کننده‌های قوی سلامت روان است. در واقع افراد با رضایت از زندگی بالا هیجان‌های مثبت بیشتری را تجربه می‌کنند، از گذشته و آینده خود و دیگران، رویدادهای مثبت بیشتری را به یاد می‌آورند و از پیرامون خود ارزیابی بهتری دارند و آن‌ها را خوشایند توصیف می‌کنند. در حالی که افراد با رضایت پایین، خود، گذشته و آینده‌شان، دیگران و رویدادهای زندگی را نامطلوب ارزیابی می‌کنند و هیجان‌های منفی بیشتری مانند افسردگی و اضطراب را گزارش خواهند کرد.

محققان دیگری نیز معتقدند افرادی که از زندگی رضایت بالاتری دارند، از شیوه‌های مقابله موثرتر و مناسب‌تری استفاده و عواطف و احساسات مثبت عمیق‌تری را تجربه می‌کنند. در کل رضایت و لذت از زندگی می‌تواند پیشگوی سلامت روان باشد.