استقلال کُردستان، موانع و مشکلات
20:15 - 11 تیر 1393
Unknown Author
ثروت حلبچه‌ای
در بررسی تحولات اخیر در عراق و مسائل مرتبط با اقلیم کُردستان که این روزها حول محور استقلال و جدایی از عراق در محافل سیاسی و رسانه‌ای به کرات از آن یاد می شود موارد و نکات متعددی را میتوان ذکر نمود که حداقل در شرایط کنونی، حکومت اقلیم را از رسیدن به اهداف مورد نظر خود ناکام خواهد گذاشت.
در این نوشتار سعی بر آن است از منظر داخلی، اقتصادی و عرصه روابط بین‌الملل به اختصار به موانع دستیابی کُردها به استقلال پرداخته شود. در بررسی شرایط بحران‌زای خاورمیانه و بالاخص کشور عراق و مهمتر از همه، مسائل و مشکلات مرتبط با قضیه کُردها که پیشینه تاریخی هم به دنبال خود دارد به این نتیجه خواهیم رسید که اگر کُردها در سودای رسیدن به آنچه که استقلال و جدایی از کشور عراق نامیده می‌شود باشند، لازم است قبل از هر چیز، سیاست وحدت ملی، یکپارچه‌سازی و اتخاذ سیاستی واحد را پیرو نمایند. علی‌رغم آنکه ریاست اقلیم کُردستان و دیگر رهبران سیاسی کُرد مانورهای گسترده‌ای به ویژه در هفته‌های گذشته پیرامون این موضوع داده اند آنچه به گفته اعراب در ارض واقع مشاهده می شود حکایت از نبود یک استراتژی و راهبرد عملیاتی مشترک برای اعلام استقلال کُردستان است. نمونه عینی این مدعا را در وابستگی دو حزب تاثیرگذار اقلیم کُردستان به قدرت‌های منطقه‌ای همچون ایران و ترکیه میتوان مورد بررسی قرار داد. قطعا\" جهت جلوگیری از وقوع چنین رویدادی، ایران به جهت عمق استراتژیک خود در عراق و حمایت از حکومت شیعی این کشور تمامی مساعی خود را به جهت فشار بر اتحادیه میهنی کُردستان به کار خواهد گرفت.
در آن سوی دیگر هم ترکیه که زمانی پرچمدار مخالفت با هر نوع حرکت سیاسی کُردها در خاورمیانه بود با هدف اکتساب منافع اقتصادی و دستیابی به منابع سرشار نفت و گاز اقلیم کُردستان و به تازگی‌ها نیز کرکوک، بر حزب دمکرات کُردستان تاثیرگذار خواهد بود. اگر نگاهی به صحنه تحولات داخلی اقلیم کُردستان هم بیاندازیم آنچه که عیان است اظهارات و دیدگاه‌های متنوع شخصیت‌ها و سیاستمداران اقلیم کُردستان و تحلیل و بررسی‌های متفاوت آنان از موضوع استقلال کُردستان است. محمود عثمان از چهره‌های سرشناس کُرد این مسئله را نوعی برداشت و اظهارنظر شخصی می‌داند که از ناحیه تعدادی از رهبران کُرد این روزها به زبان می‌آید. آریز عبدالله عضو پارلمان عراق از حزب اتحادیه میهنی کُردستان، تلویحا\" حزب دمکرات کُردستان را به عدم همراهی و همکاری بر خلاف رویه گذشته تهدید نموده است.
عادل مراد رئیس شورای مرکزی اتحادیه میهنی کُردستان همیشه دیدگاه‌ها و نظرات شخصی خویش را داشته و ماموستا علی باپیر رهبر جماعت اسلامی کُردستان بر خلاف پروژه‌ای که در خلال تبلیغات انتخابات پارلمانی گذشته جهت برنامه‌ریزی برای استقلال کُردستان به مسعود بارزانی ارائه کرده بود معتقد است که استقلال کُردستان با امثال وی و بارزانی محقق نخواهد شد. آنچه که واقعیت است فضای سیاسی کُردستان در برهه کنونی برای اعلام استقلال و جدایی از عراق آماده و مهیا نیست. جدای از مسائل فوق و به جهت ارتباط تنگاتنگ آن با مناطق کُردنشین کشورهای ایران، ترکیه و سوریه، نبود هماهنگی و اتحاد احزاب و جریان‌های سیاسی کُرد را که در عدم برگزاری کنگره ملی کُردستان عینیت پیدا کرد میتوان به مشکلات پیش روی کُردستان عراق اضافه نمود. موضوع دیگری که در بررسی موانع و مشکلات اقلیم کُردستان جهت اعلام جدایی خود از کشور عراق میتوان بدان اشاره نمود نبود زیرساخت‌های اقتصادی و فقدان استراتژی و راهبرد عملیاتی مدیریت بحران از جانب حکومت محلی کُردستان است.
علی‌رغم آنچه که پیشرفت و عمران در کُردستان خوانده می‌شود و با صرف بودجه‌ها و هزینه‌های نجومی، پاره‌ای از سردمداران کُرد القابی همچون معمار و مهندس آبادانی کُردستان را برای خویشتن انتخاب نموده‌اند آنچه که این روزها و به ویژه پس از تحولات اخیر و تصرف مناطقی از عراق توسط داعش، نمایان شده است، مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی است که در عمل حکومت کُردستان را ناتوان‌تر از آن جلوه می‌دهد که با بحران‌های بزرگتری دست و پنجه نرم کند.
درست در نقطه مخالف آنچه موفقیت در سیاست‌ها و پروژه‌های نفتی عنوان می‌شود و آشتی هورامی وزیر منابع طبیعی حکومت اقلیم کُردستان در سالها سلطه خود بر این وزارتخانه کلیدی با درآمدهای سرشار نفتی، از تولید بنزین و سوخت مورد نیاز برای سه استان که جمعیت زیادی هم ندارند و یا اتخاذ تدابیری ویژه برای مدیریت بحران و سازماندهی میزان مصرف سوخت به شیوه آنچه که در کشوری وسیع و پرجمعیت همچون ایران عملیاتی شد عاجز مانده و افتخارات خود را به واردات بنزین از دول همسایه و اتکا به تولیدات پالایشگاه بیجی عراق می‌داند، مشکلی که امروزه بخشی از نگرانی‌های کُردها برای اعلام استقلال بوده و به یقین میتوان گفت که یکی از مهم‌ترین عوامل ناکامی کُردها در تحقق خواسته‌هایشان است زیرا در طول سال‌های مدیدی از عمر حکومت اقلیم کُردستان، هنوز وابستگی تمام و کمال در عرصه اقتصادی محرز بوده و اگر روزی مرزهای دو کشور ایران و ترکیه به روی آنان بسته شود تصاویری به مراتب وحشتناکتر از آنچه این روزها در شهرها و روستاهای اقلیم می‌گذرد به جهانیان مخابره خواهد شد.
مشکلات اقلیم کُردستان در عرصه اقتصادی در بنزین خلاصه نشده و عدم توانمندی حکومت در تولید محصولات و نیازمندی‌های مردم از دیگر مشکلاتی است که هیچ تدابیر ویژه‌ای برای رسیدگی به آن در شرایط بحرانی اندیشیده نشده است. از آنجایی که لازمه استقلال سیاسی، استقلال اقتصادی و برخورداری از توانمندی‌های تولید محور است در شرایط کنونی و با نگاهی گذرا به وضعیت موجود در اقلیم کُردستان به این واقعیت خواهیم رسید که پروژه اعلام استقلال کُردستان، تصمیمی احساسی و به دور از کار کارشناسی بوده و در انطباق با شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد و در صورت اعلام آن نیز یارای مقاومت در برابر حجم عظیم مشکلات اقتصادی را نداشته و شورش‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی در داخل اقلیم کُردستان بلای جان آن خواهند بود. نبود حمایت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از اقدام احتمالی کُردها برای استقلال کابوس دیگر سردمداران کُردستان در این رابطه است. وزیر امور خارجه آمریکا در سفر اخیر خود به اربیل و دیدار با مسعود بارزانی به صراحت با درخواست کُردها مخالفت و به آنان توصیه نمود که در پروسه سیاسی عراق مشارکت نمایند. ویلیام هیگ وزیر امور خارجه انگلیس نیز به نوعی کُردها را در جریان دیدگاه‌های منفی اتحادیه اروپایی نسبت بدین قضیه قرار داد.
در سطح منطقه‌ای، ایران به عنوان قدرتی غیر قابل انکار از دو جهت حمایت از حکومت مرکزی و نیز تاثیرگذاری آن بر مناطق کُردنشین خود با هر گونه تلاش برای به خطر افتادن تمامیت ارضی عراق مخالف است. هر چند که اشاره نمودم دیدگاه ترکیه با هدف برخورداری از منافع اقتصادی آنهم از جنس نفت و گاز ممکن است به اقتضای شرایط تغییر کرده باشد اما در عالم سیاست به مانند یک بازی فوتبال نمی‌توان دقیق پیش‌بینی نمود که آینده تحولات به کدام سمت و سو خواهد رفت.
دول عربی منطقه هم حتی آنانی که اتهام حمایت از گروه‌های تروریستی و دخالت در امور داخلی عراق متوجه آنان است به هیچ عنوان حاضر به پذیرش کشور جدید کُردستان نبوده و از دریچه نگاه ناسیونالیستی خود به قضایا، همچنان ترجیح خواهند داد عراق متحد و یکپارچه باقی بماند. اگر چه ممکن است مخالفت‌هایی آشکار و پنهان هم با دولت شیعی عراق داشته باشند اما ترس از اینکه تشعشعات تجزیه عراق سرزمین‌های آنان را نیز تحت تاثیر قرار دهد باعث مخالفت آنان با این موضوع خواهد شد.
بنابر آنچه که بیان شد بحث استقلال اقلیم کُردستان و جدایی آن از کشور عراق در عمل با مسائل و مشکلات بی‌شماری روبرو است و شخصا\" معتقدم که طرف کُردی نیز با درک این موضوع نخواهد توانست حداقل در این برهه آن را عملیاتی سازد. علی‌رغم مشکلات موجود باید نگاه واقع بینانه‌ای هم به وضعیت کنونی عراق داشت که موازنه قدرت را کاملا\" به نفع کُردها تغییر داده است و آنچنان که نیچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کُردستان گفته است کُردها هیچ وقت به شرایط قبل از حملات داعش به استان نینوا باز نخواهند گشت.
در بررسی تحولات اخیر در عراق و مسائل مرتبط با اقلیم کُردستان که این روزها حول محور استقلال و جدایی از عراق در محافل سیاسی و رسانه‌ای به کرات از آن یاد می شود موارد و نکات متعددی را میتوان ذکر نمود که حداقل در شرایط کنونی، حکومت اقلیم را از رسیدن به اهداف مورد نظر خود ناکام خواهد گذاشت.
در این نوشتار سعی بر آن است از منظر داخلی، اقتصادی و عرصه روابط بین‌الملل به اختصار به موانع دستیابی کُردها به استقلال پرداخته شود. در بررسی شرایط بحران‌زای خاورمیانه و بالاخص کشور عراق و مهمتر از همه، مسائل و مشکلات مرتبط با قضیه کُردها که پیشینه تاریخی هم به دنبال خود دارد به این نتیجه خواهیم رسید که اگر کُردها در سودای رسیدن به آنچه که استقلال و جدایی از کشور عراق نامیده می‌شود باشند، لازم است قبل از هر چیز، سیاست وحدت ملی، یکپارچه‌سازی و اتخاذ سیاستی واحد را پیرو نمایند. علی‌رغم آنکه ریاست اقلیم کُردستان و دیگر رهبران سیاسی کُرد مانورهای گسترده‌ای به ویژه در هفته‌های گذشته پیرامون این موضوع داده اند آنچه به گفته اعراب در ارض واقع مشاهده می شود حکایت از نبود یک استراتژی و راهبرد عملیاتی مشترک برای اعلام استقلال کُردستان است. نمونه عینی این مدعا را در وابستگی دو حزب تاثیرگذار اقلیم کُردستان به قدرت‌های منطقه‌ای همچون ایران و ترکیه میتوان مورد بررسی قرار داد. قطعا\" جهت جلوگیری از وقوع چنین رویدادی، ایران به جهت عمق استراتژیک خود در عراق و حمایت از حکومت شیعی این کشور تمامی مساعی خود را به جهت فشار بر اتحادیه میهنی کُردستان به کار خواهد گرفت.
در آن سوی دیگر هم ترکیه که زمانی پرچمدار مخالفت با هر نوع حرکت سیاسی کُردها در خاورمیانه بود با هدف اکتساب منافع اقتصادی و دستیابی به منابع سرشار نفت و گاز اقلیم کُردستان و به تازگی‌ها نیز کرکوک، بر حزب دمکرات کُردستان تاثیرگذار خواهد بود. اگر نگاهی به صحنه تحولات داخلی اقلیم کُردستان هم بیاندازیم آنچه که عیان است اظهارات و دیدگاه‌های متنوع شخصیت‌ها و سیاستمداران اقلیم کُردستان و تحلیل و بررسی‌های متفاوت آنان از موضوع استقلال کُردستان است. محمود عثمان از چهره‌های سرشناس کُرد این مسئله را نوعی برداشت و اظهارنظر شخصی می‌داند که از ناحیه تعدادی از رهبران کُرد این روزها به زبان می‌آید. آریز عبدالله عضو پارلمان عراق از حزب اتحادیه میهنی کُردستان، تلویحا\" حزب دمکرات کُردستان را به عدم همراهی و همکاری بر خلاف رویه گذشته تهدید نموده است.
عادل مراد رئیس شورای مرکزی اتحادیه میهنی کُردستان همیشه دیدگاه‌ها و نظرات شخصی خویش را داشته و ماموستا علی باپیر رهبر جماعت اسلامی کُردستان بر خلاف پروژه‌ای که در خلال تبلیغات انتخابات پارلمانی گذشته جهت برنامه‌ریزی برای استقلال کُردستان به مسعود بارزانی ارائه کرده بود معتقد است که استقلال کُردستان با امثال وی و بارزانی محقق نخواهد شد. آنچه که واقعیت است فضای سیاسی کُردستان در برهه کنونی برای اعلام استقلال و جدایی از عراق آماده و مهیا نیست. جدای از مسائل فوق و به جهت ارتباط تنگاتنگ آن با مناطق کُردنشین کشورهای ایران، ترکیه و سوریه، نبود هماهنگی و اتحاد احزاب و جریان‌های سیاسی کُرد را که در عدم برگزاری کنگره ملی کُردستان عینیت پیدا کرد میتوان به مشکلات پیش روی کُردستان عراق اضافه نمود. موضوع دیگری که در بررسی موانع و مشکلات اقلیم کُردستان جهت اعلام جدایی خود از کشور عراق میتوان بدان اشاره نمود نبود زیرساخت‌های اقتصادی و فقدان استراتژی و راهبرد عملیاتی مدیریت بحران از جانب حکومت محلی کُردستان است.
علی‌رغم آنچه که پیشرفت و عمران در کُردستان خوانده می‌شود و با صرف بودجه‌ها و هزینه‌های نجومی، پاره‌ای از سردمداران کُرد القابی همچون معمار و مهندس آبادانی کُردستان را برای خویشتن انتخاب نموده‌اند آنچه که این روزها و به ویژه پس از تحولات اخیر و تصرف مناطقی از عراق توسط داعش، نمایان شده است، مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی است که در عمل حکومت کُردستان را ناتوان‌تر از آن جلوه می‌دهد که با بحران‌های بزرگتری دست و پنجه نرم کند.
درست در نقطه مخالف آنچه موفقیت در سیاست‌ها و پروژه‌های نفتی عنوان می‌شود و آشتی هورامی وزیر منابع طبیعی حکومت اقلیم کُردستان در سالها سلطه خود بر این وزارتخانه کلیدی با درآمدهای سرشار نفتی، از تولید بنزین و سوخت مورد نیاز برای سه استان که جمعیت زیادی هم ندارند و یا اتخاذ تدابیری ویژه برای مدیریت بحران و سازماندهی میزان مصرف سوخت به شیوه آنچه که در کشوری وسیع و پرجمعیت همچون ایران عملیاتی شد عاجز مانده و افتخارات خود را به واردات بنزین از دول همسایه و اتکا به تولیدات پالایشگاه بیجی عراق می‌داند، مشکلی که امروزه بخشی از نگرانی‌های کُردها برای اعلام استقلال بوده و به یقین میتوان گفت که یکی از مهم‌ترین عوامل ناکامی کُردها در تحقق خواسته‌هایشان است زیرا در طول سال‌های مدیدی از عمر حکومت اقلیم کُردستان، هنوز وابستگی تمام و کمال در عرصه اقتصادی محرز بوده و اگر روزی مرزهای دو کشور ایران و ترکیه به روی آنان بسته شود تصاویری به مراتب وحشتناکتر از آنچه این روزها در شهرها و روستاهای اقلیم می‌گذرد به جهانیان مخابره خواهد شد.
مشکلات اقلیم کُردستان در عرصه اقتصادی در بنزین خلاصه نشده و عدم توانمندی حکومت در تولید محصولات و نیازمندی‌های مردم از دیگر مشکلاتی است که هیچ تدابیر ویژه‌ای برای رسیدگی به آن در شرایط بحرانی اندیشیده نشده است. از آنجایی که لازمه استقلال سیاسی، استقلال اقتصادی و برخورداری از توانمندی‌های تولید محور است در شرایط کنونی و با نگاهی گذرا به وضعیت موجود در اقلیم کُردستان به این واقعیت خواهیم رسید که پروژه اعلام استقلال کُردستان، تصمیمی احساسی و به دور از کار کارشناسی بوده و در انطباق با شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد و در صورت اعلام آن نیز یارای مقاومت در برابر حجم عظیم مشکلات اقتصادی را نداشته و شورش‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی در داخل اقلیم کُردستان بلای جان آن خواهند بود. نبود حمایت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از اقدام احتمالی کُردها برای استقلال کابوس دیگر سردمداران کُردستان در این رابطه است. وزیر امور خارجه آمریکا در سفر اخیر خود به اربیل و دیدار با مسعود بارزانی به صراحت با درخواست کُردها مخالفت و به آنان توصیه نمود که در پروسه سیاسی عراق مشارکت نمایند. ویلیام هیگ وزیر امور خارجه انگلیس نیز به نوعی کُردها را در جریان دیدگاه‌های منفی اتحادیه اروپایی نسبت بدین قضیه قرار داد.
در سطح منطقه‌ای، ایران به عنوان قدرتی غیر قابل انکار از دو جهت حمایت از حکومت مرکزی و نیز تاثیرگذاری آن بر مناطق کُردنشین خود با هر گونه تلاش برای به خطر افتادن تمامیت ارضی عراق مخالف است. هر چند که اشاره نمودم دیدگاه ترکیه با هدف برخورداری از منافع اقتصادی آنهم از جنس نفت و گاز ممکن است به اقتضای شرایط تغییر کرده باشد اما در عالم سیاست به مانند یک بازی فوتبال نمی‌توان دقیق پیش‌بینی نمود که آینده تحولات به کدام سمت و سو خواهد رفت.
دول عربی منطقه هم حتی آنانی که اتهام حمایت از گروه‌های تروریستی و دخالت در امور داخلی عراق متوجه آنان است به هیچ عنوان حاضر به پذیرش کشور جدید کُردستان نبوده و از دریچه نگاه ناسیونالیستی خود به قضایا، همچنان ترجیح خواهند داد عراق متحد و یکپارچه باقی بماند. اگر چه ممکن است مخالفت‌هایی آشکار و پنهان هم با دولت شیعی عراق داشته باشند اما ترس از اینکه تشعشعات تجزیه عراق سرزمین‌های آنان را نیز تحت تاثیر قرار دهد باعث مخالفت آنان با این موضوع خواهد شد.
بنابر آنچه که بیان شد بحث استقلال اقلیم کُردستان و جدایی آن از کشور عراق در عمل با مسائل و مشکلات بی‌شماری روبرو است و شخصا\" معتقدم که طرف کُردی نیز با درک این موضوع نخواهد توانست حداقل در این برهه آن را عملیاتی سازد. علی‌رغم مشکلات موجود باید نگاه واقع بینانه‌ای هم به وضعیت کنونی عراق داشت که موازنه قدرت را کاملا\" به نفع کُردها تغییر داده است و آنچنان که نیچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کُردستان گفته است کُردها هیچ وقت به شرایط قبل از حملات داعش به استان نینوا باز نخواهند گشت.
