وضعیت بحرانی کار کودکان در ایران و کردستان+ گفتگو

آژانس کُردپا: به مناسبت روز جهانی \"مبارزه با کار کودکان\" آژانس خبررسانی کُردپا به وضعیت این کودکان در ایران و خصوصا مناطق کُردنشین پرداخته و در این رابطه گفتگویی با صلاح‌الدین نادری فعال حقوق کودک ساکن نروژ، انجام داده است.

دوازدهم ژوئن برابر با ٢٢ خرداد ماه به عنوان روز جهانی \"مبارزه با کار کودکان\" نام‌گذاری شده است. هدف از نام گذاری این روز توجه ملت‌ها و دولت‌ها به اهمیت آسیب‌شناسی این پدیده ناهنجار و آشنایی با فعالیت‌های کشورهای عضو آن است.

حکومت ایران با پیوستن به کنوانسیون حقوق کودک متعهد شده است کودکان را در برنامه‌ریزی‌های کلان خود در اولویت قرار دهد.

اما این پدیده در ایران به دلیل نبود متولی اصلی جدا از راه حل، حتی آمار دقیقی در رابطه با آن وجود ندارد و تاکنون از سوی حکومت به رسمیت شناخته نشده است. به گونه‌ای که در آستانه این روز تنها بر ثبت آن در تقویم رسمی کشور از سوی شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان و خانواده رییس‌جمهوری تاکید شده است.

در این میان به رسمیت شناختن آسیب‌های اجتماعی یکی از شعارهای دولت تدبیر و امید بوده است.

این دولت با وجود اینکه ١١ دستگاه را مسئول رسیدگی به کودکان کار کرد، اما همچنان ضعیف‌ترین بخش بودجه سال ٩٣ باز هم به بخش اجتماعی اختصاص یافت و در سیاست گذاری‌ها بخش اجتماعی نادیده گرفته شد و حکومت هنوز نگاه کلانی به این حوزه ند‌‌‌ارد‌‌‌.

منظور از کار کودک، درگیر کردن کودکان در فعالیت‌های درآمدزایی است که مانع از تحصیل، آموزش و برخورداری آنان از امکانات اولیه رشد فردی و اجتماعی می‌شود و می‌تواند با آسیب و بهره‌کشی همراه باشد.

به گفته صلاح‌الدین نادری، کارکودکان از جمله مسائل حساس هر کشور محسوب می‌شود چراکه با چرخه تولید ملی در ارتباط است. آمار بالای کار کودکان در یک کشور نشان از نداشتن برنامه ای منسجم توسط دولتمردان و اقتصادی بیمارگونه است. در این مواقع خانواده‌ها ناچار می‌شوند از رفتن کودکان به مدارس ممانعت کرده و از آنان به عنوان نان‌آور خانواده استفاده کنند. به همین دلیل حکومت ایران می‌خواهد آمار کمتری در این زمینه ارائه دهد که اختلاف بین آمار رسمی و غیررسمی نشانگر آن است.

دلیل عمده به کارگیری کار کودکان:

شرایط سخت کاری، با دستمزدهای کم برای کودکان با ساعات طولانی کار ریشه در عوامل مختلفی دارد: نخست اینکه این امر از گسترش همزمان فقر و جهانی شدن فعالیت های اقتصادی در جهان ناشی می شود.دومین عامل در به کارگیری کودکان، بی دفاع بودن آنان می‌داند وهمین امر باعث می‌شود که کارفرما بتواند کمترین دستمزد و شرایط کاری ظالمانه‌ای بر آنان تحمیل کند.
آمارها چه می‌گویند

آمارهای رسمی از حدود ٢ میلیون کودک کار در ایران حکایت دارند اما نهادهای غیررسمی این آمار را خیلی بیشتر از این و حدود ٧ میلیون کودک برآورد می‌کنند.

میانگین سنی کودکان کار بین ۱۰ تا ۱۵ سال است.

ثبت رسمی آمار کودکان کار در ایران نیز ٩٠٠ هزار کودک است که داری کار ثابت و تمام وقت می‌باشند.

صلاح‌الدین نادری دو عامل اصلی پایداری و همیشگی بودن کار کودک در ایران و کردستان را از دلایل افزایش این آمار می‌داند.

طبق آمار رسمی، بیشترین آمار کودکان کار در ایران به ترتیب در استان‌های خراسان، تهران، لرستان و کُردستان است. که ٩٠% از آنان دارای پدر و مادر، ٨٠% مهاجر و ٤٢% از آنان را کودکان روستایی و مهاجر تشکیل می‌دهند.

همچنین٧٨ % از این کودکان مذکر هستند که در فاصله سنی ١٥ تا ١٨ سال قرار دارند.

براساس آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار آژانس خبررسانی کُردپا، در بازه زمانی سال ١٣٩١ تا ١٣٩٣ مجموع ١٨ کودک کار در مناطق کُردنشین ایران براثر عوامل ناشی از کار کشته و زخمی شده‌اند.

از این مجموع ١٥ نفر جان باخته و ٣ نفر بشده زخمی شده‌اند.

همچنین ١٠ نفر از این کودکان کار کُولبر بوده و ٨ نفر از آنان در حین کارهای سخت و طاقت‌فرسا کشته و زخمی شده‌اند.

طی مدت زمانی سال ١٣٩١ تا ١٣٩٣ مجموع ٧ کودک کُرد بهنگام کار جان خود را از دست داده و ١ نفر از آنها زخمی شده است.

سقوط از ارتفاع، برق‌گرفتگی، افتادن بالابر بر سرو بدن و حادثه انفجار در کارگاه‌ها از جمله عوامل کشته و زخمی شدن این کودکان در حین انجام کار بوده است.

میانگین سنی این کودکان نیزاز ١٤ تا ١٨ ساله بوده است (یک کودک ١٤ ساله، دو کودک ١٥ ساله، ١ کودک ١٧ ساله و سه کودک ١٨ ساله).

به گفته این فعال حقوق کودک نبود آمار رسمی و غیر رسمی خصوصا در کردستان چند دلیل اصلی دارد:

یکی از آنها بحث مذهب است، به گونه‌ای که در مذهب مناطق کُردنشین، کار کودک مثبت تلقی شده و سنی برای آن مشخص نشده است. زیرا باور عموم بر آن است که هر کودک به هنگام تولد روزی خود را به همراه می‌آورد و خدواند روزیش را می‌رساند و همچنین کار آدم را درست می‌کند. برهمین دلیل نقش مذهب پررنگ است.

بحث دوم مسله فرهنگ کار و نوع کار است، نوع کار در فرهنگ جامعه ما که غالبا کشاورزی و دامداری است باعث شده که کودک خود به خود درگیر آن شده و بیشتر به کار گرفته شود. از دیگر سو، کار قالیبافی کودکان نیز، جزو کار کودکان به شمار آورده نمی‌شود.

تفاوت کار کودکان در مناطق کُردنشین با سایر مناطق ایران:

صلاح‌الدین نادری در این‌باره می‌گوید: مسئله تفاوت کار کودکان در کردستان این است که کار این کودکان در سایه قرار دارد و امری بسیار عادی تلقی می‌شود و در تفاوت با سایر مناطق ایران و خاورمیانه که گفته می‌شود کودکان کار وجود دارند، در کردستان باور بر این است که کودکان به پدر ومادر و خانواده کمک می‌کنند.

این نوع از کار کودکان در اکثر مناطق روستانشین و شهرنشین کردستان وجود دارد و خانواده‌هایی هستند که به صورت فصلی برای کار در آجرپزی‌ها به دیگر مناطق رفته و کودکان را همراه خود می‌برند و متاسفانه کار این کودکان در آجرپزی‌ها به چشم نمی‌آید و نهادهای غیر رسمی نیز به چشم کودکان کار به آنها نگاه نمی‌کنند.

کودکان کولبر در مناطق کُردنشین

غالبا کودکان کار در کردستانات به کار در کوره‌های آجرپزی، قالیبافی و کار کشاورزی و دامداری مشغول هستند و در این میان نیز کودکان کُولبر بخش قابل توجهی از کودکان کار را شامل می‌شوند، هرچند که در این‌باره آمار رسمی وجود ندارد.

صلاح‌الدین نادری در این‌باره می‌گوید: قبل از هرچیزی کولبری از نگاه حکومت بعنوان کاری قاچاق تلقی می‌شود اما مردم از آن بعنوان کاری \"شریف\" یاد می‌کنند چراکه تنها راه کسب درآمد است و در بیشتر مناطق مردم کُرد مجبور به این کار هستند. غالبا سن کار این کولبران ١٣ تا ٦٠ سال است.

بدین ترتیب در کردستانات کودکان کولبر وجود دارند اما آمار دقیقی از آنان در دسترس نیست و در بسیاری از موارد آنها هدف تیراندازی نیروهای نظامی قرار می‌گیرند.

بنا به آمار ثبت شده در مرکز آمار آژانس خبررسانی کُردپا، ظرف مدت ٣ سال ـ از سال ١٣٩١ تا سال ١٣٩٣_ مجموع ١٠ کوُلبر کودک در مناطق کُردنشین ایران کشته و زخمی شده‌اند.

از مجموع این تعداد ٨ کودک کُولبر کشته و ٢ نفر زخمی شدند.

کشته و زخمی‌شدن ٧ نفر از از این کودکان براثر شلیک مستقیم نیروهای نظامی بوده، ٢ نفر از این کودکان کُولبر به طرز فجیعی بعد از دستگیری توسط ماموران نظامی با دست و پای بسته شده ار ارتفاع کوه مرزی \"سورکیو\" در شهرستان بانه به پایین پرت شده و کشته شدند و مرگ یکی دیگر از این کودکان نیز بدنبال ریزش بهمن در حین کولبری بوده است.

میانگین سنی این کودکان از ١٥ تا ١٨ سال بوده است (یک کودک ١٥ساله، ٣ کودک ١٦ساله، چهار کودک ١٧ سال و یک کودک ١٨ ساله).

اما مسله‌ای که در اینجا مطرح است این است که ‌ما می‌گویم بطورکل باید حرکتی انجام شود که کودکان کمتر از ١٨ سال مجبور به کار سخت نشود و باید جلوی آن گرفته شود، مخصوصا کُولبری که کار پرخطری است و مسله جان کودک در میان است.

در این زمینه هم ابتدا باید حکومت سیاست‌هایی را اتخاذ کند که شرایطی فراهم آید تا کودکان بجای کُولبری، قالیبافی و کار در کوره‌های آجرپزی به سیستم آموزش و پرورش راه یابند و در این رابطه حکومت موظف به حمایت از این کودکان است، طبق قوانین خویش و معاهده‌هایی که در این زمینه امضا کرده است. اما تاکنون کاری در این زمینه صورت نگرفته است.

چرا کودکان کار می‌کنند

در ایران کار کودکان در حال افزایش است و سیاست‌های نادرست اقتصادی و اجتماعی عامل اصلی گسترش این پدیده بوده‌اند و این کودکان محصول رویه‌های موجود در ساختار اقتصاد سیاسی کشور هستند.

به باور صلاح‌الدین نادری نیز، فقر اقتصادی دلیل اصلی کار کودکان در کردستانات است. که در کنار عواملی چون مسایل فرهنگی و مذهبی به عنوان عاملی روساختار عمل می نماید.

براساس بررسی‌‌های صورت گرفته که توسط خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منتشر شده، ۸۱ درصد از خانواده‌های کودکان کار، زیر خط فقر قرار دارند.

به اعتقاد کارشناسان، وخامت اوضاع اقتصادی کنونی تعداد بیشتری از کودکان را روانه بازارهای غیررسمی کار کرده است و افزایش غیرمتعارف هزینه‌های زندگی و ناکافی بودن دستمزدهای تعیین شده برای کارگران، عرضه و تقاضا برای اشتغال کودکان را افزایش داده است.

به‌کارگیری کار کودکان ریشه در عوامل مختلف اقتصادی فرهنگی و اجتماعی دارد به نحوی که فقر اقتصادی، بیکاری والدین، اعتیاد، طلاق و شکاف طبقاتی از مهمترین عوامل افزایش این پدیده در جامعه ایران هستند.

آیا کار کودکان جرم است؟ مجرم کیست؟

نادری در اینباره می‌گوید: حکومت در درجه اول مجرم و عامل اصلی آن است. چرا که به جای تحصیل و آموزش به کار در دیگر شهرهای بزرگرتر مشغول هستند و این جای تاسف دارد. همچنین خانواده و فرهنگ مردم باید کار کودک را ناپسند جلوه دهند و در این رابطه دیدگاه خود را تغییر دهند.

در بحث حکومت، هیچ گاه اقدامی در زمینه انجام نشده است و از لحاظ فرهنگی نیز کار کودکان مثبت و نوعی عرف تلقی می‌شود و در بحث آخر نیز عدم آگاهی کودک از حقوق خود است که در این زمینه تشکل‌های مدنی و مدراس وظیفه اصلی را برعهده دارند.

هم اکنون آماری وجود دارد که حتی کودکانی از سن ٣سالگی کار می‌کنند و این آمار هم در حال افزایش است و هم ابعاد آن وسعت بیشتری پیدا کرده است. این خود جرم است چرا که کودک باید پرورش یابد و آموزش ببیند تا استعداد و توانایی‌هایش شکوفا شود و این برای تمامی کودکان واجب است فارغ از تمام مواردی مانند فاصله طبقاتی و منطقه‌ای.

این مسائل حقوق کودک است و هر چیزی دیگری غیر از این، جرم محسوب می‌شود، چرا که تهدیدی برای جسم و روان کودک است و در آینده فردی ناکامل خواهد بود چرا که نه آموزشی دیده و با انواع فشارهای روحی و روانی روبرو بوده و به همین دلیل جرم است.

کار کودکان آنها را تهدید می‌کند

در کشورهای توسعه‌نیافته سرنوشت کودکان کار، در ٣ شاخص محرومیت از کودکی، بازماندگی از تحصیل و آسیب‌های جسمانی و روانی مشترک است.

کودکان کار در ایران در معرض آسیب‌های جسمی، روحی و جنسی قرار دارند و ابتلا به بیمارهای خطرناک نظیر ایدز آنها را تهدید می‌کند. به گفته فعالان حقوق کودک ٣٢% کودکان کار مورد آزار جنسی، روحی و جنسی قرار می‌گیرند.

بنا بر پژوهشی که پنج سال پیش روی کودکان کار انجام شد، پنج درصد کودکان کار و خیابان مبتلا به ایدز هستند و تعداد زیادی از آن‌ها هپاتیت هم دارند، همچنین نرخ ابتلای کودکان کار و خیابان به ایدز ۴۵ برابر جامعه است.

محرومیت از تحصیل، جدی‌ترین مشکلی است که کودکان کار در ایران با آن روبرو هستند.

کودکان کار به جز دور بودن از فضای تحصیل به دلیل کار زیاد و شرایط نامناسب مالی، تغذیه‌ی مناسب ندارند و اکثرا از نظر جسمی ضعیف هستند و در برخی موارد معتادند.

صلاح‌الدین نادری در این‌باره وضعیت کودکان کار در کردستان اینگونه بیان می‌کند:

در نگاه کلی‌تر به این موارد روز به روز به آمار کودکان کار افزوده می‌شود و این نشان می‌دهد که متاسفانه در آینده تعدا کودکان کار افزایش خواهد یافت. و اگر مسله کار کودکان بررسی نشود مشکلاتی دیگری نیز در رابطه با این کودکان به وجود خواهد آمد. برای مثال بنا به اخبار جدیدی که به دست ما رسیده است کودکانی در استان کردستان و کرمانشاه مشغول جمع‌آوری زباله‌ها هستند که احتمال آلوده‌شدن آنها به بیماری‌های مانند ایدز و بیماری‌های واگیردار و مقاربتی در نتیجه برخورد با سرنگ‌های دور ریخته شد بسیار بالاست.

براساس آمارهای موجود تنها در استان کردستان ١٢٠ کودک خیابانی به ثبت رسیده و در سال گذشته نیز ٣٠٦ مورد کودک آزاری به مرکز بهزیستی استان گزارش شدهاست.

ترک تحصیل کودکان

شرایط کنونی اقتصادی خطر ترک تحصیل و افزایش کودکان کار افزایش پیدا کرده است. طبق آخرین آمار نزدیک به ٣ میلیون و یا به عبارتی ٢٢% از کودکان زیر ١٨ سال ترک تحصیل کرده اند. حداقل نصف این تعداد از کودکان (١.٥ میلیون ) به  کار مشغول هستند. این روند نه تنها مانع رشد تحصیلی این کودکان شده بلکه باعث فقر و بی‌توجهی نسبت به آنها نیز می‌باشد که در نتیجه میلیون‌ها کودک اسیر و جامعه‌ای آسیب دیده برای نسل‌های بعد به جای خواهد گذاشت.

اخیرا محمد مهدی‌زاده معاون آموزشی نهضت سواد آموزی کشور اعلام کرده بود که طی دو سال اخیر، ۱۴۳ هزار کودک ایرانی در هیچ مدرسه‌ای ثبت نام نکرده‌اند و گزارشی دیگر می‌گوید در سال گذشته ۶۷ هزار دانش آموز فقط در مقطع ابتدایی ترک تحصیل کرده‌اند.

صلاح‌الدین نادری وضعیت کودکان کُرد در این رابطه را اینگونه ارزیابی می‌کند:

باید به مسله ترک تحصیل کودکان در مناطق کُردنشین و خصوصا روستاها توجه کرد است. چرا که به جای تحصیل و آموزش به کار در دیگر شهرهای بزرگرتر مشغول هستند و این جای تاسف دارد. من امیدوارم همه نهادها، مردم و مسولین کمک کنند و به این مسله حساسیت نشان دهند که این کودکان نباید و نباید کار کنند و باید درس بخوانند، زیرا بنیاد جامعه به این طریق پیشرفت خواهد کرد در غیر این صورت کار کودکان دردی از ما دوا نخواهد کرد و روز به روز منجر به عدم پیشرفت جامعه خواهد شد.

چه کاری باید کرد:

برای حل مساله کار کودک در ایران، قبل از هر چیزی باید آن را به رسمیت شناخت و غیرقانونی کرد. مداخله فوری در مساله کودکان کار و بازگرداندن آن‌ها به چرخه آموزش، اولین اقدامی است که می‌تواند به بهبود وضعیت آن‌ها منجر شود.

به گفته صلاح‌الدین نادری پرداختن به این مسائل نیازمند کار در چندین زمینه است. اولا باید ضمانتی وجود داشته باشد و بودجه‌ای به آن اختصاص داده شود که این در عمل امکان‌پذیز نیست زیرا اقتصاد مناطق کُردنشین به حدی نامطلوب و توسعه‌نیافته است که خانواده‌ها مجبور می‌شوند کودکان را به کار ببرند. برای مثال در یک خانواده ٦ نفری که ٤ کودک زیر ١٨ سال وجود دارد اگر تنها ٢ نفر کار کنند نمی‌توانند حتی خوراک خانواده را تامین کند چ برسد به دیگر نیازها و فرستاندن کودکان به مدارس، به همین دلیل گفته می‌شود که کودک باید کار کند و حداقل هزینه مدرسه رفتن خود را تامین کند.

در این رابطه حکومت ایران هم خود قوانینی در این زمینه دارد و هم معاهده‌‌های بین‌المللی را نیز امضا کرده است اما تاکنون تنها برروی کاغذ مانده‌اند.

همچنین در این مسله باید به بحث فرهنگ، مذهب و اقتصاد توجه داشت.

چرا که اولا نباید کودک را به کار برد، درثانی کار کودک باید اختیاری و نه با استفاده از اجبار و همیشگی باشد که این در فرهنگ جامعه کردستان وجود دارد مخصوصا در فصلی که کودکان مدرسه ندارند.

وی در ادامه می‌افزاید: کار در حوزه کودکان بیشتر از تمامی حوزه‌ها جوابگو خواهد بود درصورتی که بتوان این کودکان را تشویق کرد و تشکل‌های مدنی در کنار سازمان رسمی کار کنند چرا که مسله اصلی آموزش صحیح است، زیرا آموزش کنونی مدراس خشک و رسمی است که ١٠٠% منجر به پرورش کودکان نخواهد نشد.

در صورت فعالیت نهادهای غیررسمی در این زمینه کودکان بیشتر آموزش خواهند دید و اگر این کار در کردستان انجام شود هم کودک از حقوق خود آگاه خواهد شد و هم جامعه به این نتجیه خواهد رسید که باید به کودکان کمک کرد.

صلاح‌الدین نادری حکومت را مانع اصلی فعالیت در این حوزه در کرستان می‌داند:

متاسفانه کارکردن در این حوزه در مناطق کُردنشین بسیار ضعیف است و کاری دراینباره صورت نگرفته است که خود حکومت اصلیترین عامل آن است چرا که از عمکرد نهادهای دولتی و تشکل های غیر دولتی مرتبط با کار کودکان نیز جلوگیری می‌کند همانطور که نماینده اصلی حکومت در اینباره گفته است :\" نباید اصلا به این مسائل فکر کنیم چرا که حساسیت به وجود خواهند آورد\".

فاطمه آلیا عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی همچنین در اینباره گفته بود: ما چون موافق کار کودکان نیستیم و فرهنگ کار کودک در کشور وجود ندارد بنابراین بودجه‌ای هم برای این مسله در نظر گرفته نشده است.

نگاه امنیتی به مسائل اجتماعی

بررسی آسیب‌های اجتماعی در یک‌جامعه‌با جامعه‌دیگر متفاوت‌است‌، اما در مورد جامعه ایران با توجه به نظر کارشناسان نگاه به مسائل و آسیب‌های اجتماعی، از نوع امنیتی بوده و همین موضوع روند تخریبی دیگری را در این حوزه داشته است. رویکرد امنیتی به این مسائل چند مشکل ایجاد می‌کند:

اول اینکه باعث می‌شود ارائه آمار امکان‌پذیر نباشد، دوم باعث زیرزمینی شدن آنها می شود و در این صورت مداخله، درمان و بازتوانی سخت‌تر می‌شود و  آنچه آسیب می‌بیند نیروی انسانی است.در چنین شرایطی نباید انتظار راه‌حل داشت زیرا نوع نگاه، واقع‌بینانه و همراه با غالب اجتماعی نبوده است و همچنین نبود سازمان‌های اجتماعی و سیاست‌های کلان در این زمینه است.
همچنین نگاه امنیتی جمهوری اسلامی به فعالیت مدافعان و کنشگران حقوق کودک در سال‌های اخیر باعث شده تا چندین تن از فعالان در این عرصه به دلیل فعالیت‌های خود با احکام طولانی در زندان به سر ببرند.

حاکمیت ایران مساله کودکان کار را یا به رسمیت نمی‌شناسد و به جای تلاش برای از بین بردن ریشه‌های فقر و کار کودک، سعی در سوءاستفاده ایدئولوژیک از این معضل اجتماعی دارد و آنان را نه قربانیان فقر، بلکه قربانیان فقدان نهاد خانواده می داند.

چالش‌های قانونی برای کودکان کار

به گفته حسین احمد نیازی، وکیل و حقوققدان: شدت برخورد با پدیده‌ی کودکان کار در کشورهای توسعه یافته بسیار بالا است اما در ایران چنین حساسیتی کمتر دیده می‌شود. قانون کار ایران کار کودکان زیر ١٥ سال را ممنوع اعلام کرده است. چنین ممنوعیتی بیشتر اعلامی است تا تاسیسی. بدین مفهوم که ضمانت اجرای موثری برای ممنوعیت کار کودکان در نظر گرفته نشده است.متاسفانه صرف ممنوعیت کار کودکان موجب مخفی نگه داشتن کارگران کودک از چشم بازرسین کار شده است که همین امر موجب ظلم مضاعف بر کودکان کار شود.زبیشتر کارفرمایان کار بخاطر این ممنوعیت از بیمه نمودن کارگران کودک خودداری می‌نمایند و اینجا ستم قانون بر این کودکان هویدا می‌شود.

به گفته این وکلی و حقوقدان: راهکار عمل و کنونی در وهله اول تجمیع نهادها در یک سازمان مشخص با وظایف معین و اختیارات خاص می‌تواند حداقل گامی برای تعیین متولی این مسله باشد. در وهله دوم در نظر گرفتن شرایط خانواده‌‌های کودکان کار و حمایت کامل مالی، آموزشی و بهداشتی از آنان در قبال هدایت کودکان کار به سمت آموزش و تحصیل است.

تنظیم:کوچ