روز جهانی آگاهی از خطرات مین؛ از آمار ۴۰۲ قربانی غیرنظامی تا بهره‌برداری سیاسی حکومت از میادین مین در گفت‌وگو با عیسی بازیار
ادامه قربانی‌گرفتن مین از غیرنظامیان، وجود میادین مین و پایگاه‌های رهاشده، تعریف محل زندگی مردم به عنوان مناطق نظامی توسط جمهوری اسلامی، عدم پاکسازیی میادین مین و کاشت مین، توقف بخش آگهی‌رسانی از مخاطرات مین، عدم حمایت و تعلیق پرونده‌های قربانیان مین با دلایل واهی و بهره‌برداری سیاسی حکومت از وجود مین از جمله معضلات مین در کردستان است.
در این گزارش، ضمن اشاره به آمار قربانیان مین طی ۱۰ سال گذشته (۱۳۹۱ـ۱۴۰۰) در کردستان ایران، در گفت‌وگو با عیسی بازیار، فعال حقوق بشر در زمینه مین و قربانیان مین به معضلات اشاره شده مین در کردستان خواهیم پرداخت.
بازنمود کلی آمار؛
- از ابتدای سال ۱۳۹۱ تا پایان سال ۱۴۰۰ مجموع ۴۰۲ غیرنظامی قربانی انفجار مین و ادوات جنگی بوده‌اند (۱۰۳ کشته و ۲۹۹ زخمی).
- ۴۶ تن از غیرنظامیان کشته و زخمی شده کودکان ۵ تا ۱۸ ساله بوده‌اند.
- ۷۸ تن از این شهروندان مدنی کشته و زخمی شده کولبر بوده‌اند.
- ۳۳ تن از شهروندان مدنی کشته و زخمی شده زن بوده‌اند.
همچنین:
- ۵۹ مین‌روب و کادر خنثی‌سازی مین قربانی انفجار مین و موج‌گرفتگی بوده‌اند (۱۱ کشته، ۴۸ زخمی).
- ۴ نیروی منابع طبیعی براثر انفجار مین زخمی شده‌اند.
- ۲۷ کادر نظامی و سرباز براثر انفجار مین کشته و زخمی شده‌اند (۱۲ کشته، ۱۷ زخمی).
ایران دومین کشور آلوده به مین در دنیا است.
در حدود ۴۲۰۰۰ کیلومتر مربع از اراضی ایران آلوده به مین‌های به‌جامانده و عمل نکرده جنگ ایران و عراق است و این کشور بزرگترین قربانی است.
- عیسی بازیار، درباره میدان‌های آلودە بە مین خصوصا در مناطق نزدیک سکونت و رفت و آمدهای مردم می‌گوید: «از پنج استان آلوده به مین، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان، میادین مین نزدیک به خانه‌ها در استان کردستان و آذربایجان غربی بیشتر است. میادین مین پایگاهی، پایگاه‌های رهاشده از زمان جنگ، پایگاه‌های سپاه و ارتش بنام «میادین مین خودی» آنجا بیشتر قربانی می‌گیرند که عملا در خانه مردم، در حیاط خانه مردم، در محل رفت‌و آمد مردم قرار دارند و متاسفانه این پایگاه‌ها هر ساله و هر هفته قربانی می‌گیرند».
- این فعال حقوق بشر در زمینه مین و قربانیان مین دلایل قربانی شدن غیرنظامیان با مین در کردستان را اینگونه بر می‌شمارد: «یکی از دلایل اصلی قربانی گرفتن بیشتر مین در مناطق کُردنشین برمی‌گردد به همان بحث نداشتن صرفه اقتصادی برای پاکسازی و نبود همت جدی برای پاکسازی مین در این مناطق. دلیل دیگر هم میادین مین جدید هست که جمهوری اسلامی کار حفاظت فیزکی از مرزهایش را کاشت مین می‌داند و متاسفانه سازوکار کاشت مین را هنوز یک حرکت دفاعی می‌داند، باوجود اینکه در تمام دنیا این کار دیگر صورت نمی‌گیرد ولی جمهوری اسلامی آن را انجام می‌دهد».
روز جهانی آگهی رسانی از خطرات توسط جمهوری اسلامی در سکوت مطلق پشت سر گذاشته می‌شود، همچنین هیچگونه آموزش و یا علامت‌گذاری مشخص و مدونی از طرف نهاد ملی مین ایران (مرکز مین زدایی)، برای مردم مناطق آلوده طی سالیان اخیر انجام نگرفته است.
در بخش آموزش استانداردهای پاکسازی مین که به آیمس (IMAS)معروف است، در مورد آموزش ساکنین مناطق آلوده به مین بخش‌هایی به طور شفاف وظیفه‌ی نهاد ملی مین هر کشور در مورد آگهی رسانی به افراد در معرض خطر در مناطق آلوده را بیان کرده است. در بخش ارزیابی نیازها و آموزش، ارائه‌ی اطلاعات به مربیان آموزشی و فعالین ان.جی.اوها و در تبصره‌ها، این قانون مسئول بودن نهاد ملی مین در قبال شهروندان را شرح می‌دهد.
- عیسی بازیار درباره اطلاع‌رسانی از خطرات مین در ایران می‌گوید: «یکی از بخش‌های مهم پاکسازی نهاد ملی مین، کار آگهی‌رسانی از خطرات مین است که باید حتما انجام دهد، کمااینکه در همه نقاط آلوده در دنیا یکی از اصلی‌ترین کارها نه فقط پاکسازیی دستی و مکانیزه مین هست، بلکه اطلاع‌رسانی از خطرات مین است که در استانداردهای جهانی تعریف شده، ولی آن زمانی هم که مرکز مین‌زدایی در اوج فعالیت‌هایش بود به این بخش مهم توجهی نمی‌کرد و بیشتر روی کار پاکسازیی متمرکز بود. در کار آگهی‌رسانی چند NGO قبلا وجود داشت ولی الان همان NGOها هم در طی سال‌ها بیکار شدند و دیگر کار آگهی رسانی نمی‌کنند و فعلا می‌توانم بگویم فقط من هستم که دارم روی این موضوع کار می‌کنم، کتاب چاپ می‌کنم، ورکشاپ برگزار می‌کنم و تمام این کارها با حمایت مالی خودم هستم، ولی خب این معضل را به وظیفه خودم می‌دانم».
- عیسی بازیار با تاکید به اینکه در این سال‌ها کار اصلی مرکز مین‌زدایی در ایران پاکسازیی مناطق نفت‌خیز هست می‌گوید: «مرکز مین‌زدایی عملا از ۵سال گذشته تا به امروز بیشتر تمرکزش روی مناطق نفتی و پاکسازی مناطق که نفت دارند هست، مثل جنوب ایران و شمال خوزستان و نیزارهای هوراهور، هویزه و شلمچه که محل درآمد سرشار از فروش نفت و چاهای نفتی جدید است، آنجا بیشتر کار می‌کنند. در استان کرمانشاه باز همین وضعیت هست در جاهایی که میادین نفتی هستند کار پاکسازیی هست و در جاهای دیگر عملا هیچ تیم پاکسازیی وجود ندارد. بعضی وقت‌ها مرکز مین‌زدایی در کردستان، آذربایجان غربی و بخش‌هایی از ایلام و کرمانشاه تک‌و توک بصورت گروه‌های خیلی کوچک کار می‌کنند و عملا کار عمده‌ای از ۵ سال گذشته تاکنون انجام نگرفته است».
خدمات پزشکی رایگان اورژانس و ادامه‌ی مراقبت‌های بهداشتی، توانبخشی فیزیکی، حمایت روانی و اجتماعی، تضمین فعالیت‌های اقتصادی فرد آسیب دیده، جمع‌آوری داده‌ها، آموزش و پیشگیری از خطر، شش رکن اساسی کمک به مصدومان مین براساس استانداردهای جهانی است.
- این فعال حقوق بشر در زمینه مین و قربانیان مین در ارتباط با پرونده‌های قربانیان مین در کردستان که به دلایل سیاسی به حالت تعلیق درآمده‌اند و از هیچگونه حمایت حقوقی و قانونی برخوردارند نیستند، اینگونه شرح می‌دهد: «بخش‌های غیرنظامی قربانیان مین سالهاست پرونده‌هایشان در کمیسیون ماده ۲ معلق هست، به‌دلایل خروج از مرز، کولبری و ورود به مناطق نظامی؛ درحالیکه که ورود به مناطق غیرنظامی عملا تعریف نشده و در هر منطقه‌ای از کردستان که زمین زراعی افراد هست آنجا را هم مناطق نظامی اعلام کرده‌اند و این با هیچ منطقی سازگار نیست، وقتی در خانه مردم مناطق نظامی اعلام می‌شود ولی مردم آنجا زندگی می‌کنند و این غیر از حرکت سیاسی و بهره‌برداری سیاسی متاسفانه چیز دیگری نمی‌تواند باشد. وضعیت قربانیان مین هم به همین شکل است متاسفانه کسی از آنها حمایت نمی‌کند، ما هم یک نفر هستیم و نه سازمان و چیزی داریم. سالهاست رنج قربانیان مین شده یکی از بزرگترین معضلات زندگی من و نمی‌توانم کمک درست‌حسابی انجام دهم و گاها با فراخوان‌های که در تویتر و شبکه‌های اجتماعی برای کمک به یک کولبر اقدام می‌کنم؛ ولی چقدر می‌توانیم از مردم کمک بگیرم و چقدر می‌توانیم از خودمان مایه بگذاریم، چقدر می‌توانیم دست به دامن وکلا برای پیشبرد پرونده‌ها و افراد خیر برای کمک به پروتز و مشکلات پزشکی شویم و این کار کار دولت هست ولی متاسفانه دولت این کار را انجام نمی‌دهد».
تنها مرجع رسیدگی به وضعیت قربانیان مین کمیسیون ماده ۲ است که در فرمانداری‌ها با هشت عضو از جمله نمایندگان ارگان‌های نظامی و امنیتی و بنیاد شهید و جانبازان تشکیل می‌شود. اما نماینده‌ای از طرف شخص قربانی در این کمیسیون شرکت نمی‌کند.
عثمان مزین، وکیل دادگستری پیشتر در گفتگو با کُردپا اذعان کرده بود: «در قوانین قضایی ایران تمایزی میان قربانیان مین در بین کودکان و بزرگسالان وجود ندارد.آسیب‌دیدگان انفجار مین به نوعی قربانیان جنگ تلقی می‌شوند، اما با این حال عموما از خدمات و امکاناتی که به مصدومان (جانبازان) و خانواده‌های کشته‌شد‌گان (شهدا) جنگ داده می‌شود، محروم‌اند.در ایران قوانین واضحی برای درمان و حمایت رایگان درمانی از قربانیان مین وجود ندارد».
حکومت ایران همچنان به تولید و کاشت مین‌های ضدنفر ادامه می‌دهد و برخلاف مقاوله نامه‌های بین‌المللی، معتقد است استفاده از این مین‌ها تنها راه مؤثر برای تأمین امنیت مرزهای طولانی این کشور است. بر همین اساس بخش‌هایی از مرزهای ایران با افغانستان، پاکستان و عراق مین‌گذاری شده است؛ در جریان درگیری‌های دهه ۱۳۶۰ در کردستان هم بسیاری از اراضی این منطقه مین‌گذاری شدند. طی سالیان اخیر نیز، سپاه پاسداران از مرز "ساوجی و باشماق" در مریوان تا نزدیک "پنجوین" در کردستان عراق را با مین‌های نوع پدالی (NO4) مین‌گذاری کرده است.
- عیسی بازیار با تاکید بر دلایل کاملا سیاسی حکومت برای عدم پاکسازیی میادین مین در اینباره می‌گوید: « عدم پاکسازی مین در مناطق کُردنشین کاملا سیاسی هست. در مناطق کُردنشین با دلایل واهی مثل کولبری، خروج از مرز پرونده‌های قربانیان مین تعلیق می‌شود و جمهوری اسلامی از این موضوع بهره‌بردای سیاسی می‌کند و متاسفانه خوشحال هست از عدم پاکسازی و کاشت مین».
پنج استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان در ایران آلوده به مین هستند.
لازم به ذکراست که درمیان کشورهای جهان، ایران جزء ٣٦ کشوری است که تاکنون پیمان منع بکارگیری مین‌های زمینی را امضاء نکرده است، همچنین طبق آمارهای موجود بالغ بر ١٦ میلیون قبضه مین خنثی نشده دوران جنگ ایران و عراق در مرزهای کشور بویژه در استان‌های غربی وجود دارد که دولت تاکنون هیچ اقدام جدی مبنی برخنثی کردن آن دردست اقدام ندارد.
دسامبر ۲۰۰۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۴ آوریل را به عنوان روز "آگاهی‌سازی از خطرات مین و کمک به اقدامات علیه مین" نامگذاری کرد.
روزی برای اطلاع‌رسانی از خطرات مین برای مردم ساکن در مناطق مین‌زده و آلوده به گلوله‌های عمل نکرده( (UXOو اقدامات اساسی برای ایجاد برنامه‌های ملی مبارزه با مین در کشورهایی که مین و سایر ادوات جنگی، خطری جدی برای امنیت، سلامت و زندگی مردم ایجاد کرده، یا توسعه اقتصادی و اجتماعی را در سطح محلی و منطقه‌ای با مشکل مواجه می‌کند.
تنظیم: اوین مصطفی‌زاده
