خالی‌سازی هدفمند زندان‌ها از زندانیان غیرسیاسی برای سرکوب؛ در زندان مهاباد چه می‌گذرد؟
دوم اردیبهشت ۱۴۰۴؛ در ادامه‌ی روند تحمیل و تشدید فضای نظامی–امنیتی بر کُردستان، زندان مهاباد نیز دستخوش تغییراتی هدفمند و معنادار در آرایش داخلی خود شده است. در اقدامی سازمان‌یافته، اکثریت زندانیان غیرسیاسی یا با صدور مرخصی آزاد شده‌اند یا با کاهش غیرمتعارف وثیقه از زندان خارج گردیده‌اند، همچنین برخی از بندها به‌طور کامل تخلیه و ورود به آن‌ها ممنوع اعلام شده است. این الگوی عملیاتی، نشانه‌ای روشن از آمادگی سیستم امنیتی جمهوری اسلامی برای مواجهه با اعتراضات احتمالی و اجرای موج بازداشت‌های گسترده‌تر در روزهای آینده است. رویکردی که تجربه‌های تلخ پیشین در کردستان، آن را به یک هشدار جدی بدل می‌سازد.
به گفته منابع مطلع به کُردپا، در یک روند کاملا سازمان‌یافته، زندانیان در زندان مهاباد به‌طور روشن به دو دسته مجزا تقسیم شده‌اند؛ روندی که آشکارا با هدف ایجاد فضا برای مدیریت بحران، کنترل اعتراضات بالقوه و آماده‌سازی برای سرکوب گسترده‌تر در جریان است.
۱. زندانیان غیر سیاسی:
زندانیان غیر سیاسی در سه وضعیت مختلف، مشمول تخفیف یا مرخصی شده‌اند:
- افرادی که با قرار وثیقه در بازداشت موقت بودند، اکنون با کاهش قابل‌توجه وثیقه‌ها آزاد شده‌اند، حتی در مواردی که پیشتر وثیقه‌های سنگین تعیین شده بود.
- زندانیانی که حتی حکم قطعی گرفته بودند، تقریبا همگی به مرخصی‌های دوماهه فرستاده شده‌اند.
- زندانیان نیمه‌باز که پیشتر هر دو روز یک‌بار برای امضا مراجعه می‌کردند، نیز به‌طور بی‌سابقه مرخصی دوهفته‌ای کامل دریافت کرده‌اند.
این روند گسترده، یادآور سیاست مشابه جمهوری اسلامی در خیزش انقلابی ژن ژیان ئازادی است، که با هدف تخلیه فیزیکی زندان‌ها برای بازداشت انبوه در آینده اجرا می‌شد.
۲. زندانیان سیاسی:
برخلاف زندانیان غیر سیاسی، زندانیان سیاسی به‌طور کامل از این روند مستثنا شده‌اند.
- هیچ‌گونه کاهش وثیقه یا صدور مرخصی برای آنان اعمال نشده است.
- آن‌ها همچنان در وضعیت حبس نگه داشته شده‌اند، در حالی که فشار روانی، خطر پرونده‌سازی جدید و قطع سیستماتیک ارتباط با بیرون از زندان به‌شدت افزایش یافته است.
این تمایز آشکار، نشانه‌ای از تبعیض سازمان‌یافته و امنیتی‌سازی هدفمند علیه زندانیان سیاسی در کردستان است.
۳. تخلیه و کنترل سخت‌گیرانه‌ی برخی بندها (از جمله بند جوانان):
در کنار آزادسازی زندانیان غیر سیاسی، برخی بندهای خاص زندان از جمله بند جوانان، به‌طور کامل تخلیه شده‌اند.
- رفت‌وآمد به این بندها ممنوع اعلام شده و اطلاعات مشخصی درباره کاربری جدید آن‌ها در دست نیست.
- این وضعیت، زنگ خطر مهمی است؛ چرا که در فقدان شفافیت، احتمال اعمال فشار، پرونده‌سازی و انتقال مخفیانه زندانیان سیاسی به این فضاهای غیرقابل نظارت، بسیار بالاست.
در مجموع، این بازآرایی امنیتی در زندان مهاباد، بخشی از الگوی بزرگ‌تری است که جمهوری اسلامی همواره در آستانه‌ی اعتراضات یا بحران‌های اجتماعی دنبال کرده: خالی‌سازی هدفمند برای آماده‌سازی موج سرکوب جدید، نه برای عدالت، بلکه برای کنترل.
هدف پشت‌پرده: مدیریت امنیتی زندان برای بحران احتمالی و سرکوب
آنچه در ظاهر به‌عنوان «مرخصی» یا «کاهش وثیقه» برای زندانیان غیرسیاسی در زندان مهاباد ارائه می‌شود، در واقع بخشی از یک طرح امنیتی محاسبه‌شده و آشنا برای مردم کردستان است. جمهوری اسلامی، به‌ویژه در بحران‌های پیشین مانند خیزش انقلابی ژن، ژیان، ئازادی، از سیاستی استفاده کرده که می‌توان آن را به‌روشنی «تخلیه زندان برای بازداشت انبوه» نامید؛ سیاستی که اکنون بار دیگر فعال شده است.
با نگاه امنیتی حاکم بر ساختار قضایی جمهوری اسلامی، هدف اصلی نه کاهش بار جمعیتی زندان‌ها یا نشان‌دادن چهره‌ای انسان‌دوستانه، بلکه آماده‌سازی فضا برای بازداشت‌های گسترده و کنترل هرگونه شورش درون‌زندان است. کاهش تعداد زندانیان غیر سیاسی، امکان کنترل شدیدتر، نظارت امنیتی متمرکزتر، و سرکوب بی‌صداتر را برای حکومت فراهم می‌سازد.
در همین راستا، تخلیه ناگهانی بند جوانان و اعمال ممنوعیت شدید بر ورود و نظارت به این فضا، زنگ خطر جدی‌تری را به صدا درمی‌آورد. تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که چنین فضاهای بسته‌ای می‌توانند محل اجرای پرونده‌سازی‌های فراقضایی و اعمال فشارهای نامرئی علیه زندانیان سیاسی باشند، آن هم بدون شفافیت حقوقی و با استفاده از اتهامات واهی، خارج از هرگونه روند دادرسی عادلانه.
این الگو، بخشی از همان سیاست ساختاری نظام‌مند جمهوری اسلامی است که عدالت را به نفع امنیتی‌سازی دائمی قربانی می‌کند. در این چارچوب، زندان نه مکانی برای اصلاح یا اجرای قانون، بلکه ابزاری برای مدیریت بحران، حذف سیاسی و آماده‌سازی سرکوب پیش‌دستانه در شرایط احتمالی ناآرامی‌های اجتماعی آینده تلقی می‌شود.
پیشتر کُردپا در دو گزارش کوتاه در مورد فضای نظامی-امنیتی زندان مهاباد گفته بود؛
- ۲۶ خرداد ۱۴۰۴؛ در داخل زندان مهاباد جو نظامی و امنیتی حاکم است و نگهبانان و افسر نگهبانان از بیم هرگونه حرکتی از سوی زندانیان، سه شیفته درحال نگهبانی هستند و درحالت آماده‌باش قرار دارند.
- ٢٧ خرداد ۱۴۰۴؛ درحالی که جنگ ایران و اسرائیل وارد پنجمین روز شد، گزارشات دریافتی حاکی از آن است که نیروهای نظامی زندان مهاباد از بیم شورش زندانیان در آماده‌باش کامل هستند، از دیگرسو مغازه زندان خالی از هرگونه اقلامی است و بنا به دستورات، زندانیان نیمه باز باید بیشتر در زندان بمانند، به‌گونه‌ای که قبلا اگر دو روز در منزل و یک روز در زندان بودند، در شرایط کنونی برعکس شده است.
سازمان حقوق بشری کُردپا، خالی‌سازی هدفمند زندانیان غیر سیاسی از زندان مهاباد و محروم‌کردن کامل زندانیان سیاسی از مرخصی را بخشی از طرح امنیتی جمهوری اسلامی برای سرکوب داخلی در شرایط جنگی می‌داند. تخلیه برخی بندها مانند بند جوانان و ممنوعیت دسترسی به آن‌ها، هشداری جدی درباره پرونده‌سازی‌های فراقضایی علیه زندانیان سیاسی است. کُردپا این اقدامات را نقض آشکار حقوق بشر دانسته و خواستار نظارت فوری نهادهای بین‌المللی بر وضعیت زندان‌های کردستان است.
