سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تروریسم زیست محیطی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اقدامی مسبوق به سابقه از دیروز چهارشنبه ۴ اردیبهشت اقدام به برگزاری مانور نظامی در منطقه کوهستان شاهو در کردستان نموده است. ارتفاعات شاهو در بخش شمالی هورامان بخشی از رشته کوه زاگرس است؛ در سال ۱۳۸۸ و متعاقب تصویب شورای عالی محیط زیست وارد لیست مناطق حفاظت شده است. حسب ماده ۵ آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب ۱۳۵۴ با اصلاحات بعدی \"منطقه حفاظت شده به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، آب و کوهستان اطلاق می‌شود که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی یا حفظ و احیای رستنیها و وضع طبیعی آن دارای اهمیت خاصی است و تحت حفاظت قرار می‌‌گیرد\". به دلالت آیین نامه مذکور هر گونه حمل سلاح و تیراندازی در مناطق حفاظت شده ممنوع می‌باشد. اهمیت این مناطق به حدی است که حتی ورود به آن تابع محدویت‌های مصرح در دستور العمل بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط در خصوص ورود و عبور از این مناطق است.

وفق ماده ۵ این دستور العمل ورود به این مناطق صرفا برای بازدید و سیاحت آنهم مشروط به عدم سلب آرامش حیات وحش مجاز است. با وجود محدویت‌های موجود و ایضا جرم انگاری تلویحی در قوانین جزایی منطقه حفاظت شده شاهو و کوهسالان عملا در اختیار سپاه پاسداران بوده و طی سالیان مبادرت به ساخت پایگاه آموزشی و عملیاتی به بهانه تقابل با احزاب اپوزیسیون کُردی نموده است. آنچه بسیار محل اعتناست این حضور نظامی و برگزاری مانورهای ویرانگر دقیقا منطبق با مفهوم تروریسم زیست محیطی(eco-terrorism) است ،هر چند تاکنون اجماع بین‌المللی در خصوص تعریف مصادیق آن شکل نگرفته است. بر این اساس استانداردهای ارائه شده هر گونه استفاده از عوامل طبیعت به منظور مخاصمه و یا تغییرات عامدانه عرصه طبیعی مشمول تروریسم زیست محیطی می‌گردد.

در حقوق بین‌الملل کنوانسیون‌های متعددی برای حفاظت از محیط زیست تدوین شده که عمدتا ناظر بر زمان مخاصمات مسلحانه است. کنوانسیون ممنوعیت استفاده نظامی و یا هرگونه استفاده خصمانه دیگر از تکنیک‌های تغییر دهنده محیط زیست ۱۹۷۶ سازمان ملل متحد است، تنها کنوانسیونی است که قابلیت اعمال در زمان صلح و علی‌الخصوص در رابطه مانورهای نظامی است. دولت ایران با وجود امضای کنوانسیون در ۱۸ می ۱۹۷۷ تا کنون ملحق به کنوانسیون مذکور نشده است. به دلالت این کنوانسیون که مصادیقی عمده آن جنبه عرفی بین‌المللی پیدا نموده هر گونه استفاده خصمانه از عرصه و منابع طبیعی ممنوع می‌باشد.

با وجود تمامی ممنوعیت‌های قانونی هم در حقوق داخلی و هم حقوق بین‌الملل سپاه پاسداران سالهاست در این منطقه مبادرت به برگزاری مانورهای نظامی که از جمله آن آزمایشات موشکی و تسلیحات غیر متعارف است. استفاده نظامی و خصمانه از این منطقه منجر به آتش سوزی‌های مداوم و از بین رفتن گونه‌های نادر جانوری و گیاهان بومی شده است. در کنار این آلوده سازی چشمه‌های شاهو که محل تامین آب شرب ساکنان آن منطقه است، از دیگر اعمال مجرمانه در این منطقه است. شایان ذکر است که آگاه سازی نسبت به این فجایع محیط زیستی مهمترین عامل بازداشت فعالان زیست محیطی کردستان در ماههای اخیر می‌باشد. حق بر محیط زیست سالم مبتنی بر کرامت ذاتی بشر بوده و در زمره نسل سوم حقوق بشر می‌باشد. متاسفانه تا کنون این موضوع مورد توجه گزارشگران وضعیت حقوق بشر ایران قرار نگرفته است.

گزارش: فراز فیروزی مندمی، پژوهشگر حقوق بشر در دانشگاه هامبورگ