دکتر هاشمی: عدم نجات‌بخشی چمشه \"بل\" تبعات سیاسی و اجتماعی عظیمی درپی خواهد داشت

اواسط زمستان سال گذشته سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا با استناد به تصاویر و گزارشات علمی سال‌های ٢٠٠٣ تا ٢٠١٠ از کاهش ١٤٤ کیلومترمکعب دخایر آب‌شیرین بخش‌های از ایران، عراق، ترکیه و سوریه پرده برداشت که حوزه‌ی آبریز یادشده بعد از هندوستان، سریع‌ترین میزان هدررفتن منابع آبی در سراسر جهان است.

مناطق زاگرُس به ویژه در ٤ استان کُردستان، آذربایجان‌غربی، ایلام و کرمانشاه همواره محل تولید آب در فلات قاره‌ی ایران بوده و تنوع پوشش گیاهی و جانوری دلیل این مدعاست.

احداث سد در ایران جهت تأمین آب موردنیاز در مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی از مهم‌ترین دلایل اقدام به ساخت سد در کشور بوده اما عملاً و علماً این اهداف به زیر سوال رفته و عواقب ناشی از ساخت چنین سازه‌هایی به مراتب بیش از منفعت آن بوده و هست.

ساخت سد \"داریان\" بر روی سیروان، پنجمین رودخانه‌ی پُرآب ایران در ١٠ کیلومتری شهر نودشه و نزدیک روستایی با همین نام، حواشی‌های به دنبال داشته که تخریب زیست‌محیط منطقه‌ی بکر اورامانات و قطع کریدورهای ارتباطی زیستگاه شاهو، تخت و کوهسالان به ویژه نابودی چشمه‌ی بل از آن جمله است.

در گفتگو با سرپرست کارگروه نجات‌بخشی \"کانی بل\" (فیس‌بوک) به زوایای مختلف نابودی چشمه بل و اقدامات این گروه نزد نهادهای ذیربط پرداخته خواهد شد و قضاوت موضوع برعهده‌ی خواننده خواهد بود.
کُردپا: جهت ورود به موضوع از شما می‌خواهیم درباره‌ی اهمیت و جایگاه چشمه‌ی بل توضیحاتی ارائه دهید و اساسا چه چیزی در بل نهفته که شما را به تشکیل کمپین ترغیب کرد؟
دکتر مختار هاشمی: ضمن تشکر از جنابعالی و خبررسانی کُردپا که این فرصت را فراهم نمودند، کوه‌های زاگرس از منتهی‌الیه شمال‌غربی کشور ایران شروع و در ادامه خود به غرب، جنوب غربی و جنوب شرقی امتداد یافته و در حین امتداد انشعابات آن بخشی از مناطق مرکزی ایران را نیز در بر گرفته است. در امتداد زاگرس مواجهه با یک تنوع اقلیمی از مرطوب تا خشک گرم هستیم. از طرفی ارتفاعات زاگرس به شکل محلی خود اقلیم‌های متنوع منطقه‌ای را موجب شده است. این امر علاوه بر تغییر در مرفولوژی کوه‌ها، نوعی تنوع زیستی را در جامعه گیاهی و جانوری این سلسله جبال فراهم نموده که منجر به پدید آمدن یکی از زیباترین جلوه‌های آفرینش و مظاهر طبیعی گشته است. تشکیلات آهکی این سلسله جبال و ایجاد هزاران هزار درزه و شکاف به مثابه مجاری ورود آب به دل سفره‌های کارستیک زاگرس موجب پدید آمدن چشمه‌های طبیعی فراوانی گشته است؛ به عبارتی درون زاگرس به معدنی برای ذخیره‌ی میلیاردها متر مکعب آب تبدیل گشته است و سرریز این منابع در شکل چشمه‌های طبیعی موجبات شکل‌گیری رودخانه‌های دایمی گشته است؛ به عبارتی یک بیلان قاعده‌مند بین نزولات آسمانی و ورود آن به این مخازن کارستی و تخلیه آنها فراهم گشته است که هر گونه تغییر در این فرایند عواقب جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

چشمه بل (یا کانی بل) از جمله‌ی هزاران چشمه‌ای است که زاگرس سخاوتمندانه آن را به ما بخشیده؛ اما آنچه این چشمه را متمایز می‌سازد حجم خروجی آب در حد سالیانه ١٥٠ میلیون متر مکعب یا متوسط آبدهی ٤٠٠٠ لیتر در ثانیه با کیفیتی فوق‌العاده است به طوریکه می‌توان بدون هیچ گونه تصفیه فیزیکی و شیمیایی از آن به عنوان آب شرب بهره‌برداری نمود. در واقع پتانسیل آن را دارد که آب شرب بیش از دو میلیون نفر را تامین کند. به لحاظ فرهنگی نیز روستای تاریخی هجیج در جوار چشمه و امام زاده عبیدالله (معروف به کوسه هجیج) در آن مامن یافته است که فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) محسوب و بر این منوال سال‌هاست مردمانی به زیارت امامزاده می‌روند و از آب زلال جشمه به نیت شفا می‌نوشند. بنابر این برای مردم کُردستان چشمه بل هم از منظر دینی هم از منظر زیبایی و هم به لحاظ اقتصادی به دلیل کیفیت و کمیت بی‌نظیر آب آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

چشمه بل یکی از بزرگترین چشمه‌های کارستی در جهان که در سال ١٣٨٨ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. به علت ساخت سد برقابی \"داریان\" در دل اورامانات در معرض نابودی می‌باشد. بنابر این؛ بر اساس مصوبه کمیسیون آب، کشاورزی و منابع طبیعی استان کُردستان گروه کاری ویژه نجاتبخشی چشمه بل در سال ١٣٨٩ برای نجات و حفظ این ثروت ملی تشکیل گردید. لذا هدف از این کمپین در راستای اهداف گروه کاری برای حفظ چشمه بل می‌باشد.

کُردپا: بحث از نجات بل زمانی فراگیر شد که ساخت سد داریان آغاز شد چه ارتباطی بین ساخت سد داریان و گره‌کور نجات کانی بل به عنوان سرمایه و اثری طبیعی وجود دارد؟
دکتر مختار هاشمی: در صورت آبگیری سد داریان و با توجه به تراز آبنمای چشمه بل که بالغ بر ۷۱۷ متر از سطح دريای آزاد می‌باشد، تراز نرمال سطح آب مخزن سد داريان برابر ٨٢٦ متر است. لذا در زمانيکه درياچه سد داريان پُر باشد، چشمه بل در زير ستونی از آب به ارتفاع ۱۰۹ متر مدفون خواهد شد و در مواقع سيلابی که تراز آب به ٨٣٩ خواهد رسيد، چشمه بل در زير ستون از آبی به ارتفاع ١٢٢ متر برای هميشه مدفون خواهد گرديد. بنا بر این ساختگاه سد داریان چنین مصیبتی را رقم زده است. در طراحی و اجرای یک پروژه و به خصوص در پروژه‌های سدسازی مطالعات جایگاه ویژه‌ای دارد. بدون انجام یک مطالعات دقیق و در عین حال جامع اجرای بدون نقص چنین پروژه‌ای امکان‌پذیر نیست. برای مثال، مطالعات انتخاب محور سد دستخوش تغییر و کاملاً با عدم شفافیت بوده است. بعد از ابلاغ ساخت سد و در پایان مطالعات فاز ١، محور سد را ٨٠ متر به بالادست یعنی نزدیکتر به چشمه بل تغییر داده به علت دور شدن از محل گسل و جلوگیری از فرار آب.

امروزه اعتقاد به مبانی اخلاقی و دخیل دادن آن توسط متخصصین در آرای حرفه‌ای خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال جنابعالی به عنوان یک خبرنگار تمامی سعی خود را در دستیابی به خبر و اثبات و اهمیت آن و پیامد واقعه دارید و در تمامی این مسیر مصالح و منافع ملی را ارجح می‌دانید گروه کاری هم به عنوان کارشناسان مسایل آب و محیط زیست باید منافع ملی را بر منافع فردی ترجیح دهیم. این اصل به عنوان اخلاق حرفه‌ای مطرح است. در ساخت سد داریان مشاورینی که امر مطالعات را به عهده داشته‌اند بر ساختگاه فعلی سد تعصب بی‌موردی داشته‌اند. کارفرما (شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران) و به عبارتی وزارت نیرو، امکان سنجی و تعیین مکان سد را به مشاورین سپرده‌اند و مشاورین موظفند توجیه خود را به لحاظ فنی، زیست محیطی و از جنبه‌های عواقب اجتماعی و فرهنگی ارایه نمایند و تحت تاثیر منافع سازمانی و یا اعمال سلایق خارج از حیطه مطالعات قرار نگیرند. شکی نیست اگر نقصی در مطالعات نبود امروز ما وادار به عکس‌العمل نمی‌شدیم. کارفرما و مشاورین در مورد کانی بل علم کافی داشته و از سال ١٣٨٠ یعنی ٦ سال قبل از شروع عملیات اجرایی موقعیت و ویژه‌گی‌های چشمه بل را در مطالعات کارست مهندسین مشاور بندآب آورده‌اند. از سال ١٣٨٥ مطالعات را در ٣ فاز شروع کرده. فاز ١ در صدد کشف راه‌های احتمالی جریان آب چشمه بوده است؛ همزمان یا متعاقبا در فاز ٢ بررسی‌های اکتشافی انجام شده و در حال انجام است و در فاز ٣ طرح‌های برداشت آب چشمه را در گزارشی به استانداری کُردستان ارایه نمودند و البته هنوز این مطالعات نجاتبخشی از سال ١٣٨٠ ادامه دارد. ١٢ سال مطالعات بدون نتیجه بوده و راهکارهایی که ارایه شده است نابودی چشمه را محرز می‌کند و اصلا نمی‌توان آنرا نجاتبخشی تلقی کرد و هنوز معلوم نیست که چگونه تعهد وزارت نیرو و کارفرمای سد مبتنی بر حفظ چشمه بل تحقق پیدا می‌کند.
آخرین گزارش تحت عنوان \"خلاصه گزارش ارزیابی راهکارهای نجات چشمه بل\" که در تیرماه ١٣٩٢ منتشر شده است و در اختیار گروه کاری قرار گرفته است حاوی راهکارهایی می‌باشند که عملاً مرگ چشمه را مهر می‌کند و در واقع کارساز نمی‌باشند. بسیاری از کارشناسان خبره و صاحب‌نظران از جمله پرفسور دکتر حسین جلالی (شرکت مشاور آب نیرو) و اساتید عضو گروه کاری این راهکارها را نظری و فاقد هر نقشه‌های توصیفی زمین‌شناسی و سازه‌ای برای اجرای طرح می‌پندارند. طرح‌های مذکور بدون نقشه اجرایی نمی‌توانند به عنوان مطالعات مرحله دوم تلقی شود و گزارش جنبه فرضی دارد به این معنی که نتایج نزدیک به نجات‌بخشی مد نظر نبوده است. همچنین مطالعات هیدروژئولوژی برای نجات‌بخشی این چشمه در گزارش مشاهده نمی‌شود.

هدف کارفرما استحصال مقدار کمی از آب چشمه بل بوده و عملاً در مدل ذهنی آنها نجات خود چشمه مدنظر نبوده است. در بررسی‌های بعمل آمده توسط تیم کارشناسی مجرب و صاحبنظر دانشگاهی در گروه کاری چنین استنباط می‌شود که علیرغم اقدامات ناقص صورت گرفته مطالعات علمی روشن و دقیقی برای نجات چشمه انجام نیافته و این احتمال وجود دارد با صرف هزینه‌های هنگفت صورت گرفته تحقق شرط و الزام شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که آبگیری را منوط به احیاء و نجات چشمه مذکور نموده است مورد کم توجهی قرار گیرد و مردم منطقه در مقابل عمل انجام گرفته قرار دهند که طبعاً تبعات سیاسی و اجتماعی عظیمی را در پی‌خواهد داشت .لذا با عنایت به اینکه نقش و اهمیت چشمه بل و نجات آن یک ضرورت مهم و اجتناب‌ناپذیر برای مردم منطقه خواهد داشت، توقف کامل عملیات اجرایی سد یک امر ضروری است.

راهکارها در واقع با اين وجود ارائه يک يا تركيبی از ايده‌ها يا گزينه‌های مختلف نيازمند تشكيل يک تيم متخصص به منظور بررسی و ارزيابی ايده‌های مطرح با لحاظ شاخص‌ها و معياری ارزيابی مناسب می‌باشد. نكته مهم در اين زمينه اين است كه زمانی چنين نتايج و خروجی‌هایی مثمرثمر خواهد بود كه چنين مطالعه‌ای در يک زمان بهينه و به صورت متمركز صورت گيرد. در اين راستا با توجه به تجارب موفق و مختلف به‌كارگيری روش‌شناسی مهندسی ارزش در پروژه‌ها و طرح‌های عمرانی، همچنين برنامه‌ريزی و به ويژه در مورد مسائل پيچيده، پيشنهاد می‌گردد که مطالعات مهندسی ارزش جهت ارائه طرح‌ها و راهكارهای ممكن و عملياتی برای كاهش تبعات اجرای سد و نيروگاه داريان بر چشمه بل انجام شود که راهکار این موضوع به صراحت در قانون تحت عنوان \"انجام مهندسی ارزش\" مطابق با آیین‌نامه‌ی استاندار طرح‌های عمرانی کشور به شماره ٢٤٥٢٥/ت ١٤٨٩٨ مورخ ٤/٤/١٣٧٥، مصوبه شماره ٢٠٠٢٨٦/٦٤٦ مورخ ٢٦/١٢/١٣٨٥ مجلس شورای اسلامی، بند ج ماده ٢١٤ قانون برنامه‌ی پنجم توسعه پیش‌بینی گردیده است.

مهندسی ارزش می‌تواندگره هدف نجات چشمه بل را باز کند.

در واقع در مهندسی ‌ارزش ذی‌ربطان كليدی طرح، در قالب يک سيستم واحد به دنبال حل مسأله‌ای پيچيده و دشوار می‌باشند كه به‌دليل ماهيت مسأله هريک به‌تنهایی قادر به يافتن مؤثرترین راه‌‌حل برای آن نمی‌باشند.

برای گشودن گره کور نجات چشمه بل باید گزینه تغییر ساختگاه سد را هم در نظر گرفت. ارزش بالای این سرمایه ملی طبیعی بسیار بالاتر از هزینه‌های احداث و تخریب یک سد و حتی چندین سد می‌باشد و در صورت تغییر محور سد بازهم منتفع گشته‌ایم.

کُردپا: آیا کمپین شما از سوی نهادهای دولتی به ویژه ارگان‌های اجرایی مورد حمایت واقع‌شده که در صورت جلب نظر شهروندان کُرد اقدامات عاجل در رستای نجات چشمه انجام گیرد؟
دکتر مختار هاشمی: توجه داشته باشید که چشمه بل سرمایه ملی محسوب می‌گردد و شهروند کُرد یا غیر کُرد نمی‌شناسد. این سرمایه متعلق به آحاد ملت است. من برای دریاچه ارومیه، باتلاق گاوخانی، تالاب شادگان خوزستان، اهوار تالاب‌های جنب عراق و هر زیستگاه تعصب دارم که برای چشمه بل نه کم و نه بیش. اساساً اکوسیستم‌های طبیعی به صورت زنجیره‌ای به هم مرتبطند و تاثیر آنها بر یکدیگر طبیعت زیبای منطقه را می‌سازد. در مسایل زیست محیطی و حفاظت از منابع آب باید جهانی فکر نمود و از حوزه تنگ جغرافیایی و مناطق محلی بیرون آمد.

همانطور که بیان شد، گروه کاری ویژه نجاتبخشی چشمه بل در سال ١٣٨٩ در کمیسیون آب، کشاورزی و منابع طبیعی استان کُردستان تصویب شد و کار خود را با مشارکت نمایندگان ارگان‌های دولتی در استان کُردستان و همچنین نماینده شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه شروع نمود. استاندار وقت کُردستان طی نامه‌ها و جلسات متعدد با وزارت نیرو موضوع چشمه بل را پیگیری نموده است و دفتر فنی معاونت عمرانی استانداری کُردستان بانی جلسات بوده و به شدت موضوع را پیگیری نموده‌اند.

رویکرد گروه کاری (Taskforce) مبنی بر تعامل و مذاکره با تمامی ذیمدخلان (stakeholders) می‌باشد و در بحث نجات کانی بل بارها به مذاکره و گفتوگو و ارائه راه‌حل پرداخته‌ایم. من هم با کارفرما در تماس بوده و جلسه‌ای با مسئول وقت نجاتبخشی چشمه بل جناب آقای مهندس صامتی داشتم که متعاقباً اعضای گروه کاری به بازدید رسمی رفتند و به یاد دارم که آقای صامتی به من فرمود:\" من دست کسی را می بوسم که راهکار نجات چشمه را به ما می‌دهد\".

البته ایشان از فرایند و نتایج مطالعات نجاتبخشی راضی نبودند. بلکه حسن نیت خود را داشته. و مدتی است که مطالعات نجاتبخشی با شدت قبلی توسط کارفرما پیگیری نمی‌شود. آنچه عجیب به نظر می‌رسد که اکنون مسئولیت طرح نجاتبخشی به خود مجری سد داریان محول گردیده است که بسیار جای تامل است.

آنچه بسیار مهم است که همه اطراف معنی به شدت دنبال راهکاری هستند که صدمات زیست محیطی این قضیه به شدت کاهش یابد. اما رویکرد کارفرما و وزارت نیرو اشتباه بوده و آنها دنبال نجات فیزیکی چشمه نبوده و دنبال استحصال مقدار ناچیزی از این آب ارزشمند بوده‌اند. تنها گزینه مفهوم آبگیری آب را دنبال نموده و حتی از متخصصین خارجی مانند پرفسور میلانویچ استفاده کرده‌اند. مفهوم آبگیری به این معناست که مثلا ٥٠ لیتر در ثانیه از آب در جای خارج از دهانه فعلی با پیدا کردن مجری چشمه و پمپاژ آن استحصال نمایند. هزینه‌های زیادی متحمل شده‌اند اما در بازدیدی که توسط گروه کاری انجام شد به این نتیجه رسیدیم که اصلا این کارساز نخواهد بود و همه این هزینه‌هابیهوده و بی‌فایده است. تعجب این است که چرا کارفرما و مشاورین آن به آن اذعان نکرده‌اند. ما باید دنبال نقطه مشترک باشیم و نقطه مشترک همه ما نجات چشمه بل است اما چگونه و چطور جای اختلاف است.

باید این نکته را متوجه بود که در ایران گفتمان غالب برای انتقال بین حوضه‌ای ترس از کمبود آب و حل بحران آب در آینده می‌باشد. آما در شرایط تغییر اقلیم و کمبود آب چشمه بل می‌تواند منبع بسیار باارزش و اقتصادی باشد. انتقال بین حوضه‌ای می‌تواند بخشی از مشکلات کم‌آبی را حل کند کسی مخالف این امر نیست اما هرگونه دخالت در طبیعت باید با دقت و علم آگاهی کامل صورت گیرد. احساسی و سلیقه‌ای عمل نمودن چه بسا نتایج فاجعه باری را به همراه خواهد داشت که جبران آن امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال سد دربندیخان کُردستان عراق بیش از ٥٠ سال از احداث آن می‌گذرد و از حوضه آبخیز سیروان تغذیه می‌نماید. در این سال‌ها میلون‌ها تن رسوبات ریز رودخانه‌ای که اندازه آنها کمتر از دو میکرون می‌باشند در دریاچه سد رسوب یافته است حال اگر به هر دلیلی (از جمله احداث سد‌ها) دبی پایه قطع و دریاچه خشک شد کانونی از گردو غبار به فعلی اضافه می‌گردد و می‌تواند به شدت استان‌های کرمانشاه، کُردستان و آذربایجان را تحت تاثیر قرار دهد. لذا در اینجا شهروند ترک و کرد و فارس متضرر می‌گردد و باید موضوع را به مسئولین گزارش نمود. بنابر این کمپین را نه در تقابل با دولت بلکه به منظور پشتیبانی دولت در حل مشکل مطرح نموده شده است. در ارگان‌های اجرایی نیز کارشناسان و صاحب نظران فرهیخته و با دانشی وجود دارد که بدون بهره‌گیری از دانش آنان حل مشکل امکان‌پذیر نخواهد بود. البته هنوز کمپین اثرات و بازتاب خود را اعمال ننموده و باید کمی منتظر زمان باشیم.

کُردپا: گفته می‌شود آب چشمه بل از طریق لوله‌گذاری به شهر نودشه و دیگر روستاهای اطراف پمپاژ می‌شود آیا اینگونه اقدامات را در راستای حفظ و نگهداری کانی بل تلقی نمی‌کنید؟
دکتر مختار هاشمی: توجه فرمایید که متوسط آبدهی چشمه بل ٤٠٠٠ لیتر در ثانیه است در حالیکه تامین آب شهر نودشه (با دبی حدود ٣٠ لیتر در ثانیه) و روستاه‌های بالادست چشمه و سه کارخانجات آب معدنی( با دبی کل حدود ٢٠ لیتر در ثانیه) می‌باشد. با احداث این سد منابع تامین آب‌های مذکور از بین خواهد رفت. بنابر این مهمترین موضوع بسته‌بندی آب با ارزش جهت تامین مصارف داخلی و صاداراتی است.

آبی با چنین کیفیتی مراتب ارزش آن بالاتر از نفت می‌باشد و ارزش‌گذاری آن در بازار جهانی حد اقل ١ دلار برای هر لیتر یا ٢٠٠ دلار برای هر بشکه. بحران آب در خاورمیانه یک بحران جدی است و نباید در چنین شرایطی این موهبت الهی را به سادگی از دست داد. از طرفی احداث سد داریان آب چشمه بل را در معرض آلودگی شدید قرار خواهد دارد به طوری که عمدا آب دریاچه و چشمه یکی خواهد شد و استفاده از آن به عنوان آب آشامیدنی امکان‌پذیر نخواهد بود. چشمه‌ای که در زیر میلیون‌ها متر مکعب آب مدفون گردیده و پوشش و درزهای ورودی به چشمه توسط دریاچه سد هیچ ضمانتی را برای سالم ماندن آب تضمین نخواهد نمود. و راهکارهای به اصطلاح نجاتبخشی مانع از آمیختن آب چشمه با آب دریاچه سد نمی‌باشد. لذا راهکارها قابل اجرا نیستند.

کُردپا: تاکنون کمپین شما و یا وزارتخانه‌های حکومتی چه پیشنهاد مشخص و عملی جهت نجات چشمه بل ارائه داده‌اند؟
دکتر مختار هاشمی: دولت با بکارگیری مشاورین تاکنون طرح‌های مختلفی را ارایه نموده‌اند که هر یک به لحاظ اجرایی مشکلات خاص خود را دارند. در هیچ یک از این طرح ها مشاورین ضمانت اجرایی را برای سالم ماندن کانی بل تقبل ننموده‌اند. کمپین پیشنهادی گروه کاری به تازگی مطرح و منتظر بازتاب آن هستیم. چه بسا افرادی بتوانند راه کارهای معقول و اقتصادی پیشنهاد نمایند. به هر حال هدف آن است که دولت و آحاد ملت همه با هم چاره‌اندیشی کنیم. عمداً کارشناسان آب بر این قاعده متفق‌القولند که باید ساختگاه سد را تغییر داد. این که آیا این امر عملی است یا خیر باید آن را در تعامل و تضاد آرا با ارگان‌های اجرایی ارزیابی نمود.

مهندسی ارزش می تواند گره هدف نجات چشمه بل را باز کند. در واقع در مهندسی ‌ارزش ذی‌ربطان كليدی طرح، در قالب يک سيستم واحد به دنبال حل مسأله‌ای پيچيده و دشوار می‌باشند كه به‌دليل ماهيت مسأله هريک به‌تنهای قادر به يافتن مؤثرترین راه‌‌حل برای آن نمی‌باشند. پروپوزال انجام مهندسی ارزش آماده و به مسئولین ذی ربط ارایه شده است. با استفاده از روش‌شناسی ارزش می‌توان روند طرح‌ها را تغيير داد، به‌طوری كه در زمان كوتاه‌تر، می‌توان طرح‌های با كيفيت‌بالاتر تهيه نمود. همچنين می‌توان با تصميم‌سازی بهتر، زمان تصميم‌گيری را كوتاه‌تر نمود. نكته مهم‌اين است كه به‌دليل در نظر گرفتن نظرهای مختلف و تلاش و باور جمعی، در پياده‌سازی طرح‌ها تضمين بيشتری برای اجرا ايجاد می‌شود.

کُردپا: از دیگر آثار مخرب زیست‌محیطی ساخت سد داریان در منطقه‌ی بکر اورامانات به ویژه بر روی روستای تاریخی، فرهنگی هجیج را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر مختار هاشمی: اجرای پروژه سدها از جمله سد داریان منافعی را برای اراضی تعریف شده پایاب سدها و ساکنان آن در بر خواهد داشت. این منافع به همان اندازه باید برای ساکنان بالادست نیز میسر شود از جمله موارد دیگر در مطالعات این سدها که جایی تامل دارد عدم توجه به حوضه‌های آبخیز سدها در بالادست می‌باشد. آب این سدها از طریق رودخانه‌هایی که از چشمه‌سارهای حوضه آبخیز سیروان نشات می‌یابد تامین می‌گردد. حال اگر تخریب حوضه آبخیز سیروان از طریق از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع و عدم توجه به امر آبخیزداری تداوم یابد آبی برای این سدها نخواهد ماند.

لذا توجه ویژه به این حوضه آبخیز و ساکنان آن الزامی و نباید به بوته‌ی فراموشی سپرده شود.

ساخت سد داریان صدمه‌ای بزرگی به پیشینه تاریخی، تمدنی و فرهنگی منطقه که دارای قدمت چندین هزار ساله می‌باشد با زیر آب رفتن چشمه بل و برخی ار روستاها از جمله هجیج و سلین وارد می کند. بخشی از روستاها زیر آب مدفون و تعدادی از خانوارهای روستایی زمین و کاشانه خود را از دست خواهند داد. بدون تعارف این خسارت توهین به اعتقاد درست دینی و شعور مذهبی آنان خواهد بود.

شعور و اعتقادی که در دهه هایی به درازای تاریخ اسلام شکل یافته است.

ساخت این سد مشکلات متعدد زیست محیطی و اختلال در اکوسیستم را به بار خواهد آورد. با توجه به شیب بسیار تند کوه ها و عرض کم رودخانه و در نتیجه طولانی شدن دریاچه سد خسارات بالایی به همراه دارد. لذا از تمام مسئولین کشور درخواست داریم که با بررسی جنبه های متعدد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و در نظر گرفتن همه سناریو ها مانع از تکرار بحران های زیست محیطی مانند بحران دریاچه های پریشان، شادگان، زریبار و ارومیه شوند.

کُردپا: به عنوان کمپین حمایت از نجات چشمه بل چه درخواست و کمکی از شهروندان بومی منطقه و مسئولان حکومتی دارید؟
دکتر مختار هاشمی: مردم باید با منطق و رفتاری که شایسته شهروندی است و به دور از هر گونه احساسات غیر معقول خواسته بحق خود را مطرح نمایند و دولت نیز در جواب این خواسته ها منصف و با شایستگی بنا به منافع ملی کشور قضیه را پیگیری و حل و فصل نمایند. بنا بر این از شهروندان عزیز تقاضا داریم که حمایت همه جانبه خود را اعلام و مسئولین حکومتی ضمن تقبل مسئولیت عواقب کار خود پذیرای انتقادات باشند. نمی شود از نجات چشمه بل حرف زد ولی عواقب اجرای سد داریان و نابودی چشمه را به گردن دیگران انداخت. در یک کلام همه به نحوی مقصریم. باید با هم بکوشیم تا راه نجات را دریک فرایند مشارکتی بیابیم.

دکتر سید مختار هاشمی دکترای تخصصی عمران ـ مدیریت منابع آب از دانشگاه نیوکاسل انگلستان می‌باشد. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه کُردستان، با همراهی و همکاری دوستان، کتاب‌هایی در حوزه‌ی آب و مدیریت منابع طبیعی به رشته‌ی تحریر درآوده است.

مختار هاشمی هم‌اکنون عهده‌دار سرپرست گروه کاری ویژه نجاتبخشی چشمه بل و کمیسیون آب و کشاورزی و منابع طبیعی استان کُردستان می‌باشد و در نشست‌ها و کنفرانس‌های داخلی و خارجی شرکت و به ایراد سخرانی پرداخته است.