اشعار باباطاهر از منظر محقق کُرد رحیم لقمانی

آژانس کُردپا: دو بیتی‌های باباطاهر همدانی توسط یک محقق کُردستانی به لهجه‌ی سورانی ترجمه گردیدند.

طی سال‌های اخیر دغدغه‌ی بسیاری از پژوهشگران عرصه‌ی فرهنگ و ادبیات کُردی و فارسی در ایران، اثبات و منتسب کردن باباطاهر عریان به یکی از ملیت‌های کُرد و فارس بوده و در این میان چه بسا که محتوا و شکل اشعار این شاعر قرن پنجم هجری دچار دخل و تصرف نیز گردیده است.

رحیم لقمانی شاعر، نویسنده و پژوهشگر ساکن شهر سنندج در مصاحبه‌ای تلفنی به آژانس خبررسانی کُردپا گفت: سال‌هاست که درباره‌ی زندگی و آثار باباطاهر همدانی مطالعه و تحقیق می‌کنم به ویژه طی یک سال و نیم گذشته موفق به ترجمه‌ی کلیه‌ی دوبیتی‌های شاعر از لهجه‌ی کُردیِ لکی-لُری به دیگر لهجه‌ی کُردی معیار یعنی سورانی شدم.

وی در ادامه افزود: زبان شعری باباطاهر، زبان لکی و لری گذشته‌های منطقه‌ی همدان کنونی بوده و امروزه نیز در برخی از روستاهای اطراف همدان به چنین گویشی تکلم می‌کنند که در اصل متأثر از لهجه‌ی کُردی هورامی است.

این محقق سرشناس کُردستانی با اشاره به مراحل پژوهش بر روی دوبیتی‌های باباطاهر عریان، اظهار داشت: در حین تحقیق و ترجمه‌، از 10 نسخه‌ی چاپی و یک دست خط قدیمی که در بسیار موارد باهم متفاوتند، سود برده‌ام اما برایم محرز گردید که دوبیتی‌ها نه به زبان فارسی و نه زبان دیگری بلکه کُردی و تحت تأثیر هورامی می‌باشد.

رحیم لقمانی در ادامه مدعی شد که دوبیتی‌های ترجمه شده‌ی باباطاهر، تبلیغ برای یک آیین بخصوصی نمی‌باشد و علی‌رغم اینکه خود باباطاهر از پیران آیین یارسان بوده اما از دیدگاه باباطاهر همه‌ی نوع عشیقی مقدس است و همه‌ی راه‌ها به خدا منتهی می‌شوند.

وی در ادامه گفت: در ترجمه‌ی این دوبیتی‌ها احساس نمی‌کردم که مشغول ترجمه‌ی زبانی بیگانه به زیان کُردی هستم و فقط ترجمه‌ی لهجه‌ای از خانواده‌ی بزرگ زبان کُردی به لهجه‌ی کُردی معیار، سورانی هستم.
این فعال فرهنگی درباره‌ی ویژگی‌های شعر باباطاهر همدانی می‌گوید که اشعار باباطاهر برخلاف خیام، ساده و به دور از فلسفه و جهانبینی خاصی است و مملو از عشق و عاطفه و در بسیاری موارد تمایل به دوری از دنیای مادیات می‌باشد و من نیز در برگردانِ دوبیتی‌های باباطاهر متوجه شدم که دوبیتی‌های کشف شده منتسب به بابا طاهر عریان همدانی است و به دیگر دوبیت‌ها اضافه کرده‌ام.

رحیم لقمانی در این تماس تلفنی خاطرنشان کرد که علاوه بر اثبات کُرد بودن باباطاهر از طریق زبان شعری وی، ساختار متنی اشعار باباطاهر و نیز نوع کنایه‌ها معلوم می‌شود که این آرایه‌های ادبی در زبان فارسی نیستند و ثانیاً اعتقادات دینی باباطاهر که او و بسیاری از پیروان و مرشدان آیین یارسان از نژاد کُرد و در کُردستان زیسته‌اند.

همچنین درباره‌ی ریتم و آهنگ شعری اشعار باباطاهر گفت: قالب شعری باباطاهر عروضی می‌باشد\" مفاعلن، مفاعیلن،فعولن\" نظیر این شعر؛ سەفەر وەرزەن م سەودای تە وەرزەن. البته این عروض می‌توانسته که پیش از باباطاهر هم وجود داشته باشد اما بیشتر در آواز و ترانه‌ی قدیمی یافته می‌شود. به همین خاطر در میان ادیبان فارس زبان به پهلوانی یا پهلوی معروف است و در مناطق غربی ایران به ویژه ترانه‌های منطقه‌ی اورامانات کُردستان با چنین ریتم و آوازی سروده شده‌اند و معتقدم که وزن شعری اشعار باباطاهر حتی قبل از ورود عروض عربی، در میان کُردها و فارس‌ها رواج داشته است اما به دلیل اینکه مدرک کافی در دست نیست که ثابت کنیم وزن شعری بابا طاهر قبلاً نیز توسط کُردها و فارس‌ها مورد استفاده قرار گرفته و تنها اگر وجود داشته باشد در آوازها فولکلوریک موجود است و تاکنون مدرک مستدلی ارائه نکردیده است.

وی در پایان گفت‌وگو اعلام کرد، ترجمه‌ی دوبیتی‌ها باباطاهر به لهجه‌ی سورانی به اتمام رسیده و در مقدمی کتاب مفصل درباره‌ی کُرد بودن باباطاهر عریان همدانی توضیحاتی داده‌ام و هم‌اکنون مجوز و چاپ کتاب مراحل قانونی را طی می‌کند.

رحیم لقمانی سال 1340 در شهر سقز متولد و اویل دهه‌ی 80 نخستین تألیف خود با نام زامستان\"زخمستان\" را منتشر کرد.

وی هم‌اکنون دبیر ادبیات فارسی در دبیرستان‌های سنندج می‌باشد و علاوه بر فعالیت فرهنگی-ادبی، در بسیاری از کنگره و سمینارهای نیز شرکت فعالان دارد.