ظاهر سارایی: مخاطبان كتاب‌های كُردی در ايلام، قشر متوسط جامعه هستند
18:18 - 4 مهر 1392
آژانس کُردپا: کتاب و کتابخوانی در شهرها و روستاهای کُردنشین ایران یکی از مباحث مهم و جدی در حوزهی آموزش و پرورش می‌باشد و این موضوع زمانی تأثیرگذارتر و فراگیر می‌شود که با مقوله‌ی \"ترویج خواندن و نوشتن به زبان کُردی\" عجین شده باشد.
آژانس خبررسانی کُردپا در راستای روشنگری و اطلاع از فضای کتاب و کتابت در ٤ استان کُردنشین ایران با تنی چند از فعالان سرشناس فرهنگی گفتگویی انجام داده است که از امروز در بخش فارسی و کُردی وب‌سایت منتشر خواهد شد.
نخستین مصاحبه با ظاهر سارایی، مدیر انتشارات \"زانا\" در ایلام است که متن آن عیناً در پی می‌آید:
کُردپا: استقبال و اهمیت کتاب به زبان کُردی از سوی شهروندان کُرد در استان ایلام را چگونه ارزیابی می کنید؟
![\"15643.jpg\"](\"{imagepath}/15643.jpg\")
ظاهر سارایی: خوشبختانه در استان ايلام، و مخصوصاً در شهر ايلام، كه حدود نيمی از جمعيت استان را در خود جا داده، استقبال از كتاب‌های كُردی، مخصوصاً شعر كُردی، بسيار خوب است و كتاب‌های منتشرشده به اين زبان به سرعت ناياب می‌شوند؛ به عنوان مثال، ديوان غلام‌رضاخان اركوازی، به چاپ چهارم رسيده، و كتاب‌های \"به‌يان ده ئاسوو\" اثر آقای حشمت منصوری، \"شه‌ڵه‌م\" اثر دكتر ايرج خالصی،و \"كه‌پوو\" اثر حبيب‌الله بخشوده مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته و بعضا‌ً به چاپ‌هاي بعدی رسيده‌اند. مخاطبان كتاب‌های كُردی در ايلام، قشر متوسط جامعه اعم از كارمندان و بازاريان هستند و بابت خريد اين كتاب‌ها پول می‌دهند. دانشجويان و دانشگاهيان به مطالب نظری و پژوهشی مرتبط با زبان كُردی بيشتر علاقه‌مند هستند و از طريق فضای مجازی آن را دنبال می‌كنند. افراد كم‌سواد و روستاييان و عامه‌ی جامعه‌ی ايلام نيز اشعار و آثار كُردی را به صورت شنيداری مورد توجه قرار می‌دهند. مضافاً اينكه آثار گزيده و برجسته‌ی كُردی از طريق بلوتوث و موبايل در ميان عموم و مخصوصاً جوانان به سرعت پخش می‌شود.
بعضی از سايت‌های محلی، مثل \"ايلام امروز\"، فايل‌صوتی اشعار و ترانه‌های كُردی را به صورت رايگان در اختيار مراجعان قرار می‌دهند و روی‌هم‌رفته فضای مساعدی برای پخش و نشر آثار كُردی در ايلام فراهم است.
کُردپا: شما مشکلات و موانع پیش رو در نشریات مکتوب کُردی را از چه جنسی می‌دانید؟
ظاهر سارایی: از نظر قانونی هيچ منعی برای توليد و پخش آثار كُردی مكتوب در ايلام وجود ندارد و مخصوصاً آن‌جا كه به كتاب مربوط است، آثار كُردی مانند ساير آثار ديگر، بعد از طی روال معمول و قانونی و دريافت مجوز از وزارت ارشاد چاپ و نشر می‌شوند و من كه ناشر آثار كُردی هستم تا حالا به مشكل و مانعی برخورد نكرده‌ام و به راحتی توانسته‌ام مجوز چاپ كتاب‌های كُردی را بگيرم. مشكلی اگر هست از جنس ديگر است؛ مثلاً اينكه شاعران و مؤلفان آثار كُردی صاحب سرمايه و مكنت كافی براي چاپ آثارشان نيستند و ناشران ايلامی توانایی سرمايه‌گذاری در اين زمينه را ندارند.
به نظر من مشكل اصلی كتاب به صورت عام در ايلام، مشكل پخش كتاب است. شركت‌های پخش معمولاً هر نوع كتابی را پخش نمی‌كنند و يا دستكم ناشران ايلامی با آن‌ها در ارتباط نيستند. اگر شركت‌های پخش منطقه‌ای وجود می‌داشت، دستكم در استان‌های غرب كشور می‌شد بازار مناسبی برای توزيع كتاب‌های كُردی پيدا كرد. كتاب‌فروشی‌های مناطق كُردنشين و از جمله ايلام،به دنبال استقبال مردم از آثار كُردی، علاقه‌مند به دريافت كتاب‌های كُردی به صورت امانی (و نه نقدی!) هستند و بعد از فروش هم معمولاً به آسانی پول كتاب‌های فروش‌رفته را بازنمی‌گردانند! چنانچه سيستم پخش منسجم و پاسخگویی وجود داشت، می‌شد شمارگان خيلی از آثار چاپ‌شده‌ی كُردی را به انبوه رساند.
نشريات ايلام، هم در كنار مطالب فارسی، چنانچه بخواهند می‌توانند مطالب كُردی را هم بنويسند، كسی مانع آن‌ها نخواهد بود. ظاهراً مجوز نشريات دوزبانه هم صادر شده و قرار است نشريات دوزبانه در ايلام شروع به كار كنند. آن‌چه بيشتر مانع فعاليت‌هایی از اين دست است، دست‌تنگی صاحبان نشريات است كه نمی‌توانند از طريق تک‌فروشی و چاپ آگهی بازرگانی، هزينه‌هايشان را تأمين كنند و به‌ناچار مجبورند در همين حدی كه هست بمانند و سليقه‌شان را به گونه‌ای تنظيم كنند كه بتوانند جلب منافع مادی هم بكنند.
آشنایی اندک حروف‌چين‌ها به كُردی‌نويسی و در دسترس نبودن فونت‌های مناسب كُردی از مشكلات كوچک ديگری است كه در پيش راه هستند. فونت‌های كُردی رايج و در دسترس، بعضی از واج‌های مورد نياز ما را ندارند؛ مثلاً كُردهای ايلام و كرمانشاه به گستردگی از واج \"ۊ\" استفاده می‌كنند كه اين واج مهم و پُركاربرد در اكثريت فونت‌های كُردي نيست؛ به همين خاطر با محدويت‌هایی در اين زمينه روبه‌رو هستيم تا حدی كه يكی از دوستان فعال در حوزهی زبان و ادبيات كُردی در ايلام مُصرّ است كه به جای آن از نشانه‌ی \"ۆ\" استفاده شود كه البته پيشنهاد صحيحی نيست؛ چرا كه اين نشانه در كُردی سورانی و شايد كُردی كُرمانجی خود نشانه‌ی واج مستقل و شناخته‌شده‌ی ديگری است و باعث غلط‌خوانی خواهد شد.
کُردپا: نثر کُردی در منطقه ایلام بیشتر در چه حوزه‌هایی فعال است؟
![\"15644.jpg\"](\"{imagepath}/15644.jpg\")
ظاهر سارایی: متأسفانه نثر كُردی در ايلام چندان پويا نيست و مخاطبان هم ظاهراً گرايش زيادی به خوانش نثر كُردی ندارند؛ به خاطر اينكه بسياری با شيوه‌ی نگارش كُردی، مشكل دارند و آموزشی در اين زمينه نديده‌اند و دست كم خودشان را مجبور نمی‌يابند كه دست كم در حوزهی ارتباطات معمول، از نثر كُردی استفاده كنند. اما درحوزه‌ی متون ادبی مخصوصاً داستان‌نويسی اخيراً تحركاتی صورت گرفته و تعدادی از جوانان و پيشكسوتان نيز داستان‌های خوبی به زبان كُردی ايلام نوشته‌اند كه هنوز به صورت كتاب ارائه نشده اما در فضای مجازی منتشرمی‌شود و قابل دسترسی است.
اگر بتوان،شعرهای منثور را \"نثر\" به حساب آورد، بايد گفت كه در سال‌های اخير چند كتاب به شعر منثور كُردی منتشر شده‌اند كه به نظر من گام مهمی در نثرنويسی كُردی جنوبی است؛ چرا كه اين شاعران انديشه‌های لطيف و بلند را در قالب نثرشاعرانه آورده‌اند و علاوه بر آن ظرفيت‌ها و ظرافت‌های جالبی از زبان را كشف و در اختيار ديگران قرار داده‌اند، و توانسته‌اند تا حد زيادی به پالايش و غنای زبان كُردی كمک كنند و آن را در جايگاهی بلند‌تر قرار بدهند. اين آثار مورد توجه مردم قرار گرفته‌اند و من شاهد بودم كه در نمايشگاه كتاب ايلام، خيلی‌ها مخصوصاً از جوانان از اين كتاب‌ها استقبال می‌كردند.
کُردپا: رویکرد اداره‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام به چاپ و نشر کتاب به زبان کُردی را موفق تلقی می‌کنید؟
ظاهر سارایی: چنان‌كه پيشتر هم گفتم، روند چاپ و نشر كتاب‌های كُردی در ايلام، هيچ تفاوتی با كتاب‌های فارسی ندارد، و همان روندی كه برای اخذ مجوز و نشر كتاب‌های ديگر لازم است، در اين مورد هم بايد مراعات شود. من، مدير انتشارات \"زانا\" هستم و تا به حال كتاب‌های كُردی زيادی را چاپ كرده‌ام و با هيچ مشكل خاصی مواجه نبوده‌ام و اين را نه از روی مصلحت كه از روی انصاف می‌گويم.
خوشبختانه، هيچ نهادی در ايلام نگاه ضدامنيتی به چاپ آثار كُردی ندارد و حتی بعضی از نهادهای فرهنگی دولتی از چاپ و نشر آثار كُردی حمايت كرده‌اند كه در اين ميان نقش \"حوزهی هنری استان ايلام\" وابسته به سازمان تبليغات اسلامی از همه برجسته‌تر است. حوزهی هنری، بالغ بر چندين كتاب به زبان كُردی و يا مربتط با زبان و ادب كُردی چاپ و پخش كرده و حتی لوح فشرده‌ی شعر شاعران ايلامی موسوم به \"هانا\" را توليد و توزيع كرده است و جلسات انجمن كُردی \"هانا\" نيز در محل حوزهی هنری برگزار می‌شود. نهادهای ديگری از جمله اداره‌ی كل فرهنگ و ارشاد اسلامی ايلام هم در اين زمينه‌فعاليت‌هایی داشته‌اند. ارشاد، بيشتر در زمينه‌‌ی برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات و بزرگ‌داشت خالقان آثار كُردی، كوشا بوده است.
کُردپا: مشکلات زبان نوشتاری در ایلام با توجه به گویش‌ها و لهجه‌های مختلف و نیز اهمیت استانداردسازی زبان کُردی چگونه می‌باشد؟
ظاهر سارایی: زبان كُردی جنوبی (فيلی، كلهُری،لكی) در حوزهی شعر شايستگی خود را نشان داده است و شاعران ايلام و كرمانشاه و نواحی لک‌نشين استان لرستان توانایی‌های حيرت‌انگيزی از خود بروز داده‌اند كه خود نشان از توانش زبانی كُردی جنوبی دارد؛ اما در نثر كُردی هنوز اين ظرفيت‌ها كشف نشده و \"توانش زبانی\" نثر كُردی به قول زبان‌شناس‌ها به \"كنش زبانی\" تبديل نشده است. شايد يكی از دلايل اين باشد كه مردم به راحتی از زبان فارسی استفاده می‌كنند و استفاده از نثر فارسي بر ايشان آسان‌تر است؛ مخصوصاً‌اين‌كه هر كسی لزوماً با رسم‌الخط كُردی آشنایی ندارد.
من قاطعانه معتقدم كه زبان كُردی جنوبی توانایی‌هاي بسياری در نثر كُردی دارد و چنانچه مورد توجه مردم و نويسندگان و پديدآورندگان آثار فاخر ادبی و زبانی قرار بگيرد، می‌تواند اين توانایی را به ظهور برساند. به عنوان مثال، بدون اين كه قصد تعريف و تبليغ نوشتار خودم را داشته باشم،من متن تقريباً جامعی را از كتاب \"ارداويرافنامه\" به كُردی جنوبی ترجمه كرده‌ام. اين كتاب، معراج‌نامه‌ای است به زبان پهلوی، كه البته به فارسی امروز هم برگردانده شده است. قصدم از ترجمه‌ی اين اثر، سنجش توانایی زبان كُردی بود كه به زعم من،اين توانایی به اثبات رسيد.
علاقه‌مندان می‌توانند در ذيل \"عناوين مطالب\" وبلاگ ئيلام ئاسوو به نشانی: www.ilamasu.blogfa.com به آن دسترسی داشته باشند و در باب آن قضاوت كنند.
نثر كُردی زمانی در ايلام رواج گسترده می‌يابد كه عموم با رسم‌الخط كُردی آشنایی داشته باشند و بخواهند از زبان به مثابه‌ی ابزاری كارآمد و واقعی و عينی، نه صرفاً تفننی استفاده كنند و تا رسيدن به اين هدف راهی دراز در پيش است.
يكی ديگر از موانع،اين است كه نثر كُردی جنوبی هنوز به \"زبان معيار\" مورد اجماع همگان نرسيده است. ناگفته پيداست زبان‌هایی كه از هيئت صرفاً شفاهی بيرون می‌آيند و كسوت نوشتاری می‌پوشند در ابتدا با مشكلاتی از اين دست مواجهند؛ مثلاً نحو و صرف و تلفظ بعضی از پاره‌های كلام مختلف است و هر گويشوری می‌كوشد به گويش خود بنويسيد، اما تجربه نشان داده كه نهايتاً زبان معيار مورد قبول و اجماع عام از دل اين پراكندگی‌ها بيرون می‌آيد و به زعم من، زبان رايج در شهر ايلام می‌تواند اين مرجعيت را داشته باشد؛ چرا كه شهر ايلام متشكل از مجموعه‌ای از ايلات و طوايف مختلف است كه زبانشان بر محور ساختار كُردی طوايف كهن ساكن در شهر ايلام در حال حركت به اين سمت و سو است و البته هر يک از اين طوايف واژگان و ظرافت‌های زبانی ديگری به آن افزوده و خواهد افزود و زبان معيار شكل خواهد گرفت. معمولاً در اين بزنگاه زبانی، نقش نويسندگان خلاق و تأثيرگذار اساسی است و در صورتی كه آنان بتوانند آثار ارجمندی خلق كنند، ديگران را نيز به سوی زبانی معيار هدايت خواهند كرد.
بعضی از آثار موفق مورد اشاره‌ی من در اين خصوص عبارت‌اند از كتاب‌های: \"خاتۊن شێعره‌يل عاشقانه‌ێ من و عشق ئه‌به‌دی\"، اثر ايرج خالصی؛ بخشی از كتاب \"كه‌پوو\"،اثر حبيب‌الله بخشوده؛ \"كووڵاێ ته‌نيائی\"، اثر محمدرضا رشيدی؛ \"ناديارا\"، اثر مصطفی بيگی؛ بخشی از كتاب \"لانه‌وێز\"، اثر محمدرضا رستم‌پور؛ و تعداد ديگری آثار منتشرنشده يا در دست نشر.
نثرنويسان ايلامی بايد در رسیدن به زبانی معيار، با كُردی‌نويسان كرمانشاه و مناطق \"فيلی/ كلهُری\" زبان عراق هماهنگ باشند و تجربه‌های آنان را بخوانند، همان‌گونه كه لازم است آنان نيز به ايلام توجه تام نمايند، چرا كه ايلام اگر اصلی‌ترين قطب كوشش‌های زبانی و ادبی كُردی جنوبی نباشد، از قطب‌های اصلی است. نيز بايسته است كه هر يک از كوشندگان در اين حوزه،دست از تعصبات ايلی و طايفه‌ای بردارند و به زبان معياری فكر كنند كه همه‌ی كُردهای جنوبی را پوشش دهد. منظور من از كُردی جنوبی كُردی رايج در ايلام و كرمانشاه و بيجار(گروس) كُردستان و كُردهای فيلی عراق است. لک‌ها را ما از باب توسع در ذيل كُردی جنوبی قرار داده‌ايم كه مدتی است به اين نتيجه رسيده‌ام كه لازم است آن‌ها در شاخه‌ی مستقلی از زبان كُردی دسته‌بندی شوند. ای كاش ما همه‌ی كُردهایی را كه اصطلاحاً كُردی جنوبی می‌شناسيم تحت عنوان \"كُردی گورانی\" دسته‌بندی می‌كرديم تا به عنوانی جامع می‌رسيديم. حسن ديگر اين عنوان آن است كه پيشينه‌ی تاريخی و زبانی زبان و ادب گورانی نيز به عنوان بخشی از ميراث زبانی و ادبی آنان لحاظ می‌شد. باری به بحث اصلی برمی‌گردم و لزوم توجه به هماهنگ كردن گام‌ها برای رسيدن به زبانی معيار گوشزد می‌كنم.
ممكن است،كسی اين خرده را بر ما بگيرد كه با وجود زبان معيار و كارآمد سورانی، چه نيازی به معيارسازی زبان كُردی جنوبی (گورانی) هست. پاسخ اين سؤال در اين مختصر نمی‌گنجد اما شتابنا پاسخ می‌دهم كه آن‌چه ما تحت عنوان \"كُردی\" می‌شناسيم، يک زبان نيست، بلكه مجموعه زبان‌هایی است كه همه در صفت \"كُردی\" با هم مشترک هستند و نمی‌توان همه را در يک ظرف گنجاند و لازم است به هر يک از زبان‌ها اجازه داد تا فضا و فرصت بيشتری برای باليدن در اختيار داشته باشد، مشروط به اينكه اين باليدن منجر به دوری و انفكاكشان از هم نگردد. به هر حال می‌توان از تجربيات ارزشمند كُردی سورانی برای معيارسازی زبان‌های ديگری استفاده كرد. نقش انديشمندان و زبان‌شناسان و زبان‌آوران در اين برهه اساسی است و البته اين عده همواره بايد ارتباطشان را با زبان واقعی توده‌ی مردم قطع نكنند.
کُردپا: دورنمای فعالیت‌های فرهنگی و ادبی در دولت و وزیر جدید وزارت فرهنگ را چطور ترسیم می‌کنید؟
ظاهر سارایی: من، افق فعاليت‌های فرهنگی و ادبی را در دولت جديد بسيار روشن می‌بينم و حسی درونی به من می‌گويد اين دولت و اين وزير كليدهای بسياری برای گشودن قفل‌های بسيار دارند.
![\"15642.jpg\"](\"{imagepath}/15642.jpg\")
بیوگرافی:
ظاهر سارایی سال ١٣٤٣ در ایلام متولد و مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه اهواز اخذ کرد.
از وی آثار:
به هرچه تازه سلام(مجموعه شعر فارسی ـ ٨١)، شاعر قله‌های مه‌آلود(تصحیح، ترجمه و شرح اشعار غلام‌رضا ارکوازی ـ ٧٩) و میرکان (مجموعه ادبیات شفاهی مردم ایلام ـ ٩٠) چاپ و منتشر گردیده است.
ظاهر سارایی هم‌اکنون دبیر بازنشسته و مدیر انتشارات زانا در شهر ایلام می‌باشد.
آژانس خبررسانی کُردپا در راستای روشنگری و اطلاع از فضای کتاب و کتابت در ٤ استان کُردنشین ایران با تنی چند از فعالان سرشناس فرهنگی گفتگویی انجام داده است که از امروز در بخش فارسی و کُردی وب‌سایت منتشر خواهد شد.
نخستین مصاحبه با ظاهر سارایی، مدیر انتشارات \"زانا\" در ایلام است که متن آن عیناً در پی می‌آید:
کُردپا: استقبال و اهمیت کتاب به زبان کُردی از سوی شهروندان کُرد در استان ایلام را چگونه ارزیابی می کنید؟
ظاهر سارایی: خوشبختانه در استان ايلام، و مخصوصاً در شهر ايلام، كه حدود نيمی از جمعيت استان را در خود جا داده، استقبال از كتاب‌های كُردی، مخصوصاً شعر كُردی، بسيار خوب است و كتاب‌های منتشرشده به اين زبان به سرعت ناياب می‌شوند؛ به عنوان مثال، ديوان غلام‌رضاخان اركوازی، به چاپ چهارم رسيده، و كتاب‌های \"به‌يان ده ئاسوو\" اثر آقای حشمت منصوری، \"شه‌ڵه‌م\" اثر دكتر ايرج خالصی،و \"كه‌پوو\" اثر حبيب‌الله بخشوده مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته و بعضا‌ً به چاپ‌هاي بعدی رسيده‌اند. مخاطبان كتاب‌های كُردی در ايلام، قشر متوسط جامعه اعم از كارمندان و بازاريان هستند و بابت خريد اين كتاب‌ها پول می‌دهند. دانشجويان و دانشگاهيان به مطالب نظری و پژوهشی مرتبط با زبان كُردی بيشتر علاقه‌مند هستند و از طريق فضای مجازی آن را دنبال می‌كنند. افراد كم‌سواد و روستاييان و عامه‌ی جامعه‌ی ايلام نيز اشعار و آثار كُردی را به صورت شنيداری مورد توجه قرار می‌دهند. مضافاً اينكه آثار گزيده و برجسته‌ی كُردی از طريق بلوتوث و موبايل در ميان عموم و مخصوصاً جوانان به سرعت پخش می‌شود. بعضی از سايت‌های محلی، مثل \"ايلام امروز\"، فايل‌صوتی اشعار و ترانه‌های كُردی را به صورت رايگان در اختيار مراجعان قرار می‌دهند و روی‌هم‌رفته فضای مساعدی برای پخش و نشر آثار كُردی در ايلام فراهم است.
کُردپا: شما مشکلات و موانع پیش رو در نشریات مکتوب کُردی را از چه جنسی می‌دانید؟
ظاهر سارایی: از نظر قانونی هيچ منعی برای توليد و پخش آثار كُردی مكتوب در ايلام وجود ندارد و مخصوصاً آن‌جا كه به كتاب مربوط است، آثار كُردی مانند ساير آثار ديگر، بعد از طی روال معمول و قانونی و دريافت مجوز از وزارت ارشاد چاپ و نشر می‌شوند و من كه ناشر آثار كُردی هستم تا حالا به مشكل و مانعی برخورد نكرده‌ام و به راحتی توانسته‌ام مجوز چاپ كتاب‌های كُردی را بگيرم. مشكلی اگر هست از جنس ديگر است؛ مثلاً اينكه شاعران و مؤلفان آثار كُردی صاحب سرمايه و مكنت كافی براي چاپ آثارشان نيستند و ناشران ايلامی توانایی سرمايه‌گذاری در اين زمينه را ندارند.
به نظر من مشكل اصلی كتاب به صورت عام در ايلام، مشكل پخش كتاب است. شركت‌های پخش معمولاً هر نوع كتابی را پخش نمی‌كنند و يا دستكم ناشران ايلامی با آن‌ها در ارتباط نيستند. اگر شركت‌های پخش منطقه‌ای وجود می‌داشت، دستكم در استان‌های غرب كشور می‌شد بازار مناسبی برای توزيع كتاب‌های كُردی پيدا كرد. كتاب‌فروشی‌های مناطق كُردنشين و از جمله ايلام،به دنبال استقبال مردم از آثار كُردی، علاقه‌مند به دريافت كتاب‌های كُردی به صورت امانی (و نه نقدی!) هستند و بعد از فروش هم معمولاً به آسانی پول كتاب‌های فروش‌رفته را بازنمی‌گردانند! چنانچه سيستم پخش منسجم و پاسخگویی وجود داشت، می‌شد شمارگان خيلی از آثار چاپ‌شده‌ی كُردی را به انبوه رساند.
نشريات ايلام، هم در كنار مطالب فارسی، چنانچه بخواهند می‌توانند مطالب كُردی را هم بنويسند، كسی مانع آن‌ها نخواهد بود. ظاهراً مجوز نشريات دوزبانه هم صادر شده و قرار است نشريات دوزبانه در ايلام شروع به كار كنند. آن‌چه بيشتر مانع فعاليت‌هایی از اين دست است، دست‌تنگی صاحبان نشريات است كه نمی‌توانند از طريق تک‌فروشی و چاپ آگهی بازرگانی، هزينه‌هايشان را تأمين كنند و به‌ناچار مجبورند در همين حدی كه هست بمانند و سليقه‌شان را به گونه‌ای تنظيم كنند كه بتوانند جلب منافع مادی هم بكنند.
آشنایی اندک حروف‌چين‌ها به كُردی‌نويسی و در دسترس نبودن فونت‌های مناسب كُردی از مشكلات كوچک ديگری است كه در پيش راه هستند. فونت‌های كُردی رايج و در دسترس، بعضی از واج‌های مورد نياز ما را ندارند؛ مثلاً كُردهای ايلام و كرمانشاه به گستردگی از واج \"ۊ\" استفاده می‌كنند كه اين واج مهم و پُركاربرد در اكثريت فونت‌های كُردي نيست؛ به همين خاطر با محدويت‌هایی در اين زمينه روبه‌رو هستيم تا حدی كه يكی از دوستان فعال در حوزهی زبان و ادبيات كُردی در ايلام مُصرّ است كه به جای آن از نشانه‌ی \"ۆ\" استفاده شود كه البته پيشنهاد صحيحی نيست؛ چرا كه اين نشانه در كُردی سورانی و شايد كُردی كُرمانجی خود نشانه‌ی واج مستقل و شناخته‌شده‌ی ديگری است و باعث غلط‌خوانی خواهد شد.
کُردپا: نثر کُردی در منطقه ایلام بیشتر در چه حوزه‌هایی فعال است؟
ظاهر سارایی: متأسفانه نثر كُردی در ايلام چندان پويا نيست و مخاطبان هم ظاهراً گرايش زيادی به خوانش نثر كُردی ندارند؛ به خاطر اينكه بسياری با شيوه‌ی نگارش كُردی، مشكل دارند و آموزشی در اين زمينه نديده‌اند و دست كم خودشان را مجبور نمی‌يابند كه دست كم در حوزهی ارتباطات معمول، از نثر كُردی استفاده كنند. اما درحوزه‌ی متون ادبی مخصوصاً داستان‌نويسی اخيراً تحركاتی صورت گرفته و تعدادی از جوانان و پيشكسوتان نيز داستان‌های خوبی به زبان كُردی ايلام نوشته‌اند كه هنوز به صورت كتاب ارائه نشده اما در فضای مجازی منتشرمی‌شود و قابل دسترسی است. اگر بتوان،شعرهای منثور را \"نثر\" به حساب آورد، بايد گفت كه در سال‌های اخير چند كتاب به شعر منثور كُردی منتشر شده‌اند كه به نظر من گام مهمی در نثرنويسی كُردی جنوبی است؛ چرا كه اين شاعران انديشه‌های لطيف و بلند را در قالب نثرشاعرانه آورده‌اند و علاوه بر آن ظرفيت‌ها و ظرافت‌های جالبی از زبان را كشف و در اختيار ديگران قرار داده‌اند، و توانسته‌اند تا حد زيادی به پالايش و غنای زبان كُردی كمک كنند و آن را در جايگاهی بلند‌تر قرار بدهند. اين آثار مورد توجه مردم قرار گرفته‌اند و من شاهد بودم كه در نمايشگاه كتاب ايلام، خيلی‌ها مخصوصاً از جوانان از اين كتاب‌ها استقبال می‌كردند.
کُردپا: رویکرد اداره‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام به چاپ و نشر کتاب به زبان کُردی را موفق تلقی می‌کنید؟
ظاهر سارایی: چنان‌كه پيشتر هم گفتم، روند چاپ و نشر كتاب‌های كُردی در ايلام، هيچ تفاوتی با كتاب‌های فارسی ندارد، و همان روندی كه برای اخذ مجوز و نشر كتاب‌های ديگر لازم است، در اين مورد هم بايد مراعات شود. من، مدير انتشارات \"زانا\" هستم و تا به حال كتاب‌های كُردی زيادی را چاپ كرده‌ام و با هيچ مشكل خاصی مواجه نبوده‌ام و اين را نه از روی مصلحت كه از روی انصاف می‌گويم.
خوشبختانه، هيچ نهادی در ايلام نگاه ضدامنيتی به چاپ آثار كُردی ندارد و حتی بعضی از نهادهای فرهنگی دولتی از چاپ و نشر آثار كُردی حمايت كرده‌اند كه در اين ميان نقش \"حوزهی هنری استان ايلام\" وابسته به سازمان تبليغات اسلامی از همه برجسته‌تر است. حوزهی هنری، بالغ بر چندين كتاب به زبان كُردی و يا مربتط با زبان و ادب كُردی چاپ و پخش كرده و حتی لوح فشرده‌ی شعر شاعران ايلامی موسوم به \"هانا\" را توليد و توزيع كرده است و جلسات انجمن كُردی \"هانا\" نيز در محل حوزهی هنری برگزار می‌شود. نهادهای ديگری از جمله اداره‌ی كل فرهنگ و ارشاد اسلامی ايلام هم در اين زمينه‌فعاليت‌هایی داشته‌اند. ارشاد، بيشتر در زمينه‌‌ی برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات و بزرگ‌داشت خالقان آثار كُردی، كوشا بوده است.
کُردپا: مشکلات زبان نوشتاری در ایلام با توجه به گویش‌ها و لهجه‌های مختلف و نیز اهمیت استانداردسازی زبان کُردی چگونه می‌باشد؟
ظاهر سارایی: زبان كُردی جنوبی (فيلی، كلهُری،لكی) در حوزهی شعر شايستگی خود را نشان داده است و شاعران ايلام و كرمانشاه و نواحی لک‌نشين استان لرستان توانایی‌های حيرت‌انگيزی از خود بروز داده‌اند كه خود نشان از توانش زبانی كُردی جنوبی دارد؛ اما در نثر كُردی هنوز اين ظرفيت‌ها كشف نشده و \"توانش زبانی\" نثر كُردی به قول زبان‌شناس‌ها به \"كنش زبانی\" تبديل نشده است. شايد يكی از دلايل اين باشد كه مردم به راحتی از زبان فارسی استفاده می‌كنند و استفاده از نثر فارسي بر ايشان آسان‌تر است؛ مخصوصاً‌اين‌كه هر كسی لزوماً با رسم‌الخط كُردی آشنایی ندارد.
من قاطعانه معتقدم كه زبان كُردی جنوبی توانایی‌هاي بسياری در نثر كُردی دارد و چنانچه مورد توجه مردم و نويسندگان و پديدآورندگان آثار فاخر ادبی و زبانی قرار بگيرد، می‌تواند اين توانایی را به ظهور برساند. به عنوان مثال، بدون اين كه قصد تعريف و تبليغ نوشتار خودم را داشته باشم،من متن تقريباً جامعی را از كتاب \"ارداويرافنامه\" به كُردی جنوبی ترجمه كرده‌ام. اين كتاب، معراج‌نامه‌ای است به زبان پهلوی، كه البته به فارسی امروز هم برگردانده شده است. قصدم از ترجمه‌ی اين اثر، سنجش توانایی زبان كُردی بود كه به زعم من،اين توانایی به اثبات رسيد.
علاقه‌مندان می‌توانند در ذيل \"عناوين مطالب\" وبلاگ ئيلام ئاسوو به نشانی: www.ilamasu.blogfa.com به آن دسترسی داشته باشند و در باب آن قضاوت كنند.
نثر كُردی زمانی در ايلام رواج گسترده می‌يابد كه عموم با رسم‌الخط كُردی آشنایی داشته باشند و بخواهند از زبان به مثابه‌ی ابزاری كارآمد و واقعی و عينی، نه صرفاً تفننی استفاده كنند و تا رسيدن به اين هدف راهی دراز در پيش است.
يكی ديگر از موانع،اين است كه نثر كُردی جنوبی هنوز به \"زبان معيار\" مورد اجماع همگان نرسيده است. ناگفته پيداست زبان‌هایی كه از هيئت صرفاً شفاهی بيرون می‌آيند و كسوت نوشتاری می‌پوشند در ابتدا با مشكلاتی از اين دست مواجهند؛ مثلاً نحو و صرف و تلفظ بعضی از پاره‌های كلام مختلف است و هر گويشوری می‌كوشد به گويش خود بنويسيد، اما تجربه نشان داده كه نهايتاً زبان معيار مورد قبول و اجماع عام از دل اين پراكندگی‌ها بيرون می‌آيد و به زعم من، زبان رايج در شهر ايلام می‌تواند اين مرجعيت را داشته باشد؛ چرا كه شهر ايلام متشكل از مجموعه‌ای از ايلات و طوايف مختلف است كه زبانشان بر محور ساختار كُردی طوايف كهن ساكن در شهر ايلام در حال حركت به اين سمت و سو است و البته هر يک از اين طوايف واژگان و ظرافت‌های زبانی ديگری به آن افزوده و خواهد افزود و زبان معيار شكل خواهد گرفت. معمولاً در اين بزنگاه زبانی، نقش نويسندگان خلاق و تأثيرگذار اساسی است و در صورتی كه آنان بتوانند آثار ارجمندی خلق كنند، ديگران را نيز به سوی زبانی معيار هدايت خواهند كرد.
بعضی از آثار موفق مورد اشاره‌ی من در اين خصوص عبارت‌اند از كتاب‌های: \"خاتۊن شێعره‌يل عاشقانه‌ێ من و عشق ئه‌به‌دی\"، اثر ايرج خالصی؛ بخشی از كتاب \"كه‌پوو\"،اثر حبيب‌الله بخشوده؛ \"كووڵاێ ته‌نيائی\"، اثر محمدرضا رشيدی؛ \"ناديارا\"، اثر مصطفی بيگی؛ بخشی از كتاب \"لانه‌وێز\"، اثر محمدرضا رستم‌پور؛ و تعداد ديگری آثار منتشرنشده يا در دست نشر.
نثرنويسان ايلامی بايد در رسیدن به زبانی معيار، با كُردی‌نويسان كرمانشاه و مناطق \"فيلی/ كلهُری\" زبان عراق هماهنگ باشند و تجربه‌های آنان را بخوانند، همان‌گونه كه لازم است آنان نيز به ايلام توجه تام نمايند، چرا كه ايلام اگر اصلی‌ترين قطب كوشش‌های زبانی و ادبی كُردی جنوبی نباشد، از قطب‌های اصلی است. نيز بايسته است كه هر يک از كوشندگان در اين حوزه،دست از تعصبات ايلی و طايفه‌ای بردارند و به زبان معياری فكر كنند كه همه‌ی كُردهای جنوبی را پوشش دهد. منظور من از كُردی جنوبی كُردی رايج در ايلام و كرمانشاه و بيجار(گروس) كُردستان و كُردهای فيلی عراق است. لک‌ها را ما از باب توسع در ذيل كُردی جنوبی قرار داده‌ايم كه مدتی است به اين نتيجه رسيده‌ام كه لازم است آن‌ها در شاخه‌ی مستقلی از زبان كُردی دسته‌بندی شوند. ای كاش ما همه‌ی كُردهایی را كه اصطلاحاً كُردی جنوبی می‌شناسيم تحت عنوان \"كُردی گورانی\" دسته‌بندی می‌كرديم تا به عنوانی جامع می‌رسيديم. حسن ديگر اين عنوان آن است كه پيشينه‌ی تاريخی و زبانی زبان و ادب گورانی نيز به عنوان بخشی از ميراث زبانی و ادبی آنان لحاظ می‌شد. باری به بحث اصلی برمی‌گردم و لزوم توجه به هماهنگ كردن گام‌ها برای رسيدن به زبانی معيار گوشزد می‌كنم.
ممكن است،كسی اين خرده را بر ما بگيرد كه با وجود زبان معيار و كارآمد سورانی، چه نيازی به معيارسازی زبان كُردی جنوبی (گورانی) هست. پاسخ اين سؤال در اين مختصر نمی‌گنجد اما شتابنا پاسخ می‌دهم كه آن‌چه ما تحت عنوان \"كُردی\" می‌شناسيم، يک زبان نيست، بلكه مجموعه زبان‌هایی است كه همه در صفت \"كُردی\" با هم مشترک هستند و نمی‌توان همه را در يک ظرف گنجاند و لازم است به هر يک از زبان‌ها اجازه داد تا فضا و فرصت بيشتری برای باليدن در اختيار داشته باشد، مشروط به اينكه اين باليدن منجر به دوری و انفكاكشان از هم نگردد. به هر حال می‌توان از تجربيات ارزشمند كُردی سورانی برای معيارسازی زبان‌های ديگری استفاده كرد. نقش انديشمندان و زبان‌شناسان و زبان‌آوران در اين برهه اساسی است و البته اين عده همواره بايد ارتباطشان را با زبان واقعی توده‌ی مردم قطع نكنند.
کُردپا: دورنمای فعالیت‌های فرهنگی و ادبی در دولت و وزیر جدید وزارت فرهنگ را چطور ترسیم می‌کنید؟
ظاهر سارایی: من، افق فعاليت‌های فرهنگی و ادبی را در دولت جديد بسيار روشن می‌بينم و حسی درونی به من می‌گويد اين دولت و اين وزير كليدهای بسياری برای گشودن قفل‌های بسيار دارند.
بیوگرافی: ظاهر سارایی سال ١٣٤٣ در ایلام متولد و مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه اهواز اخذ کرد.
از وی آثار:
به هرچه تازه سلام(مجموعه شعر فارسی ـ ٨١)، شاعر قله‌های مه‌آلود(تصحیح، ترجمه و شرح اشعار غلام‌رضا ارکوازی ـ ٧٩) و میرکان (مجموعه ادبیات شفاهی مردم ایلام ـ ٩٠) چاپ و منتشر گردیده است.
ظاهر سارایی هم‌اکنون دبیر بازنشسته و مدیر انتشارات زانا در شهر ایلام می‌باشد.
